Video Transcript / Subtitles:
About AI Subtitles »
* AI ("Artificial Intelligence") subtitles on Tagalog.com are generated using "Whisper" by OpenAI (the same company that created ChatGPT and DallE2). Results and accuracy may vary.
* The subtitles do include errors occasionally and should only be used as a tool to help with your listening practice.
* You can request this website to create a transcript for a video if one doesn't already exist by clicking the "Request AI Subtitles" button below a video. Transcribing usually takes 30-40% of the length of a video to complete if there are no other videos in
the queue. For example, a 21 minute video will take 7-8 minutes to transcribe.
* Running a super fast cloud GPU server to do these transcriptions does cost money. If you have the desire and financial ability, consider
becoming a patron
to support these video transcriptions, and the other tools and apps built by Tagalog.com
00:00.0
Good evening guys! Happy Monday po sa inyong lahat.
00:26.0
Ako po si Christian Esguerra
00:27.0
Welcome po sa ating episode ngayong gabi ng TAX FIRST!
00:31.0
Alam ko marami sa inyo yung medyo umiitokulok itong nakaraang araw
00:35.0
narin dun sa pakayag ng Chinese Ambassador to the Philippines, Ambassador Huang Sinigang
00:41.0
na pila pinapangaralan at pinatakot yung Pilipinas overnight po dun sa issue ng Taiwan
00:49.0
Tapos ang development po this today, sinabi po ng Chinese Embassy ng gabas po sila ng pakayag
00:54.0
na misquoted daw si Ambassador during the recent forum last week
00:59.0
Ayun, tinignan natin, misquoted ba talaga? Parang hindi naman no?
01:03.0
So yun po yung pag-uusapan natin ngayon kasi ang binanggit ni Ambassador Huang Sinigang
01:07.0
Philippines is advised to unequivocally oppose Taiwan independence rather than stoking the fire
01:16.0
by offering the US access to the military bases near the Taiwan Strait
01:20.0
if you care genuinely about the 150,000 oil products
01:25.0
Okay, hihimayin po natin yung mga pakayag ni Ambassador Huang
01:29.0
Ang makakasama po natin ngayon ay ang dating envoy po ng Pilipinas dun po sa Taiwan
01:35.0
I'd like to welcome to our program ngayong gabi si former MECO chief Dito Banayo
01:45.0
Magandang gabi po sir, thank you for joining us as a spokesperson
01:48.0
Magandang gabi sa iyo Ian at sa lahat ng iyong tagapakinig
01:52.0
Sir una, baliwalag muna natin, kasi iba nagtatanong
01:55.0
Ano ba yung relasyon ng Pilipinas at Taiwan? At bakit hindi inbahada ang meron tayo sa Taiwan
02:00.0
kundi Manila, Itan, Omeco?
02:04.0
Kasi nag-a-adhere tayo dun sa one China policy
02:08.0
which means that the Philippines like most, almost all nations in the world
02:15.0
other than 13 na lang ngayon
02:17.0
believe that there is only one China
02:20.0
and that is represented by the People's Republic of China
02:24.0
But we cannot deny the fact that we have economic, cultural, even labor relations with Taiwan
02:36.0
and therefore we have offices which basically is considered a de facto embassy
02:44.0
except that we do not recognize Taiwan diplomatically
02:49.0
Kaya naggagawa tayo ng tinatawag na MECO, Manila Economic and Cultural Office
02:55.0
which dito naman sa Pilipinas, Taipei Economic and Cultural Office or TECO
03:01.0
yung kanilang resident representative dito
03:04.0
Ganon din yung ibang bansa
03:06.0
The US has an American Institute in Taiwan
03:11.0
It's called an American Institute
03:13.0
At yun ang kumakatawan sa US
03:16.0
Ang Japan meron din
03:18.0
Lahat ng ibang bansa
03:20.0
Pero ganun ang sistema, hindi tinatawag na embassy
03:25.0
Kasi under our one China policy, we recognize only the People's Republic of China as the one China
03:37.0
Gano'ng katagal pa kayo naupok sa MECO?
03:41.0
Limang taon actually, from June 2016 to June 2021
03:48.0
Or rather from July to June
03:52.0
Kaya I decided to invite you kasi talagang kayo nag-handle din ang mga OFW issues
03:58.0
bilang ambassador pa kayo as MECO chief
04:01.0
Ano po bang basa niya rito sa pakayag ni Chinese Ambassador Huang Zhibian?
