TAG-GUTOM SA BARYO (Aswang Full Story) | True Story Compilation | September 2022 | Part 1
01:18.0
Sa dinamidami ng pinapasukan ko, masasabi ko na iba't ibang tao ang nakakausap namin dito.
01:26.0
May mga pagkakataon naman na yung mga nakasama namin dati, makakasama namin ulit, depende sa kukuha sa amin.
01:38.0
Isa sa mga nakilala ko noong mga panahon na yon ay ang katukayo ko.
01:43.0
Faustino din ang pangalan pero tawagin na lamang natin siyang Tino para hindi tayo magkalituhan dito.
01:52.0
Si Tino ay sobrang naging matali kong kaibigan sa kadahilanang madalas ko siyang makasama sa mga trabaho noon.
02:00.0
Lagi ko din yung kasamang kainuman at may mga pagkakataon na doon siya sa bahay namin nakikitulog sa kadahilanang malayo ang tinitira nito.
02:10.0
Hindi naman naging iba sakin si Tino.
02:13.0
Masasabi kong mahigit isang taon kaming magkakilala noon kasama ng iba pa naming mga kaibigan.
02:24.0
Hanggang sa isang araw, Sir Seth, naggaroon ng malaking problemang pinansyal si Tino.
02:32.0
Ang sabi niya sakin noon, tagutom sa barrio nila.
02:36.0
Wala daw mabili na karne at wala silang makonsumo.
02:41.0
Natatandaan ko yun na medyo tagtuyot nga noon mga panahon na yun.
02:45.0
Kaya naisip ko naman na bakalang talagang ang barrio nila ang natamaan ng taghirap diba?
02:52.0
Ayon kasi sa pagkakakwento nitong katukayo ko, ay talagang parang sinumpa yung barrio nila.
02:59.0
Hindi maganda ang lupa na taniman.
03:01.0
Nangangayayat ang mga alagang hayop at hindi nagtatagal ang buhay.
03:07.0
Kaya naman pangangaswang, masasabi nilang pangunahing, pinaghahanap nila ng pagkain noon.
03:14.0
Pinahiram ko siya noon ng pera.
03:17.0
At sa kabaitan ng aking mga magulang ay, binigyan pa ito ng manok at mga idlog.
03:23.0
Sa mga magtatanong, dito ang mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga
03:29.0
Sa mga magtatanong, dekada 70 ito nang nangyari.
03:35.0
Tuwang tuwa si Tino noon.
03:37.0
At pagkatapos ay, sinabi niyang tatanawin niya o manong malaking utang nalobito sa amin.
03:45.0
Matapos ang tagutom at tagtuyot, nagsimula ang tagulan at nagsimula na naman ang pagtatanim sa bukid.
03:54.0
Isang umaga noon, walang pasok.
03:56.0
Nagulat kami ng mga magulang ko at kapatid ng Makitang, nasa may labas ng bahay namin si Tino.
04:04.0
May dala itong malaking net.
04:06.0
Tapos nung pinapasok namin, nilatag niya ito sa may lamesa.
04:13.0
Isang hiwa ng napakalaking parte ng karni yun.
04:17.0
Sabi niya, paboy daw.
04:19.0
Bigay umano ng kanyang ama sa kadahilan ng nagpapasalamat ito dahil nakatulong yung naibigay namin noong tagutom sila.
04:29.0
Naman nga ang tatay ko noon.
04:31.0
Anong klaseng karni yun dahil parang doble ata ng hita ng baboy yun?
04:38.0
Ang sagot ni Tino, nakahanap umano sila ng mataba-taba at malaking laking baboy ramo.
04:44.0
At yung malaking parte ay talagang binigay sa amin.
04:49.0
Mainit-init pa yun.
04:51.0
Kaya naman hindi namin yung tinanggihan dahil sa totoo lang, hindi naman palagi sa amin karni ang kinakain eh.
04:59.0
Doon na rin na ng halian si Tino.
05:01.0
Masrap ang pagkakaluto ng nanay ko doon.
05:04.0
May halo itong mga rikadas kagaya ng asin, bawang at luya.
05:09.0
Kaya talagang wala kaming napansing ka.
05:14.0
At syempre Sir Seth, si Tino yun eh.
05:18.0
Tinurin kong matalik na kaibigan, pinagkakatiwalaan, at halos wala na siyang pinagkaiba sa mga kapatid ko.
05:28.0
Sa talambuhay ko ata, yung karni na yun ang masasabi kong pinakamasarap na natikman ko sa buhay ko.
05:36.0
Hindi umabot ng tatlong araw.
05:38.0
Araw-araw ay niluluto ng aming inaang natira, at yung tipong simotsarap talaga yung pagkakakain namin nun.
05:47.0
Umabot sa puntong laging sinasabi ni Tatay kay Tino na kapag nakahuli ulit sila ng ganong baboy ramo,
05:54.0
ay bibili daw si Tatay pang konsumo at pulutan.
05:58.0
Pero hindi na rin naman na ulit yun, kahit napatangu-tangu lamang si Tino.
06:02.0
Hanggang sa makalimutan na rin namin ang paghingi pati ang laso nun.
06:09.0
Mga bandang Marso ito, simula na naman ang tag-araw, matatapos ng gapasan.
06:17.0
Nalala ko pa noon na medyo namang problema si Tino sa kadahilan ng tag-init na naman, tag-tuyo't at tag-araw.
06:25.0
Tag-hirap na naman, tag-hirap na naman.
06:27.0
Tag-init na naman, tag-tuyo't at tag-araw. Tag-hirap na naman umano sa baryo nila.
06:35.0
Baka mangyari na naman umano yung nangyari sa kanila noong nakaraan.
06:40.0
Sabi ko naman kung sakali man ay sa bahay na lamang siya makikain kako,
06:45.0
o di kaya ay makipulot kami ng palay na nakakalat kapag anihan tapos ay ipakilo namin.
06:50.0
Natutuwa naman talaga sa akin si Tino, pero ayun nga.
06:55.0
Laking pagtataka ko ng ilang araw pa lamang ata matapos sabihin sa akin ni Tino yung problema niya.
07:02.0
Ay siya namang yaya niya sa akin si Ruzeth.
07:06.0
Sabi niya, inaan-yayahan niya umano ako doon sa kanila.
07:12.0
May handaan daw kasi, kaarawan ng kanyang ama.
07:15.0
Siyempre natuwa ako sa kadahilan ng makakapunta na ako sa lugar ng kaibigan ko.
07:21.0
Noong nagtanong ako kung meron pa bang isusamang iba,
07:25.0
diretsya na akong sinagot ni Tino na wala.
07:28.0
Ako lamang ang pwede kasi nga kahit may handaan ay tag-hirap pa rin ang panahon na yun sa kanila.
07:35.0
Kaya limitado lamang ang pwede nilang imbitahan at sa parte niya, ako lamang daw ang napili niya noon.
07:40.0
Napatangon na lamang ako, tapos ay ngumit dito.
07:45.0
Sabi niya na kung sasama ako at maitira pa naman pagkatapos ay makakapag-uwi pa naman ako.
07:52.0
Lalong-lalo na umano yung karne na gusto ng aking mga magulang noon.
07:57.0
Doon ako na-excite kahit papano.
08:00.0
Kaya sabi ko, sige.
08:01.0
Gabi ang handaan. Hindi ko naman ipinagtaka dahil saganan naman talaga sa probinsya.
08:08.0
Lalo na kumanginginom at nagpupulutan ang mga nandun noon.
08:13.0
Pagkatapos namin sa may tubuhan, bandang alas 4 ay binaybay na namin ang lugar pa-uwi kay Tino.
08:24.0
bandang alas 4 ay binaybay na namin ang lugar pa-uwi kay Tino. Kalahating oras, isang oras,
08:33.0
hindi, inabot kami ng dalawang oras noon. Partida at nakabisikleta pa kami.
08:41.0
Nakaangkas ako sa kanya pero kasi pagdating sa paakit na parte, ay kailangan na namin maglakad kasi mahirap ang paakit noon.
08:48.0
Napatanong ako noon kay Tino na kung ganito ba ang araw-araw niyang pagpunta at parito sa lugar nila.
08:55.0
Humuo lamang ang kaibigan ko na ito.
08:57.0
Sabi niya, wala naman daw ako dapat ipag-alala dahil sasakto lamang naman ang pagdating ko doon.
09:04.0
Bigla siyang may sinabi na gagabihin daw talaga ang handaan.
09:10.0
Lalo na kung wala pa yung pagkain.
09:12.0
Noong tanungin ko siya kung paanong wala, natawa lamang siya at sinabi niya baka nagkakatay pa lamang daw sila.
09:22.0
Nakakarinig na ako ng lagaslas ng ilog noon, ng batis.
09:27.0
Kaya alam ko na may tubig malapit doon.
09:31.0
Kami dati ay doon bumabase sa ilog.
09:34.0
Pwede mong baybayin yun.
09:35.0
Haalamin mo lang kung saan direksyon ka pupunta at babaybayin yung ilog at makakarating ka na sa paruroonan mo.
09:45.0
Nalaman ko na lamang na malapit na kami.
09:48.0
Nang magsimula na akong makakita ng liwanag ng mga ilaw ng apoy.
09:53.0
May nakita akong bakuran pero noong papalapit na kami,
09:58.0
bigla akong napatanong kay tino,
10:00.0
Pre, akala ko ba baryo to? Bakit kayo lang ata may bahay dito?
10:09.0
Hindi na lumilingon si tino sa akin noon.
10:12.0
Habang sinasagot ako ng,
10:16.0
kumunidad lang to katoks, kami-kaming mga angkan.
10:20.0
Pero malawak yan dyan, hawak namin sa iyo.
10:23.0
Habang papalapit kami, napakatahimik ng paligid.
10:30.0
Pero noong malapit na malapit na kami sa tarangkahan ng lugar nila,
10:35.0
bigla akong nagulat sa nakita Sir Seth.
10:39.0
May karamihan sila, maraming mga tao.
10:43.0
May mga kanyang-kanyang kumpanya,
10:45.0
may mga kanyang-kanyang pwesto na lamesa.
10:53.0
Oo, abala sila noon sa kanikanilang gawain,
10:56.0
pero ang hindi ko maintindihan noon,
10:59.0
ay para bang halos lahat na mga mata.
11:03.0
Sa akin nakatingin,
11:05.0
mula sa kalalakihan na nagiinuman at abala sa may lutuang kawa,
11:09.0
mula sa kalalakihan na nagiinuman at abala sa may lutoang kawa
11:14.4
hanggang sa mga kababaihan na may kanika nila ding toka sa handaan
11:21.3
Natanong ko si Tino kung lahat ba yun ay mga kaanak niya
11:25.5
Bakit napakarami?
11:28.3
Ang sabi niya hindi
11:30.5
Yung iba daw ay dalating ng mga kamag-anak nila nakasama din nila sa trabaho
11:34.5
Maya-maya pa, tumayo ang isang lalaking pinakilala ni Tino bilang ama niya
11:43.5
Tawagin na lamang natin siya sa pangalang Ador
11:50.5
Bakit ngayon lang yan?
