01:04.1
at marami din naman
01:30.0
Ang init ng El Niño
01:39.3
sa bansa ay nakakalapnos ng balat
01:41.4
at nakakatuyo ng lalamunan.
01:44.1
Isang nakakasabik na tanawin
01:45.6
ang muling lumantad sa probinsya
01:48.7
sa pampang ng isang lawa,
01:51.1
ang lumang bayan ng Pantabangan.
01:54.3
Mababalitaan ngayon
01:55.5
ang paglawit ng mga nawasak na istruktura
01:57.8
sa natuyot na lawa.
01:59.2
Katulad ng krus sa tuktok
02:01.2
ng St. Andrew's Parish,
02:03.2
ang dating munisipyo
02:04.4
at ang natira sa tindigan
02:08.5
Marami sa nagbabalik ay dating nakatira
02:10.7
sa pitong barangay
02:11.7
kung saan may mga 1,500 kataw
02:14.6
ang duwi dating nakatahan.
02:17.1
Nasasabik ang iba na muling
02:18.4
masilayan ang lumang bayan.
02:20.6
Ngunit, marami din ang naiiyak
02:22.8
dahil sa mga alaala
02:24.4
ng kanilang kasaysayan.
02:29.2
nang lumika sa mga tagaroon
02:31.2
upang bigyan daan ang bagong dam
02:33.5
na susuporta sa mga magsasaka
02:37.2
Bagamat hindi sila agad umalis
02:38.9
dahil sa ito ang lupang nakagisnan.
02:41.8
Naibahagi ng dating pangulo
02:43.4
ang magandang dahilan
02:44.5
upang matulungan ang mga magsasaka sa lugar
02:47.2
at ang kanilang pagdinig sa hiling
02:49.1
ay siyang kikilalanin bilang
02:51.0
bayani sa buong lupain.
02:53.4
Sa katabing bundok nilipat ang taong bayan.
02:56.3
Libring pabahayang
02:57.2
kasama sa pangako
02:58.3
pati pagkakakitaan ay sinigurado.
03:01.6
Sabalit hindi nila matiis na lumingon
03:03.5
sa nilisang bayan
03:04.6
na itinaguyod ng kanilang mga ninuno.
03:07.8
Marahil ito na ang katuparan
03:09.3
sa alamat ni Minggan
03:10.4
sa pagkabigo nitong maakit ang puso
03:12.8
ni Mariyang Sinukuan.
03:15.9
Pagkatapos maitayo
03:17.2
ang pantabangan dam,
03:18.9
unti-unting lumubog ang bayan.
03:21.1
Mga bahay sa paligid
03:22.3
na puno ng alaala at kasaysayan
03:24.7
ay kasamang nila munang lawa.
03:26.8
Pati ang sementeryo
03:28.5
na halos dalawang kilometro ang layo
03:30.4
ay natabunan din ng katubigan.
03:33.2
Habang buhay na sana
03:34.7
wala sa tanawin hanggang makalipas
03:37.2
ang isang dekada.
03:38.7
Taong 1983, buwan ng tagtuyot
03:41.3
sa unang pagkakataon
03:43.0
ay nasilayan muli ang bayan
03:46.3
Nagalak ang mga nasa karatig na lugar
03:50.4
Ang lupang sinilangan ay naroon lang
03:52.4
sa ilalim ng lawa at naghihintay
03:55.0
na lumitaw at magpakita
03:56.8
sa mga dating nakatahan.
03:59.0
Siguro ang pagmamahal ni Minggan
04:00.6
ay matibay pa sa kongkretong dam
04:02.8
at hindi kailanman
04:07.2
Hilang beses lumawit ang
04:08.6
krus ng St. Andrew's Parish
04:10.4
tuwing mararanasan ang tagtuyot
04:13.9
Nagagalak ang mga tagroon tuwing nasisilip ito.
04:17.1
Kasabay din ang pagkalungkot
04:18.6
dahil senyales na madadagdaga
04:20.6
ng pasanin ng mga magsasaka
04:24.0
Subalit mayroong bahagi ng kasaysayan
04:26.8
Ang hindi tumpak na nailagda.
04:31.6
at tila hindi pa rin ito
04:33.1
napupunan ng mga historiador
04:34.7
at ng mga sumusubaybay sa kasaysayan.
04:38.9
sa paglikas ng mga tagroon
04:40.4
o ang paglitaw ng mga gusali
04:42.4
o ang alamat ni Minggan
04:44.2
ang may pagkakamaling anomalya sa kasaysayan.
04:48.5
Pero kung sino ang tunay
04:50.6
na nakatuklas sa bayan?