04:12.0
Hindi ko man napakinggan pero napakinggan ko yung excerpt sa TV news
04:17.0
pero nabasa ko yung buong speech niya
04:21.0
At humain natin, una yung sinasabi niya
04:23.0
The Philippines should unequivocally state that it is against Taiwan independence
04:31.0
Hindi na nating kailangan sabihin yun
04:33.0
sapagkat malinaw na malinaw sa one China policy
04:36.0
Ang nire-recognize natin ay China
04:40.0
As kumakatawan sa Chinese people
04:44.0
Yung context na yun
04:46.0
Pero yung sinabi na if we care
04:51.0
Paano ba yun? If we care for the welfare
04:56.0
Ito yung buong statement niya
04:58.0
Nakasabihin naman na yun kasi tayo nag-un-discover
05:01.0
Ito transcribed niya dito
05:02.0
The Philippines is advised to unequivocally oppose Taiwan independence
05:09.0
rather than stoking the fire by offering the US access to military bases near the Taiwan Strait
05:16.0
if you care genuinely about the 150,000 voters
05:22.0
Okay. Ako, ang pananaw ko doon
05:25.0
is either it was the ambassador or his speech writers
05:30.0
thinking in Mandarin
05:32.0
and translating it into English in the wrong way
05:35.0
Nagmukhang threat
05:37.0
when actually it was really just a statement of fact
05:41.0
Kasi pag nagkagyera
05:44.0
Halimbawa magkagyera
05:46.0
At sa tingin ko malayo lang yung mangyari yan
05:49.0
Kung magkagyera, in invade ng China ang Taiwan
05:53.0
Napakalaking problema para sa bansa natin
05:57.0
Para sa gobyerno natin
05:58.0
Para sa ating mga katauhan
06:01.0
Yung paano mo pangangalagaan
06:05.0
Paano mo ililikas kung kinakailangan ilikas
06:08.0
Ang sa ngayon ay mahigit na sa 100
06:12.0
Noong umalis ako noong 160 plus thousand na yan
06:15.0
That was June of 2021
06:18.0
So maaring nadagdagan pa yan ngayon
06:21.0
Maaring umabot na tayo sa 180,000 by now
06:24.0
Hindi lang OFWs yan
06:26.0
Kundi kasama na riyan yung mga
06:30.0
Pilipina o Pilipino na nag-asawan ang Taiwanese
06:34.0
Pero hindi pa Taiwanese citizen
06:36.0
So Filipino citizen pa sila
06:38.0
Mayroong mga missionaries tayo diyan
06:41.0
O kadami nating Catholic priests na nandiyan sa Taiwan
06:44.0
In fact, halos mga Catholic churches diyan
06:48.0
Ang nagpapatakboy, karamihan mga Pilipino
06:51.0
So maraming Pilipino diyan
06:53.0
We're talking siguro ngayon mga 180,000-185,000 na ang total
06:58.0
After 2 years since I left Taipei
07:03.0
So paano mo ililikas yan?
07:06.0
It's a logistical and a financial nightmare
07:10.0
At siguro yun ang ibig kaya sabihin
07:12.0
Pag nagkaroon ng gera
07:14.0
Malaking problema ninyo yung 185,000
07:18.0
Sabi niya 150,000 Filipinos in Taiwan
07:24.0
So naniniwala kayo nung may video
07:27.0
There was something lost in translation
07:33.0
Merong mga nag-interpret as parang nananakot
07:37.0
Parang pagka nagkaroon ng hostilities between China and Taiwan
07:42.0
E palalayasin nila ang mga Pilipinong OFWs dun sa Taiwan
07:47.0
Malabo mangyari yun
07:48.0
Kasi mas kailangan ng Taiwan ang mga overseas workers
07:54.0
There are about siguro ngayon mga 700,000 overseas workers in Taiwan
08:00.0
Number one ang Vietnam
08:02.0
Pumapangalawa Indonesia
08:04.0
Pumapangatla ang Pilipinas
08:06.0
At sa darating pang mga taon
08:08.0
E lalong kakailanganin
08:10.0
Sabagat Taiwan is in a demographic winter
08:14.0
Dumadami ng dumadami ang senior citizens
08:17.0
Konting-konti ang nagtatrabaho
08:22.0
Yung kokonting pumapasok sa labor force
08:25.0
Ayaw ng blue-collar jobs
08:28.0
Gusto niyan mga white-collar
08:30.0
Gusto niyan nasa opisina
08:33.0
Gusto niyan na magtatrabaho sa farms
08:36.0
Or sa mga factories
08:40.0
So yan ang oportunidad na kaya pumapasok ang ibang bansa
08:44.0
Principally ito, tatlong bansang ito
08:46.0
To a certain extent meron kaunting Thailanders
08:50.0
And yung iba, yung mga expats na galing sa iba't ibang bansa
08:54.0
Na nandoon doon naman in executive positions
08:59.0
Ito kasi may bahagi rin ng pahayag niya
09:01.0
Sinabi ni Ambassador Kuang
09:03.0
We will not renounce the use of force
09:06.0
And we reserve the option of taking all necessary measures
09:10.0
This is to guard against external interference
09:13.0
And all separatist activities
09:16.0
Kasi basically ang kontekstwa nito
09:18.0
Ayaw nila yung access na binibigay ng Pilipinas sa US military
09:23.0
Doon sa military assistance
09:27.0
That is to be expected
09:28.0
Unang-una, hindi naman original yung sinabi ni Ambassador Kuang
09:33.0
Na they are not renouncing the use of force
09:37.0
If necessary, to be able to retake or reunify Taiwan
09:42.0
Into the mainland, no?