11:53.5
Ganun ang pagkakasalita niya
11:56.5
Hindi bakit ngayon lang kayo, kundi bakit ngayon lang yan
11:59.5
Na para bang may pinadala lamang itong si Mang Ador ng gamit sa anak niya
12:05.5
Nagpaliwanag naman si Tino nun
12:08.5
Pagkatapos ay pinakilala ko
12:11.5
Gumiti ang ama niya
12:14.5
Itim na itim ang ipin ito na parang kumain ng tinta ng pusit
12:20.5
Sabi niya aba, siya yung kapangalan mo no
12:25.5
Sige iho, pasama ka na lamang dito kay Tino
12:29.5
At kumuha na kayo na makakain at makapwesto na
12:34.5
Sabay baling nito kay Tino at sabi
12:37.5
Busugin mo yan ha
12:41.5
Kinilabutan ako kahit papano nun
12:44.5
Para bang may mali sa paraan ng pagkakasabi ni Mang Ador sakin
12:49.5
Hindi ko talaga mawari kung ano pero
12:51.5
Alam ko na merong hindi tama nun
12:57.5
Dinala ako ni Tino sa isang mesa
13:00.5
Na halos lahat ata ng luto ay mamantika nun
13:04.5
Iba-iba naman ang putahe depende sa amoy
13:07.5
Pero ang napansin ko lamang ay
13:10.5
Parang iisang lutuan lamang ang ginawa sa pagpapalambot ng karne
13:14.5
At sarikadas lamang nagkakaiba
13:16.5
Para bang karinderia, hinayaan ko na lamang ito
13:21.5
Nung kainin ko ito Sir Seth
13:27.5
Pamilyar na pamilyar yung laso nun
13:31.5
Kasing karne ito nang dinala ni Tino sa amin
13:36.5
Natuwa ko nun na sobrang dami kong kinuha ka agad
13:40.5
At hindi ko na kailangan ito ngayon
13:42.5
Natuwa ko nun na sobrang dami kong kinuha ka agad
13:46.5
Magkatabi kami ni Tino pero ang napapansin ko sa kanya
13:50.5
Ay kumuha naman siya ng pagkain sa kabilang mesa
13:54.5
Halos kaparehas lamang din ang kinakain ko pero
13:58.5
Sa kabilang mesa talaga siya kumuha ng putahe niya nun
14:03.5
Doon, natanong ko sa kanya kung nakahuli ba ulit sila ng baboy ramo
14:07.5
Nakatulad ng kinain namin noong nakaraan
14:12.5
Sabi ko, padalhan mo ako
14:14.5
Pabayaran ko na lamang kay ama
14:21.5
Sumingit ang tatay niya
14:23.5
Bigla na lamang itong nanghimasok at ang sabi
14:26.5
Nako, sa inyo pala binigay ng anak ko yung karneng itinakas niya
14:32.5
Humingi ako ng tawad noon
14:36.5
Tapos sabi ko ay hindi naman namin alam kasi
14:39.5
Akala namin pa sa salamat lamang ng pamilya nila
14:44.5
Tapos ang sagot ni Mangador
14:49.5
Mapapalitan din naman yung karne na yun na nawala
14:54.5
Sa tradisyon namin dito sa bundok
14:56.5
Mas masarap ang karne na galing sa kumain ng sariling kalahi
15:02.5
Katulad na lamang ng baboy ramo
15:05.5
Tapos kumain ng kauri niyang baboy ramo
15:08.5
Mas masarap ang karne noon
15:11.5
Kapag tao, ganun din
15:13.5
Pag kumain ng kapwa-tao
15:16.5
Lalong sasarap ang karne
15:20.5
Sabay nagtawanan ang mga magkakamag-anak noon
15:24.5
Napalingat ako sa paligid noon
15:29.5
At yung iba pa pero
15:31.5
Yung iba talaga ay naghalakhakan maliban kay Tino
15:35.5
Syempre akala ko may halong biro yun eh
15:40.5
May mga kasabayan kaming kumakain
15:43.5
At yung iba naman ay sa pagkakatingin ko
15:46.5
Yung mga naimbitahan pero
15:48.5
Mas marami pa rin ang mga kaanak
15:50.5
Naubos ko na yung isang plato noon
15:53.5
Kukuha pa sana ako dahil pakiramdam ko
15:56.5
Hindi man lamang bumigat ang tiyan ko
15:59.5
Pero noong pakuha na ako
16:02.5
Dito na ako inawat ni Tino
16:08.5
Mamaya nataulit ako kakain dahil baka maisuka ko
16:12.5
Iikot-ikot muna kami
16:15.5
Narinig ito ng isa
16:17.5
Sa mga kamag-anak niya
16:20.5
Ang ginawa ng kamag-anak niya na ito
16:23.5
Halos hatakin ako at kunin yung plato ko para kumain pa rin
16:28.5
Ramdam ko Sir Seth
16:30.5
Ramdam ko kung paano ako pinagtitinginan ng mga tao noon
16:36.5
Hindi ako praning o assuming dahil
16:39.5
Nakatitig po silang lahat talaga sa akin
16:43.5
Maliban doon sa iba pa
16:45.5
Maliban doon sa ibang mga bisitang tahimik at patuloy na kumakain
16:52.5
Agad na hinarangan ni Tino ang kamag-anak niya
16:55.5
At ang sabi ng kaibigan ko
16:58.5
Tiyay, maya maya na
17:01.5
Iinom din kasi kami kaya baka maparami
17:05.5
Agad itong ikinasama ng titig ng sinabi niyang tiyahin
17:09.5
Hinatak ako ni Tino at ang sabi sa akin ay
17:11.5
Hindi diba daw pala namin na aayos yung dalak kong gamit noon
17:16.5
Hilalatag lamang daw muna ito sa kwarto niya
17:22.5
Pumasok kami sa bahay nila
17:25.5
Gawa sa kahoy pero may kalakian ang bahay ng kaibigan ko na ito
17:30.5
Ang daming kwarto
17:32.5
Napapansin ko sa loob ay yung mga bintana na may mga nakasabit na
17:37.5
Kung ano-anong palawit na parang mga buto
17:41.5
Mga basag na bungo
17:43.5
Hindi ko na lamang ito binigyang pansin sa kadahilan ng
17:47.5
Alam ko namang pangangaso ang pangunahing pinagkukunan ng pagkain
17:54.5
May mga malalaki silang lusong
17:57.5
Tapos ang daming nilang malalaking itak na talagang pang malakiang huli
18:02.5
Na yung tipong kayang tumaga ng mga malalaking hayop
18:07.5
Pumasok ako sa kwarto ni Tino
18:10.5
Maliwalas naman ang kwarto niya
18:13.5
Meron siyang bintana
18:15.5
May mga libro din doon ang kaibigan ko
18:18.5
Ibat-ibang baitang libro na iyon
18:21.5
Magtataka ka kasi hindi naman nakapag-aral ito pero
18:26.5
Yung koleksyon niya ng libro
18:28.5
Akala mo nahalughug na niya yung buong paaralan
18:32.5
Mahilig lamang daw siyang magbasa
18:34.5
At ang sagot niya kung saan kinuha
18:40.5
Nag-ais na ako ng gamit ko
18:42.5
Itinuro sa akin ni Tino ang pwesto kumamaya
18:45.5
Kaya doon ko na nilatag yung lagayin ko ng damit nun
18:50.5
Magkikwentuhan pa sana kami ni Tino nun
18:53.5
Nang walang ano-ano ay meron kaming narinig na sigawan sa may labas
18:59.5
Sabay kaming lumabas sa kwarto niya
19:01.5
Pero hanggang pintuan lamang kami ng bahay
19:04.5
At sa bintana na rin kami sumilip nun
19:08.5
Nabuta namin na merong nagwawalang lalaki sa labas ng lote nila Tino
19:13.5
Akap-akap nito yung anak niya
19:16.5
Mga lima silang may dalang apoy nun
19:19.5
Kitang-kita ko na itinutok nito nang nanginginig ang itak sa isa sa kamag-anak ni Tino
19:26.5
Huwag na huwag mong idadama yung anak ko sa kahayupan at kagutuman yung mga hayop kayo ah
19:32.5
Ikaw, kaibigan kang tinurin ng anak ko
19:36.5
Tapos dadali mo siya dito sa pamilya niyong puro
19:40.5
Hindi na natuloy ng nanginginig na lalaki ang sasabihin
19:45.5
Dahil biglang nakisingit ang tatay ni Tino nun
19:50.5
Karawan ko ngayon bossing, kung gusto nyo, iuwi nyo na yung anak nyo
19:56.5
Wala naman pong ipigil sa inyo, nag-usay ang sumama
20:00.5
Tsaka huwag nyong imasama ha
20:03.5
At kami ay tumanggap lamang din ang bisita hanggat kaya namin
20:07.5
Tsaka huwag ka manggulo
20:10.5
Sige ka, kapag nasira yung mood ko, baka hindi na kayo makauwi
20:15.5
Natahimik ang mga nasa labas ng bako nun
20:20.5
Lalo na noong nagtayuan ang ibang mga lalaki nakamag-anaka ni Tino
20:26.5
Medyo wala ng imig na naglakad ang mga lalaki pero
20:30.5
Bago tuluyang makalayo
20:33.5
Nagparinig pa yung matanda na sumundo sa anak nito na
20:37.5
Kapag hindi kami nakauwi sa pamilya namin ha
20:39.5
Alam na mga taga sa amin na nanggaling kami dito
20:45.5
Tapos ay tuloy-tuloy nang naglakad ang mga ito
20:49.5
Noong malayo na, nagsitawa na ng mga tao dun
20:54.5
Sabi pa, baliw ata yun at kung ano-ano o ano ang pinagsasasabi
20:59.5
Dagdag pa ng tatay ni Tino, huwag nang pansinin ang mga nanggugulo
21:04.5
Dahil yung lugar naman daw na mga yun ay may mga nagtatanim na mga halamang
21:10.5
Alam niyo na, bawal na gamot
21:15.5
Ituloy na lamang umano ang pagkain
21:18.5
Maaga pa umano ang gabi
21:21.5
Hindi ko alam kung ano ang mararamdaman ko nun
21:25.5
Parang gusto ko ng umuwi na parang hindi ko na gusto yung pakiramdaman ko
21:29.5
Parang gusto ko ng umuwi na parang hindi ko na gusto yung pakiramdam sa lugar na yun
21:36.5
Naudlot yung pag-iisip ko nang marinig ko ang tawag ni Mang Ador kay Tino
21:42.5
Sabi niya, Tino, nasa na yung katukayo mo?
21:48.5
Halina, may mga bagong luto dito
21:52.5
Tinignan ko si Tino nun
21:55.5
Sa tagal ko ng pagkilala sa kanya
21:57.5
Alam kong may gusto siyang sabihin kaya ako na ang nagtanong
22:03.5
Tino, may problema ba?
22:07.5
Saglit na napahinto ang kaibigan ko
22:11.5
Bago'y tinagsalita na sinagot ang ama
22:14.5
Saglit lang tay, may nakalimutan kami sa kwarto
22:19.5
Niyaya ako ni Tino na pumasok ulit sa loob
22:22.5
Na parabang may gusto siyang sabihin nun
22:28.5
Niyaya ako ni Tino na pumasok ulit sa loob ng kwarto niya
22:34.5
Pagkarating dun, hindi ito nagsalita
22:39.5
Sumenyas ito na nagsasabing, huwag akong maingay nun
22:44.5
Sumulat siya sa pahina ng isa sa mga libro niya
22:48.5
Una niyang sinubukan,
22:50.5
Huwag kang maingay, maririnig nila tayo
22:55.5
Malakas ang pandinig nila
22:58.5
Pero sana, pagkatiwalaan mo ako
23:04.5
Agad na may kinuha ang katukayo ko
23:07.5
Na tatlong maliliit na tube
23:10.5
Isang may lamang puti na durog
23:13.5
Isang may laman na itim na durog nun
23:17.5
Sumulat ulit ito ng asin, abo at langis
23:23.5
Kapag kakailanganin ko ang asin at abo na ibuho sa kanila
23:28.5
Gawin ko yun kahit tingi lang
23:31.5
Ang langis naman kapag hahabulin at hahanapin ako
23:36.5
Magkubli ako at ilagay sa batok ko ang kahit konting patak nun
23:41.5
Mainit kumano sa batok yun
23:43.5
Pero hindi nila ako maamoy
23:47.5
At ang panghuling sinulat niya
23:50.5
Pagkatiwalaan ko daw siya
23:53.5
Kahit anong mangyari ay pagkatiwalaan ko siya
23:57.5
Humingi na rin siya ng tawad nun
24:01.5
Kinakabahan na ako nun pero isa lamang ang sinisigurado ko
24:05.5
May hindi magandang balak ang mga tao doon sa akin
24:08.5
Kung tao man sila
24:13.5
Hindi na kami nagkaroon pa ng ibang usapan dahil
24:16.5
Bigla na lamang dumating si Mang Ador
24:19.5
At pinatawag kami nun
24:22.5
Sinabi naman ni Tino na nag-aays lamang ako ng gamit
24:25.5
At meron lamang akong tinignan sa isa sa mga aklat ng kaibigan kong yun
24:31.5
Nagulat ako ng bigla akong akbayan ni Mang Ador
24:34.5
Napakabigat ng pag-akbay na yun
24:40.5
Ramdam ko yung pawis nito
24:45.5
Hindi lamang simpleng pawis yun
24:48.5
Para itong bagong ligo na hindi ko maintindahan ng amoy
24:53.5
Amoy langis ng niyog
24:58.5
Talagang gumapang ang kilabot at pandidiri sa kanya
25:01.5
Talagang gumapang ang kilabot at pandidiri sa katawan ko nun
25:06.5
Hindi kalakihan ang ama ni Tino pero...
25:09.5
Nung hatakin niya ako palakad at palabas
25:12.5
At halos itulak ako sa pwesto ko sa besa ay...
25:15.5
Para lamang akong bata na hindi makabalag
25:20.5
Gusto mo ng tuba, iho?
25:22.5
Meron kami dyan sa tapayan
25:24.5
Gusto mo ng alak na galing bayan?
25:28.5
Huminom ka na at mamulutan
25:31.5
Marami pa yung pagkain dito
25:35.5
Muli akong napatitig sa may lamesa nang sabihin yun ni Mang Ador
25:40.5
Mukhang ang hindi nauubos ang pagkain
25:45.5
Ang akala ko ba ay tag-gutom sa lugar nila?
25:49.5
Pero bakit sobrang sagana?
25:52.5
Bakit parang hindi sila ata nauubusan dun?
25:57.5
Payuko akong tumingin sa mga nagkakasiyahan
26:03.5
Inulit-ulit kong tumingin sa paligid habang kunwari ay kumukuha ako ng ulam sa lamesa
26:10.5
Hanggang sa pagbalik ko sa mesa na kinakainan ko
26:14.5
Doon ko napansin yung pinakamali doon sa kung anumang pwesto ang nakikita ko
26:21.5
Sa unang tingin, oo, nagkakasiyahan
26:28.5
May mga halos lupay-pay na yung iba sa mesa pero
26:34.5
Bakit halos lahat ata nang merong tama base sa pagkakaalala ko at pagpapakilala sakin
26:42.5
Halos lahat ng lasing noon at lupay-pay na ay yung mga bisita lang
26:47.5
At bakit parang kulang na sila nun?
26:51.5
Lagsiyuwian na ba?
