00:48.0
na bagamat mahalaga ang higating planeta para sa kaligtasan ng ating daigdig,
00:53.0
may masamang dulot ang Jupiter sa buong sandikutan.
00:57.0
Mayroong mga naniniwala at marami din namang naghihinala.
01:25.0
Ang kasaysayan ng higating Jupiter ay nagumpisa mga taong 1610
01:37.0
nung kinilatis ito ni Galileo Galilei.
01:41.0
Subalit ang simula ng higating planeta ay mas nauna pa kumpara sa daigdig.
01:46.0
Pinaniwalaan na ito ang unang planetang nabuo sa ating solar system
01:51.0
matapos ang pagbuo ng araw, apat at kalahating bilyong taon na ang nakararaan.
01:57.0
Sa kasalukuyan, ang kinikilala ng mga sayentipiko ay ang Jupiter
02:03.0
ang unang nabuo sa ating solar system sa dahil ang ito ang pinakamalaki.
02:07.0
Ang tiratira mula sa araw ang nagiging mga planeta.
02:11.0
Ayon sa kalkulasyo ng mga dalubhasa,
02:14.0
Jupiter ang naonong kumuha sa mga tiratira ng araw,
02:17.0
kaya halos magkatanda ang dalawa.
02:20.0
Sa tulong ng gravity at sa matinding imit,
02:24.0
gawa ng mga gas katulad ng hydrogen at helium
02:27.0
nabuo ng unti-unti ang pinaka-core ng Jupiter ng ilang milyong taon.
02:32.0
Ang nagdikit-dikit na matter ay nagkaroon ng mass
02:36.0
at dito nagsisimula ang gravity.
02:38.0
Kapag may mass ang isang bagay o kapag may mga atoms na nagbubuo-buo,
02:43.0
nagkakaroon ng gravity.
02:45.0
Inaalam pa rin sa quantum mechanics ang katotohanan kung papaano nabubuo ang gravity.
02:51.0
Marayal sa ilang taon pa mabibigyan ito ng liwanag.
02:54.0
Ano't ano paman, gravitational pull ang punong dahilan sa pagbuo ng mga planeta.
03:01.0
At ganoon nga ang nangyari na higop nang nabubuong mga siksik na matter
03:06.0
ang kung ano-anong mga lumulutang sa tiratira ng araw,
03:10.0
hanggang lumaki at naging planeta ang Jupiter.
03:13.0
Kaya halos pareho ng gawa ang araw at Jupiter,
03:16.0
pero hindi ito huminit ng gusto.
03:19.0
Tama lang upang magdikit-dikit ang core.
03:22.0
Dahil sa pagbuo ng iba pang planeta sa solar system katulad ng Earth,
03:27.0
inagaw na mga bagong mundo ang iba pang tiratira sa kalawakan.
03:31.0
Imbis na mahigop ng Jupiter ang lahat ng nasa paligid,
03:34.0
naubusan ito ng mga bagay na gamit pagbuo sa core.
03:38.0
Kaya mapapansin ngayon na ang planeta ay makakapal na gas sa labas,
03:42.0
pero solid sa gitna.
03:44.0
Ito ang sabi sa Universe Today,
03:47.0
na ang ibabaw ng Jupiter ay haluhalong gas, hydrogen at helium,
03:51.0
at kaunting ammonya na may kapal na mga limampung kilometro.
03:56.0
At ang payag naman sa space.com na hindi nila masiguro ang pinakagitna ng planeta,
04:01.0
yung iba raw ay metal na hydrogen.
04:04.0
Yung iba ang sabi ay napakainit na bato na mga labing apat hanggang labing walong
04:09.0
mas siksik pa sa mas kumpara sa dahingdig.
04:12.0
Sa ngayon hindi pa ito lubos ang mapatunayan,
04:15.0
dahil hindi mausisa na mga probe ang gitna ng planeta,
04:18.0
dulot ng peligro na nakapaligid doon.
04:22.0
Taong 1973 ang Pioneer 10 mission,
04:25.0
ang kauna-unahang spacecraft na dumaan sa tabi ng higanteng planeta.
04:30.0
Taong 2011 lamang nakilanlan ang tunay na Jupiter
04:34.0
nung pinadala ang Juno probe na ginawa ng Lockheed Martin.
04:38.0
Tinawag itong Juno dahil sa itong pangalan ng asawa ni Jupiter,
04:42.0
ang hari ng mga Diyos.
04:45.0
Taong 2016 nakalapit ang Juno sa makapal na ulap
04:49.0
at nakayanan ito ang mga magnetic fields sa planeta.
04:52.0
Doon lamang lumiwanag ang maraming misteryo na gumampala sa pag-iisip ng mga sayantipiko.
04:59.0
Sa apat na taong pag-ikot ng Juno space probe,
05:02.0
napagalaman ang higanteng planeta ay hindi lamang higante.
05:06.0
Ito ay puno ng mga bagyo na ilang beses na mas malaki pa sa buong Pilipinas.
05:11.0
Mapapansin din ang mga iba't ibang kulay na tilaalo ng tubig.
05:15.0
Huwag kang magkakamali, iyan ay mga purong hydrogen at helium.
05:19.0
Umuulan din doon pero hindi ng tubig, ng lasong amonya.