04:56.8
Ang nakasaad sa kasaysayan
05:05.1
ng pantabangan ay mula pa
05:07.0
noong mga taong 1600s
05:11.3
Kapag sinabing century,
05:13.1
ito ay tumutukoy sa isanaraang taon.
05:17.0
mula sa taong 1601 hanggang
05:22.7
Ibig sabihin ngayong taong 2024
05:28.6
Kaila sa marami na medyo nagkakaiba-iba
05:31.0
ang mga nakasulat sa simula
05:34.7
Base sa ibang nakarecord,
05:36.7
taong 1615 noong natuklasan ng mga
05:38.8
praile ang bayan ng pantabangan.
05:41.3
Pero ayon sa iba,
05:42.6
taong 1572 nang natagpuan ito
05:46.6
Pero base sa local government ng pantabangan
05:49.1
mismo, nadiskubre ang lugar
05:51.1
noong buwan ng Nobyembre,
05:52.7
taong 1645 ng isang praile.
05:55.7
Isang Agustinian,
05:56.6
priest na si Juan Alonzo de Abarca.
06:00.9
Sinabi rin ito ng Farm Ridge
06:02.9
na buwan nga ng Nobyembre
06:06.5
nadiskubre ang lugar na nasa paana
06:08.7
ng bundok mabilog sa baba
06:10.6
ng bundok na limanok.
06:14.2
ang nakadiskubrin to ay ang 29th mission
06:16.8
ng mga Espanyol para sa Pilipinas.
06:19.6
Ngunit, sila nga ba?
06:22.0
Ang mga sinasabing
06:23.1
praile ay grupo ng pari
06:24.7
sa simbahan na ang pangunaan
06:26.6
ang trabaho ay ikalat ang kanilang paniniwala
06:29.1
sa tinagoryang New World.
06:31.6
Pagdating na mga nito sa probinsya,
06:33.8
nakasalubong nila
06:34.7
ang mga katutubong idoles
06:36.3
sa pamumuno ng isang matapang
06:38.5
na mandirigma na nagngangalang Iliat.
06:42.8
tinanggap ng mga katutubo ang
06:47.9
ng malaking anomalya sa kasaysayan.
06:56.6
Sino ang tunay na nakadiskubre ng pantabangan?
07:12.8
Ang mabundok na lugar ay tinahanan ng ilang grupo ng katutubo.
07:28.4
Mga magkapitbahay pero minsan ay
07:30.6
hindi nagkakasundo.
07:32.6
Katulad ng idoles at ng italings
07:34.5
na kilalang mortal na magkaway.
07:37.3
Mayingat ang mga dayuhan
07:38.5
sa kanilang nilakbay,
07:40.4
pero hindi rin nakalimot sa kanilang punong layunin
07:42.8
na ikalat ang pananampalataya
07:47.0
Tinanggap ni Iliat ang bagong
07:48.5
kaalaman mula sa mga praile
07:50.2
at hindi rin nagtagal ay nabautismuhan
07:52.9
nito at binigyan ang bagong
07:57.4
Isang araw sa kanilang paglagi,
07:59.8
napansin ang mga dayuhan
08:01.0
ng mga nagugutom na idoles.
08:03.1
Dali-dali yan namang namahagi ng pagkain
08:05.2
ang mga kasama ng praile.
08:08.0
Sa nakitang paghihirap,
08:10.4
nagmagandang loob ang mga religyoso
08:13.2
at namahagi ng tinapay.
08:15.5
Subalit ang pagkain ay may kakulangan
08:17.4
sa sangkap at hindi agad
08:19.0
nagustuhan. Kadalasan kasi
08:21.3
sa gawang tinapay ng mga praile
08:23.0
ay wala ganong sangkap
08:24.7
bukod sa harina at tubig.
08:26.9
Kaya noong natikman ang mga katutubo
08:28.7
ang kanilang tinapay, ito ay walang
08:30.9
lasa at sa kanilang wika ang sabi
08:33.0
ay makikatabangan niya.
08:35.5
Oo, pan is matabangan.
08:37.9
Ang pan ay tumutukoy
08:39.2
sa tinapay at ayon
08:40.8
sa mga katutubo, ito ay matabang.
08:43.7
Kaya simulat sa pool,
08:45.1
tinawag na pantabangan ang lugar.
08:47.9
Subalit ayon sa isang
08:49.0
folk visual artist na si
08:50.9
Elito V. Circa, ang pangalang
08:53.0
pantabangan ay nagmula sa wikang
08:54.9
Sabangan na nangangaw
08:56.4
tulugang tagpuan ng daloy ng tubig.
09:00.4
Subalit hindi lahat ay naniniwala
09:02.4
sa interpretasyon ni Circa
09:04.1
dahil raw walang patunay noong sinauna
09:06.5
na may tagpuan ng tubig
09:08.1
o junction of water stream sa lugar.