26:54.5
Hagad akong sinanyas sa nitino doon sa pwesto namin
26:58.5
At pagkatapos ay nung palapit na ako
27:01.5
Dagli-dagli itong tumayo at sinalu yung plato ko
27:08.5
Nagparinig ito na
27:10.5
Ang dami mong nakuha
27:12.5
Muntik pa rin yung pinakamali
27:14.5
Ang dami mong nakuha, muntik pang matapon, buti na sa loo ko
27:19.5
Wala ka pang nainom eh
27:22.5
Nakita kong ngumiti si Mang Ador
27:25.5
Kasama na yung katabi niya sa mesa na nagiinom din
27:29.5
Dikit na dikit sakin si Tino noon
27:32.5
Nakikipagbanggaan na tuwang-tuwa ko no
27:36.5
Nung paupo na ako ay inikot pa ako saglit ni Tino sa isang upuan
27:42.5
At doon na nangyari ang pagliligtas niya sakin
27:47.5
Dahil noong muling inabot ni Tino sakin ang plato ko
27:56.5
Dahil yung putahay na nandun ay yung putahay sa kabilang mesa
28:00.5
Kung saan hiwalay na kumukuha ang kaibigan ko
28:04.5
At ang plato na hawak-hawak niya at kinakainan nun
28:07.5
Ay ang plato na ginamit ko sa pagkuhan ng sarili kong pagkain
28:14.5
Sa madaling salita
28:16.5
Pinagpalit niya yun
28:20.5
Ngumiti si Tino sakin habang kumakain
28:24.5
Habang napipilitan siyang kumain ang mga ulam sa plato ko na dapat ay akin
28:31.5
Ngumiti ang kaibigan ko at ang sabi
28:33.5
Ubusin ko na umano yung pagkain ko
28:37.5
Sabayan ko na umano ng alak nun
28:40.5
Gumawa ito ng ekspresyon sa mukha niya na
28:44.5
Nagkuha ko kaagad ang ibig sabihin
28:47.5
Ito ang mukha ni Tino kapag sinesenyasan niya ako na gawin na usundin siya
28:53.5
Kaya naman sumunod na ako nun
28:57.5
Nang patapos na ako
28:58.5
Saktong sa huling pagsubok ko Sir Seth
29:03.5
Bigla akong sinikmuraan ni Tino
29:08.5
Talagang tumigil yung paghinga ko at muntik na ako mabilaukan
29:13.5
Napaubwa ko nun pagkatapos ay titingin na sana ako sa kanya pero
29:18.5
Ang ginawa niya ay inakbayan niya ako
29:24.5
Maya-maya ay inakay ako ni Tino
29:27.5
Nagtinginan ulit lahat sa amin nun
29:30.5
May sinabi si Tino noon sa tatay niya na
29:33.5
Sadyang ikinagulat ko
29:36.5
Ibang lingwahe ito Sir pero
29:39.5
Naiintindihan ko noong mga oras na yun
29:42.5
Sa kadahilan ng yung lolo ko sa father's side
29:46.5
Noong bata pa ako ay doon ako lumaki sa probinsya na yon
29:54.5
Hindi na makaramdam at makarinig
29:58.5
Sagot naman ni Mang Ador
30:02.5
Sabay nagtawanan lahat nun
30:05.5
Agad kaming sinalubong ng ama
30:08.5
Ako nagyuyukuyukuan lang
30:11.5
Bumulong si Mang Ador kay Tino nang
30:14.5
Talihin mo na yan sa likuran
30:17.5
Susunod na lamang mamaya ang tito mo
30:19.5
At siya nang bahala
30:22.5
Patulugin lang din namin tong iba
30:28.5
Noong narinig ko yung mga katagang yon
30:31.5
Mas ginalingan ko pa yung pag-acting
30:34.5
Pinahatak ko na ang katawan ko kay Tino
30:37.5
Pagkapasok sa loob ng bahay
30:40.5
Swerte namang walang katao-tao
30:43.5
Habang papalapit kami sa pintu sa likuran
30:45.5
Sobrang hina akong binulungan ni Tino na
30:49.5
Huwag kang sisigaw sa likod
30:52.5
Kahit na anong makita mo
30:55.5
Pagkarating mo doon tumakas ka na
30:58.5
Diretsahin mo lang yung likod na yan
31:01.5
Sundan mo yung agos ng tubig
31:04.5
At pagkarating sa may ilog
31:09.5
Pagdating namin sa likod
31:11.5
Ay agad akong binitapos sa likod
31:13.5
Pagdating namin sa likod
31:15.5
Ay agad akong binitawa ni Tino
31:17.5
Hinihingal na siya
31:19.5
Nakikita ko sa mukha niya yung pamutla
31:22.5
Sabi ko, anong problema?
31:27.5
Yung dapat na kinakain ko daw
31:30.5
Katulad ng kinakain ng ibang bisita
31:36.5
Kaya pinagpalit niya ang pagkain namin noon
31:38.5
Kinain niya rin yung dapat na sakin dahil
31:42.5
Mahahalata kami kapag hindi namin nabawasan o tinapon lang
31:46.5
Halos lahat kasi ng mata
31:49.5
Pabalik-balik na nakabantay sa lahat ng bisita na kumakain
31:54.5
Bilisan ko na umano
31:57.5
Bago pa siya tuluyang makatulog
32:00.5
Hindi na rin umano siya makakasabay sakin
32:04.5
Dahil hindi niya rin kakayanin
32:06.5
At mas okay yun gawa ng para hindi siya paghinalaan ng kanyang ama
32:13.5
Pagkalabas ko sa likod
32:15.5
Saglit akong napanganga sa mga nasaksiyan
32:19.5
Dalawa kasi sa bisita ang hindi ko makita sa kainan
32:26.5
Nasa lamesang papag
32:32.5
Ang pinandirian ko sa lahat
32:33.5
Na hanggang ngayon kapag naaalala ko ay naduduwal talaga ako
32:39.5
Mga parte-parte ng karne
32:43.5
May nakikita akong parte ng baboy
32:46.5
May nakikita akong parte ng manok
32:49.5
Balahibo ng manok
32:53.5
Pero ang labis kong ikinatakot nun
33:03.5
Na alam kong hindi baboy at hindi manok
33:07.5
Alam nyo na kung ano yun
33:10.5
Naiyak talaga ako nun
33:12.5
Kasi magkahalo talaga eh
33:14.5
Pati yung dugo nila ay sa isang malaking palangga na lamang nakasahod nun
33:20.5
Napakababoy ng itsura
33:23.5
Nagsisingaw pa ang amoy nun
33:26.5
Ito ba yung tagutin mo?
33:28.5
Ito ba yung tagutam na sinasabi ni Tino?
33:32.5
Na bati tao sinasama nila sa putahin nila
33:39.5
Nakaramdam ako ng may bumato sakin
33:44.5
Akala ko kong nahuli na kami pero
33:47.5
Nakita ko si Tino na hapong-hapo na at pinipilit na lamang na makatayo
33:52.5
Tinataboy na niya ako
33:53.5
Dali-dali na akong tumakbo
33:56.5
Takbong walang kapaguran
33:59.5
Sabi kasi ni Tino
34:07.5
Dalawang pung minuto
34:11.5
Hindi ko nababilang kung gaano ako katagal tumakbo pero
34:16.5
Nabuhayan ako ng loob nang marinig ko yung lagaslas ng tubig
34:19.5
Akala ko nung una
34:22.5
Simpleng kanibal lamang ang mga hayop na iyon
34:26.5
Pero halos mabuhal ako nang marinig ko yung mga sigawan nila
34:30.5
Lalo na yung boses na alam kong si Mang Ador
34:37.5
Huwag ka nang tumakbo
34:39.5
Kahit saan ka magpunta
34:43.5
Sa pagkakataon na iyon
34:46.5
Umiiiyak na ako na patalun-talun na sa padaus-dusan pababa
34:51.5
Rinig ko na yung agos ng tubig
34:54.5
Palapit na ako ng palapit nun
34:58.5
Hanggang sa makita ko na nga ang pangpang Sir Seth
35:04.5
Naririnig ko na rin yung mga yabag at tawanan ng mga kumahabol sa akin na
35:08.5
Para bang tuwang-tuwa sila?
35:15.5
Sa kalagitna ng paulit-ulit kong naririnig na boses sa tenga ko na
35:22.5
Doon ko naalala yung bigay ni Tino
35:26.5
Nung nakita ko na medyo malakas ang agos ng tubig at babagal ako kapag tumawid pa ko
35:32.5
Pumadaus-dus na ako ng pagkakataon
35:34.5
Yung gilid ng pangpang noon ay may mga parang kuweba
35:38.5
O yung mga natipag na lupa
35:41.5
Natatabunan nito ng makakapal na mga damo
35:44.5
O di kaya ay ng mga kawayang na kalaylay
35:47.5
At kung ano-anong mga baging nun
35:51.5
Gumapang ako doon ng pahiga
35:54.5
At habang ginagawa ko yun ay nilabas ko yung langis at ginoskos ko sa pangpang
35:59.5
At habang ginagawa ko yun ay nilabas ko yung langis at ginoskos ko sa pangpang
36:02.5
At habang ginagawa ko yun ay nilabas ko yung langis at ginoskos ko sa pangpang
36:07.5
Napakaswerte kong makakita ng isang parte na talagang natatabunan ng damuhan
36:13.5
At the same time ay natambakan ng mga natumbang sanga
36:17.5
Na mga puno at niyog
36:20.5
Nagdasala ko noon na sana walang ahas
36:23.5
O kung anong mga hayop na nandon
36:26.5
Hindi ko na rin sila nakita sa labas
36:28.5
Tagong-tago talaga ako doon
36:35.5
Naririnig ko na sila sa malapitan
36:38.5
Nagmura si Mang Ador habang sinasabi ang katagang
36:42.5
Nawala ang amoy ah
36:44.5
Imposible namang makatawid yun agad sa mailog
36:48.5
Makikita natin yun
36:50.5
Andito lang yun kanina eh
36:51.5
Hawak-hawak ko na noon ang dalawa pang tube na pigay ni Tino
36:57.5
Kung sakala-sakali man
36:59.5
Naisip ko na mamamatay muna ako
37:02.5
O makakapatay muna ako bago nila ako makuha
37:06.5
Isa pa sa naisip ko noon
37:09.5
Ay lunukin ng buo ang asin na tabo
37:12.5
Para kung sakaling hindi na ako mabuhay ay hindi din nila ako mapapakinabangan
37:17.5
Kung tama man ako ng pagkakaintindi patungkol sa mga proteksyon na yun
37:25.5
Naririnig kong isa-isang inutusan ni Mang Ador
37:29.5
Ang mga kasamahan niya na
37:31.5
Ang iba ay manong at ito pa ang tawag sa kanya
37:35.5
Ang mga utos na ito ay kakaiba
37:38.5
Sa mga utos ng pangkaraniwang leader ng isang grupo o kulto
37:43.5
Ano-ano ang mga utos na yun?
37:45.5
Magpaitaas ka sa tuktok ng mataas na puno
37:49.5
Merong sasabihan niya na talunin mo yung kabilang ilog noon
37:54.5
Amuyin ang bawat sulok
37:56.5
Pakinggan yung bakas at mga hingal ko umano
38:03.5
Walang kakatay at kakain sa mga natirang bisita doon
38:07.5
Hanggat hindi ako nakikita
38:09.5
Doon ay sabay-sabay na galit na tunog ang naririnig ko
38:14.5
Nanindig ang balahibo ko at umiyak na ako sa takot noon
38:19.5
Muli kong pinunas ang langis, hindi lamang sa bato ko
38:23.5
Kundi sa iba pang parte ng katawan ko
38:27.5
Hanggat kaya pati hindi nauubos
38:31.5
Nunlalamig na ako ng gabing yun
38:34.5
Halong ininig ang mga katawan ko
38:36.5
Lalalamig na ako ng gabing yun
38:39.5
Halong inig dahil sa takot at lamig
38:42.5
Lalo na at pabalik-balik na lamang ang naririnig kong mga tunugan
38:46.5
At mga boses ng nagtatawagan
38:49.5
Na para bang naririnig nilang isa't isa
38:54.5
Wala din ako makita sa labas
38:57.5
Ganon kakapalang damo na kinublian ko
39:02.5
Gusto ko na makatawid ng ilog noon dahil
39:04.5
Ang damdam ko ay mamamatay din ako sa ginaw nung gabing yun
39:09.5
Hindi ko na alam kung ilang oras akong nandun
39:12.5
Kahit na wala na ang tunog ay hindi ako lumabas
39:16.5
Hindi ako pumikit
39:19.5
Kinakagat ko yung sarili kong labi noon
39:22.5
Para lamang makasiguradong buhay at gising ako
39:28.5
Narinig ko na lamang na may tumilaok na manok
39:34.5
Sabi ko, iintayin ko na lamang na lumiwanag
39:38.5
Bago ako tuluyang lalabas
39:43.5
Pakiramdam ko, malayo-layo na rin ang hinalughog ng mga yun
39:49.5
Lumakita ko ng liwanag ay lumabas ko
39:53.5
Paliwanag pa lamang talaga noon
39:56.5
Sumilip ako sa paligid at wala akong nakitang kung ano
39:59.5
Kaya naman noong matanaw ko na walang katao-tao
40:03.5
Ay dali-dali ko nang tinakbo patawid sa ilog
40:06.5
Halos madapa-dapa akong kumakapa para lamang makarating sa kabila noon
40:13.5
Maya maya pa, nakatawid na ako sa kabilang pampang
40:18.5
Dali-dali akong umakyat
40:21.5
Meron akong nakitang lalaki na nakatayo sa taas noon
40:26.5
May dalay tong kambing
40:27.5
At nang makita ko ay parang nag-alalay tong lumapit sakin
40:33.5
Nagtanong ito kung ayos lang daw ba ako noon
40:36.5
Sa sobrang paranoid ko noon Sir Seth
40:39.5
Yung abo at asin ay sinaboy ko sa kanya
40:43.5
Nagulat siya at hinarang yun ng kamay niya pero
40:47.5
Pagkatapos noon ay tinanong niya ulit ako kung ano ba ang nangyari sakin
40:52.5
Doon ako medyo nakampante
40:57.5
Ikinuwento ko sa kanya ang nangyari noon
41:02.5
Bakit daw ako nakikiss sa lamuha sa mga yon
41:06.5
Sabi ko naman, matalik kong kaibigan yung anak
41:12.5
Ang sabi nitong lalaki na ito
41:15.5
Ihahatin niya daw ko para makasigurado ako noon
41:21.5
At kahit sa batang edad ko ay maalam na ako sa mga lugar
41:26.5
Dahil noong sinabi niya sa norte parte kami ng pangpang maglalakad
41:35.5
Agad ko siyang kinistyon na
41:38.5
Hindi doon ang daan ko kung babaybayin ko ang ilog na yon
41:45.5
Doon na ako lalong kinutuban
41:47.5
Nang bigla niyang binago ang topic sir Seth
41:51.5
Kung kumain na daw ba ako at meron siyang dalangbaon noon
41:56.5
Lumikot ang mga mata ko
41:59.5
At meron agad akong napansin sa kanya
42:02.5
Tinatago niya yung brasong pinangharang noong sabuyan ko siya ng asin at abo
42:08.5
Hindi ako nagpahalata at kinuha ko ang sinasabi niyang pagkain noon
42:12.5
Nakabalat ito sa may dahon ng saging at mainit-init pa
42:18.5
Napaka-pamilyar ng amoy noon
42:21.5
Nakain ko na to kako
42:24.5
Ewan ka sir kung anong pumasok sa isip ko pero
42:28.5
Bigla kong tinadyakan yung kambing niya
42:31.5
Na siyang dahilan kung bakit gumulong yon pababa ng pangpang at ilog
42:37.5
Nanlaki ang mata ng matanda
42:39.5
Yung hindi normal na laki
42:44.5