09:44.0
Sinabi na yan ni Xi Jinping
09:45.0
Sinabi na yan ni Wang Yi
09:47.0
Sinabi na ni Li Keqiang
09:48.0
Lahat sila sinabi na yan ng ilang beses
09:50.0
Now, the issue lang is
09:54.0
To them, yung pagkakalagay natin
09:57.0
O pagkakapayag natin
09:59.0
Nabigyan ang US military forces
10:04.0
Nang temporary bases
10:08.0
Sa Lalo, airport sa Cagayan
10:14.0
Sa Gamu, sa Isabela
10:16.0
Sa isa pang naval base sa Santa Ana, Cagayan
10:22.0
Principally yung mga ngayon kasi
10:24.0
Nakatutok talaga sa Taiwan
10:26.0
Hindi yun masasabing to protect the West Philippine Sea
10:30.0
I'm looking at it from their point of view
10:33.0
Kung ang issue natin with China
10:35.0
Is the protection of our fishermen
10:38.0
And our exclusive economic zone
10:41.0
In the West Philippine Sea
10:43.0
Bakit doon sa katapat ng Bashi Channel
10:45.0
Doon tayo naglalagay ng
10:49.0
Temporary basing facilities for the American troops
10:55.0
So yun ang nakikita nila
10:58.0
Kaya natin ginagawa ng Amerika yun
11:01.0
At pumayag ang ating pamahalaan
11:03.0
Ay sapagkat gagamitin ito ng Amerika
11:08.0
Yun ang kanilang paniwalaan
11:09.0
Hindi ko sinasabing yan ang talagang mangyayari
11:12.0
Gagamitin ito ng Amerika
11:14.0
Para kung magkaroon ng gulo
11:16.0
Between Taiwan and China
11:18.0
Madali silang makakareact
11:20.0
Ladlo Airport to Kaohsiung Airport
11:24.0
Kaohsiung is the biggest port in Taiwan
11:28.0
Is only 30 minutes by air
11:30.0
It is only 13 hours by sea
11:35.0
And 30 minutes by air
11:38.0
Parang up and down lang yan
11:40.0
So yun naman Ladlo Airport
11:43.0
Ginawa yan ng Pangulong Pinoy
11:46.0
Noong panahon ni Presidente Benigno Aquino III
11:50.0
Pero natapos yan noong panahon niya
11:53.0
Kaya lang noong pumasok ang 2016
11:55.0
At si Pangulong Duterte na ang umupo
11:57.0
Hindi yan inoperate as a commercial airstrip
12:04.0
At ang ginagamit pa rin ay tugigaraw
12:07.0
Kaya nga medyo nakakapagtaka
12:10.0
That's a 2.5km runway
12:12.0
Mahaba yan as far as I've been there
12:17.0
Hindi yan inoperate
12:18.0
Pagkatapos ngayon bibigay natin
12:20.0
O paggagamit natin sa mga Amerikano
12:23.0
So siyempre for the Chinese
12:27.0
Eh taas kilay sila diyan
12:30.0
And then Santa Ana is at the tip of Cagayan
12:33.0
Very close to the Bashi Channel
12:36.0
Or the Balintang Channel
12:39.0
Public record yung 3 out of the 9 EDCA bases
12:44.0
Talaga nakatulog sa Taiwan State
12:46.0
Pero ang tanong doon
12:47.0
Hindi rin mahirap pulaan na most likely
12:49.0
Kung sakaling sisig na Pangulo
12:52.0
Pero ang tanong dito sir
12:54.0
E ano bang pakealam ng China?
