* AI ("Artificial Intelligence") subtitles on Tagalog.com are generated using "Whisper" by OpenAI (the same company that created ChatGPT and DallE2). Results and accuracy may vary.
* The subtitles do include errors occasionally and should only be used as a tool to help with your listening practice.
* You can request this website to create a transcript for a video if one doesn't already exist by clicking the "Request AI Subtitles" button below a video. Transcribing usually takes 30-40% of the length of a video to complete if there are no other videos in
the queue. For example, a 21 minute video will take 7-8 minutes to transcribe.
* Running a super fast cloud GPU server to do these transcriptions does cost money. If you have the desire and financial ability, consider
becoming a patron
to support these video transcriptions, and the other tools and apps built by Tagalog.com
00:30.0
Ang bahay na ito may kwento daw na tinatago.
00:35.0
Mga taghoy na umaaling-aungaw sa bawat dingding, sa bawat kuwarto, sa bawat sulok.
00:43.0
Mga aninong sumusunod sa bawat akbang mo.
00:47.0
Nagpaparamdam at kuminsay nag-aabang sa anong pakay mo.
00:53.0
Parang ang daming mga umaabang.
00:55.0
Makikita mararamdaman mo na marami sila sa paligid mo.
00:59.0
Tapos dito, may bata riyan na naglalaro.
01:02.0
Naglalaro siya ng bola.
01:04.0
Wala namang bata.
01:12.0
Mahigit sa isang daang taon na ang bahay na ito na matatagpuan sa Habonero Street, sa Binondo.
01:19.0
Pagawa nito ng mga pati-pati.
01:23.0
Pagawa nito ng mga patingaw noong ikalabing siyam na siglo pa.
01:28.0
Last month, nagwalis ako dyan sa May Service.
01:31.0
Paglingon kong gano'n, nakita ko talaga, hindi ko na tinignan yung muka dahil natakot na ako eh.
01:37.0
Dasta dali-dali akong tumakbo.
01:41.0
Punuman ang kwento ng kababalaghan ng bahay na ito.
01:45.0
Iba ang kinatatakutan ni Rose at ng kanyang pamilya.
01:53.0
Amoy luma yung gusade.
01:57.0
18th century ba ito eh?
01:59.0
Ang sabi nila sa amin, pwede siguro merong buyer, gano'n.
02:04.0
Sabi ko naman sa kanila, bigyan nila kami ng time, pagka ibebenta na.
02:11.0
Sa oras na maybenta ang bahay na ito, hindi lang ang aking mga pati-pati.
02:15.0
Sa oras na maybenta ang bahay na ito, hindi lang ang alaala ng pamamalagi nila rito ang mabubura.
02:21.0
Ang kwento na makasaysayang bahay na ito, undi-unding maglalaho hanggang sa wala ng matira.
02:30.0
30 taon nang nirentahan ang pamilya ni Rose ang bahay na ito.
02:35.0
Dito na lumaki ang lahat ng kanyang mga anak.
02:38.0
Ano pong kwento nila sa inyo dito?
02:40.0
Hindi naman ako interested dito.
02:41.0
Kundi nagpunta yung descendant ng original may owner itong bahay na ito.
02:48.0
So, na-trace ko na foundry siya ng Bells.
02:52.0
Geras, tapos Del Rio, until napunta sa father-in-law ko.
02:59.0
And then after my father-in-law, binenta na nila.
03:03.0
Bago paman magpasalin-salin ito sa iba't ibang pamilya,
03:07.0
Original na pagmamayari ito ni Hilario Chanuangco Sunico.
03:12.0
Negosyo niya ang paggawa ng mga bakal at metal na ginagamit sa tulay,
03:17.0
riles ng tren at mga batingaw sa simbahan simula pa noong 1872.
03:23.0
Isa sa mga kilalang gawa ng kanyang kumpanya ay ang dambuhalang mga batingaw ng Binondo Church.
03:29.0
Dahil sa matagumpay niyang negosyo, ginagamit ang mga batingaw sa simbahan.
03:33.0
Dahil sa matagumpay niyang negosyo, ginawang gobernador silyo ng Binondo si Hilario.
03:40.0
Kahalo-bilo ang mga may kaya at kilala sa lipunan.
03:44.0
Kaya raw din nakapagtatakang siya ang naging inspirasyon
03:48.0
ni Jose Rizal bilang kapitan-tsago sa nobela niyang No Limitangere.
03:52.0
So, ito yung hagdanan, pababa sa Silong.
03:57.0
Ano meron sa Silong?
03:58.0
Warehouse. Bali, diyan kami nagsasali ng bote.
04:02.0
Dito namin nilalagay mga bote galing ng Visayas, Mindanao.
04:08.0
Ang Silong na ito ay dating tunawan at hulmahan ng mga metal.
04:13.0
Katunayan, nang datnan daw ito ng Pamila Nina Rose, may maliit na riles paraw ito sa gitna ng Silong,
04:19.0
kung saan isinasakay ang mga mabibigat na materyales.
04:22.0
Pero ang lahat ng alaalang yan na kumpli na ng paglipas ng panahon.
04:30.0
Ang bubong sa ikalawang palapag natutuklap na.
04:34.0
Ang sahig nagbabanta na rin bumigay.
04:44.0
Walang pinag-iba ang kwentong ito sa iba pang mga lumang bahay sa kalagayan.
04:49.0
Mismong bahay ng ating bayani na si Antonio Luna sa kalsada ng Urbis Tondo,
04:56.0
tila kinakain na rin ng panahon.
04:59.0
Ginawang budega at minsan na rin naging pansitan, ngayoy inabandun na, kinalimutan.
05:07.0
Kilala ang distrito ng San Nicolas Sabinondo dahil sa lumang mga bahay.
05:12.0
Pero hindi na ngayon.
05:14.0
Dahil unti-unti na rin silang pinapasok ng mga negosyante na ampakay ay magtayo ng mga kondominyon.
05:23.0
Ang bawat kwadrado pa rin sukat ng lupa sa lugar na ito,
05:28.0
nagkakahalagang hindi bababa sa isang daang libong piso.