Nakita ko na namamantal at nagbubutlig yung braso niyang tinamaan ng asin at abo
42:53.5
Nabitawan ko noon yung pagkain at tumakbo na ako sa direksyon na alam kong tama
42:59.5
Takbo lamang ako ng takbo
43:01.5
Hanggang sa hindi ko na namalayang
43:04.5
Unti-unti nang umiinit ang sikat
43:06.5
Wala akong dapat pagkatiwalaan sa mga nakapaligid sakin kako
43:12.5
Hanggang sa napaiyak na lamang ako
43:15.5
Dahil makalipas ang higit isang oras
43:19.5
Ay nakita ko na yung parte ng ilog na pamilyar na pamilyar sakin
43:25.5
Alam kong ilang baryo pa ang lalakarin ko pa uwi pero
43:29.5
Nang makita ko ang baryo na ito
43:32.5
Lumuha ko sa isip ko
43:34.5
Alam ko na yung lugar
43:36.5
Dali-dali akong lumusot sa pwedeng lusutan
43:40.5
Hanggang sa makarating ako ng kalsada noon
43:44.5
Tumakbo agad ako sa pinakamalapit na tindahan
43:48.5
Nakiinom ako sa poso at humagulgol sa iyak
43:52.5
Hindi ako nagkwento at hindi pa rin ako tuluyang nagtiwala
43:57.5
Noong alam ko na kaya ko na ay naglakad ako ng naglakad ng naglakad
44:01.5
Hanggang sa makarating ako sa amin
44:04.5
Para akong baliw Sir Seth
44:07.5
Pagkauwi ko, sinalo na lamang ako ni nanay
44:11.5
Agad namang tumakbo ang isa ko pang kapatid para sunduin si tatay sa sakahan
44:18.5
Mahigit tatlong araw akong nakaratay noon
44:23.5
Binabalik-balikan ako ng manggagamot
44:26.5
Hindi lamang nakikita ako sa isip ko
44:28.5
Hindi lamang ako yung ginagamot niya kundi yung buong pamilya ko
44:32.5
Sa kadahilan ng kailangan kaming lahat na malinis
44:36.5
O kung tawagin ay cleansing noon
44:39.5
Dahil labag sa aral ng kabutihan ang ginawa namin
44:43.5
Kumain kami ng labag sa aming kagustuhan
44:47.5
Hindi namin maintindihan yun pero
44:50.5
Tutok na tutok sa amin ang nanggagamot
44:53.5
Lalong lalo na sa akin na sa kung saan akong nanggagamot
44:56.5
Nakakain ulit ako ng paulit-ulit
45:00.5
Akala nga na mga magulang ko ay mababaliw ako
45:03.5
Dahil may mga oras na bigla na lamang akong magwawala
45:07.5
Tirik ang mga mata
45:09.5
Naglalaway at tumaangil noon
45:12.5
Mga bagay na hindi ko talaga maalala
45:16.5
Hanggang sa ika-apat na araw ay nagagawa ko ng makaupo
45:20.5
Kahit ramdam ko ang pananakit ng katawan ko
45:22.5
Magdadalawang buwan natang pabalik-balik ang mga gamot
45:26.5
At sinasabayan namin sya ng dasal tuwing alasais ng umaga
45:30.5
Hanggang sa siya na mismo ang nagsabi na
45:37.5
Bago tuluyang hindi na bumalik ang mga gamot na ito
45:41.5
Pinagsabihan niya ako na magingat sa susunod
45:44.5
Sa ngayon ay tumulong daw alam
45:47.5
Magsasabay sa aking katawan ko
45:49.5
susunod. Sa ngayon ay tumulong daw muna ako sa tatay ko. O di kaya'y kami na muna ng aking ama
45:57.0
ang magsama sa mga trabaho. Madalas kasi akong napapahiwalay sa kanya. Huwag daw akong
46:04.8
magtitiwala sa kung sino. Pero kahit papano daw, may isa sa grupo ng mga aswang na yun ang
46:12.5
dapat kong patawarin. Yun ay walang iba kundi si Tino. Isinakripisyo ni Tino ang sarili sa
46:21.9
uling sandali. Nadala siya ng konsensya na hindi niya magawang traidorin ako bilang
46:28.5
matalik niyang kaibigan. May mga ganun daw talaga na grupo ng mga aswang. Nangangaibigan
46:36.0
na mga tao sa iba't ibang lugar para kapag dumating ang tinatawag nilang araw ng tagutom
46:43.0
sa kanilang grupo ay may maiuuwi silang tao para makainon. Tagutom ang tawag ng mga gamot
46:52.8
na yun sa mga panahong nagsasalo-salo ang magkakamag-anak na aswang para sa karne
46:59.7
ng mga tao. At ang tinuluyan kong bahay noong gabi yun ay posibleng hindi talaga ang
47:07.7
tirahan ng mga ito. Kumagapwede silang kumuha ng isang komunidad malayo sa lahat para
47:14.4
doon magsalo-salo. Pagkatapos ay aabantunahin nila ito. Sinabi at inisa-isa ng mga gamot
47:24.4
ang mga lugar o baryo na kalat ang mga aswang noon. Yun ang mga lugar na dapat umanong
47:30.7
iwasan. Yung asin, abo at langis na natanggap ko mula kay Tino ay matagal na umanong
47:38.6
tinatago ng binata. Marahil ay galing ito sa isa sa mga biniktiman nila o yung mga
47:45.4
sumugod sa kanila tapos may mga pangontra. Bihira lamang umanong ang mga ganong
47:51.5
tube dahil sobrang potent o malapot ang bisa kahit na kukonti lamang ang laman laban
47:58.9
sa mga ganong nila lang. Hiningi ito ng mga gamot kapalit ng mga proteksyon at habak
48:05.2
na ginawa niya. Pinigay ko naman yun dahil alam kong mas mapapakinabangan niya ito.
48:12.5
Hindi ako nagtanin ng sama ng loob kay Tino. Marami akong katanungan sa kanya kung
48:18.1
sakaling magpakita siya nun. Hinintay ko yung minsang itinuring kong matalik na
48:24.6
kaibigan. At kung magtatanong kayo kung nagpakita ba siya sa akin, kayo na ang
48:31.6
bahalang humula. Mga isang buwan matapos kong gumaling, balik na ako ulit sa
48:39.2
pagtatrabaho. Ang aking ama ang lagi kong kasama nun. Sa loob ng ilang buwan walang
48:47.8
anino ni Tino akong nakita. Pero nagbabaka sakali pa rin ako na makausap siya.
48:55.7
Dun ay namuhay na rin ako na halos wala ng tiwala sa ibang tao, lalo na yung bagong
49:01.1
mga kakilala. Kadalasan na lamang sa tinidikitan ko nun ay yung mga kasamaan din
49:07.4
ang aking ama na yung iba ay kamag-anak ko pa. Kapag naman hinahanap ako ng mga
49:13.4
dati kong amo, ay nanghahatak ako ng isa sa mga yon para makasama sa kung anumang
49:18.6
trabaho ito. Mabilis lamang na tumakbo ang panahon matapos ng tagulan. Tagaraw na
49:27.9
naman. Isang taon na halos ang nakalipas nun. Matapos ang huling araw ng kapasan,
49:37.0
nagkakayaan na naman ang inuman. Sakto namang kami-kaming nagkakayaan ang inuman
49:43.1
malapit lamang sa amin at alam naman namin talaga ang lugar nun. Natuto na ako nun
49:50.0
na yung circle lamang ng mga taong pinakayahisamahan ko ayun lamang sila, wala
49:57.6
ng iba. Hindi na ako nangilala pa ng ibang tao kahit sa mga bukid. Simpleng ngitiyan
50:05.3
lang at nakakausap naman usually kasi pag nasa tubuhan magkakakilala na. Nagkakatalo
50:13.0
na lamang kapag isagapasan na ng palay ang usapan. Iba't ibang tao na yung nandon
50:18.0
at kung minsan ay magkakasabay pa sa ibang mayari kaya talagang halo-halo. Habang
50:26.2
nagiinuman nun, may nabanggit ang isa naming kasama na malayong kamaganak ng
50:31.6
aking ama. Patungkol ito sa dalawa niyang kasamahan na kasama niya sa paggapas
50:38.0
noong nakaraan sa iba pang taniman. Ngayong gabi daw kasi sila sasama sa dalawa
50:43.7
pa nilang nakasama sa palayan na iyon. Dahil umano, merong handaan sa lugar. Ang
50:51.8
sabi pa ng dalawa ay nasa kabilang gilid niya ng isang bundok. Medyo malayo
50:57.3
kaya niyaya daw siya. Kaso inunahan na daw siya ng dalawang nagyaya na hindi na
51:03.5
nga sila pwedeng magdagdag ng isa pang kasama dahil limitado lamang ang
51:08.2
handaan nun at saka wala nang matutulugan. Siyempre, tumanggi na lamang din
51:15.6
itong si kananing dahil sahiya saka hindi naman siya talaga imbitado. Isa si
51:22.6
kananing sa mga konting may alam patungkol sa nangyari sakin kaya napagsabihan
51:27.6
niya umano ang dalawa na magingat. At taon-taon ay dumadami na nga ang mga
51:32.4
taong nawawala nun. Si kananing po kasi ay may kakilalang mensahero at
51:38.6
tagapagdala noong mga panahon na iyon. Kaya bago pa lamang ako na biktima ng
51:43.5
mga grupo ng kamag-anak ni Tino ay marami na siyang nababalita ang nawawalang
51:48.4
mga tao. Bukod sa pwedeng sinalvage ay tingin nila nun ay pwede nga ding aswang o
51:55.7
mababangis na hayop ang may mga gawa. At isa pa, yung isa namang kaanak ni
52:03.1
kananing ay may mga kilala sa side ng sundalo at meron ding mga kilala sa side
52:08.5
ng mga bandido. At ang mga ito ay parehas na nagsasabi na may mga
52:14.4
abandonadong mga kabayan nga na nasa taas ng bundok o sa mga gubat na kapag
52:20.8
pinapasok ng Manila. Wala silang nakikita maliban sa mga natirang mga
52:26.8
hubad at punit na kasuotan. Mga kwintas o palamuting butu-buto na nakasabit sa
52:33.7
may mga pintana at pinto at mga lames ang gawa sa kawayan. May mga naiiwan din
52:41.1
ang mga lagay na mga alak o kung ano pa. Pero yung mga labe o mga buto walang
52:48.0
natitira. Ultimong mga buto na mga sariwa pang nakatay na mga hayop ay wala.
52:57.2
Wala ding bakas na mga hukay o libingan pero may bakas na kumakain ng karni ang
53:04.4
mga nanggaling doon. Doon ko na rin naalala na oo nga, yung bakod, pader ng
53:13.3
bahay, yung lamesa na pinaglagyan ng mga katawan at karni noong pumunta ako
53:18.1
doon. Puros bagong kawayan lahat yun. Maberde ba at sariwa ang ginamit na
53:25.0
kawayan. Muli akong kinilabutan at inalala ang nakaraan ko noon. Parang nagpanik
53:34.2
ako ng konti. Sabi ko diba, hindi ba nagpapigil ang mga kasama niya doon sa
53:39.9
mga nagyaya? Ang sagot ni Kananing, hindi daw. Para nga daw naging sukatan pa
53:46.8
ng pagkalalaki ayon kay Kananing ang pagpigil niya. Tinawag pa siyang duwag
53:51.6
at akot. At nagyabang pa ang mga ito na kaya nilang pugutan ng ulo ang kung sino
53:58.0
mang manglilapastangan sa kanila. Hindi na umimik pa si Kananing noong mga
54:03.8
panahon na yun. Kaya dumeretsyo na lamang siya sa inuman namin at doon
54:08.4
ikinuwento ang lahat. Naging maayos ang gabi namin. Malalim na rin ang gabi
54:15.3
nang umuwi kami ng aming ama. Tulog na ang mga kapatid ko at ang nanay ko
54:20.0
pagkauwi. Si tatay at nanay ay nasa may papagmadalas na tutulog. Ako ay
54:26.6
palaging sa upuan sa baba ng kwarto malapit sa kusina. Malakas ang tama namin
54:32.8
noon kaya naman nakatulog na kami pagkatapos. Sumunod na mga araw. Ikalawang
54:42.0
araw matapos ang inuman ay binulahaw kami ng balita. Maagang maaga nagising na
54:49.3
kami dahil itong si Kananing ay patakbo sa bahay para gisingin ang aking ama.
54:56.4
Ang nangyari pala, hindi na umuwi noong nakarang araw ang mga naimbitahan sa
55:02.6
handaan sa kabilang bundok na iyon. Kinutuban na ako noon at ang malalapa yung
55:09.8
dalawang pamilya na mga iyon kaya nagwawala at nakaabot kay Kananing ang
55:15.6
balita. Meron silang natanggap na hindi kaaya-aya.
55:23.8
Ayon kay Kananing, yung isa sa pamilya nung katrabaho niya hindi makatulog ng
55:31.0
maayos gawa ng alulong ng alulong yung aso nila sa paligid noon.
55:37.0
Nagtataka sila na kung sakali mang anak man nila na umuwi yon, bakit
55:42.6
pakakahula mga aso nila diba? Gayong kakilala naman dapat nilang amoy noon.
55:50.4
Sa inis ng padre de familia ay lumabas ito para silipin na meron itong dalangitak.
55:56.9
At alam niyo kung ano ang nakita niya. Sa may mismong gate nila ay merong
56:02.9
nakasabit. Isa yung malaking hita ng baboy pero baboy ramo din dahil sa
56:11.2
maitim ang balat at may balahibo pa yun. Nakasabit ito doon, sariwang sariwa.
56:19.9
Pero ang ikinagulat nila ay nakapulupot ang parte ng karnin na ito. Sa
56:26.7
isang ritaso o parte ng punit na damit na huling suot ng kanilang anak.
56:34.6
Ganon din ang nangyari sa isa pa. Ganon din ang natanggap ng pamilyang yon.
56:41.9
Hindi ko maintindihan pero nang marinig ko at malaman ko ang balita na yon,
56:46.8
kay kananing, naalala ko na naman ang sinabi ng mga gamot na tagutom. Kapag
56:54.7
tag-init ay tagutom na naman sila. At doon pa lamang sa parte na kapag hindi
57:01.5
ako nakauwi noong nangyari sakin, o di kaya hindi ako nakaligtas doon,
57:07.7
hindi kaya ganon din ang matatanggap ng mga magulang ko. Naglakas loob ako
57:14.1
noon. Nagbakasakaling merong nakatakas na kung sino. Sinabihan ako ng aking
57:21.1
ama na huwag nang mangealam pero hindi kaya ng konsensya ko. Walang nagawa
57:27.7
yung tatay noon kasi iniyakan ko po talaga ang nangyari. Hindi ako matatahimik.
57:35.5
Nakipagkoordina ako kay kananing. Nakibalita kung baka merong nakatakas.
57:42.5
Pero sa tulong ng mga kaibigan niya, wala kaming ibang nabalitaan kundi
57:48.1
may mga baryo na malayo sa amin ang nagkandaw walaan din ang mga kamag-anak.