12:56.0
Sobrang kanalid tayo
12:57.0
Parang ano ba yung bases nilang ambassador
12:59.0
Para magsalita ng ganoon dito sa ating teritory
13:03.0
Totoo yan ano ang pakealam nila
13:09.0
You have to give every country
13:11.0
The right to state whatever it wants to state
13:15.0
Insofar as it is their national interest
13:18.0
That is concerned
13:19.0
In the same way na
13:20.0
Pag ang Amerikano nagsasalita
13:22.0
Kung ano dito sa Pilipinas
13:24.0
We have to look at it as
13:25.0
Well they're protecting their national interest
13:28.0
Interest ng ibang bansa
13:29.0
Ang kanilang pangatawanan
13:31.0
O kanila i-promote
13:32.0
Ay popromote nila
13:34.0
At poprotektahan nila
13:35.0
Yung kanilang sariling interest
13:37.0
So tayo rin kinakailangan
13:39.0
Sarili nila nating interest
13:41.0
Kaya hindi naman din
13:44.0
Dapat masamain ng China
13:46.0
Kung sumagot ang ating national defense officials
13:49.0
O ang ating mga senador
13:52.0
Although yung iba medyo masyado maanghang
13:55.0
Probably nga because of the interpretation
13:58.0
Na parang tinatakot tayo
14:00.0
But really I have to stress this
14:03.0
Napakahirap kung magkaroon ng gyera
14:06.0
Napakahirap na ilikas
14:08.0
Ang almost 200,000
14:11.0
Sabihin natin 185,000 Pilipinos
14:14.0
Who will be caught in the crossfire
14:18.0
Ito makwento ko lang sa ating mga tagapakinig
14:23.0
Pinag-arala namin yan
14:25.0
Kung sakali nga magkaroon ng gulo
14:28.0
Anong gagawin natin dun sa ating mga OFWs
14:31.0
At iba pang Pilipino na nasa Taiwan
14:35.0
Sa Taiwan meron silang mga
14:39.0
Underground shelters
14:41.0
Pati yung ilalim ng park nila
14:46.0
Shelter yan kung sakali magkagera
14:49.0
Talagang naghanda sila kung sakali
14:51.0
Yung kanila mga parking lots
14:53.0
Pwede mong gawing shelter yan
14:55.0
Kung sakali magkaroon ng gulo
14:59.0
Una pinapinlano namin na
15:02.0
Paano natin dadalhin ang ating mga
15:05.0
Pilipinoy, mga OFW at iba pang
15:08.0
All the way to sa dulo na malapit sa Batanes
15:11.0
Which is Kaohsiung or Pindong
15:13.0
Ang problema, siguradong bobombahin
15:15.0
Kung magkaroon ng gera
15:17.0
Siguradong unang bobombahin
15:18.0
Airport, seaport at train
15:23.0
Yun ang unang-unang titirahin ng kalaban
15:27.0
Natural yan lahat ng gera
15:29.0
You make a preemptive strike on this
15:33.0
So paano magigagalaw ang ating mga kababayan
15:38.0
So it's a very difficult situation
15:41.0
Siguro, siguro lang
15:45.0
I haven't talked to Ambassador Huang at all
15:51.0
But baka naman yun ang ibig niya sabihin
15:54.0
Sana nga ganoon ang ibig niya sabihin
15:56.0
Kasi kung magkagulo, talaga malaking problema yan
15:59.0
Yung paglilika, pagprotekta sa ating mga kababayan
16:04.0
But do you get the sense also na
16:06.0
Parang very emboldened yun eh
16:07.0
Siyang statement at this time
16:08.0
Coming from a Chinese ambassador
16:10.0
Kanina kasi minamonitor ko rin
16:11.0
Yung reaction sa kami
16:12.0
Kasi sa mga nagsabi na undiplomatic yan
16:15.0
Si former ambassador
16:16.0
But it's hard natin na tiyak-tiyak na lang siguro
16:19.0
Sabi niya undiplomatic
16:21.0
So hindi siya usual no?
16:23.0
Pero you get the sense ba
16:24.0
You get the sense ba na medyo emboldened si ambassador
16:26.0
Dahil masyadong mabait yung previous administration
16:29.0
So sa China, parang tapang dina
16:36.0
It is but natural for us Filipinos to take offense
16:40.0
It could have been said better
16:43.0
Yan na ibig ko sabihin
16:44.0
Kung ang punto niya
16:47.0
Pag nagkaroon ng sigalot sa Taiwan Strait
16:52.0
May iipit sa crossfire
16:54.0
O may iipit yung kapakanan, buhay at trabaho
16:58.0
Ng napakaraming Pilipino
17:00.0
Kung gano'n siguro yung pagkakasabi
17:02.0
Eh hindi siguro ganyan
17:05.0
Yung kanina wolf warrior diplomacy
17:09.0
Kala mo kung sino sila kung magsalita
17:11.0
Hindi lang naman sa atin nila ginagawa
17:13.0
Kung di pati sa ibang bansa
17:15.0
Eh siguro that is the nature of
17:20.0
The kind of diplomacy that they are practicing
17:22.0
Throughout the world these days
17:27.0
Okay may isa pang bahagi yung speech na binibit naman niya
17:33.0
Yung sa Mindanao, di ba?
17:34.0
Ayun yung pakailangan niyan
17:35.0
They likened niya yung Taiwan issue
17:37.0
Doon sa Bangsamoro issue, peace process
17:40.0
Na ako personal sa team
17:41.0
Pag binatututok niya sa issue na yan
17:45.0
Medyo na-miss niya yung nuances niya
17:47.0
So anong basa niya?