05:32.0
Sa taas ng property value rito, malamang na maitsya puwera na raw ang historical value ng mga lumang bahay.
05:39.0
Ang maganda nga sana irestore ng government ito.
05:42.0
Kaya lang ang sabi naman ng may-ari,
05:45.0
papaano kung maging co-owner nila ang government kung sakaling irestore nila?
05:50.0
Hindi ko rin kasi alam kung ano magiging mga kondominyon.
05:53.0
Pero hindi na rin.
05:55.0
Papaano kung maging co-owner nila ang government kung sakaling irestore nila?
06:00.0
Hindi ko rin kasi alam kung ano magiging mga kondominyon.
06:02.0
At saka pag nirestore nila, totally mapapaares kayo.
06:05.0
Of course, syempre.
06:08.0
May tuturi na rin itong heritage house kung tutusin.
06:11.0
Dahil ayon na rin sa batas,
06:13.0
ang gusaling may historical value at mahigit na sa limampung taong nakatayo ay cultural property ng bansa.
06:19.0
Maganda eh. Magandang maganda siya sa paningin.
06:21.0
Lalo na pag alam mo yung kanyang historical value, parang sayang.
06:28.0
Sayang na maging building siya.
06:33.0
Di masakyan ng arkitektong si Paulo Alcazarin
06:36.0
ang sadyang walang pagpapahalaga raw ng lokal na pamahalaan sa mga lumang bahay at gusali.
06:43.0
Ang problema sa Manila, may strong impetus o rason para i-reconstruct lahat.
06:51.0
For very high density at dahil nga prime yung mga property na ito for specially condominium development.
06:58.0
At yung condominium development, yan ang nagdadrive ngayon ng most of real estate transactions.
07:06.0
At hindi nga malayong mabura ang bahay na ito at palitan ng nagtataasang kondominium.
07:12.0
Nagsisimula na siyang manliit sa palibot nito.
07:16.0
Hindi nakikita ng local government yung values nito.
07:19.0
So, ang natupanggan nila yung basic requirements of proper design, proposed function,
07:26.0
at kung nasa zoning, ordinancia, mga ito, bibigyan na ng permit ito.
07:31.0
Bira pumasok yung heritage value at yung heritage law.
07:39.0
Pero kung nakabitin pa ang kapalara ng bahay na ito, marami namang gusali sa Kamainilaan ang tuluyan ang giniba.
07:47.0
Sa nganan ng pag-asenso.
08:09.0
Salitang bisaya na ang ibig sabihin ay,
08:12.0
Sige, ituloy mo lang.
08:13.0
Isang taon ang dumaan bago maaprobahan ng Malacanang ang rehabilitation plan para sa mga probinsyang winasak ng Bagyong Yolanda.
08:24.0
Sa loob ng isang taong yun, walang ibang masandalan o matakbuan ang mga taga-takloban.
08:35.0
Ako po si Patrick Paez at ito ang kwento ng mga taong bumangon.
08:39.0
Dahil sa sariling lakas.
08:42.0
Kaya, sa ikawalo ng Nobyembre.
08:58.0
Halos inaasahin ko ito sa real life at naisipan ko.
09:03.0
Halos inaasahin ko.
09:04.0
Halos hindi na makilala ni Daphne Oseña Paez ang lugar na ito.
09:09.0
Malaking bahagi raw ng kapataan ng journalist at vlogger ay iginugol niya dito sa Army and Navy Club sa Maynila.
09:16.0
Alam ko mukha siyang palasyo.
09:18.0
Kasi, wow, it's white.
09:20.0
And then may mga arches.
09:22.0
And may mga colonnades.
09:24.0
That's maglalakad ka ng ganun kalalim.
09:26.0
It's so beautiful.
09:27.0
So, I knew it was special.
09:29.0
At dito kami natutumaga.
09:30.0
Yung swimming pool pa niya ay vintage.
09:32.0
It's so big and so deep.
09:34.0
The pool was right on the bay.
09:37.0
Like, you look out and dagat na siya.
09:40.0
And you see the beautiful ships, you know, especially at night.
09:43.0
Galing sa pamilya ng militar si Daphne.
09:46.0
At ang kanyang ama ay isa sa mga sundalong Pilipino
09:49.0
na nabigyan ng preblehyo na maging niyembro ng eksklusibong club.
09:53.0
Pag-dinner dito, kailangan binibigyan.
09:55.0
So, nag-bihis kami.
09:57.0
Tapos, nag-dinner kami d'yan.
09:59.0
D'yan yung main dining room nila.
10:03.0
And the waiters were wearing white gloves.
10:05.0
Tapos, dun ko na first experience yung mga madaming kabiertos.
10:11.0
Kalagitnaan ng dekada 80,
10:13.0
nan tumulak papuntang Canada
10:15.0
si na Daphne at ang kanyang pamilya.
10:17.0
Dito na sila nanirahan.
10:19.0
Matapos ang labing apsesyon,
10:21.0
nagkaroon muli na pagkakataong makabalik si Daphne sa Pilipinas.
10:25.0
Pero, nagulat na siya sa itsura ng dating itinuring na playground.
10:31.0
Yun ang heartbreaking.
10:35.0
There were parts that were boarded up.
10:37.0
Some of the open colonnades were boarded up in flyboard.
10:41.0
Bakit nasarado na yan?
10:43.0
And then I saw, butas-butas na yung mga sandali.
10:47.0
And then I saw, butas-butas na yung mga sealing.
10:52.0
May mga leak, mga water damage, may mga danger signs.
10:55.0
And oh my goodness.
10:57.0
So I said, this is so bad.
11:06.0
Isang glamoroso at eksklusibong social club
11:09.0
ang nais noon ng mga Amerikano.
11:14.0
sinimula nilang ipatayo ang Army and Navy Club
11:17.0
sa isang reclaimed area sa tabi ng Manila Bay.
11:22.0
Si William Parsons, na napiling arkitekto,
11:25.0
sa kanyang plano, iginuhit niya ang mala letrang H na gusali.
