Close
 


Paano kung magka-giyera sa Taiwan?
Hide Subtitles
Click any subtitle word to view Tagalog.com dictionary results.
Computer Shortcuts: Left / Right arrows to jump 2 seconds back or forward. +Enter or Space to toggle Play/Pause button. Full Screen Mode
Mapu-protektahan ba tayo ng mga Amerikano? O madadamay lang tayo sa gulo sakaling magka-giyera sa Taiwan na inaangkin ng China bilang probinsya nito?
Christian Esguerra
  Mute  
Run time: 46:23
Has AI Subtitles



Video Transcript / Subtitles:( AI generated. About AI subtitles » )
00:00.0
Hi, good evening. Happy Easter po sa inyong lahat. Ako po si Christian Esguerra at welcome po sa ating episode ngayong gabi.
00:30.0
... Ito pa rin ang Facts First. Kung mapapansin niyo medyo bago ang ating tinatawag na opening billboard, ang ating introduction. Because today, after the holy week, very special sa atin ito dahil we're marking the 1st anniversary of Facts First live.
00:60.0
As mentioned, napaka-importante po ng araw na ito nitong lingkong ito after the holy week dahil po we're marking the 1st anniversary of our Facts First live episodes. Kung natatandaan niyo po, same time last year, bigla po tayong nag-decide, hindi naman actually biglaan po.
01:17.0
We decided to make our Facts First podcast as live episodes thrice a week, Mondays, Wednesdays at fridays, 7.30pm. So dati po kasi matagal na natin sinimulan itong ating Facts First podcast pero ginagawa po natin dati, once a week at recorded po siya dahil meron pa po tayong ibang programa noong time na yan.
01:44.0
Meron din tayong gabi-gabing programa noong title, After the Fact. And of course after what happened noong March 31, 2022, we decided to actually focus all our attention dito sa ating ginagawang Facts First na podcast at ginagawa po natin siyang live episodes.
02:04.0
At tingnan nyo nga naman, nakaka-isang taon na tayo. One year na. Kaya napaka-importante po nito. And I'd like to take this opportunity to thank every one of you. Dahil kung hindi po dahil sa inyo, really from the bottom of my heart, maraming maraming salamat po dahil kung hindi po dahil sa inyo, hindi po tayo tatagal lang ganito dahil hindi naman po madali itong ating ginagawa. Kung wala pong fuel, kung wala pong nagdadrive dito po sa ating ginagawa. Mahirap i-sustain to. Tipong joke-joke lang to. So mahirap siyang i-sustain.
02:34.0
And who would have thought, naikwento ko na naman po before sa inyo, yung nangyari sa ating, yung karanasan po natin before sa ABS-CBN, sa ANC in particular, yung censorship na ginagawa sa atin doon umiare ng CEO ng company. That's why hindi na po tayo naging bahagi noon ng ANC. Tinanggal po yung programa natin unceremoniously a few weeks before the elections tulad po nang binanggit ko sa inyo before, napaka-importante po noon sa isang periodista para sa isang journalist.
03:04.1
Yung tinanggalan ka ng boses, binusalan ka at sinensore ka sa kasagsagan ng kampanya. Dahil napaka-importante po as we all know, noong ating 2022 presidential election, nasa kasagsagan po tayo ng paghimay ng mga issues, noong time nayon alam natin na maraming takot, maraming mga sipsep, maraming humihimod, pero tayo tumutok tayo sa mga issues at sa tingin natin dapat pinag-uusapan kahit ayaw pag-usapan ng maraming Pilipino.
03:32.0
Kahit ayaw pag-usapan ng mga nag-aaring-uri, mga may-aring ng mga media companies, kahit bahag po yung buntot ng marami sa kanila, kailangan natin pag-usapan. So buti na lang kahit unfortunate yung nangyari na yan sa atin sa ANC, meron pong opportunities. Marami po tayo na-discover, marami po tayong natutunan. Maganda pala na dalihin ang ating programa online dito po sa Youtube, Facebook, pati po sa Twitter napapanood ito.
