01:19.0
Maraming kababalaghan ang nagaganap sa ibabaw ng ating daigdig, ngunit marami din ang misteryo sa kalawakan na hindi masagot kahit ng mga eksperto.
01:47.0
Isa na dito ang tinatawag na black hole. Maraming haka-haka ang naging popular dahil sa mga palabas na nagbibigay kulay sa mga paniniwalang wala pang basihan.
01:58.0
Kesyo ang black hole raw ay pintuan papuntang ibang dimensyon. Kesyo ito raw ay isang portal para sa time travel.
02:06.0
Kung real talk lang ang tutumbukin, ang mga kwento ay mapapasantabi.
02:11.0
Tinawag itong black hole hindi dahil sa ito ay isang buta sa kalawakan, at hindi dahil sa ito ay kulay hitim.
02:18.0
Ang mga bituin sa langit na ating nakikita sa gibi ay mga araw sa ibang panig ng galaxy, katulad ng araw sa ating solar system.
02:27.0
Binansa ganito ang solar system dahil saang solar ay tumutukoy sa araw, at ang system o sistema ay hinggil sa nagaganap sa paligid neto.
02:36.0
Katulad ng pag-ikot ng mga planeta dahil sa gravity, pati ang kurban ng mass sa time-space continuum.
02:43.0
Marami ang hindi nakaalam na gravity ang dahilan kung bakit nagkakaroon ng mga black hole.
02:50.0
Lahat ng bagay sa kalawakan na may mass ay may gravity, katulad ng deigtig at buwan.
02:56.0
Kahit mga kumeta ay meron ding gravity dahil meron itong mass, kaya pwede kang maglakad sa ibabaw kung kaya mong abutan ng mga ito.
03:04.0
Pero ang mass na sinasabi ng mga eksperto ay hindi pareho ng weight o bigat na ating inaakala.
03:11.0
Ang bigat ng anumang bagay ay nasusukat dahil bumabagsak ito kapag walang humahawak, kaya mas mabigat ang bakal kumpara sa dahong ng mga puno.
03:20.0
Pero kung dadalhin ang dalawa sa space, mawawalan ito ng weight o bigat, pero meron pa rin mass.
03:27.0
Ang mass ay ang laman sa loob ng isang bagay, katulad ng mga atoms nito. Kapag siksik sa atoms, mas mataas ang mass.
03:36.0
Halimbawa, ang araw at daigtig, kung gagawin magkasinlaki ang dalawa, mas mataas ang mass ng earth kumpara sa sun, dahil mas siksik ito sa mga atoms kumpara sa araw na gawa sa plasma.
03:49.0
Marami ang nahihirapang tanggapin na nasusukat ang mass ng mga bituin, lalo na yung mga hindi gaano nakakarinig sa mga terminal gamit sa larangan ng astrophysics,
04:00.0
katulad ng gravitational interaction ng mga planeta. Ito ang bilis ng pag-ikot, ng rotasyon, at distansya sa ibang planeta.
04:08.0
Ito ang gamit ng mga eksperto upang kalkulahin sa matematika ang mass ng mga napakalayong bituin.
04:15.0
At ang tinaguri ang Space Linear Acceleration Mass Measurement Device o SLAMD.
04:21.0
Ito naman ang gamit para masukat ang mass ng mga astronauts dahil wala silang bigat o weight kapag nasa space.
04:29.0
Ang pagsukat sa mass ng mga bituin ay mahalaga para sa mga dalubasa dahil ito ang basihan kung gaano kalaki ang magiging black hole.
04:37.0
Sa madaling salita, kapag malaki ang black hole katulad ng higanting ton na ilang bilyon na mas mataas ang mass kumpara sa araw, ibig sabihin nagmula ito sa napakalaking bituin.
04:48.0
Kaya ang tanong ng marami ay, paano nabubuo ang black hole mula sa bituin?
04:54.0
Mabubulabog ang iyong pagkatao sa maalalaman mo na ang pagsilang ng isang black hole ay mula sa pagkamatay ng isang bituin.
05:07.0
PANO NAMATAY ANG ISANG BITUIN?
05:26.0
Kung susuriin ang mga huling araw ng isang bituin sa kalawakan bago ito maging black hole, mapagtatanto na may dahilan bakit ito namamatay.
05:43.0
Mas maigi na alamin muna kung anong bumubuhay sa araw at sa mga bituin upang maalaman paano sila namamatay.
05:51.0
Ilan sa nagbibigay buhay sa bituin ay ang gravity at nuclear fusion?
05:57.0
Ang hydrogen at helium ay nagsasanibo at nagfufused kaya tinawag itong nuclear fusion.
06:04.0
Ito ang proseso na ginagami din sa mga bomba nuklear.
06:08.0
Ayon sa space.com, ng mga pagsabog sa ibabaw ng araw ay tinatawag na solar flares na nagdudulot ng matinding radiation.
06:17.0
Kung nuclear fusion ang pinagmumula ng matinding init nito, mantsakin mo ilang bilyong mga thermonuclear explosion na nagaganap sa loob ng isang bituin.
06:27.0
Pero hindi ito sumasabog, iyan ay dahil sa gravity.
06:32.0
Ang gravity naman ang nagbibigay ng hugis nitong bilog, katulad ng sa ating araw.
06:38.0
Kung walang gravity sa pinakagitna, sasabog ito at lulutang lang sa kalawakan.
06:43.0
Maling salita, gravity ang humahawak sa hulma ng araw.
06:47.0
Inihigip nito at kinukontra ang pwersa ng pagsabog.