11:29.0
Ang buluwagan sa gitna
11:31.0
at ang dalawang gusali sa magkabilang gilid
11:33.0
ay nagsilbing mga kwarto't opisina.
11:36.0
Sa halagang 300,000 piso noong 1911,
11:40.0
na kumpleto na ang gusali.
11:44.0
Ang kilalang trademark ng kanyang disenyo
11:47.0
ay ang naglalakihang mga arko
11:49.0
at nagtataas ang mga haligi.
11:51.0
Kasama na rin dyan ang malalaking bintana
11:53.0
para malayang makapasok ang hangin at liwanag mula sa labas.
11:57.0
Isang neoclassical masterpiece.
12:06.0
Malayong malayo na yan sa imahen ngayon.
12:10.0
Ang buluwagan, selungan, haligi at mga naglalakihang bintana
12:15.0
burado na. Tila nangalansay na ang buong gusali.
12:18.0
I don't want to judge the plans of the new developer
12:22.0
that got the contract here
12:24.0
and the architects that are working on this.
12:27.0
I've seen their plans and it seems like
12:29.0
isa-save nga man nila.
12:31.0
Ang question ko lang ay medyo parang na over demolished naman.
12:35.0
Isang bagong butikotel dawang itatayo dito
12:38.0
kapalit ng Army and Navy Club.
12:40.0
Pero tila nauhi ata sa demolisyon.
12:44.0
In fact, the instruction of the architect
12:46.0
doon sa Oceanville
12:48.0
was huwag nilang gagalawin
12:50.0
yung main building.
12:52.0
Pinagbigyan na nga sila doon sa ancillary building
12:54.0
na pwede nilang gipain.
12:56.0
Pero yung main building,
12:58.0
yung original na pre-war building
13:00.0
na nag-survived noon
13:02.0
noong Second World War
13:04.0
ang usapan doon, huwag nilang gagalawin.
13:06.0
Pero kinalaw pa rin nila.
13:12.0
o National Historical Commission of the Philippines
13:14.0
ang isa sa mga ahensya ng gobyerno
13:16.0
na nagbibigay ng clearance
13:18.0
kung anong dapat gagawin
13:20.0
sa mga luma at makasaysayang gusali.
13:23.0
Pero ang clearance para tibagin
13:25.0
ang ilang bahagi ng main building
13:27.0
ng Army and Navy Club
13:29.0
ay wala pang go-signal
13:31.0
ayon na rin sa conservationist na si Ivan Hinares.
13:40.0
Nangyari, yung subcontractor ng
13:47.0
not waiting for the permit.
13:49.0
Kaya hindi nilang kasalanan ng
13:51.0
National Historical Commission.
13:53.0
So I told my clients,
13:55.0
kung may kasalanan kayo,
13:57.0
admit it and pay the fine.
13:59.0
Did you talk to the contractor about this?
14:03.0
Kung magkasalanan kayo,
14:05.0
admit it and pay the fine.
14:07.0
So we can move on.
14:09.0
We're not involved.
14:11.0
It's the developer,
14:13.0
we tried to get the reaction
14:17.0
the developer of the new Army and Navy Club.
14:21.0
it seems like we've lost contact.
14:24.0
But in the middle of this mess,
14:26.0
it seems like the NHCP
14:28.0
or National Historical Commission
14:30.0
of the Philippines is also lacking.
14:34.0
the group of conservationists
14:36.0
like Ivan Hinares
14:38.0
was already noisy
14:40.0
because they were afraid
14:41.0
that something might go wrong.
14:43.0
Ang Army and Navy Club
14:45.0
is right in front of the office
14:47.0
of the National Historical Commission
14:49.0
of the Philippines.
14:51.0
We were already sending them photos
14:53.0
na may demolition na nangyayari
14:55.0
doon sa main building.
14:57.0
At hindi sila nakinig?
14:59.0
Sabi nila, hindi daw ganun.
15:01.0
Sinabihan na daw nila yung developer.
15:03.0
That's the problem.
15:05.0
When you rely on a developer
15:07.0
without monitoring,
15:09.0
yan ang nangyayari.
15:11.0
Ito na rin dahil sa kalumaan
15:15.0
They should have seen it
15:17.0
as it was a warehouse dump site
15:21.0
ready to fall down.
15:23.0
It can fall anytime
15:25.0
if we have a big earthquake.
15:29.0
ninakaw na rin daw ang mga tiles nito
15:31.0
at iba pang bahagi ng gusali
15:33.0
na mapapakinabangan.
15:37.0
nagpalabas ng gobyerno
15:39.0
ng cease and desist order.
15:43.0
ng Army-Navy Club.
15:45.0
Kailangan makompleto muna raw
15:47.0
ang pag-iinspeksyon at pag-aaral
15:49.0
sa kalidad at integridad ng gusali.
15:51.0
Pero may panawagan si Pala Fox.
15:53.0
Dapat daw ay bilisan ng pagsusuri
15:56.0
dahil sa kalumaan na nalalabing gusali,
15:58.0
maaaring bumigay ito
16:00.0
ng anumang sandali.
16:02.0
If you already have structures
16:06.0
you have to retrofit.
16:08.0
But we will, as much as practicable,
16:10.0
even better than the reconstruction
16:14.0
much better than what it is today.
16:19.0
Sa huli, nangako si Pala Fox
16:21.0
na ibabalik ang kasaysayan
16:23.0
ng Army-Navy Club.
16:25.0
Tanging loob lang daw ang magagalaw.
16:29.0
ay isang malinaw na imahen
16:33.0
sa kupas na bahagi ito
16:35.0
ng ating kasaysayan.
16:58.0
na ang ibig sabihin ay
17:00.0
Sige, ituloy mo lang.
17:03.0
Isang taon ng tumaan
17:05.0
bago maaprobahan ng Malacanang
17:07.0
ang Rehabilitation Plan
17:11.0
ng Bagyong Yolanda.
17:14.0
Sa loob ng isang taong yon,
17:16.0
walang ibang masandalan
17:20.0
ang mga taga-takloban.