09:10.9
May mga naniniwala na nagkataon
09:12.6
lang na magkatunog ang dalawang salitang
09:14.4
Sabangan at Pantabangan.
09:17.2
Ang paggalat ng pananampalataya
09:19.1
sa lugar ay nag-imbit
09:20.7
pa ng mas maraming praile at
09:22.4
misyonaryo mula sa Espanya.
09:26.4
naging opisyal ang pangalang Pantabangan.
09:30.6
ang plano sa pagpapatayo ng
09:32.2
kauna-unahang simbahan sa bayan
09:34.1
at natapos noong taong
09:36.0
1825. Sa mga panahon
09:38.6
ito, dumami na ang residente
09:40.6
sa maliit na lugar at dumami
09:42.5
na rin ang mga paring nadidistino
09:46.8
Ang anomalya sa kasaysayan
09:48.4
hinggil sa kung sino talaga ang nakadiskubre
09:50.8
ng bayan ay nagpasalin-salin
09:52.9
na sa iba't ibang mga historiador
09:54.6
na naisisulat ang
09:56.4
akma-detalye. Subalit minsan,
09:59.2
ang pinakamaliit na pagkakamali
10:00.8
ay pwedeng maging pinakamahalagang
10:03.1
bahagin ng kasaysayan.
10:05.8
Pinahayag sa lahat
10:06.9
ng nakalagda na ang bayan
10:08.7
ay nadiskubre ng mga praile
10:12.8
Hindi man sila nagkakasundo sa pecha,
10:16.2
ay nakatuon sa mga praile.
10:19.1
Ngunit kung pag-iisipan,
10:20.8
ang salitang nakadiskubre o nakatagpo
10:23.0
ay tumutukoy sa mga unang
10:26.4
nakakita o unang nakatuntun.
10:29.1
Pero noong nakarating ang mga
10:30.4
praile sa bayan, nandoon na
10:32.6
ang mga katutubo.
10:35.2
Bago pa man nakarating
10:36.8
ang mga praile sa lugar,
10:38.6
doon na nakatahan ang mga idoles
10:40.3
na kanilang nakasalamuha,
10:42.4
mga italengs at mga iroles.
10:44.9
Sa madaling sabi, hindi
10:46.4
mga Espanyol ang unang nakadiskubre
10:48.3
sa lugar, kung hindi, ang mga
10:50.4
katutubo doon. Ganon din
10:52.5
sa pangalang pantabangan,
10:53.9
ito ay mula sa wika ng mga katutubo.
10:57.1
Ibig lang sabihin
10:57.9
na ang tunay na nakadiskubre
10:60.0
o nakatagpo sa bayan
11:01.7
kasama ng bansag na pantabangan
11:03.9
ay ang mga katutubo
11:05.5
bago pa damating ang mga Kastila
11:07.6
ng Espanya. Maliit na bahagi
11:09.9
ng kasaysayan, ngunit
11:11.5
napakahalaga. Kung hindi
11:13.7
ilalagda sa lahat ng pahayagan ang tunay
11:16.0
na nakadiskubre sa bayan,
11:17.9
ang parte ng kasaysayan ng Pilipinas
11:19.9
ay mababahiran ng lihis
11:23.9
Anong araw lang mapupulot
11:26.4
Mahalaga ang kasaysayan
11:29.4
ng isang lugar, sapagkat ito
11:31.4
ay ang pamana ng panahon sa mga
11:33.3
henerasyon. Sa nakaraan, makikita
11:35.7
ang tunay na kayamanan ng lipunan,
11:38.2
ang kultura ng mga sinauna
11:39.6
na nagagamit natin sa kasalukuyan.
11:43.6
ng pantabangan, nasiksik
11:45.4
sa kasaysayan at mayaman sa kalinangan.
11:48.7
Kaya mahalaga na tungpak
11:50.0
ang nakasalaysay dahil
11:51.6
ang ating pinagmulan ay ang
11:53.2
pundasyon ng inaharap. Sabi nga,
11:55.6
ang hindi marunong lumingon
11:57.5
sa pinanggalingan ay hindi makararating
12:02.2
Pero saan tayo lilingon
12:03.5
kung mali ang nakasaad sa ating
12:07.4
Buksan mo ang iyong isip
12:09.7
at hayang lumalim pa
12:11.7
ng lugusan ng iyong
12:15.4
kasaysayang kapupulutan
12:17.1
ng maraming aral.
12:22.0
katotohana ng susi.
12:27.6
Tunay na Kalayaan
12:55.6
pagsultya mga kapatid
13:21.2
tulad ngayon Okay,
13:25.3
matakallag chapter 2,
13:25.6
Thank you for watching!
13:55.6
Thank you for watching!