04:00.4
Dahil kahit papano nakita natin may puwang, may lugar para sa independent journalism dito sa online sphere, dito po sa digital space, dito po sa social media. At least nakakaisan taon na tayo nakita natin na journalism can actually thrive online across platforms.
04:30.4
Pero don't get me wrong, tulad na pinapaliwanag ko po sa inyo lagi dati, hindi po porque independent tayo and this is how journalism is supposed to be, wala na po tayong self-restraint. Dahil ko pinapaliwanag sa inyo, may pinagkaiba po yung self-censorship sa self-restraint. Ang pinakamasamang klase po ng censorship ay yung tinatawag na self-censorship. Hindi ka na kailangan takutin dahil takot ka na, hindi ka na kailangan sabihin dahil alam mo na yung gagawin.
05:00.4
So if you have an article bago mo pa-broadcast sa isang bagay na alam mo namang dapat pinag-uusapan, hindi mo natutuloy kasi sinesensor mo na yung sarili mo. Iba po yun doon sa tinatawag natin na self-restraint. Yung self-restraint bago bumuka yung ating bibig, bago tayo magsusulat ng isang article, inisip natin mabuti, meron bang ebidensya, meron bang datos, meron bang facts that would back up everything that we would put out there in public.
05:30.4
So ito yung tinatawag na self-restraint. Baka naman chismis lang, huwag natin banggitin. Baka naman hindi siya napapatunayan pa, hindi natin dapat sinasabi. So napaka-importante mo yan.
06:00.4
So meron na tayo sa isang plain na background. Tapos inilawan natin ng konti. Hanggat naglagay tayo ng mga dagdag na konting elements dyan. Ngayon medyo mukhang asenso na itsura natin. Kahit pa paano medyo mas kaaya-aya na sa mata.
06:14.9
So meron tayong on-air, meron ng ganito, may boom mic arm na ganyan-ganyan. Meron tayong ginagamit na yung audio mixer. So mas maganda na yung quality ng ating boses. Lahat po yan pinag-aralan natin, self-learn. Pinag-aralan natin yan sa Youtube. Tapos yung mga natutunan natin before.
06:31.4
So marami din man tayong natutunan noong parte po tayong tinatawag na legacy media. Marami akong natutunan noong nasa Inquirer ako, marami akong natutunan noong nandun ako sa ABS-CBN news channel, sa ABS-CBN as a reporter. Marami po tayong napulot doon. So lahat po yan, sinubukan po natin i-apply dito sa ginagawa natin.
07:01.4
At last time, nandito na po ang ating special na panauhin. Favorito ko po siya ng interview before, dati pa na nasa ANC ako. Kasi pag siyang kausap natin, sigurado ako makabuluhan ang ating discussion.
07:31.4
So yan, tama naman sa isa nyo. Lalagyan natin siya ng Facts Verse with Prof. Jay Batong-Bakal. Siya po ang Director ng University of the Philippines Institute for Maritime Affairs and Law of the Sea. Magandang gabi po Atty. Jay and thank you for joining us again dito sa Facts Verse.
08:01.4
Q1. Dapat tayo maalarma bilang Pilipino doon sa nangyayari ngayon sa Taiwan? Alam natin na tumataas ang level ng sigalot dahil nagkaroon ng 3 days straight live military exercises in China. At ang pinagpapraktisan, paano paikutan o incircle ang Taiwan? Dapat tayo maalarma? Nananahimik tayo dito sa Pilipinas?
08:31.4
At nagpapadala ng mensahe ng dahas bali ang China sa Taiwan. Maaaring ito dahil nag-iexpress siya ng sama ng loob, ng displeasure sa trip ni Tsai Ing-wen sa US o kaya maaaring ito ay isang pahiwatig, isang bantarin sa mga tao sa Taiwan na susunod na eleksyon, sometime later this year if I'm not mistaken...
09:01.4
... na dapat bumoto sila para sa gusto nilang mga kandidato, meaning gusto ng mainland China ng mga kandidato. So parang tinatakot sila nga. Dapat mabahala rin tayo ng konti dahil kahit ano mangyayari kasing tension sa lugar na yan, una kapitbahay natin ng Taiwan, nasa norte lang yan, tayong pinakamalapit na bansa maliban sa mainland China mismo sa Taiwan.