17:51.0
Ibang iba naman yung problema natin
17:56.0
Doon sa Muslim secession
18:04.0
Kesa sa doon sa China and Taiwan
18:06.0
We have to look at the history of China and Taiwan
18:10.0
Kasi for almost or more than 200 years
18:14.0
If I'm not mistaken
18:16.0
Taiwan was an outpost
18:19.0
Which was considered by China as part of it
18:22.0
Whether during the Ming dynasty or the Qing dynasty
18:26.0
Yun yung huling dynasty nila
18:28.0
Pagkatapos nagkaroon ng civil war
18:30.0
Nagkaroon sila na una bago yung civil war
18:34.0
Or rather at about the same time na nagkaka-civil war na
18:38.0
Pumasok ang Japon at yung infamous rape of Nanjing
18:42.0
Natalo ang China ron
18:44.0
At doon sa pagkatalo ng China
18:46.0
They ceded Taiwan
18:49.0
Doon sa Treaty of Shimonoseki
18:51.0
They ceded Taiwan
18:53.0
And Taiwan was for 50 years
18:55.0
From 1895 to 1945
18:58.0
A Japanese colony
19:01.0
Habang tayo ay colony ng Kano
19:03.0
Sila naman colony ng Japan
19:07.0
So pagkatapos, after the war nga
19:10.0
Nanalo ang allies versus the axis
19:14.0
And Japan in the Pacific theater
19:16.0
So ang sumunod dyan
19:18.0
Yung civil war naman between
19:21.0
The communist party at saka yung
19:24.0
Yung kumintang, the nationalists
19:28.0
Under Chiang Kai-shek
19:31.0
Natalo si Chiang Kai-shek
19:33.0
At nag-retreat sa Taiwan
19:35.0
So para sa pananaw ng China
19:38.0
Teritoryo pa nila yan
19:40.0
And this is still part of the
19:42.0
Continuing civil war
19:44.0
Ngayon, ang malaking issue dyan kasi
19:49.0
Ang Pilipinas, ang Amerika
19:52.0
At more than 150 or 160 countries
19:56.0
All over the world
19:57.0
Recognize China as the one China
20:01.0
Therefore, we implicitly agree
20:06.0
That Taiwan is part of China
20:09.0
At ngayon, iba naman ang pananaw ng Taiwan
20:13.0
Doon sa issue na yan
20:15.0
Na they are a sovereign country
20:18.0
Or a sovereign nation
20:20.0
They're a democratically ruled nation
20:22.0
Different from the communist regime in China
20:26.0
Pero ba't kailangan pa ipalala sa Pilipinas
20:29.0
Na huwag kayong susuporta sa Taiwan independence
20:32.0
Kasi yan naman talagang policy natin
20:34.0
We don't consider Taiwan as a country
20:37.0
So ba't kailangan pa ipalala?
20:39.0
Well, yan na nga ha
20:41.0
Kung pag-uusapan natin
20:43.0
The world of diplomacy
20:46.0
Talagang undiplomatic
20:48.0
The way he said it
20:52.0
Because diplomats are supposed to
20:56.0
What was that they say?
20:58.0
Diplomats are supposed to tell you
21:02.0
But telling you that
21:04.0
The road to hell is paved with good intentions
21:07.0
Alam mo na, ganoon-ganoon
21:09.0
Kaya talagang tama si...
21:12.0
Ambassador Ceguis doon
21:14.0
Na napaka-undiplomatic no language
21:16.0
Na ginamit ni Ambassador Huang
21:20.0
Ang tanong siguro
21:21.0
How should the Philippine government respond to this?
21:24.0
Kasi may reaction na from
21:26.0
The office of the Presidential Advisor on the Peace Process
21:29.0
O bago na yata pangarang yan
21:30.0
Hindi na OPAP e no?
21:31.0
At saka defense yata naglabas din
21:33.0
Pero for example, from the DFA
21:35.0
Or even from Malacanang
21:38.0
Well, nagtataka nga ako
21:40.0
At walang statement from the DFA
21:44.0
Hindi naman siguro kailangan Malacanang
21:46.0
Sapagkat ambassador lang naman si Ambassador Huang
21:50.0
Ang dapat na sumagot sa kanya
21:52.0
Ay yung ating bing Foreign Ministry
21:54.0
Or Foreign Affairs Department no?
21:57.0
Siguro the spokesman of the DFA
22:00.0
Should respond to this
22:03.0
In diplomatic language
22:05.0
I mean, huwag naman natin gatungan pa yung gulo
22:09.0
Because at the end of the day
22:11.0
This is really an internal issue
22:13.0
Between China and Taiwan
22:19.0
By the way, we're like a turnip
22:20.0
Damay tayo, di ba?
22:21.0
By sheer function of geography
22:23.0
Ay, tanong panggawin natin
22:25.0
Yung nga yung next question ko
22:27.0
Sinasabi ni iba, we should remain neutral
22:29.0
Pero yung neutrality na yan
22:31.0
Can it actually work for the Philippines?
22:33.0
Kung sakali sumiklab yung gulo
22:35.0
Although ang daming interconnectedness
22:38.0
For instance, di ba?
22:39.0
Pag nadama yung Amerika
22:40.0
Talaga nakapapil diyan
22:42.0
Meron tayong MDT with the United States
22:44.0
I mean, yung neutrality
22:47.0
With that ideological posture?