17:24.0
Ako po si Patrick Paez
17:26.0
at ito ang kwento
17:28.0
ng mga taong bumangon
17:30.0
dahil sa sariling lakas.
17:44.0
Ang Maynila ngayon
17:46.0
pasikit ng pasikit
17:50.0
Padami ng padami ang tao,
17:52.0
palago ng palago ang konsumerismo.
17:58.0
Nang sakupi ng mga Amerkanong Pilipinas
18:03.0
isang malawakang plano
18:05.0
ang ginawa nila sa bansa.
18:07.0
Pinalawak ang mga kalsada,
18:09.0
nang maraming mga gusali.
18:11.0
Isang dyamanteng kumikinang
18:13.0
ang Maynila nohon.
18:15.0
Nagbago ang takbo ng buhay
18:21.0
dinagsana mga tao ang kabisera.
18:23.0
At para makasabay ang syudad
18:25.0
sa pagdating ng mga tao,
18:27.0
nagkaroon nung dekada 60
18:29.0
ng redevelopment zoning
18:31.0
ang gobyerno sa labas ng Maynila
18:33.0
para ikalat ang populasyon.
18:35.0
To north of Quezon City,
18:37.0
those are the open developable lands.
18:39.0
And by that wave of development,
18:41.0
yan na napunta yung Paranaque
18:43.0
all the way to Santa Rosa,
18:45.0
Pateros, and all the way to Antipolo,
18:47.0
yung second ring of development.
18:51.0
umabot na ng 60 kilometers,
18:53.0
hindi na efficient yung transport system.
18:58.0
Ngunit sa pag-usad ng panahon,
19:00.0
ang transportasyon at infrastruktura
19:02.0
napabayaan at napagluwanan.
19:05.0
So ngayon, lumaki ang population
19:07.0
pero yung opportunity for development
19:09.0
back to the central city.
19:11.0
Nasa kitna ngayon,
19:13.0
yung lahat ng heritage clusters of buildings.
19:15.0
So may mga lumang gusali
19:17.0
at lumang lugar na nanganganip.
19:23.0
Naging free for all na raw
19:25.0
ang development ng Maynila
19:27.0
ng mag-umpisang mahating
19:29.0
sa labing-aning na syudad
19:31.0
at isang munsipalidad.
19:33.0
Watak-watak ang plano,
19:35.0
tulakan ang espasyo.
19:37.0
Pero hindi lamang dahil sa labanan
19:39.0
sa mga makasaysayang gusali natin
19:41.0
ay nanganganip na mabura.
19:43.0
Likas na raw sa isang Pinoy
19:47.0
dapat ng palitan.
19:50.0
September Massacre,
19:52.0
hindi ito isang titulo
19:54.0
ng nakakatakot na pelikula
19:56.0
o pamagat ng isang sci-fi book.
19:58.0
Kundi ito'y kwento
20:00.0
ng tatlong gusaling tilang inubaran
20:02.0
na kanilang makasaysayang alaala.
20:05.0
Di kalayuan sa Army and Navy Club,
20:07.0
matatagbuan ang Admiral Hotel
20:10.0
Dewi Boulevard pa ang tawag noon
20:12.0
sa Rojas Boulevard.
20:14.0
Dito itinayo ang pinaka-eleganteng gusali
20:16.0
sa Manila Bay noong 1939.
20:20.0
Tanaw ang pamusong takip-silim ng Maynila,
20:23.0
nagsilbitong isang lighthouse
20:25.0
para sa mga paparating na mga mandaragat.
20:28.0
Dahil sa taas nito,
20:30.0
senyales na papasok na daw sila
20:32.0
sa tabing dagat ng Maynila.
20:37.0
Ito na ngayon ang tinagoreal
20:39.0
ng Mala Lighthouse ng Manila Bay.
20:42.0
Mga simentong pinulgus.
20:47.0
Kung heritage site siya,
20:49.0
bakit ito giniba?
20:51.0
Noong umpisa pa lang talaga intensyon namin
20:53.0
na i-keep yung kanyang original structure
20:56.0
at i-retrofit namin, kung tawag yan.
20:58.0
But after several studies ng engineering,
21:03.0
dami yan and even other firms,
21:06.0
na pag-iisipan nila at nairekomenda sa amin
21:08.0
na it's not as structurally sound anymore.
21:11.0
Ang Angkor Land ang developer
21:13.0
na magbibigay ng bagong bihis sa Admiral Hotel.
21:16.0
Pero inbis na bihisan,
21:18.0
tila hinubaran daw ang gusaling ito
21:20.0
ng kanyang kasaysayan.
21:22.0
Humingi nga kayo ng permiso
21:24.0
to demolish it from the local government.
21:26.0
But the NHCP did not give you
21:29.0
a permission to demolish it.
21:31.0
Well, from the onset,
21:33.0
lumapit kami sa local government,
21:34.0
even to National Historical Commission of the Philippines
21:38.0
para tignan kung anong dapat gawin.
21:41.0
And we were given an information
21:44.0
and we acted base doon sa informasyon na nakalap namin.
21:48.0
Ano pong information?
21:50.0
At ito ay walang historical value.
21:52.0
Sa inilabas na Cease and Desist Order
21:54.0
or CDO ng National Historical Commission of the Philippines,
21:57.0
noong ikadalawamput-anin ng Setiembre,
22:00.0
sinabi nilang nagtanong lang daw
22:02.0
ang Angkor Land sa historical significance
22:06.0
at hindi humingi ng permit to demolish.
22:08.0
Dapat din daw ay nakipag-ugnayan sila
22:10.0
sa iba pang cultural agencies
22:12.0
na interesado sa kalagayan ng gusali
22:14.0
tulad ng National Commission for the Culture and the Arts
22:17.0
at National Museum.
22:19.0
Pero tila nahuli atang pagpapresentan ng plano
22:23.0
nauna ng maluray ang gusali.
22:26.0
Wala kayo na-violate na batas or...