09:31.4
... So ang kanilang mga kabuhayan ay efektado kung sakaling gagamitan ng dahas ng China ang Taiwan. At pangatlo kahit ano mangyayari magiging efektado din tayo lalo sa ating ekonomiya dahil malaking proportion ng maritime trade natin nagdadaan sa area na yan.
10:01.4
... So kahit anong mangyayaring sigalot yan, magiging malakas ang negative impact sa ekonomiya. Alam naman natin sa ngayon pangalangan, medyo nahihirapan na tayo sa ating ekonomiya sa trajectory niya. Patas na taas ang bilihin at nagkakaproblema nang biglaan ng nawawala ng supply.
10:31.4
Q1. Meron bang pagkakaiba itong nakikita natin lately kumpara sa rising tensions before?
11:01.4
... Pagkakaiba na lang sa usapan, mapayapang usapan at magiging patient sila, magpapasensya sila para maabot ang mapayapang paraan para ma-resolva ang kanilang issue.
11:31.4
... So yan ang nakikita natin pagkakaiba. Parang nagiging masyado na silang in a way parang mapusok this time around. Di kagaya ng dati na ang China laging mahaba ang PC at mapasensya siya dahil alam nyo na sa katagalan ng panahon maari-resolva ng issue.
12:01.4
... So hindi pa nang gilas at dahas ang mga nasa Taiwan."
12:31.4
... Magpapuwala ng ilang aeroplano, barko, magkakondak ng exercise tapos babalik. Ngayon ang nangyayari magsisaber-rattling sila tapos hindi na sila alis.
13:01.4
... Except na wala silang inookupy na isla kundi ang mga particular locations sa area at dagat parang pinupuno nila ng kanilang military activities, exercises na ito.
13:31.4
... Bahala ang malaking pinsalam magagawa sa trade ng Taiwan. At kung ganoon nga siguradong maapektuhan ang trade ng Taiwan sa ibang bansa katulad ng Pilipinas. At alalahan natin marami din tayong nakukuhang trade sa Taiwan sa mga pagkain, mga goods na natitrade sa atin ng Taiwan."
14:01.4
... Parang iniipit at kino-corner. Pinapaliit nga ang room for maneuver ng Taiwan. At pinapakita nila sa mga taga-Taiwan na kahit anong sandali maaari silang tuloyan.
14:31.4
... Pwede nilang palubugin lahat ng mga barko na papapunta o paalis sa Taiwan. At pagnagyari yan, ibig sabihin ang mga supplies ng Taiwan madali nilang mapipigilan whether it's energy or food or trade whatever, kaya nilang gawin yan.
15:01.4
... At huwag nang mag-isip pa ng ibang kinabukasan kundi ang pag-sanib ulit sa China sa ilalim ng Communist Party."
15:31.4
... Ang problema ang anong klaseng unification? Kung ito unification by force na pinapakita ng Communist Party na gusto rin nila, hindi sila mag-restrain sa sarili na kung kailangan nilang gamitin, yan ang nakakabahala kasi pagnangyari yan maraming negative effect sa kapitbahay na bansa at mga ibang bansa na nagkoconduct trade."
16:01.4
... Kung sakaling tuluyan niya, talagang sakupin i-occupy ang Taiwan, nasa kanya may upper hand yan because of the strategic placement of resources, military assets, and it will be very difficult for the Americans to come in?"
16:31.4
... So, malaki talaga ang kanyang advantage. Kaya siguro sila napaka-confident at gumagamit ng show of force. At napaka-belligerent nila sa kanilang pananalita kung maapansin natin. Yung recent message niya sa Pilipinas for example is stay neutral or be crushed.
17:01.4
... At alam nila siguro kaya nagkakaganyan, kaya sila confident dahil alam nila sa ngayon may advantage in terms of location, available force at distance nila from Taiwan.
17:31.4
... At may negative impact sa napakararami. Sa ngayon parang ginagawa nilang kailangan nilang gawin para ma-deter, para mapigilan yung parang mapusok na decision on the part of China na gamitan nga ng dahas ang Taiwan.