22:49.0
Well, unang-una kasi
22:51.0
Wala naman tayong kasiguraduhan
22:56.0
Although under the Biden administration
23:00.0
They will defend Taiwan
23:04.0
China attempts a military invasion
23:13.0
Ang Amerika na nagsasabing
23:15.0
Kailangan nilang i-defend on Taiwan
23:17.0
What they have...
23:18.0
Pero sila yung strategic ambiguity
23:22.0
Naglalaro din sila
23:25.0
On the other hand
23:27.0
Meron tayong mutual defense treaty
23:29.0
With the United States
23:31.0
Pero yung mutual defense treaty rin natin
23:34.0
Hindi rin naman ganoon ka-ironclad
23:39.0
Hindi naman atakihin ang Pilipinas
23:51.0
Na kailangan ang Amerika sumali sa gera
23:54.0
E hindi naman tayo ina-atake
23:56.0
Kung hindi tayo ina-atake, no?
23:58.0
Now, that is where nga da
24:00.0
Yung fears ng marami
24:03.0
Na by putting or allowing
24:05.0
American troops doon sa...
24:08.0
Northern Luzon area
24:11.0
Which is obviously threatening
24:16.0
The balance of power between China
24:20.0
What it calls its province
24:27.0
Gamitin niya ng mga kano
24:29.0
In support of Taiwan
24:32.0
Baka tirahin tayo
24:34.0
Tirahin niyang mga lugar na yan
24:37.0
Tirahin ngayon ng China
24:43.0
December 7 ba o December 8?
24:51.0
The following day
24:52.0
They were in the Philippines
24:54.0
Because we were a colony
24:55.0
Of the United States
24:57.0
Ninety-eight military bases
24:59.0
Spread all over the Philippines
25:01.0
American military bases
25:03.0
Pero ang theory ng iba dyan sir
25:06.0
Whether we were a colony or not
25:08.0
Talaga nasa patay ng Japanese rampage
25:12.0
Noong Second World War
25:14.0
It's part of the war
25:15.0
It's part of the war
25:20.0
You have to make a distinction
25:23.0
China is interested only
25:28.0
To reunify Taiwan
25:30.0
With the mainland
25:31.0
And having done that
25:36.0
Yun yung sinasabi ng China
25:39.0
Because they consider nga Taiwan
25:41.0
As a province of China
25:44.0
Hindi necessary ling
25:46.0
Dadating ang gera
25:52.0
Or sa Southeast Asia
25:53.0
Including the Philippines
25:54.0
Although tayo nga
25:55.0
Ang pinakamalapit
25:58.0
Pero hindi naman necessary ling
26:02.0
I'm still very hopeful
26:03.0
Despite all the harsh words
26:05.0
Coming from China
26:07.0
That in the end of the day
26:09.0
Hindi magigerahan
26:11.0
Ang China at Taiwan
26:19.0
Magkakamaganak yan eh
26:20.0
Yun ang sinasabi mong native
26:22.0
Yung sinasabi nilang native Taiwanese
26:24.0
Yung aboriginal Taiwanese
26:26.0
Yung sinasabi nila indigenous peoples
26:28.0
That's only about 7-8%
26:30.0
Of the entire population of Taiwan
26:32.0
Which is 23.4 million
26:34.0
Ganun lang kaunti
26:40.0
Binibigyan ng importansya ng Taiwan
26:42.0
In order to assert
26:43.0
A different identity
26:46.0
But most of the Taiwanese people
26:48.0
Are really from the mainland
26:50.0
Whether nung panahon pa ni
26:52.0
Nung Qing dynasty
26:53.0
O nung Ming dynasty
26:57.0
Sinongay pirate nila
26:59.0
Nakalimutan kong bila
27:01.0
Na siya parang de facto ruler
27:07.0
Yung mga kumintang
27:12.0
After the civil war
27:13.0
In the mainland was lost
27:18.0
Ng population ng Taiwan
27:20.0
So magkakamaganak yan
27:24.0
That is one consideration
27:27.0
Two, yung economic ties nila
27:29.0
54% of Taiwan's trade
27:34.0
Sila ang number 1 trading partner ng Taiwan
27:38.0
Tsaka Taiwan is the biggest investor in China
27:41.0
Nung nag-uupisaan China
27:43.0
After Deng Xiaoping took over
27:47.0
Ang una nag-invest diyan
27:51.0
From the other side of the street
27:57.0
One of their biggest trading and manufacturing hubs
27:59.0
That's Taiwanese money
28:01.0
Most of it is Taiwanese money
28:03.0
So hindi ganun pa
28:05.0
Masyadong malalim yung economic ties nila
28:09.0
Nung panahon na nandod dun ako
28:11.0
Nung mga bandang pre-COVID
28:15.0
There were as many as
28:19.0
800,000 Taiwanese
28:24.0
So hindi ganun kadali
28:29.0
Yang sinasabi niya
28:31.0
Ang problema lang kasi diyan
28:33.0
Especially in the case of China
28:36.0
Dahil rising power na sila
28:38.0
They're now the number two world power
28:46.0
Is a very important part
28:48.0
Of the Chinese ethos
28:53.0
Huwag na huwag mong salingin
28:57.0
Parang mahi-humiliate sila
28:59.0
Hindi nila matanggap yun
29:01.0
And they have suffered through a hundred or more years
29:05.0
Starting from the opium war
29:07.0
Pinagsamantalahan sila ng Western powers
29:09.0
At saka yung Qing dynasty
29:12.0
Na naging parang basahan lamang
29:14.0
Sa tingin ng Western powers
29:20.0
Ngayon na uma-asenso sila
29:26.0
Ba, hindi na kami magpapadaig sa inyo
29:28.0
Hindi na kami parang
29:30.0
Kontratuhin ninyo kung sino na lamang
29:32.0
Face is very important
29:40.0
We understand the Chinese objective
29:42.0
They want global respectability
29:44.0
Pero in the process
29:46.0
Marami rin nasasagasaan
29:48.0
In particular tayo
29:50.0
So papano naman yan?