22:30.0
Well, if we put it this way,
22:32.0
kagaya na sinabi ko kanina,
22:34.0
kasi sa simula pa lang,
22:37.0
gaintensyon namin na panatiliin
22:39.0
ang original na structure
22:41.0
at kami naman na nagsayasa.
22:43.0
At sa lahat ng nangyayari ngayon,
22:46.0
sana na lang at ma-elieve yung aming CDO
22:50.0
para tulayan ang nakapag-proceed kami
22:54.0
sa mga trabaho namin.
22:56.0
Pero kung conservation ng tunay na pakay,
22:59.0
dapat daw sana ay hindi muna tinitibag
23:01.0
ang malaking bahagi ng isang lumang gusali
23:04.0
ayon na rin sa arkitektong si Paulo Alcazaren.
23:07.0
Number one, huwag mong galawin.
23:09.0
Number two, huwag mong galawin pero ayusin mo ng konti
23:12.0
para magamit ng konti.
23:14.0
So, nandyan pa yung building
23:16.0
pero yung ibang area sa loob,
23:18.0
ayusin at gawing funksyonal.
23:22.0
Pangetlo, i-conserve yung fasad
23:25.0
pero yung buong loob, ibabaguhin.
23:30.0
nakatinga muna ang pagtitibag ng gusali.
23:31.0
Kailangan daw muling pag-aralan ang bagong plano.
23:35.0
Pero di rin daw magtatagal
23:37.0
at mapupulbus din ito sa Old Manila.
23:40.0
Sinasabi nila, at the end of the day,
23:42.0
it's all about the money.
23:44.0
At kahit makalimutan ang kasaysayan,
23:49.0
Again, ang intention namin
23:51.0
mailagay ang Admiral
23:53.0
sa koleksyon ng M Gallery
23:56.0
and this will be a milestone
23:58.0
sa hotel industry
24:00.0
na magkaroon ng first Filipino hotel
24:07.0
Ilang minuto lang layo sa Admiral Hotel
24:10.0
ang Art Deco-style apartment
24:12.0
ng Michelle na itinayo pa noong 1930s.
24:15.0
Tulad ng Army-Navy Club
24:17.0
at Admiral Hotel,
24:19.0
isa na itong gusaling hinubaran ng kasaysayan.
24:26.0
Matagal na siya ang naalala.
24:28.0
Ang na-abandon niya ata.
24:30.0
Actually, lulo pa ang doon.
24:34.0
Ha, hanggang doon po?
24:38.0
Kaya siguro, mag-aano sila ng bagong
24:42.0
Kaya kasama yung pinakaroon pa.
24:45.0
So ito yung sample ng isang kwarto
24:47.0
dito sa apartment
24:49.0
na datna na daw ng kontraktor
24:51.0
na butas na itong floor na ito
24:55.0
at gagawin na lamang nila is
24:57.0
kung ano yung natitira,
24:59.0
yun yung titibagin na lang ninyo.
25:01.0
Ngayon, papalitan nila ng bagong apartment
25:04.0
ayon na rin sa mga kontraktor nito.
25:08.0
Tulad ng Admiral Hotel,
25:10.0
wala man itong makapana
25:12.0
na historical significance,
25:14.0
maaari pa rin itong maikonsiderang bahagi
25:16.0
ng ating cultural heritage.
25:18.0
Dahil ayon na rin sa heritage law,
25:20.0
anumang gusaling lagpas sa 50 taong gulang
25:22.0
na may natatangi at naiibang arkitektura
25:25.0
at nanggaling sa plano ng isang kilalang arkitekto
25:28.0
o itinuturing na national artist
25:30.0
pasok sa listahan ng cultural heritage.
25:33.0
Pinaalam po ito ng kontraktor po
25:35.0
kasi kayo yung sub-kontraktor.
25:37.0
Pero hindi yan naging hadlang
25:39.0
sa pagtitibag nitong lumang apartment.
25:42.0
Isang legal certificate
25:44.0
ng Permit to Demolish
25:46.0
ang in-issue ng lokal na pamahalaan
25:48.0
sa sub-kontraktor ng gusaling ito.
25:49.0
Kung makikita mo yung concrete niya,
25:51.0
magpuputurize na ito.
25:53.0
Pag gano'n, hindi na siya pwedeng...
25:55.0
Hindi na, hindi na pwedeng i-renovate
25:57.0
at i-retrofit pa yun.
25:59.0
Siyempre, nang negosyo ka,
26:01.0
kung hindi naman siguro yung property mo
26:03.0
at magpuputurize yan,
26:05.0
maraming papatayin.
26:07.0
Problema ng may ari yan.
26:09.0
Kesa maging gano'n,
26:11.0
papatayuan na naman.
26:13.0
Pero hindi kumbensido rito
26:15.0
ang conservationist na si Ivan Henares.
26:17.0
We're not supposed to take
26:19.0
the word of the contractor as is.
26:21.0
Siyempre, negosyo yan for them.
26:23.0
Kapag may gigibain silang structure,
26:25.0
matutuwa sila kasi that's money for them.
26:27.0
It has to go through
26:29.0
the government cultural agency.
26:31.0
Sila yung magdedetermine kung yung building
26:33.0
is really worth preserving or not.
26:35.0
Pwede naman natin gawa ng paraan yan.
26:37.0
We can retrofit it.
26:39.0
There's a lot of technology.
26:42.0
Ang pagkatay sa gusali magpapatuloy raw.
26:45.0
Di ma namin nakausap ang developer nito,
26:47.0
malinaw raw sa contractor
26:49.0
na wala silang nilapag na patas.
26:51.0
Wala sa listahan ng anumang heritage agency,
26:53.0
ang Art Deco State of Art na ito.
26:56.0
At may ghost signal na rin sila
26:58.0
sa local government
27:00.0
para i-demolish ang gusali.
27:09.0
There should be some financial incentives
27:11.0
to preserve them.
27:13.0
I don't think we have that.
27:17.0
the various agencies of government.
27:19.0
National, Metropolitan,
27:23.0
Then the city and local governments.