18:01.4
... Anunsyo sa mga EDCA sites, lahat yan siyempre connectado rin yan. Dahil lahat tayo, Pilipinas, Japan, lahat naman ang bansa dito ayaw magkaroon ng armed conflict dito sa lugar na ito, dito sa Southeast Asia. So, dapat talaga magtulungan tayo na mapigilan o ma-prevent na magkaroon ng ganoon klaseng decision itong China naman."
18:31.4
Q1. Realistically, can the Philippines afford to stay neutral kung sakaling sumiklabang isang full-blown military conflict sa Taiwan sa pagkita ng China at United States?
19:01.4
... So sa Pilipinas pupunta yan. Kaya even on humanitarian grounds kailangan natin silang tuluhan. Isa pa dahil nasa location natin at interest natin in favour also of hindi natin gusto magkaroon ng armed conflict dito, kailangan natin talagang tumulong sa ganoon.
19:31.4
... Doon pa lang sa issue na yan, hindi na talaga tayo pwede maging neutral. Treaty ally tayo at ibig sabihin doon meron na talaga tayong sinangiban na panig sa issue na ito.
20:01.4
... Hindi yan ang didetermine kung magiging target tayo o hindi. Hindi kumunan dito ang Amerikano o hindi kumawala dito ang Amerikano, hindi na tayo target. Hindi tama ang ganoon pag-iisip.
20:31.4
... Either to prevent anyone from coming near Taiwan or to support the defence of Taiwan. So huwag tayong maniwala sa nasasabing dapat out tayo dyan, hindi mangyayari yan.
21:01.4
... So hindi talaga tayo magiging neutral kahit pa paano."
21:31.4
... Even sa lagan ng region, kahit mga nag-neutral ko noon o nag-attempt na maging neutral, inilusob pa rin. Ang Pilipinas under Quezon nagsubok siya maging neutral, hindi nangyari. Nakipagkaibigan siya sa Japan pero in-invade pa rin tayo.
22:01.4
... At in the end, sumama ang Thailand sa Japan. Nakilusob na rin sa Malaysia at Singapore. So hindi talaga pwede maging neutral sa issue na ito din. Dapat tumulong tayo i-deter o i-prevent ang mga klaseng desisyon. Hindi dapat humantong sa armed conflict ang kahit sino."
22:31.4
Q1. Mayroong 4 na karagdagang access sa military bases sa Pilipinas ang ipinagkaloob ng Philippine government sa mga Amerikano. E ito po ba, makiconsider po ba itong deterrent? The fact na meron tayong EDCA, all under the auspices ng mutual defense treaty, o baka mas mapapasama tayo dito?
23:01.4
So here sa China, hindi kaya ng isang bansa lang at hindi ito nag-determine sa isang bansa lang. Kaya nga nag-uusap-usap ang US, Japan, Australia, Pilipinas at ibang mga bansa katulad ng Europa at Britain tungkol dito. Alam nila para maging effective yung deterrents, dapat marami talaga ang nagsasanid, hindi isa-isa lang.
23:31.4
So tayo, ito na ang toka ng Pilipinas. Yung EDCA at mga locations na yan, parang nagiging toko ng Pilipinas para sa isang mas malawakang alliance o grouping ng mga nations na ayaw magkaroon ng forceful taking ng Taiwan by China.
24:01.4
Q1. Ganoon ba ka-strategic at bakit in-identify na additional military bases kung saan magkakaroon ng temporary access sa mga Amerikano?
24:31.4
... Ito na-delay sa Duterte administration tapos ngayon 4 ang dinagdag. Kulang pa nga ng isa. Yung 4 na yan, ang location nila iba sa naunang 5. Yung naunang 5, yung mga bases na yan, mga Philippine facilities na yan, nakaharap yan sa South China Sea.
25:01.4
... So yung location niya is also useful para madepensahan ang Pacific side ng Pilipinas. So nakikita natin na useful ito kasi nadadagdagan yung coverage natin ng archipelago.
25:31.4
... Pag ganyan mga maneuvers and mga strategies, siyempre kailangan mo yung mga ideal locations na parang pwede mo ma-approach yung area ng potential conflict. So pwede rin talaga gamitin yan whether as supply depot or staging grounds, staging areas."