05:24.0
At nasukat ang pinakamalakas na magnetic field sa buong solar system.
05:28.0
Bukod sa pinakamalaki, ito ay budbod ng mga kaganapan.
05:32.0
Makikita din ang mga pulang pabilog sa bandang iba pa ng planeta.
05:36.0
Magugulat ka kung sasabihin sa iyo nang bilog na ito ay ang pinakamalaking bagyo sa buong solar system.
05:44.0
Mas malaki pa sa ating daigdig.
05:48.0
Subalit mabubulabog ang iyong pagkatao sa maririnig mo na ang napakalakas na gravity sa Jupiter
05:55.0
na nagsisilbing proteksyon o pananggalaban sa mga asteroid na maaaring pamagsap sa ating daigdig.
06:01.0
Ay siya rin magdudulot ng matinding peligro sa buhay natin.
06:07.0
PILIGRO NG DULOT NANG JUPITER
06:26.0
Ano ang Piligro na Dulot ng Jupiter?
06:29.0
Ang mga misteryo sa Jupiter ay biglang nabuksan dahil sa Juno Space Probe.
06:41.8
Natuklasan nito ang maraming palaisipan noon, mga katanungang nabigyan ng paliwanag.
06:47.4
Sabalit mayroong bagong nadiskubre ang mga astronomer singgil sa planeta na ikinamangan ng lahat at nagpatunay sa matinding gravitational pull.
06:56.3
Ito ay ang labing dalawang karagdagang mga buwan na natuklasan noong isang taon.
07:01.3
Ngayon ay umabot na sa siyemnaputdalawa ang lahat ng buwan noon.
07:05.8
Kasama sa nabigyan ng pangalan ay ang buwan ng Europa, Kalisto, Ganymede, Galileo, Ocean at iba pa.
07:16.0
Ang labing dalawang bagong buwan ay bibigyan rin ng palayaw.
07:20.0
Siyemnaputdalawang buwan dahil sa matinding gravity.
07:24.0
Mahigit sa dalawang beses ang hila ng gravity sa Jupiter kumpara sa daylig.
07:30.0
Ibig sabihin ang isang daang kilo sa lupa ay sobra pa sa dalawa na raang kilo sa Jupiter.
07:36.0
At dahil na rin sa mas malayo ito sa araw, mas maraming bagay ang rumoronda sa paligid na hindi inaagaw ng ating araw.
07:44.0
Meron itong mga asteroids na umiikot na katulad ng rings ng Saturn.
07:49.0
Kaya tama lang na ikamanghanang marami ang higanteng planeta, pero ang lakas nito ay ang syaring peligro para sa daylig.
07:57.0
Ito ang ulat ng Space.com na sa madilim na bahagi ng Jupiter nakatago ang maraming bagay, mga asteroids na hindi makikita mula sa Earth.
08:08.0
Kung magbabago ang orbit ng mga nito, magagambala ang pag-ikot at pwedeng sumalubong sa ating planeta.
08:15.0
Kaya ayon din sa ulat, ang payo sa mga astronomers ay alamin ngayon kung ano-ano ang maaaring sumapul sa daylig upang mapaghandaan sa hinaharap.
08:26.0
Sinabi din ito sa physics.org na bagamat may mga scientist na naniniwala sa pagtulong ng Jupiter sa daylig, meron din mga scientifico na kontra dito.
08:38.0
Ayon sa kanila, dahil rosa gravity, yung mga asteroids na hindi naman dapat tatama sa atin ay hinihila ng Jupiter papunta sa Earth.
08:48.0
Maray lang Jupiter ay parehong may magandang lulot at meron ding dalang peligro.
08:54.0
Ano man ang katotohanan, kinakailangan suriin nito ng mabuti at pag-aralan ng maayos upang ang nasisilip na kalamidad kung meron man ay malutas ng maaga upang walang pagsisihan.
09:08.0
Sa kasalukuyan patuloy ang Juno Space Probe sa pag-imbestiga sa mga misteryosong nagaganap sa higanting planeta hanggang sa matapos ang trabaho nito sa taong 2025 o hanggang sa masira ito sa kalawakan.
09:22.0
Sana sa hinaharap, mas marami pang impormasyon ang magbibigay liwanat sa mga katanungan hinggil sa Jupiter.
09:29.0
Mga sagot na sana makatulong sa ating kaligtasan dito sa mundong ibabaw.
09:36.0
Anong aral lang matututunan natin dito?
09:40.0
Ang higanting planeta na panglima mula sa arap ay patuloy na ikinamamangha ng mga dalubasa.
09:47.0
Ang mga natuklasan doon ay ilang patuloy sa lakas ng gravitational pull nito, lakas na peligro sa ating daigdig.
09:55.0
Kaya mas mainam siguro kung ang talino ng mga eksperto ay uukol hindi lamang sa mga nakamamang tuklas, sana pati rin sa mga bagay na ay kaliligtas ng lahat.
10:08.0
Buksan mo ang iyong isip at hayang lumalim pa ng lubusan ng iyong pangunawa sa mga kasaysayang kapupulutan ng maraming aral.
10:20.0
Tandaan, katotohanan ng susing sa tunay na kalayaan.
10:50.0
Salamat sa pakikinig!
11:20.0
Salamat sa pakikinig!
11:50.0
Salamat sa pakikinig!