27:27.0
Ang watak-watak na kaisipang ito
27:31.0
na bumubuo ngayon sa Kamainilaan
27:33.0
ang tila salamin din
27:37.0
bilang isang bayan.
27:39.0
So yan ang problema natin.
27:41.0
Yung governance structure
27:43.0
malaking sagabal sa coordinated
27:45.0
physical development.
27:47.0
Also, yung mga arts and culture initiatives
27:49.0
ng mga iba-ibang LGUs
27:51.0
ay hindi coordinated.
27:53.0
Kanya-kanyang gawa ng festival
28:01.0
coordinated arts and culture initiative
28:03.0
for the entire Metro Manila.
28:08.0
Nagtataasan man ang mga gusali
28:10.0
sa ating modernong kabisera,
28:12.0
wala naman sa mga ito
28:14.0
ang sumisimbolo sa ating pagkapilipino.
28:16.0
Today's urbanity is defined more
28:18.0
by which mall you go to
28:20.0
rather than yung area.
28:24.0
urban public life was focused on
28:26.0
yung settings for urban events.
28:28.0
Pero hindi mo masasabi
28:30.0
na hindi pwedeng ibalik
28:32.0
yung vibrancy na yan.
28:34.0
In fact, nandyan pa rin siya
28:36.0
except that nawawalay yung konteksto
28:38.0
because you're changing the buildings.
28:43.0
Pero posibli nga bang
28:45.0
sumabay sa modernisasyon
28:47.0
na hindi sinasakripisyo
28:51.0
ng ating kasaysayan.
29:13.0
ang magsasabihin ay
29:15.0
Sige, ituloy mo lang.
29:18.0
Isang taon nang tumaan
29:20.0
bago maaprobahan ng Malacanang
29:22.0
ang Rehabilitation Plan
29:24.0
para sa mga probinsyang
29:26.0
winasak ng Bagyong Yolanda.
29:29.0
Sa loob ng isang taong yon,
29:31.0
walang ibang masandalan
29:35.0
ang mga tagatakloban.
29:40.0
Ako po si Patrick Paez
29:41.0
at ito ang kuwento
29:43.0
ng mga taong bumangon
29:45.0
dahil sa sariling lakas.
29:48.0
Kaya sa Ikawalo ng Nobyembre.
30:08.0
isang nakaposturang dilag
30:09.0
ang simbahang ito.
30:17.0
Mayumi, mapangakit.
30:21.0
Ang Paway Church dumaan na
30:23.0
sa madugong labanan
30:25.0
at ilang kalamidad.
30:27.0
Pero buhay pa rin
30:29.0
ang mga palamuting
30:31.0
nakaukit sa kanyang kongkretong damit.
30:39.0
Itong simbahan na ito
30:41.0
mahigit sa apat na raang taon na.
30:43.0
At para sa mga taga rito,
30:45.0
hindi lamang ito isang tahanan
30:47.0
ng kanilang pananampalataya,
30:49.0
kundi sumisimbolo dun sa
30:51.0
dangal nila sa kanilang pinagmulan.
30:56.0
Dangal na ayon sa kanila
30:58.0
magtatawid sa kanilang kinabukasan.
31:04.0
Talaga ang turista
31:06.0
pumupunta dahil dito
31:09.0
Mula nung na-declare ito
31:11.0
as a World Heritage by UNESCO,
31:15.0
Local and foreign tourists,
31:20.0
Sa katunayan nga raw,
31:22.0
noong nakalipas na taon,
31:24.0
umakyat sa mahigit 300,000
31:26.0
ang bumisita sa kanilang lugar.
31:28.0
We have to cater.
31:30.0
More and more tourists are coming
31:32.0
kaya nang kailangan establishment.
31:34.0
I know it will be a chain reaction.
31:35.0
Ang chain reaction na yan
31:37.0
ang dahilan kung bakit
31:39.0
pinalilibutan ngayon ang simbahan
31:41.0
ng iba't ibang tindahan at kainan.
31:45.0
Bagamat kulang ang pondo,
31:47.0
pilit nilang pinagkakasya
31:49.0
ang nalilikom na pera
31:51.0
sa conservation effort.
31:53.0
Lalo pat marami silang plano
31:55.0
sa padibot tulad nalang itong
31:57.0
abandonadong kumbento
31:59.0
ng mga Agustinian.
32:01.0
Muling aayusin at gagawing restaurant.
32:03.0
Ito ang pinakaimportante.
32:05.0
We cannot put up more than 2 stories.
32:07.0
And more or less,
32:09.0
yung design should be
32:11.0
yung medyo heritage.
32:15.0
Ang baroque style na arkitekto nito
32:17.0
ang dahilan kung bakit
32:19.0
marami ang pinipili ditong magpakasal.
32:29.0
At kung may kasalan,
32:31.0
merong reception.
32:33.0
Di kalayuan sa Pauay,
32:35.0
ito ang sityo remedyo sa Korimao.
32:37.0
Kadalas ang lugar kung saan
32:39.0
ginaganap ang reception party
32:41.0
ng mga kasal sa Pauay Church.
32:45.0
ang sityo remedyos
32:47.0
sa panibagong dimensyon.
32:51.0
Labas-paso ka sa nakaraan.
32:55.0
Ito naman yung place
32:59.0
Parang extension siya ng
33:01.0
architecture ng Pauay.
33:05.0
ito ang mga elements
33:13.0
low-encompassing walls.
33:15.0
Yung mga features
33:17.0
are all echoes ng Pauay.
33:19.0
Sinisigurado nilang
33:25.0
sa mismong simbahan ng Pauay.
33:27.0
Like for example,
33:29.0
ito, fence buttress.
33:31.0
You can see this sa Pauay.
33:35.0
Maganda raw ang naitulong
33:37.0
ng paglago ng bilang
33:39.0
ng mga bumibisita sa Pauay Church
33:41.0
dahil napapansin din sila.
33:43.0
Hanggang dito raw
33:45.0
umaabot ang grasya ng simbahan.