06:51.0
Kaya kung pagmamasda ng mga solar flares, sumasabog pero sa ibabaw lang ng araw.
06:56.0
Dahil, hinihila ito ng gravity ipabalik.
06:59.0
Ito ang dalawang pwersa na bumubuhay sa araw at mga bituin.
07:04.0
Ibig sabihin, kung isa dito ang mawawala, ito rin ang papatay.
07:08.0
Iyan ang nagaganap paglipas ng ilang bilyong taon, na uubos ang mga hydrogen at helium sa loob ng bituin.
07:15.0
Batay sa universe today, nabibigyan ng estima ang edad ng bituin.
07:20.0
Kung kakalkulahin ng mga eksperto ang spectrum, ang liwanag at ang galaw ng bituin, makukuha ang tanda nito.
07:28.0
At ayon din sa ulat, ang mastompak na pagbigay ng edad ay gyrochronology.
07:34.0
Kung mauubos ang hydrogen sa loob ng isang bituin, pagdating ng ilang bilyong taon,
07:39.0
ang risulta ay humihina ang mga thermonuclear explosion na nagdudulot ng init.
07:45.0
Nawawala ang pwersa papalabas ng araw.
07:48.0
Wala nang kukontrahin ang gravitational pull.
07:51.0
Wala nang pwersa papalabas.
07:53.0
Puro na lang ang papaloob.
07:55.0
Dito nagsisimulang mag-collapse ang mga bituin.
07:59.0
Ang pwersa ng gravity na wala nang kumukontrah ay ihigop sa buong bituin papaloob.
08:05.0
Dahil sa nawawala ang init, lumalaki muna ito at tinatawag na red giant.
08:10.0
Pagkatapos ay sasabog at maiiwan ang sinasabing labi, ang tinatawag na white dwarf.
08:17.0
Ito yung nag-collapse dahil nawala ng hydrogen.
08:20.0
Ngunit dahil sa inihigop nito ang mga bagay sa loob, naging sobrang dense ito o sobrang siksik ng mass, hindi na masukat.
08:28.0
Ang sabi sa new scientists na ang nadiscovering white dwarf kamakailan lang na kasinlaki ng ating buwan ay halos kasinlakas naman ng ating haraw, kahit maliit lang.
08:40.0
Sa dahilan na ang mga labi ng bituin ay isa sa mga pinakadense o siksik na bagay sa buong kalawakan.
08:47.0
Huwag kalilimutan, kapag may mass, may gravity.
08:51.0
Ibig sabihin ang mga labi ay patuloy na humihigop ng mga bagay sa kanilang paligid.
08:56.0
Dahil sa sobrang mass nito, napakalakas din ng gravity.
09:00.0
Kontra sa mga sabi-sabi, ang mga nahihigop sa loob ng black hole ay nagsisiksikan ng sobra-sobra.
09:07.0
Hindi ito dumadaan sa portal papuntang ibang dimensyon.
09:11.0
Sa sobrang lakas ng paghihigop, pati ang liwanag ay hinihila.
09:15.0
Kumbaga, kapag gumamit ka ng flashlight at pinindot ang switch at tinapat sa dingding dahil sa lakas ng gravity, bago makarating ang liwanag ng flashlight sa dingding, nahihila papalik ang ilaw.
09:27.0
Ito ang dahilan kung bakit maitim ang black hole.
09:30.0
Hindi dahil sa kulay itim ito, dahil yung mga ilaw mula sa loob ay hindi makalabas.
09:36.0
At yung ilaw naman sa labas, hinihigo papasok pero hindi makatakas, kaya sobrang dilim.
09:42.0
Pero ang loob ng black hole ay maliwanag dahil sa init.
09:46.0
Hindi lang ito makatakas.
09:48.0
Ganito rin ang paliwanag ng Astronomy.com.
09:52.0
Ng black holes ay lugar sa kalawakan kung saan ang gravity ang namumuno.
09:56.0
Sobrang lakas ng paghihigop, pati liwanag ay hinihila papalik.
10:00.0
Ang punto kung saan ka pwedeng mahihigop ng black hole ay tinatawag na event horizon.
10:06.0
Ang salitang event ay nangangahulugang kaganapan, at ang horizon ay ang dulo kung saan makikita ang bukang liwayway.
10:14.0
Ano mang bagay ang lumampas sa event horizon, hindi na ito makakalabas.
10:18.0
Kaya kung makakapasok ka sa isang black hole, maghihintay ka pa ng ilang bilyong taon bago humina ang gravity sa loob nito.
10:26.0
Yan ay, kung hindi ka, pira-piraso.
10:30.0
Anong aralang matututunan dito?
10:34.0
May mga bagay na hindi nakikita ng mga mata, pero may taglay na lakas na hindi masukat.
10:40.0
Tatulad ng mga black hole.
10:42.0
Mga lugar na nagsisilbing labig ng magigiting na lituwin.
10:46.0
Patunay na ang lahat ng bagay, tao o hindi.
10:50.0
Gaanaman kalakas ito, at gaanaman kalaki, palang araw ay may pagkakalangyandi.
10:56.0
Buksan mo ang iyong isip, at hayaang lumalin pa ng lubusan ang iyong pangunawa
11:03.0
sa mga kasaysayang kapupulutan ng maraming aral.
11:07.0
Tandaan, katotohanan ang susi
11:11.0
sa tunay na kalayan.
11:42.0
Pagkakalakas ito, at may pagkakalangyandi.
11:46.0
Tandaan, katotohanan ang susi sa tunay na kalayan.
11:51.0
Pagkakalangyandi.
12:21.0
Pagkakalangyandi.
12:51.0
Pagkakalangyandi.