29:54.0
Nung andating ambasador pa ng China
29:56.0
Nandito si Ambassador Xiao
29:58.0
Who was a friend of mine
30:08.0
Nung pang kampanya pa ni
30:10.0
Presidente Rodrigo Duterte
30:12.0
Pinakilala na namin
30:14.0
Si Ambassador Xiao
30:16.0
Kay Pangulong Duterte
30:18.0
I mean at that time Mayor Duterte
30:22.0
Nagpupunta ng Davao
30:26.0
Nung nasa MECO na ako
30:28.0
Minsan nagpapuwintuhan kami
30:30.0
Pag nandito ako sa Manila
30:32.0
Sabi ko nga sa kanya
30:34.0
Ang problema ninyo
30:38.0
Yung Chinese Embassy
30:40.0
Napakahina ng PR ninyo
30:44.0
They don't seem to know
30:50.0
In a country with a different culture
30:52.0
Compared to China
30:56.0
Manina ba PR nila?
31:02.0
Walang strategic communications
31:06.0
Yung sinabi ni President Marcos
31:08.0
Na he would not allow
31:10.0
The EDCA bases to be used for any
31:14.0
Hindi ba sapat na assurance na yan?
31:16.0
Coming from the Philippine government
31:20.0
Tama naman si Pangulong Marcos
31:22.0
Doon na sabihin yun
31:24.0
Ang problema nga lang kasi
31:28.0
Pag nagkakagulo na
31:30.0
Wala ka ng assurance
31:34.0
Mapipigilan mo ang kano
31:36.0
Kung sakaling gawin nila
31:38.0
You remember what happened
31:42.0
May bases sila rito Clark
31:46.0
Na tayong launching pad doon sa gera nila sa Vietnam
31:52.0
Ang ginamit nila through Clark and Subic
32:00.0
Military personnel as well as
32:04.0
Yun nga pagdating ng kagulo na
32:08.0
Madaling sabihin na
32:10.0
Hindi kami papayag ngayon
32:12.0
Pero pagdating sa meron ng gulo
32:16.0
You know when anything can happen
32:18.0
Paano kung gamitin?
32:24.0
Alam mo Christian
32:26.0
Noong panahon na nandun doon ako
32:28.0
At even before me
32:30.0
Before me plus chairman Amadito Perez
32:32.0
Naglagay kami ng pondo
32:34.0
Yung kinikita ng MECO
32:36.0
Kasi doon sa kinikita ng MECO
32:38.0
Meron kaming itinatabing
32:42.0
Para kung sakaling magkaroon ng gulo
32:44.0
Meron kami pang tulong
32:48.0
Mga kapampilipino doon sa Taiwan
32:50.0
If I'm not mistaken
32:52.0
Noong bago nagkaroon ng COVID
32:56.0
We had about 500 million
33:06.0
Sa tingin ko as early as
33:12.0
Magtatagal yung COVID
33:14.0
Nagbawas ako ng empleyado sa MECO
33:16.0
Nagsara ako ng Taichung
33:18.0
Sinara ko yung Taichung
33:20.0
Tauchung na lang at Taipei
33:26.0
I made it a very lean organization
33:28.0
Total wala na rin naman Taiwanese na nag-a-apply ng visa at the time
33:34.0
Basically zero income
33:36.0
So I didn't want that amount of money to be touched
33:38.0
Kasi nga kung magkaroon ng sigalot
33:42.0
Paano ka pang hihingi ng pera
33:44.0
Sa national government
33:48.0
Hindi ganun kadali yun
33:50.0
Kailangan meron ka
33:52.0
Pinakonvert ko pa yun sa US dollars
33:54.0
Because I foresaw natataas ang dollar
33:56.0
Ang American dollar
33:58.0
So yung ganun yung
34:02.0
At least kumita kami sa exchange rate
34:06.0
Because dalawang taong
34:10.0
More than 2 years na zero income yung MECO
34:12.0
Hindi naman kami kasi tumatanggap ng
34:14.0
Miski isang centimo galing sa
34:16.0
National government
34:22.0
20% of our gross revenues
34:24.0
Even goes to the office
34:30.0
Self-sustaining yan
34:34.0
Although magdali naman
34:36.0
Hindi naman siguro dapat ganun na nag-i-interpretation
34:38.0
Ng ating pamahalaan
34:40.0
Through executive orders
34:42.0
In pursuance of the
34:46.0
Hindi dapat lumabas na meron tayong
34:48.0
Mas kinaanong relations
34:50.0
Nadadaan sa batas