33:47.0
Para raw efektibo
33:49.0
ang conservation plan
33:53.0
dapat daw na sustainable ito
33:55.0
o pwedeng mapakinabangan ng maraming.
33:57.0
Tulad sa Maynila,
33:59.0
maraming mga lumang bahay
34:01.0
sa Ilocos ang nanganganib.
34:03.0
A lot of these Ilocano houses
34:05.0
mayroon sa Hawaii, sa US.
34:07.0
Iniiwan yung mga bahay
34:09.0
parang hindi na napakinabangan.
34:11.0
So a lot of the owners decided
34:14.0
dismantle na lang yung bahay.
34:16.0
Sell it for parts.
34:18.0
Kaya naisipan ang may-ari
34:20.0
ng sitio remedios
34:22.0
na si Dr. Joven Cuanang
34:24.0
at ang arkitektong si Rex Hofilena
34:26.0
na muling itayo at buuhin
34:28.0
ang mga kinalansay na lumang bahay.
34:30.0
Parang laroang lego
34:32.0
hiwa-hiwalay na bahagi
34:33.0
at kabit-kabit muli
34:35.0
hanggang sa makabuo
34:39.0
Bawat bahay dito hango mula
34:41.0
sa mga lugar na pinagkuhanan
34:45.0
Bihira kang makakita
34:47.0
ng isang bahay na buo
34:49.0
and in perfect condition
34:51.0
dahil nga sa situation na
34:53.0
na-abandon karamihan.
34:55.0
So the best way to complete it
35:01.0
na similar yung material
35:03.0
because it takes about
35:05.0
two to three houses
35:09.0
Maski ang mga batong
35:11.0
nagsisilbing lakaran
35:15.0
ay mga batong galing din
35:17.0
sa inabando ng simbahan
35:21.0
May certain character ba
35:23.0
ang mga bahay sa bahay Pidig?
35:25.0
Kasi ito, bahay Pidig
35:27.0
ito ay bahay batak.
35:33.0
so medyo graceful yung lines
35:35.0
you have those carved panels
35:39.0
and raised yung floors
35:41.0
to make the house cooler.
35:52.0
ang katahimikan ng lugar
35:54.0
napapanita ng isang
35:56.0
eleganting gabi ng kasiyahan.
35:58.0
Halimbawa raw ito
36:00.0
kung paano nagsasalo-salo
36:01.0
ang ewe ng lugar na ito.
36:10.0
Pero hindi lamang
36:12.0
ang sitio remedyos
36:14.0
ang naambunan ng turismong
36:16.0
nagmula pa sa Powhon church,
36:20.0
dahil tuwing umaga
36:22.0
ang mga huling isda
36:24.0
ng mga manging isda
36:26.0
deretsyo hindi lamang sa palengke
36:28.0
kundi sa kusina ng resort.
36:33.0
na ang pakay ay alamin ang nakaraan.
36:35.0
It's so difficult for a person
36:39.0
na wala man lang connection sa nakaraan
36:41.0
kasi it's part of your life.
36:43.0
You are part of this
36:45.0
continued lineage.
36:47.0
You will never be who you are
36:49.0
without knowing where you came from.
36:52.0
Kung ang paway mayahalin tulad sa mga
36:54.0
pira-pirasong kwento
36:56.0
ng kasaysayang na pagbig-kiss
36:58.0
sa iisang pahina,
37:04.0
isang librong sa kabila ng kalumaay
37:08.0
ng marami hanggang ngayon
37:10.0
dahil napag-ingat at naalagaan.
37:13.0
Noon pa man sikat na raw
37:17.0
dahil sa ito ay coastal town.
37:19.0
Naging sentro ito ng komersyo
37:21.0
at kalakalan noong panahon
37:25.0
Kaya noong 18th to the 19th century
37:27.0
nagkaroon ng mga bahay,
37:29.0
nagpatayo ng mga bahay
37:32.0
at makalipas ang humigit
37:34.0
kumulang tatlong daang taon,
37:36.0
ang mga kales ay paro
37:40.0
sa Calle Crisologo.
37:42.0
Hindi na mga ngalakal
37:44.0
ang pasahero kundi
37:46.0
mga turistang pinagmamasdan
37:48.0
ang mga lumang bahay
37:50.0
na parang librong binabasa.
37:52.0
Pero may bahagi rin
37:54.0
ang kasaysayan ng Viga
37:56.0
na tinagureang wild wild west
37:59.0
sa awayang politika.
38:01.0
Nagsilikas yung mga may-ari mga bahay,
38:04.0
yung mga businessmen natin.
38:06.0
Dito around this area?
38:10.0
kung saan saan ang lugar
38:12.0
kasi sa takot nila dito sa Viga.
38:14.0
Inabandun na at napabayaan,
38:18.0
ang pagtamblay ng buhay sa Viga.
38:25.0
Pero nang pumasok
38:29.0
nililalagay ng pamahalaan
38:31.0
ang probinsya muna sa pagkakalugmo.
38:37.0
Plinano muling ayusin
38:39.0
ang mga lumang bahay
38:41.0
at ang ilan ay binenta
38:43.0
sa mga pribadong kumpanya.
38:45.0
Pero ang mahalaga sa lahat,
38:47.0
sinimulan nila sa edukasyon.
38:49.0
Bata pa lang talang tinuturuan na
38:51.0
so gumawa ng programang ating mayor
38:53.0
para matutunan ang mga bata
38:55.0
kung ano ang kahalagaan
38:57.0
ng heritage ng Vigan.
39:03.0
na ang talagang tinutukoy niya
39:07.0
So sinimulan niyo sa edukasyon?
39:09.0
Edukasyon, sa mga bata.
39:13.0
ng Cali Cresologo na mga tindahan,
39:15.0
sinisigurado nilang
39:17.0
tanging produktong ilokos lang daw
39:19.0
ang ibinibenta nila
39:21.0
dahil mahalagang maitanin din daw
39:25.0
ang tunay nilang kultura.
39:27.0
At di ko maiwasang
39:29.0
hindi maging turista
39:31.0
dahil sinigurado kong may
39:33.0
maiuuwirin akong bahagi
39:35.0
ng kanilang kultura.