57:53.6
At pagaya ng nangyari sa kakilala ni kananing, may mga natanggap din silang
57:58.7
karne na may ritaso ng huling suot ng kanilang mga nawawalang kaanak na iyon.
58:07.5
Walang ni isang kumain ng karning nakita nilang nakalambitain. Yung iba ay
58:12.8
sinubukan pang dalhin sa mga manggagamot ang karne at ang ritaso na nakumpirma
58:18.1
naman na yung karne ay purong karne ng hayok samantalang sa ritasong mga tela
58:23.6
ay walang makita ang mga manggagamot na ito. Maklaro ko lamang na mga maalam sa
58:30.3
pagtawas ang mga manggagamot sa amin at kung wala namang nabate, walang sakit o
58:35.6
walang gumagambala ay wala silang makikita. Pero Sir Seth, merong isa na kahit
58:43.3
papano ay maalam sa pagbabasa ng nangyari sa huling may-ari ng tela at ang
58:49.4
nasabi na lamang nito, kainan, pagkain, pinatulog, kinatay, kinain.
59:02.6
Dito ay sumariwa na naman sa akin ng lahat. Lagi kong naaalala ang mga
59:08.3
pangyayari. Yung mga katawan na nakahandusay sa likod ng bahay. Yung mga
59:14.5
hinalo-halong karne at ang malalapa sa mga bangungot ko. Nagsasalita at
59:22.0
humihingi ng tulong ang mga ito. Alam kong hindi papayag ang aking ama pero
59:29.3
noong mabalitaan ko na nagkaroon ng mga samahan na rumoronda at tutugis sana
59:34.6
sa mga ito, nagkaroon ako ng interes na sumama. Yung mga unang ronda,
59:42.4
pasunod-sunod lamang ako. Pero noong mga sumunod pa ay ako na mismo ang humingi
59:48.0
ng soisyon na kung pwede ay sagilig kami ng mga pangpangdumaan. Iikutin namin
59:54.6
yun bago kami makarating sa dugdungan paggilid na mga bundok-bundok at
60:01.1
aakyatin namin ang mga parte na yun kung makahanap man kami ng oportunidad.
60:07.0
Ilang araw. Ilang araw namin yung hinanap pero bigo kami hanggang sa matapos
60:15.2
ng taginit. Ultimong madaling araw ay hinalugog namin ng paligid pero wala.
60:23.3
Meron akong napagtantunon na isang beses sa isang taon marahil ay yun lamang ang
60:30.9
mga panahon na ang grupo nila mang-ador ng bibiktima. Pero ang hindi ko lamang
60:37.9
naisip nun, maliban sa kanila, may iba pa kayong mga grupo na gumagawa din nun.
60:47.1
Nakitsismis ako ng nakitsismis kay kananing, pati pa sa isang kaanak niya na
60:52.5
may koneksyon sa mga bandido at mga sundalo. Walang nawawala noong panahon ng
60:58.8
tagulan. Nilawakan ko rin ang sakap ng pagtatrabaho ko nun. Kahit natakang-taka
61:05.6
ang aking ama kung bakit lima hanggang anim na baryo ang pinupuntahan ko, pagdating
61:10.5
lamang sa mga pagsasaka, pagtatanim at kung ano-ano pang gawain ay hindi ko itay
61:16.0
nalintana. Maring isipin ang iba na sobra naman yung ginagawa ko pero kung kayo,
61:24.0
kung kayo na trauma, wala pang maayos na doktor nun para mawala ang masasamang
61:30.0
panaginip na paulit-ulit kong napapaniginipan. Na mas gusto ko na lamang na
61:35.4
kumayod kesa matulog ay siguro maiiintindihan nyo rin ako. Hindi ako nawala ng
61:43.4
pag-asa. Hanggang sa umabot ang ikatatlong taon, binigyan ako ng pagkakataon na
61:52.0
muli kong makasagupa ang mga ganitong uri ng nilalang. Noong mga panahon na ito,
62:00.8
nakilala ko na si Ninay, na nobya ko pa lamang noon pero siyang magiging ina ni Ronnie.
62:08.8
Masasabi kong batak na ako sa pagtatrabaho nito. Sunog na sunog na rin ang balat ko sa
62:14.8
araw-araw na pagkayod noon. Isang partikular na araw noon, bigla akong napatigil sa
62:22.8
pagtatrabaho nang marinig ko ang usapan ng isa sa mga kasamahan ko sa trabaho at
62:30.8
isang isang dayo din na trabahador. Parehas silang dayo, kumbaga kabilang sa mga
62:38.8
hindi ko kilala masyado, hindi tulad ng iba. Pare, ikaw lang yung inimbitahan ko ah.
62:48.8
Bundok kasi yun tsaka kung mag-iimbita pa tayo baka magsisamahan yung iba. Hindi
62:54.8
lang. Kunti lang kasi yung salusalo namin doon eh. Pumintig ang tenga ko sa
63:01.8
narinig ko noon. Pamilyar na pamilyar ang pagkakasabi. Pate ang pakiramdam ko.
63:08.8
Pamilyar na pamilyar. Matapos ang trabaho namin at naghiwalay na sa paglalakad ng
63:15.8
dalawang lalaking na ito, agad kong sinabayan ang lalaking inimbitahan na pangalanan
63:21.8
na lamang nating Juan. Dahil sa pamilyar naman ang mukha ko sa kanya, gumiti naman
63:27.8
ito at tumango. Pala kaibigan si Juan, matapos ng konting kamustahan, nagparinig ako
63:36.8
sa kanya. Sabi ko, narinig ko sila ni Johnny, inimbitahan siya. Sabi ko, may nagimbita
63:46.8
din sa akin na kakilala para kumain sa bundok. Pili lamang din ang inimbita katulad
63:51.8
niya. Biniro ko pa na hindi kaya parehas kami nang pupuntahan. Ang bata-batang si
64:00.8
Juan noon natuwa. Sa tuwa ay nasabi nito kung anong araw at anong oras sila papas
64:06.8
sa bundok ni Johnny. Biyernes ng gabi, pagkatapos ng trabaho namin. Mga ilang
64:15.8
oras umano ang lakaran. Nanginig ang kalamnan ko noon. Hindi ko alam kung bakit
64:22.8
bigla akong nagtapang-tapangan. Pero binawi ko na lamang ang lahat at sinabi ko
64:28.8
kay Juan na iba pala yung araw ng sakin. Nag-usap pa kami hanggang sa maghiwalay
64:34.8
ng landas. Ilang araw kong minatyagan si Juan at Johnny. At sa konting pag-uusap
64:41.8
namin ni Juan tuwing uuwi kami, nakukuha ko ang impormasyon kung saan parte ng
64:48.8
bundok sila aakyat. Kahit na hindi niya masabi ang eksaktong lugar, basta malaman
64:55.8
lamang namin kung ano ang dadaanan paakyat. Walang problema sa amin yun. At
65:01.8
base sa pagkakasabi ng binatil yung si Juan, malayo sa kinagis ng trail o daan pa
65:07.8
bundok ang dadaanan ng mga ito. Lihis. Pero gaya ng inaasahan, ay meron pa rin dadaan
65:16.8
ang batis o ilog doon. Kung lumaki ka sa kapanahunan namin, natanging pagbabasa
65:24.8
ng mapa, ng anino ng mga puno, ng takbo ng tubig ng ilog, ng hilera ng mga puno,
65:32.8
at ng direksyon ng takbo ng ulap sa langit ang basihan ng pagkahanap ng lugar.
65:38.8
Madali lamang ito para sa amin. Lalo na ako at nakaranas na ako ng iba't ibang
65:45.8
direksyon o panlilikaw noong mga panahon na yun. Dagdag mo pa na kung saan saan
65:51.8
na rin ako napadbad. Noong mga panahon na yun, dalawa sa mga nakasama kong
65:59.8
Ramonda dati ay nakakausap ko pa. Pinahapyawan ko sila tungkol dito at hindi
66:06.8
sila nagdalawang isip na sumama noon. Tawagin na lamang natin silang Ruel at
66:12.8
Val. Naganda kami noon. Wala kaming ibang plano kundi sundan si Juan at
66:19.8
Janice Sakuta. Kung tama ang hinalan namin ay gagawa kami ng paraan na makapagsuplong
66:25.8
sa tamang oras. Kapag mali naman ay maigi lang at mas maayos diba?
66:31.8
Nanginayang ako noon na binigay ko sa manggagamot yung asin, abo at langis na
66:37.8
nasa tube. Pero wala na ako magagawa. Kakarampot na patalim, pangsindi ng
66:45.8
apoy, gaas, asin at abo na sa bahay ko lamang nakuha ang dalako noon.
66:52.8
Hindi namin balak makipagbakbakan kasi alam ko naman na hindi namin kakayanin.
66:58.8
Balak lamang namin na magkaroon ng pagkakataon na makaharap sila at umaasa ako
67:04.8
na andun ang matalik kong kaibigan. Umaga pa lamang papunta sa trabaho.
67:12.8
Daladala ko na ang mga dadalin ko. Pagkatapos ng tanghalian ay nagkaroon ako ng
67:18.8
pagkakataon na makausap si Juan. Ibinigay ko sa kanya yung asin at abo na nasa
67:24.8
may supot na tela. Sabi ko, baka kailanganin mo. Pinagingat ko siya sa bundok.
67:32.8
Pinapyawan ko na taginit na naman. Tagutom. Hindi natin alam kung anong hayop
67:39.8
ang gutom na gutom na pwedeng umatake sa ganong dis oras ng gabi.
67:45.8
Nagpasalamat si Juan sa akin at alam kong hindi niya naman binaliwala ang
67:50.8
pagpapaalala ko. Ganun din daw ang paalala sa kanya ng mga magulang niya.
67:56.8
Nagmatsyag ako buong maghapon. Hindi naging hinalay yung Johnny. Para lamang
68:04.8
talagang pangkarniwang tao ang mga ito. Pero pansin ko lamang na kasing bata din ito
68:12.8
sa itino. Pagkatapos namin sa trabaho, nagmatsyag pa ako. Bago ako unang
68:21.8
nagpaalam na kunwari ay aalis na. Si Ruel at Bal ay nakaantabay na rin sa may
68:28.8
parte ng bundok na aakyatan base sa dadaana nila. Doon kami balak magkita.
68:36.8
Sa may malayo ako na parte na naghintay, nakisalamuha ako sa ibang grupo na ibang
68:42.8
lupa naman ang sinasakahan noon. At nang makita kong nagsimula nang maglakad
68:47.8
ang dalawa, nagpadistansya ako bago sumunod. Nagpalit na rin ako ng kasuotan noon
68:54.8
sa isang parte ng irigasyon. Malapit nang magdilim noon. Nang makita kong
69:01.8
nasok na sila sa mapunong parte. Doon ko dinalian ang paglalakad. Hindi naman
69:08.8
sila mahirap hagilapin dahil halos kalahating oras ng lakad nila sa may daanan
69:14.8
o trail pa rin paakyat noon. Maya maya pa, lumihis na sila ng daan. Kailangan
69:23.8
kong huminto dahil medyo masukal yung unang parte ng dinaanan nila. Dinignadinig
69:29.8
mo ang tunog ng mga dahon sa inaapakan nila noon. Nang makalayo na sila ng konti
69:35.8
ay nagpauna ako ng konti sa taas. Sinunod ko pa rin ang trail. Bakit? Sa bandang
69:43.8
taas ko ay nakita at doon kasi naghihintay si Roel at Mal. Alam nila yung posibleng
69:49.8
daanan ng dalawa dahil nakapag-ikot-ikot na sila sa lugar ng umagang yan. Kung
69:55.8
sakaling manumano na mali sila at umakyat ang dalawa ay magkukonwa rin na lamang
70:01.8
silang pababa pa lamang ng bundok. Muli kaming bumaba ng konti. Doon na kami
70:09.8
nagsimulang bumaybay sa direksyon na binaybay ni Juan at Johnny. Masukal, o mataas
70:17.8
sa mga damo at makakati. Mahaba ang soot namin noon kung sakaling may mga mga
70:23.8
hanggat sa amin. Payuko namin binaybay yan. Tinatantsya namin na makita pa rin ang
70:30.8
mga sinusunda namin. Makalipas pahalos ang higit sa kalahating oras ay biglang
70:38.8
humawan ang daan. Dito na sa parte na ito, narinig namin ang agos ng tubig. Ilog na
70:47.8
naman. Mahilig siguro sa ilog ang mga ito. Bakit kaya? Maya maya pa, nakita ko na
70:57.8
nagsindi ng ilawan ang isa sa kanila. Naging kampante kami noon sa kadailanang
71:03.8
hindi kami mahihirap ang sundan sila. Babase kami sa ilawan. Si Val, kampante
71:12.8
kami kay Val dahil magaling itong umalala ng direksyon. Siya ang patatakbuin
71:17.8
namin. Lingid sa kaalaman ko noon na maliban sa aming tatlo ay may iba pa pala
71:24.8
talagang plano noon si Val kung sakaling bababa siya. Makalipas ang ilan pang
71:31.8
minutong pagsunod sa kanila, nakakita na ako ng maliwanag sa badnang taas. Mga
71:38.8
nagsisiingayan na tawanan. Parehas na paraan ang ginagawa nila. Katulad na
71:45.8
katulad na nangyari sakin. Pero sa ibang parte naman ng magubat na bundok na
71:51.8
yon. Pero sa parehas na panahon. Panahon ng tagutom. Sa baryo ng mga aswanga.
72:00.8
Muli pa kaming dumistansya. Sa pagkakataon na ito ay bumaling kami kay Val.
72:08.8
Sinanyan sa namin na bumaba na ito. Binaba nito ang daladalang bag na gawa sa sako.
72:16.8
Punuyon ng uhay ng palay na tuyo at mga maliliit na sanga ng niyog pangbaga kung
72:23.8
sakaling kailanganin namin magsunog. Dali-dalin gumaba ang kaibigan namin na ito
72:30.8
bago kami tuloy-tuloy na lumapit sa bahay na iyon. Bago ang pagkakagawa ng bahay
72:38.8
na ito. Berding-berdi ang bakod at kawayan. Ultimong ang bubungan. Berding-berdi ang
72:48.8
dahon ng niyog. Amoy sariwang kawayan. Ultimong ang biyak o ang loob na parte.
72:56.8
Puting-puti pa. Na ibig sabihin lamang ay bagong tayo ang lugar na ito.