34:56.0
So hindi kami pwedeng bigyan ng budgetary outlay
35:04.0
It's a logistical nightmare
35:06.0
It's a financial nightmare
35:08.0
Kung sakaling magkaroon ng gulo
35:10.0
Kung paano natin ililikas
35:12.0
Although ako naman naniniwala
35:16.0
Hindi ganun kadali for China
35:18.0
Na invade in ng Taiwan
35:20.0
Not only because of the military problems
35:22.0
Or baka makialaman
35:34.0
Pangalawa, yung ekonomiya nila masyadong intricately
35:42.0
Hindi gugustuhin ang China
35:44.0
Na maraming mamatay
35:46.0
Whether from their side or from the Taiwanese side
35:48.0
Because after the war
35:50.0
Assuming manalo sila
35:52.0
Assuming na occupied na nila ang Taiwan
35:54.0
Masyadong malalim yung magiging
35:56.0
Mga sugat, yung hostilities
00:00.0
36:34.000 --> 36:36.000
36:38.0
Wala pang kandidato
36:42.0
Yung yung opposition
36:48.0
Ang magiging main issue
36:52.0
As far as I'm reading
37:00.0
Will insist being a
37:04.0
They must be allowed
37:08.0
They must be treated as a sovereign
37:12.0
Not really independent but a sovereign nation
37:14.0
But yung pumintang
37:16.0
Lagi naman sinasabi
37:18.0
Kung ayaw nyo ng gera, kami i-voto nyo
37:22.0
Parang sila yung medyo
37:24.0
Kaya nilang tumulay
37:26.0
Between China and
37:36.0
That will be a very important
37:44.0
Continuing conflict
37:46.0
That we see in the Taiwan Strait
37:48.0
Maraming salamat po Mr. Lito Banayo
37:50.0
For joining us tonight
37:52.0
Mahaba haba yung discussion natin
37:54.0
Maraming salamat sa inyo sir
38:06.0
Si Mr. Lito Banayo
38:08.0
Nagpag-usapan natin yung
38:10.0
Maraming sa inyo minit yung ulo
38:18.0
Hindi ko lang maproject ka ito
38:20.0
Kasi napaka racist
38:22.0
Ang advice ko po sa inyo, unawain po natin mabuti yung history ng Taiwan-China conflict
38:30.0
Tapos more than that, unawain natin kung paano ba tayo makakalagkad sa gulong ito sakalin sumiklab yung armed conflict dyan na sana hindi naman po
38:42.0
Kasi whether we like it or not, napakalapit natin sa Taiwan
38:46.0
Yung northernmost tip natin sa Batanes yung Mavulis Island, mga 80 km ang layo mula sa Taiwan
38:54.0
So imagine mas mahaba pa yung biyahe mo from Manila to Baguio kumpara doon
38:58.0
So whether we like it or not, may American factor man o wala, madadamay tayo sa maliligas yung mga Taiwanese at mga Pilipino of course na maapekto ka ng gulog
39:11.0
Meron tayong ginagawa sa kasalukuyan na panibago explainer, piniliwanan ko po sa inyo nung nag-first anniversary tayo ng mga live episodes natin
39:21.0
Every week naglalabas tayo ng explainers
39:23.0
Next topic po na ilalabas namin this week, it's about the Taiwan-China conflict
39:29.0
In particular, paano ba natin maisusulong at mapapangalagaan yung ating national interest at na hindi po tayo ang mapapasama pagdating sa gulong nito
39:41.0
By the way, yesterday nagsimula na po kami magpadala ng mga stickers, some of you got them already
39:47.0
Doon sa mga nakatira outside of Metro Manila, we're finding ways to more efficiently deliver your free stickers
39:56.0
Nga lang kahapon meron yata isa, dalawa o tatlo na hindi ma-contact ng LALAMOVE
40:02.0
So pinabigay ko na lang yung stickers sa inyo, doon po sa iba, sayang
40:08.0
So again maraming maraming salamat po for joining us tonight and magkita kita po tayo ulit sa Wednesday for another episode of Facts Verse
40:17.0
Again maraming salamat po sa inyo lahat at magandang gabi po