26:31.4
... So may increased tensions sa lugar. Kaya mahalaga na ngayon pa lang even in preparation, dapat well-coordinated na rin ang ating mga statihiya para ma-prevent in the first place yung ganoon klaseng armed conflict."
27:31.4
... Parang chess game. Nag-place ka ng mga assets, nag-identify ka ng locations at nag-maneuver ka basically. Parang hindi tuluyan ng China itong Taiwan.
28:01.4
... Kaya pa lang tayo makikipagtulungan tayo sa ibang bansa to deter precisely yung ganoon klaseng armed conflict. Huwag niyang gawin, huwag niyang ituloy at instead bumalik siya dapat sa maayos at mapayapang paraan ng unification, yung true peaceful settlement.
28:31.4
... Hindi yan ang gusto nating outcome dahil tayo rin, ayaw natin pinipilit lang tayo. Kung mahalaga sa atin ng sovereignty, kung mahalaga sa atin ng self-determination, dapat malayang mag-decide ang Taiwan kung ano ang magiging future niya with China."
29:01.4
Q8. Pwede na mag-recognize Taiwan bilang isang bansa? Or all intents and purposes, di ba siya bansa?
29:31.4
... That's an example of how things could be in China without the Communist Party. How a democratic China could be. Yun ang simbolo talaga ng Taiwan. Kaya galit na galit sila, ayaw nila may competition, ayaw nila potentially ma-challenge yung paghahari nila sa mainland. Kaya ganun."
30:01.4
... Yes. Nagpatuloy yung communist versus liberal democracy forces. Nagpatuloy sila at sa ngayon para sa Communist Party talagang existing threat yung continued existence ng Taiwan."
30:31.4
Q8. Pwede na mag-recognize Taiwan bilang isang bansa? Or all intents and purposes, di ba siya bansa? Or all intents and purposes, di ba siya bansa? Or all intents and purposes, di ba siya bansa?
31:01.4
... Kasi yung military bases niya ngayon sa South China Sea, West Philippine Sea, yan ang paraan para ma-strangle nila, mapigil nila ang maritime trade na nanggagaling sa southern area lumadaan sa Singapore at Malaysia na nagpupunta sa Taiwan. So that is one way for them to strangle Taiwan by intercepting yung trade niya sa area na yan."
31:32.4
... Para sa China, hindi siya secure, hindi siya kampante sa kanyang southern border kasi it directly faces the sea which is under international law practically accessible to all due to freedom of navigation.
31:48.4
... Ang ayaw niya doon, ibig sabihin pati US, Japan, etc. pwedeng lumapit sa kanila ayaw niya yan. So yung overall concept niya, kailangan ma-control niya yung buong South China Sea, yung Taiwan at lahat ng nakapaligid na lupa doon kasama ng Pilipinas, Malaysia, Indonesia, kailangan niyang ma-control yan ng mga bansa na yan...
32:18.4
... para sa kanya kailangan niyang ma-control yan para maging secure siya doon sa kanyang southern coast. So connected lahat yan. Kaya hindi tayo dapat maging masyadong kampante na kung sakali makuha niyang Taiwan itipigil siya doon.
32:48.4
... Yan yung perimeter na gusto niya ma-establish and unfortunately for us the Philippines is part of the first island chain na kailangan niya ma-control para ma-secure yung sarili niya."
33:18.4
Q&A
33:48.4
Q&A
34:18.4
Q&A
34:48.4
Q&A
35:18.4
Q&A
35:43.4
Q&A
36:13.4
Q&A
36:43.4
Q&A
37:13.4
Q&A
37:43.4
Q&A
38:13.4
Q&A
38:43.4
Q&A
39:13.4
Q&A
39:43.4
Q&A
40:13.4
Q&A
40:43.4
Q&A
41:13.4
Q&A
41:38.4
Q&A
42:08.4
Q&A
42:38.4
Q&A
43:08.4
Q&A
43:38.4
Q&A
44:08.4
Q&A
44:38.4
Q&A
45:08.4
Q&A
45:38.4
Q&A
46:08.4
Q&A