73:06.8
Dahan-dahan kaming lumapit ni Ruel at nagkubli sa pinakamalapit na mapunong
73:11.8
parte. Yung setup ng lugar ay ganun pa rin. Isang parisukat na bahagi. May mga
73:19.8
nakahanda at nakapuesto sa labas. Pero sa pagkakataon na ito, kokonti
73:26.8
lamang sila. Sa pagkakatanda ko ay hindi aabot ng labing lima o sasampu
73:34.8
lamang ang naroon. Kasama na ang kung sino o ilan man ang naimbitan nila.
73:41.8
Mabangwang luto doon. Tumingin-tingin pa kami sa paligid at kumpermadong
73:48.8
wala ng iba pang kabahayan sa lugar na iyon maliban sa bahay na ito.
73:55.8
Iniwan ko ang iba kong gamit na magsasanhi ng ingay noon. Iniwan ko ang lahat
74:01.8
ng iyon sa pwesto ni Ruel. Dahan-dahan kong ginapang ang lupa para makadikit
74:09.8
sa bakod at makasilip sa may siwang. Hindi ko masipat si Juan o si Johnny
74:15.8
noong una dahil mausok ang loob. Mabango ang amoy ng luto pero sa tuwing
74:22.8
naaalala ko yung kung anong posibling mga halu doon sa arikados na iyon.
74:27.8
Parang umiikot ang sikmura ko. Walang ano-ano. Humina na ang mga usok at
74:36.8
mga lutuin. Unti-unti kong naaninag ang mga tao doon. Kokonti nga lang talaga
74:43.8
sila. Sa hindi kalayuan ay nasipat ko si Juan at Johnny. Nasa may isang lamesa.
74:51.8
Kumakain at umiinom. Nayihiyahiya pa si Juan pero mukha namang nakikitawa sa
74:58.8
kwentuhan ng mga tagaron. Hindi ko alam kung sino ang bisita sa hindi.
75:04.8
Kakaiba naman ang itsura ng mga ito. Kung sa sarili kong karanasan ay parang
75:10.8
mga simpleng nangangaso o magsasakalamang. Meron akong nakikitang parang may
75:17.8
kaya ang kasuotan. Naka elephant pants. Kulay kaki. May mga nakapolo pa at
75:24.8
nagniningning ng pumada. Ang mga buhok ng mga ito. Wala akong mamukaan.
75:31.8
Walang mukha ni Mang Ador. Walang mukha ni Tino ang naroon. Hindi ako nawalan
75:39.8
ng pag-asa sa pagsili pero wala talaga. Magkakalahating oras na akong nakadapa
75:46.8
lamang doon kong tatanjahin. Tuloy-tuloy ang kasiyahan at wala ka talagang
75:52.8
paghihinalaan. Tumatawan na rin si Juan at maingay na nagkikwento. Hanggang
76:02.8
sa walang anu-ano merong tumayo na isa. Nagtanong ito ng palikuran gawa ng sumasama
76:09.8
daw ang pakiramdam niya. Pupunta daw ba siya sa bandang likuran? Natahimik ang
76:16.8
halos lahat ng nandun. Nakatitig lamang dito sa tumayo na ito na parabang
76:21.8
may inaantay. Bigla namang tumayo ang isa pang kasama at ang sabi ay mamaya na
76:28.8
daw sa palikuran. Kung gusto niyang magbawas o umihi ay doon na muna siya sa
76:34.8
labas, sa may mismong harapan ng bahay. Binitbit siya nito doon at pagkatapos
76:41.8
noon ay bumalik na naman sa usual na ingay ang mga taong naroon. Yun ang medyo
76:48.8
magulo. Sa mga naroon maliban kay Juan, hindi ko alam kung sino ang biktima at
76:55.8
kung sino ang mga mambibiktima. Pero dahil doon sa narinig ko, nagkaroon ako
77:03.8
ng idea. Dahan-dahan akong gumapang pabalik kay Ruel. At ganun na lamang ang
77:12.8
pagtataka ko, Sir Seth. Lumingali nga ako. Ando na mga naiwan kong gamit pero
77:19.8
pero nasaan si Ruel? Nagpanik ako. Kinabahan. Hindi ko narinig yung galaw niya
77:28.8
o ano. Bigla akong napaatras at dumayo ng konti sa may bandang mas mapuno pa.
77:35.8
Tinalasan ko yung pandinig ko at paningin. Kahit isang anino lang sana ang makita
77:42.8
ko. Alam nyo yung kabako. Yung dinig na dinig mo yung kalabog sa didib mo na
77:49.8
para kang madudumi. Ganun na ganun. Hindi ako tumayo sa kinadadapaan ko.
77:58.8
Ang isa pang ipinagpapasalamat ko noong mga panahon na yon ay walang mga
78:04.8
alagang aso yung mga ito kaya naman hindi kami na ano. Tapos dito may
78:13.8
naririnig na akong konting kaluskusan. At maya maya pa ay merong aninong
78:19.8
gumalaw mula sa pinakalikuran banda ng bahay na yon. Hinawakan ko kaagadang
78:25.8
nakasukpit ko na patalim at abo. Kahit makaisa lamang siguro ayis na sakin.
78:33.8
Palapit ng palapit ang anino sa una naming puenestuhan ni Ruel. Pagkapang ito.
78:41.8
Nang makalapit ay naibaba ko bigla ang patalim ko. Si Ruel yon. Hinanap ako ni
78:49.8
Ruel. Nabawasan ang kabako at nang lumingon siya sa parte ko. Kinawayan ko siya.
78:57.8
Meron siyang itinuturo sa may bandang likod ng bahay na yon. Senyas siya nang senyas
79:03.8
sakin. Napaisip ako nun. Hindi kaya may nakita si Ruel sa likod? Ano kaya yon? O
79:12.8
hindi kaya? Alam nyo na siguro yung naiisip ko sa kung anong meron sa likod bahay
79:17.8
na yon diba? Sumenyas ako kay Ruel na lalapit ako sa kanya. Pagkalapit ko. Dali
79:26.8
dali kong pinulot ang lagayan ng gasolina ko sa maliit na bote. Pati yung itak kong
79:32.8
tinanggal sa pagkakasukbit. Payuko at paluhod kong binaibay yung pinakamababang
79:39.8
parte ng lupa. Ganon sila kakampante, Sir Seth. Hindi nila bantay sarado ang labas
79:47.8
ng lugar nila. Nagsasaya sila sa loob at wala silang pakialam kung meron bang
79:53.8
makakadiscovery sa kanila nun. Nakarating ako sa bandang likuran. Wala itong
80:00.8
bakod gaya ng inaasahan. Sa malayo pa lang ay nakikita ko ng isang lamesa at
80:07.8
isang parte na hindi ko alam kung malaking puno ng kahoy na putol na pabilog o
80:12.8
malalaking bato. Na may nakapatong nauhay din ng mga palay at ng tela sa taas nito
80:20.8
at merong nakatumpok sa tuktok. Alam kong karne yon. Meron akong nahagilap na
80:28.8
tenga na katulad ng satenga ng baboy. May pagkakaibaang itsura dun sa
80:35.8
naranasan ko pero halos ganun din ang setup. Nanginginig ako sa lamig at kaba
80:42.8
pero namamawis din ako sa takot nun. Wala pang laman ng isang lamesa. Ibig
80:49.8
sabihin ay hindi pa nagsisimula ang kainang nilagyan nila ng pampatulog o
80:54.8
pampantok. Ang sabi ng mga gamot na gumamot sakin nun marahil ang ginamit
81:02.8
nilang hipnotismo para antukin ang mga biktima nila ay isang uri ng orasyon sa
81:08.8
may pagkain. Lalo na at ang mga pagkain ng biktima ay nakahiwalay sa mga
81:14.8
talagang nakatira dun.
81:16.8
Dibali nang wala si Tino o si Mangador. Ang importante ay may sapat kaming
81:22.8
ebedensya para dito.
81:27.8
Sa tansya ko ay mga ilang oras pa bago makabalik si Val. Nakala ko talaga
81:32.8
ay manghihingi pa ng tulong nun at hindi pa nakakahanda ang mga hihinya niya
81:38.8
Madami akong iniisip habang tinititigan ko yung mga nakatumpok na karne.
81:44.8
Pero hindi ako agad-agad dapat gumawa ng aksyon hanggat wala kaming kasama.
81:51.8
Dihado kami at kahit nakatakas ako nung una, alam ko na maliit lamang ang chance
81:57.8
noon sa kadahilan ng meron akong dalang proteksyon.
82:01.8
Pero noong mga panahon na muli kaming umakyat, may dala kaming panlaban pero
82:07.8
hindi kasing efektibo nang binigay sakin ni Tino.
82:13.8
Tinandaan ko ang daan. Gumapang pa ako ng konti sa may damuhan.
82:19.8
Yung tipong matatanaw ko si Ruel.
82:23.8
Mayroon ko ang damuhan.
82:25.8
Nakatitig lamang yung isa sakin. Palalim na palalim na ang gabi noon, Sir Seth.
82:31.8
At sa pagkakataon na ito, dito ko napansin na habang lumalalim na nga ang dilim,
82:38.8
ay para bang mas lalong lumalakas yung abilidad nila.
82:44.8
Yung pwesto ko na noon ay nasa may kantong ng pader ng bahay na
82:49.8
malapit sa pintuan palabas sa likuran. May narinig ako nag-uusap doon,
82:56.8
na ipakain na nga raw yung dapat ipakain dahil nagsisimula na silang magutom
83:03.8
para maaga silang makapagsayahan.
83:09.8
Akala ko yun lang, pero napaano.
83:12.8
Makapagsayahan. Akala ko yun lang, pero napatras akong bigla, Sir Seth,
83:21.8
nang bigla ko na lamang marinig ang tanong ng isa sa mga nag-uusap na yon.
83:33.8
Dagli-dagli akong matras sa pinakatahimik na abot ng aking makakaya.
83:41.8
Iniwan ko hanggang saglit sa may malapit sa likuran.
83:45.8
Tumakbo ako palapit kay Ruel.
83:48.8
Sinenyasan ko siya na yung mukunon,
83:51.8
habang dahan-dahan kaming umaatras hanggang sa umabot sa puntong gumagapang na kami.
83:59.8
Dun kami pumuesto sa padausdos na parte ng bundok,
84:03.8
kung saan ang tanging nakaharang na lamang ay ang ugat ng puno.
84:10.8
Naalala ko yung damo sa mga ilog noong tumakas ako.
84:14.8
Sabi ko ay sumisid kami sa damuhan at mga nalaglag na dahon.
84:21.8
Maya-maya pa, napansin ko yung babae na lumabas dun sa may likuran.
84:29.8
Nakatingin na sa dilim ng paligid na parabang kitang kita niya lahat ng nakapalipot sa kanya.
84:38.8
Napalaki ako ng mata.
84:40.8
Nang matuntun niya,
84:42.8
ang pinag-iwanan ko ng gasnon.
84:47.8
Binibit. Muling lumingali nga sa paligid.
84:52.8
Hindi namin alintanan ni Ruel noon ang kate at pawis na dala ng ginapangan namin pero,
84:58.8
tingin ko ay nasa may tamang layo kami,
85:01.8
para hindi kami maamoy.
85:06.8
ang ihip ng hangin noon ay padireksyon na papunta sa amin kaya naman,
85:10.8
natutunaw ng hangin palagay.
85:12.8
O di kaya natataboy yung amoy namin.
85:17.8
Binibit niya ang gas sa loob.
85:20.8
Hindi ko alam kung magpapasalamat ba ako na yun ang nakita niya.
85:25.8
Kasi, kung dinala ko pa yung gas na yun,
85:30.8
natuntun niya kami diba?
85:35.8
Hindi na kami gumalaw noon.
85:37.8
Doon ko napagtantu na masyado lang ba akong malapit kaya naaamoy niya ako.
85:44.8
O talagang lumalabas ang pagiging aswang nila.
85:48.8
Kapag gabing-gabi na.
85:51.8
Hindi kami gumalaw sa pwesto namin.
85:54.8
Pero naririnig namin na lalo silang nagiingay.
85:59.8
Kain lamang daw ng kain.
86:02.8
Mga bagong luto o bagong batch ang nililuto noon.
86:07.8
Ito na ang parte na siguro ay may pampatulog ng pagkain na ito.
86:12.8
Hindi na namin alam kung ano pa yung hinihintay namin noon.
86:16.8
Nagsimula na rin akong questioning si Val.
86:19.8
Baka mamaya kasabot pa yun diba?
86:23.8
Kalahating oras pang nakalipas.
86:26.8
Bigla na lamang kasingan.
86:28.8
Kalahating oras pang nakalipas. Bigla na lamang kaming nakarinig ng mas malakas pang tawanan.
86:36.8
Sobrang lakas talaga na hindi nila alintana kung may makarinig sa kanila.
86:43.8
Hilagay na sa likod yung mga yan at ng malinisan.
86:46.8
Huwag nyo lang uulitin yung dati ah.
86:49.8
Pinatay nyo agad bago katayan.
86:52.8
Maganda yung gumagaan na pa yung mga laman loob habang binubuksan.
86:56.8
Para sariwang sariwa.
87:00.8
Kinilabutan na ako noon.
87:03.8
Gusto ko ng sumugol pero natatakot ako.
87:07.8
Madadagdag lamang ako sa magiging pagkain nila.
87:11.8
Si Ruel, nangangatog na at paiyak na rin noon.
87:16.8
Sinisiko ko na lang.
87:21.8
Umalis na tayo dito.
87:22.8
Umalis na tayo dito.
87:25.8
Kinapitan ko na mahigpit si Ruel matapos niyang ibulong sakin yon.
87:30.8
Dinikit ko ang bibig ko sa tenga niya sabay bulong na
87:34.8
makikita nila tayo pag tumayo tayo dito.
87:38.8
Hindi ako sigurado kung maririnig nila yung kaluskusan natin pero
87:43.8
hanggat maaari ay huwag kang gagalaw Ruel.
87:47.8
Mabuti nang magpaumaga tayo dito.
87:49.8
Kung hindi nila tayo babalikan.
87:53.8
Yumuko si Ruel at siniksik ang noon niya sa lupa.
88:01.8
biglang nagkaroon ng katahimikan.
88:04.8
Yung ingay na mga nandon.
88:07.8
Para bang pababa ng pababa ang volume
88:11.8
hanggang sa wala na akong marinig.
88:15.8
Ang alam ko noon,
88:16.8
hindi sila gumagalaw.