39:39.0
Pagdating ng takip silim,
39:41.0
buhay na buhay pa rin
39:43.0
ang kasada ng Vigan.
39:52.0
Strikto ang building code sa Vigan.
39:54.0
Walang titibageng lumang gusali
39:57.0
kaya miski ang mga sikat na kainan
39:59.0
kailangang makiayon.
40:02.0
Kung sadyang wala nang magagawa pa
40:04.0
at kailangang ayusin,
40:06.0
dapat nakaankla ito
40:08.0
sa disenyo ng syudad.
40:16.0
iisipin mong modernong-moderno
40:22.0
nakaankla ito sa lumang gusali.
40:24.0
Ito ay isang example
40:26.0
ng adaptive reuse na plano
40:28.0
sa isang architecture.
40:30.0
Pinagsasama nila yung luma at bago.
40:34.0
dito sa bahagi ito ng hotel,
40:36.0
itong gusali na ito
40:38.0
is actually an old part of the building.
40:40.0
Siguro mga more than 100 years old na ito.
40:42.0
At sa kabilang dulo naman,
40:46.0
ang bagong bahagi ng hotel.
40:48.0
Ito itinayo lamang siguro
40:50.0
mga few years back.
40:52.0
The greenest building
40:54.0
ay may binuhos ng energy.
40:56.0
Yung energy ng mga tao,
40:58.0
yung energy ng materials na ginamit,
41:01.0
may tinatawag na embedded energy.
41:04.0
Kaya naman sa labas,
41:06.0
walang bahid ng malakihang pagbabago
41:10.0
nakikisabay pa rin sa anyo ng buong vigan.
41:12.0
Walang nabago sa mga pader nito.
41:14.0
Nagdagdag lang sila
41:16.0
ng palibagong gusali sa likuran
41:18.0
para palakihin ang hotel.
41:20.0
At ang second floor,
41:22.0
nilagyan nila ng museum
41:24.0
na makikita ang mga obra maestra
41:26.0
ni Benjamin Cabrera,
41:30.0
at maging Ni Juan Luna.
41:32.0
Sa roof deck nito,
41:34.0
tanaw ang katedral.
41:36.0
Kasama sa building code nila
41:40.0
walang gusaling nalagpas pa
41:44.0
Kung pa nga ang naalagahan mo
41:48.0
at gawin mo yung nararapat,
41:50.0
sa darating na panahon,
41:52.0
magiging pera din yan.
41:54.0
Sa ilang taong darating,
41:56.0
ay kikitain mo rin yun.
41:59.0
Ngayon tinatamasa nila
42:01.0
ang ilang taong pagtitiis
42:05.0
tumataas ang bilang ng bumibisita sa kanila.
42:07.0
Nitong nakrang taon lang
42:09.0
mahigit sa 400,000 turista
42:11.0
ang namangha sa vigan.
42:13.0
Kaya di nakapagtatakang
42:17.0
at napabilang bilang finalist
42:19.0
sa New 7 Wonder Cities of the World.
42:21.0
Kung mawawala ito,
42:24.0
iisipin yung pupuntahan nila
42:26.0
o paano nila plaplanoy nyo yung pupuntahan nila?
42:29.0
Ang kailangan lang daw
42:31.0
ay pagbabago ng isi
42:33.0
na ang kaunlaran ay hindi
42:35.0
nangangahulogang pagpapalit
42:39.0
Malaking bagay yung karakter
42:43.0
at yung karakter at distinctiveness
42:47.0
base talaga ito sa
42:49.0
kanyang architectural heritage
42:51.0
Kailangan lagi may binabalikang kwento
42:53.0
may nakikitang buhay na testamento
42:57.0
Once yung kultura mo ay nawala
43:00.0
forever mawala yun.
43:02.0
You live for the day
43:04.0
but you lose your life.
43:06.0
Your spiritual life basically.
43:08.0
You are just a lost soul.
43:10.0
Wala kang angkor, wala lahat.
43:12.0
How can you be a complete person
43:14.0
kung di mo kilala kung sino ka?
43:20.0
Kawis panahon at puso ang naging puhunan
43:23.0
sa bawat gusali at istrukturang
43:25.0
na nakalipas na kanahon.
43:27.0
Nasa isang iglap lang,
43:29.0
parang napakadali nating ipinagpalit
43:31.0
sa inaakala nating pagsabay sa kaunlaran.
43:33.0
Pero, ito nga ba ang tunay na pag-usad?
43:35.0
Ang pulbusin ang ating alaala?
43:42.0
Marami ng natibag at nanimot na bahagi
43:44.0
ng ating kasaysayan
43:46.0
na kailan ma'y hindi na natin may ibabalik.
43:48.0
Pero kung ang bawat isa sa atin
43:50.0
pangkaraping buhayin
43:52.0
ang dangal sa ating pinagmulan,
43:57.0
Ang pag-unlad ay hindi nakabatay
43:59.0
sa konong pinakamataas,
44:01.0
pinakamakinang o pinakamahal
44:03.0
dahil ang totoong pag-usad
44:05.0
ay kung pano natin tatawid
44:07.0
ang nakaraan sa kasalukuyan
44:09.0
at kung pano natin ito gagamitin
44:11.0
sa paghulma ng ating hinaharap.
44:28.0
Salitang Bisaya na ang ibig sabihin ay
44:30.0
Sige, ituloy mo lang.
44:34.0
Isang taon nang tumaan
44:36.0
bago maaprobahan ng Malacanang
44:38.0
ang Rehabilitation Plan
44:40.0
para sa mga probinsyang
44:42.0
winasak ng Bagyong Yolanda.
44:46.0
Sa loob ng isang taong yon,
44:48.0
walang ibang masandalan
44:50.0
matakbuan ang mga tagatakloban.
44:57.0
Ako po si Patrick Paez
44:59.0
at ito ang kwento ng mga taong bumangon
45:02.0
dahil sa sariling lakas.
45:05.0
Kaya sa Ikawalo ng Nobyembre.