88:19.8
Nanatili na lamang sila sa kanika nilang mga pwesto doon sa loob.
88:24.8
Hindi ko alam nung una kung anu ang ginagawa nila
88:28.8
o di kaya ay nakikimatsyag ba sila noon.
88:31.8
Kinakabahan na rin ako.
88:34.8
Nagdadasal ako na sana ay hindi nila kami naramdaman.
88:40.8
Hanggang sa may napansin ako
88:42.8
na may lumabas sa may bandang likuran.
88:46.8
Parang nagliligpit.
88:49.8
Mga ilang minuto pa bago ko maintindihan ang ginagawa nila.
88:54.8
Dahil magmula sa kinaroroona namin,
88:57.8
ilang metro magmula doon ay meron kaming naririnig na mga yabag
89:03.8
kasabay ng liwanag na mga ninggas ng apoy.
89:08.8
naramdaman na nila noon yung pagdating ng mga papalapit malayo pa lang.
89:14.8
Kaya sila tumahimik.
89:17.8
Sa parte namin ay nakikita namin yung bawat ginagawa sa likod na parte ng bahay.
89:31.8
Nang makalagpas sa amin ang mga grupo ng naglalakad na iyon,
89:34.8
nabuhayan kami ng loob ng makitang nasa may bandang unahan si Val.
89:40.8
Kasa-kasama nito ang grupo ng mga kalalakihan ng iba
89:44.8
ay meron pang uniforme na pang-alagad ng batas.
89:51.8
Sa labas pa lamang ng tarangkahan,
89:54.8
sinalubong na sila ng ibang mga kalalakihang taga doon sa loob.
89:59.8
Dali-dali naman kaming tumayo.
90:00.8
Dahan-dahang kinuha ang mga naiwan naming gamit ni Ruel sa isang puno.
90:07.8
Hindi muna kami sumunod sa kanila.
90:14.8
Magandang gabi sa inyo.
90:18.8
Mukhang nagkakasiyahan ata kayo ah.
90:21.8
Tsaka taga dito ba kayo?
90:23.8
Tanong ng isa sa mga kasama ni Val.
90:25.8
Konting salu-salu lang, alam nyo naman kapag tagutom eh, kailangan bumawi.
90:31.8
Sagot ng isa sa mga lumabas sa bahay.
90:35.8
Lumingali nga ang mga hindi ko alam kong otoridad.
90:42.8
Pwede ba kaming pumasok?
90:46.8
Dito na umangal na mga taga Ron.
90:49.8
May sinasabi ng mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga
90:53.8
May sinasabi na sila na salu-salu yan.
90:57.8
Wala dapat makakasira ng kasiyahan nila at hindi naman talaga imbitado yung mga dumating.
91:04.8
Pagkatanong ni Val kung nasaan kami o kung may nakita ang mga taga Ron na dalawang lalaking na una sa kanya.
91:12.8
Dun na kami lumabas.
91:15.8
Sabi namin, nandito kami.
91:17.8
Hindi kami nagdalawang isip na nagsasabing nasa likuran yung mga katawan.
91:23.8
Dun ay biglang sumingit ang isa sa mga babae.
91:27.8
May ibinubulong sa kasaman niyang nasa labas habang nakatitig sa amin ni Ruel.
91:34.8
Hindi ako pwedeng magkamali.
91:37.8
Ito yung babaeng nakaamoy at kumuha ng gasko noon.
91:42.8
Walang nagawa ang mga tao dun kundi papasukin kaming lahat.
91:45.8
Humarang pang ilan ng mga lalaki sa labas pero nakipagbanggaan ng mga kasamahan namin na may kalakihan din ang katawan.
91:54.8
Tuloy-tuloy kaming lahat papasok.
91:57.8
Hindi ko makita si Juan.
92:02.8
Pasigaw akong nagsabi ng,
92:07.8
Dumerecho kayo sa likuran.
92:10.8
Pagkarating sa likod,
92:11.8
Wala na kaming naabutang katawan at mga karne.
92:15.8
Pero sapat na yung makita namin may mga mantsa ng dugo sa paligid.
92:22.8
Tumingin ako sa lamesa.
92:24.8
May nakita akong isang putol ng buo pang kawayan noon.
92:28.8
Meron itong dugo sa isang dulo.
92:32.8
Na para bang ginamit itong pampalo sa kung sino.
92:38.8
Yung isa sa mga scout ay may naaninag sa bandang unahan.
92:42.8
Nagsigawan na kami at kanya-kanyang takbo para habulin yon.
92:47.8
Ang sabi ng unang nakaaninag,
92:50.8
ay may mga tumatakbo umanong may buhat-buhat na kung anong mahabang katawan
92:57.8
na nakapulupot sa may banig.
93:02.8
Yung mga kasama namin na nakauniforme ay nagkasama sa mga katawan.
93:06.8
Malayo-layo na kami noon sa bahay kung saan kami galing nang
93:10.8
bigla na lamang namin napansin na
93:13.8
nasusunog na ito.
93:16.8
Malakas yung pagmumura sa espanyol ng isang kasama namin.
93:20.8
Sabay-sabing sinunog nila yung mga ebedensya.
93:24.8
Parang ang pakiramdam namin
93:26.8
nasalisyan kami, Sir Seth.
93:28.8
Ang hinahabol namin kahit na may mga buhat-buhat ay napakabilis.
93:34.8
Hindi namin maabutan.
93:37.8
Pinagpatuloy namin ang pagtakbo sa paghahabol noon.
93:41.8
Yung maliit na patalim lamang noon ang dala-dala ko sa kamay.
93:46.8
Hanggang sa pagkatapos ng ilang minutong takbuan,
93:50.8
naramdaman namin yung mga katawan.
93:52.8
Hanggang sa pagkatapos ng ilang minutong takbuan,
93:58.8
naramdaman na lamang namin na tumatakbo kami sa madilim na parte ng bundok.
94:04.8
Yung tipong yung dala nilang mga sulo ay hindi makatagos ang liwanag.
94:10.8
Ganon kasukal ang gubat dati sa mga bundok
94:14.8
nung hindi pa ito kinakainin at kinakalbo.
94:16.8
Nagsasagutan na kami ng takbo lang, takbo lang.
94:21.8
Dito na kami nakakarinig ng mga kakaibang tunog.
94:25.8
Tunog ng mga angil na niminsan ay hindi ko pa narinig sa talambuhay ko.
94:32.8
Ipapaliwanag ko yung tunog sa paraang maiintindihan ng lahat.
94:37.8
Pinaghalong hinga ng kalabaw.
94:40.8
Malaking boses ng umaangil na aso
94:43.8
na merong hingal at hinga ng tao.
94:49.8
Yung alam mong nanggagaling pa rin sa tao yung mga tunog na yun.
94:53.8
Hindi ko alam sa mga kasama ko pero
94:56.8
sa dami ng yabag na nakikisabay sa mga gilid namin nun,
95:00.8
mukhang hindi na kami ang tumutugis.
95:04.8
Kami na ang tinutugis.
95:06.8
May narinig kaming boses noon na ang sabi ay,
95:12.8
Tumigil kaming lahat.
95:16.8
At kahit na wala nang humahakbang sa amin ay meron pa rin kaming naririnig
95:21.8
ng mga yabag na nakapalibot.
95:24.8
May mga anino kaming nakikita na kumukubli sa mga puno nun.
95:31.8
ay napapapalibot.
95:33.8
May hindi namin alam kung saan na kami dadaan.
95:38.8
Nagsalita si Val.
95:46.8
Walang mag-iiwanan.
95:49.8
Paikot o pabilog ang pwesto naming lahat na magkakaharap sa labas ng bilog na ginawa namin.
95:56.8
May pilit hinahagilap si Val.
95:58.8
At bilang taong bundok ay pinagkakatiwalaan namin ito.
96:04.8
Palipat-lipat ang paningin ko sa mga aninong nakakubli sa paligid nun.
96:10.8
Sumusunod ito sa amin.
96:12.8
Sa bawat hakbang namin ay ganoon din ang paghakbang nila.
96:20.8
may sinaway ang isa sa mga nakauwala.
96:22.8
Anong tinututukan mo diyan?
96:30.8
Yung baril ng isa, nakatutok sa taas.
96:35.8
Hindi na niya kailangang magturo.
96:38.8
Dahil nang iniangat namin halos sabay-sabay ang ulo namin,
96:43.8
kitang kita namin sa taas nun.
96:45.8
Sa pinakamaliit na tanglaw ng liwanag ng buwan,
96:52.8
sa sukal ng gubat na iyon,
96:57.8
Base sa kasuotan nila,
97:00.8
isang babae at dalawang lalaki ang nasa may mga sanga.
97:05.8
Daig pa ang unggoy na nakabuka ka at nakadipa nun.
97:09.8
Nakahawak na nakabalanses sa bawat sanga ng puno.
97:15.8
Habang nakaharap sa amin at unti-unti din gumagapang
97:20.8
sa kung saang direksyon kami papunta.
97:26.8
Huwag kayong magsayang ng bala.
97:28.8
Habang walang nakakalapit o mananakit ay huwag kayong magpapaputok.
97:32.8
Hindi ko magamit ang itako noong mga oras na iyon,
97:37.8
kasi magkadikit kami kaya nagmistula akong kumakapit sa patalim
97:42.8
at sa telang nilagyan ko ng abu at asin.
97:46.8
Protektado namin si Val.
97:49.8
Hanggang sa makaramdam kami ng parte na
97:52.8
tila pababa na sabi ni Val,
97:55.8
ay bumalanse kaming maigid at
97:57.8
medyo matarik pero kakayanin naman namin nakatayo iyon.
98:04.8
Nakalabas kami sa masukal na daan na iyon.
98:09.8
Bawal magkamali sa bawat paghakbang.
98:13.8
Hindi namin inalis ang titig namin sa mga aninong nakasunod sa amin noon
98:17.8
at nang tuluyan na kaming makalabas sa gubat,
98:20.8
huminto ang mga lakas.
98:29.8
Ramdam namin ang mga titig nila kahit na
98:32.8
iba ito sa mga naririnig ko mga kwento na nagbabaga ang mga mata.
98:37.8
Sila, purong madilim lang.
98:41.8
Nakatayo sila sa kanika nilang mga pwesto
98:45.8
na tila nagmamatsagnon.
98:47.8
Huwag niyong iaalis ang tingin niyo sa kanila.
98:51.8
Ngayon lamang kami nakasagupa ng mga ganyan pero
98:54.8
naririnig na namin ang mga iyan.
98:57.8
Takot din sila sa bala at pulbura.
99:02.8
Malapit na kaming makabalik ulit sa isang parte ng bundok na mapatag.
99:07.8
Maliwanag na noon.
99:09.8
Maliwanag na ang paligid ng Dayl Sabuan.
99:11.8
Nang walang ano-ano.
99:16.8
Napasigaw ang isa sa mga kasama namin.
99:19.8
Muli kaming tumingala sa taas kasi may tinuturo siya.
99:23.8
Yung mga nila lang na tinutugis kami.
99:26.8
Pumapataus dos pababa.
99:30.8
Napakabilis nilang tumakbo gamit ang kanilang mga kamay at paano.
99:36.8
Hinding-hindi ko makakalimutan ang liksi ng mga ito.
99:41.8
Na parabang pinagbigyan lamang kami na makalabas noon.
99:46.8
Pinatutsadahan nito ng isang putok ng baril pero
99:50.8
ang bilis umilag.
99:53.8
Pagkasigaw ng sinasabing leader namin na huwag nang magpaputok
99:57.8
at hindi pa natapos ang sinasabi nito ay
100:00.8
biglang nagpaputok.
100:02.8
At hindi pa natapos ang sinasabi nito ay
100:06.8
biglang nagkanya-kanyang takbuhan
100:08.8
ang mga kasamahan namin maliban doon sa kasama ng mga naka-uniforme.
100:16.8
Kinapitan ko yung umiiyak na si Ruel.
100:19.8
Sinigawan ko si Val na huwag tatakbo.
100:22.8
Hindi kami umalis ng dikit sa may mga baril habang ang iba
100:26.8
ay pumadaus dos na at nagkanya-kanya ng takbuhan.
100:29.8
Mura nang mura yung lalaking kasama namin
100:32.8
dahil sa biglang pagkakanya-kanya ng iba noon.
100:35.8
Umiiyak si Ruel na sinasabing mamamatay na kami.
100:40.8
Tinampal ko ito.
100:42.8
Sabi ko, makaka-uwi kami.
100:45.8
Kinuha namin ang oportunidad na nagkahiwa-hiwalay ang mga nila lang.
100:50.8
Inuuna yung ibang tumatakbo ng kanika nila lang.
100:54.8
Dito ay dinoble namin ang pagkakanya-kanya.
100:57.8
Dito ay dinoble namin ang paghakbang na patakbo
101:01.8
ng hindi naghihiwalay noon.
101:03.8
Dahil sa tansya namin ay hindi na aabot ng isang minuto.
101:07.8
Maaabutan kami kapag kami ang pinuntiria ng mga yon.
101:12.8
Sabi ni Val, kailangan naming makarating sa ilog
101:17.8
dahil meron pang mga backup doon.
101:20.8
Pagkarating sa patag na mga humahabol sa amin,
101:24.8
nagkalat din sila.
101:25.8
Nagsimula na akong manginig nang makarinig ako ng
101:29.8
isang sigaw sa hindi kalayuan.
101:32.8
Humihingi ng saklolo at nagmamakaawa.
101:36.8
Kasabay nito ay ang pagmumura ni Val
101:41.8
Boses ni Noel yun ah.
101:44.8
Val, huwag mo na hanapin Val.
101:47.8
Huwag kang lalayo.
101:49.8
Ramdam ko yung pag-aalala ng kaibigan ko pero
101:52.8
mas alam namin na lalala ang lahat kapag naghiwalay pa kaming
101:57.8
mga natitirang magkakasama noon.
102:00.8
Hindi namin alam kung ano na ang nangyari sa mga nagtatakbuhan pero
102:05.8
naramdaman na lamang namin
102:07.8
na tumatakbo na rin kami.
102:10.8
Sinasabayan namin ang bilis ni Val
102:13.8
at palingun-lingon kami sa paligid.
102:16.8
May naririnig pa kaming isang putok sa hindi kalayuan.
102:19.8
Nagtingin na ng mga naka-uniforme.
102:24.8
Ibig sabihin ay meron pang may dalang baril na iba
102:28.8
maliban sa grupo ng mga naka-uniforme na yon.
102:32.8
Hindi na namin alam kung saan kami sumuksok noon
102:36.8
o saan kami pinadadaan ni Val
102:39.8
pero para akong nabunutan ng tinik
102:42.8
nang muli kong narinig ang agos ng tubig.
102:45.8
Ibig sabihin ay malapit na kami sa ilog.
102:49.8
Dito na binaba na mga kasama namin ang baril nila.
102:53.8
Kanya-kanya na kaming buwelong tumakbo patungo sa ilog na yon
102:57.8
na siyang tanging pag-asa namin
103:06.8
Patuloy namin tinahakang daan.
103:09.8
Si Val lamang ang tanging tinitingnan namin para hindi namin
103:13.8
magkawalaan noon.
103:16.8
Bukod pa sa mga angil na para kaming hinahabol
103:19.8
ng mga grupo na mga baliw na asong gubat
103:23.8
ay naririnig pa namin yung mga halakhakan
103:27.8
at kakaibang mga tunog na tao na
103:30.8
parabang tunog na mga tribo.
103:33.8
Iyong sila-sila lamang ang nagkakaintindihan.
103:36.8
Nagbago na ang gaspang ng lupa sa pagtakbo namin noon.
103:43.8
Hinihingal man pero nadagdagan ang lakas namin
103:47.8
sa dagdag na pag-asang binigay sa amin ng ilog.
103:51.8
Ang pagbabago kasi ng lupa, Sir Seth,
103:55.8
base dun sa inaapakan namin.
103:58.8
Ang pagkakaalam namin ay malapit na rin kami talaga doon.
104:01.8
Hindi ko din alam kung ano ang dahilan noon.
104:06.8
Pero ang sinisigaw ni Balay, ok na kami,
104:10.8
pagkatawid namin ang ilog.
104:14.8
Hanggang sa napahinto kami,
104:17.8
dahil may malaking parte ng dadaanan namin
104:21.8
ang punong-puno ng kahoy at mga kawayan.
104:25.8
Mahihirapan kaming pag-asang binigay.
104:28.8
Nakaharang talaga siya sa dadaanan namin
104:31.8
at kailangan namin kumaliwa.
104:34.8
Dahil ang kanang parte ay isa pang harang na
104:38.8
magpapaikot-ikot lamang kami.
104:44.8
pero pilit namin pinagsisiksikan ang sarili namin
104:47.8
na baka may parte ng sukal na yon
104:50.8
na makakalusot kami kaagad.
104:53.8
At hindi namin kumaliwa.
104:55.8
Puro maduduming salita nang lumalabas doon
104:58.8
sa isang kasamahan namin.
105:01.8
Maabutan na kasi talaga kami noon, Sir Seth.
105:07.8
ilang metro na lamang daw talaga.
105:10.8
Ilang hakbang na lamang at andun na kami.
105:13.8
Para kaming nasa palabas noon.
105:16.8
Sabi ko, wala na to.
105:19.8
Ang patuloy naming pagtakbo
105:21.8
ay nasabayan ng pagtigil ng
105:25.8
ang mga alulungan at boses na mga naghahabol ay
105:31.8
Nagdikit-dikit kami noon
105:34.8
habang dahan-dahan naming tinuloy
105:37.8
ang paglalakad pakaliwa.
105:42.8
Hindi kayo aabot ng dalawampu.
105:45.8
Mahigit tig-dalawampu ang mga bala
105:47.8
ng bawat isa sa amin na may dalang baril.
105:51.8
At sa tagal na namin sa paghahawak nito,
105:54.8
marami na ang dalawang bala sa bawat isa sa inyo.
105:59.8
Panakot ng leader ng grupo.
106:02.8
Dito sa pagkakataon na ito,
106:05.8
binaklas ko ng asin at abo sa kanika nilang lagayan.
106:09.8
Inilagay sa magkahiwalay na bulsa.
106:12.8
Nilabas ko ang ita ko
106:20.8
nakwestiyon ko ng sarili ko kung bakit ako nandon.
106:23.8
Kung ano nga ba ang dahilan kung bakit ako tumugis
106:26.8
sa muntik ng pumatay sakin.
106:32.8
Kahit siguro hindi ko ginawa ito
106:35.8
ay hindi din talaga ako matatahimik.
106:38.8
Nalimutan ko na si Tino.
106:40.8
Nalimutan ko na si Juan.
106:44.8
Basta ang makatakas lamang kami ng ligtas ay ayos na sakin noon.
106:49.8
May mga galaw sa mga damuhan.
106:52.8
Sa mga punong nakapalikit sa amin.
106:55.8
Sa bawat kaluskusan ay siyang tutok na mga kasamahan namin ng kanilang baril.
107:03.8
Hanggang sa walang ano-ano,
107:05.8
isang putok na naman ang narinig namin sa hindi kalayuan.
107:13.8
may mga gumagapang na
107:16.8
mabilis naming nakikitang papalayo sa amin
107:20.8
papunta sa tunog ng isa pang putok.
107:24.8
Sinabayan pa ito ng mga sigaw.
107:27.8
Nagtataka na kami kung sino nga ba ang mga iyon
107:30.8
at kung ano na ang nangyayari sa paligid.
107:32.8
Nang makita namin na halos lahat ng anino ay palayo na
107:36.8
ay siyang sabi ni Val na bilisan na.
107:40.8
Pero hindi namin inhakala, Sir Seth,
107:43.8
na may natira pa pala.
107:47.8
Nagulat kami ng ang isa sa pinaka nasa likuran namin ay
107:52.8
bigla na lamang naghihihiyaw noon.
107:55.8
Isang tunog ng bangga sa kawayan ang narinig namin at
107:58.8
napatulala kami ng makitang napakalayo na nitong kasamahan namin sa amin
108:04.8
na humigit sa 20 metro ng pagitan.
108:09.8
Takang-takang katabi niya.
108:11.8
Nagpagulong-gulong sila sa lupa noon.
108:14.8
Sigaw ito ng sigaw.
108:16.8
Napilit niyang pinapatutok ang dala niyang baril pero
108:20.8
dahil sa may kahabaan ito,
108:23.8
hindi niya magawa ng isa.
108:25.8
May nakapatong at nakapilipit sa kanya na isang anino noon.
108:30.8
Itunutok na mga kasama namin ang baril sa kanya pero
108:34.8
hindi magawang mapuntok gawa ng napakadelikado.
108:38.8
Baka siya pa ang matamaan sa pagputok noon, diba?
108:43.8
Dahan-dahan kaming lumapit pero
108:46.8
ang labis kong ikinagulat sa lahat
108:49.8
ay ang bigla na lumapit ng isa.
108:52.8
Ang ikinagulat sa lahat
108:55.8
ay ang biglang pagtakbo ng kanina ay takot na takot na si Ruel.
109:00.8
Sabay kapit nito sa nilalang na iyon
109:03.8
at pinag-iinda nito ng saksak.
109:06.8
Pero parang wala lamang yun sa nilalang.
109:09.8
Nagawa niya pang makipagbuno sa dalawang tao sa lupa.
109:13.8
Itinulak nito si Ruel at nagmakabitaw ang kaibigan ko
109:16.8
ay pinilipit naman itong hataki ng isa pa.
109:22.8
Dito na akong naglakas loob na tumakbo palapit.
109:25.8
Nang malaman ng nilalang na dihado na siya
109:28.8
at nawala o lumayo ang mga kasama ay bigla itong bumitaw.
109:33.8
Pero ang ginawa ng lalaki ay kinapitan ito.
109:38.8
Sa muling paglunday ni Ruel sa likuran ng nilalang at inakap ito
109:42.8
nagkaroon ako ng pagkakataon na hatawi nito ng itak.
109:47.8
Kahit na nakagapos na siya ng dalawa
109:50.8
ay nakailag ito kahit papano.
109:55.8
Pero ang nakapagtataka ay tumalbog labang sa kanya
109:59.8
yung talim ng pag-itak ko.
110:02.8
Binitawan kong itak.
110:05.8
Inindako ng kutsili yun.
110:07.8
Pero ganun pa rin.
110:08.8
Kaya pala malakas pa nito.
110:12.8
Sa sobrang gigil ko Sir Seth
110:15.8
binitawan ko ang patalim at dinakot ko sa magkabilang bulsa ang asin na tabo
110:20.8
at ipinasak yun sa bibig niya.
110:23.8
Sabay akap sa leeg nito.
110:26.8
Dito ay lalo itong nagwala kahit leeg lamang ang gamit niya sa pagwala
110:31.8
ay para akong tatalsik noon sa lakas niya.
110:34.8
Nagkaputukan na.
110:36.8
Sa pagkakataon pala na nakikibuno kami
110:39.8
ay may mga nila lang na papalapit at pabalik sa amin.
110:43.8
Sinigawan kami ng kasama namin na bitawan na
110:47.8
dihado na kami at pabalik na umano sila.
110:52.8
Bumitaw si Rowell at ang isang kasama naming sundalo noon.
110:59.8
Kaya ako ang nabalibag noon.
111:00.8
Sa pagkakataon na yun ay isa pang putok ang narinig ko galing sa kasama namin
111:05.8
na naging dahilan para pumilipit sa sakit
111:08.8
at magpagulong-gulong ang nila lang na ginapos namin.
111:14.8
Hinatak ko si Rowell.
111:16.8
Hinagilap ko ang kutsilyo at itak ko pero
111:19.8
hindi ko na makita kung saan lupalop ko binitawan yun.
111:24.8
Muli kaming nangyayari.
111:25.8
Hindi ko na makita kung saan lupalop ko binitawan yun.
111:30.8
Muli kaming nagsama-sama at tinuloy na ang pagtahak ng daan.
111:34.8
Habang ang nila lang na natamaan ng baril
111:37.8
ay hindi na namin alam kung ano ang nangyari.
111:43.8
Tanging ingay ng tili at hiyaw lamang mula sa kanya ang naririnig namin noon
111:48.8
na hindi namin alam kung
111:50.8
dahil ba sa nasasakta nito
111:52.8
o baka naman nagtatawag.
111:56.8
Takbo lang ng takbo.
111:58.8
May narinig na naman kaming putok ng baril.
112:01.8
Ibig sabihin ay kung sino man ang may hawak noon.
112:05.8
Buhay na buhay pa siya.
112:08.8
Sa bandang unahan ay may nakita kaming espasyo na
112:12.8
pampadaus dos na para itong kanal
112:15.8
na sa tingin namin ay nadadalo yan ng tubig pababa sa bundo kapag umuulan.
112:18.8
Ipinagkasya namin isa-isa ang sarili namin doon.
112:23.8
Pinakahuli na pampadaus dos ay ang boss o leader ng mga sundalo.
112:28.8
Hindi namin halintana ang katin ng katawan,
112:33.8
ang tama ng mga tinik na dala ng mga maliliit na kawayan
112:39.8
Naramdaman ko pa noon na may dumaplis sa mukha ko sa bandang mata
112:43.8
at napakahap din ito.
112:44.8
Hanggang sa makarating kami sa tubig,
112:47.8
malalim na parte ito ng tubig at kailangan naming lumangoy.
112:51.8
Mabuti na lamang at lahat kami noon ay maalam.
112:56.8
Isa-isa kaming dumikit sa gilid at kumapit sa mga baging noon.
113:01.8
Halos ibaon namin sa luwad ang mga kamay namin para makakapit lang.
113:07.8
Ako at si Bal ang unang nakaakyat.
113:09.8
Tapos si Ruel. Yung ibang mga kasama namin ay nagpatianog naman sa pangpang.
113:16.8
Sa madaling salita ay nagkahiwalay kami,
113:19.8
pero kita pa rin namin ang bawat isa.
113:24.8
Saglit na katahimikan na naman ang bumalot sa amin noon
113:28.8
nang muli namin marinig ang mga angngilan at hiawan
113:34.8
muli na namang nagtipon-tipon na mga natira doon.
113:39.8
May putukan na naman.
113:41.8
Takang-taka talaga kami kung saan nang gagaling iyon.
113:48.8
nagpaputok na ang mga kasamaan namin sa kabilang pangpang.
113:53.8
Tumalun na kayo!
113:55.8
Sisiren niyo na papunta sa amin!
113:58.8
Napatalo kami ng isa.
114:00.8
Pero noong maramdaman namin na may mga nagbabakli ang mga puno
114:06.8
mula doon sa taas kung saan kami nang galing
114:09.8
na para bang may kung sino'ng tumatawid doon.
114:12.8
Parang alam ko na ang ibig sabihin nila.
114:16.8
Sabay-sabay kaming tumalun pabalik sa malalim na parte
114:20.8
at kasabay noon ay ang putukan.
114:23.8
Ayon sa mga sundalong nakasama namin,
114:25.8
parang nililipad lamang umano ng hangin ang tatlong aninong palipat-lipat
114:31.8
at nagsusumiksik sa mga puno.
114:34.8
Dahil sa hindi kalakasan ng hangin at maliwanag ang buwan
114:38.8
ay nakikita nilang parang mga unggoy na walang mga buntot na mga ito.
114:45.8
Diretso lamang kami sa paglangoy
114:48.8
hanggang sa maapakan na namin sa isa.
114:50.8
Diretso lamang kami sa paglangoy hanggang sa maapakan na namin
114:55.8
ng dahan-dahan ang pataas na parte ng ilog
114:59.8
at halos paggapang na kami napapalapit sa kanila.
115:04.8
Hihingalin pa sana talaga ako noon at gusto kong magpahinga
115:08.8
pero nang makita ko yung sinasabing tatlong aninong gumagapang na
115:13.8
pababa sa puno at nakatayo doon sa parte kung saan kami nang galing
115:17.8
muli akong napatayo.
115:21.8
Napamura pa ako ng mapagtantong basa ko
115:25.8
natunaw na ata ang asin at abosables ako noon.
115:30.8
Dito ay nagpulot na kami ng bato kung sakali man
115:34.8
tanging si Ruel na lamang ang may dalang patalim noon.
115:40.8
Gumalaw ng patagilid ang tatlong humahabol sa amin
115:43.8
sa kabila sila ng pangpang.
115:47.8
Sumuling pagkakataon ay nagkakaharap kami ng hindi tumatakbo
115:51.8
at dahil sa maliwanag ang buwan kahit papano
115:55.8
habang naglalakad kami sa direksyon na tinuro ni Val
115:59.8
subusunod naman sila sa direksyon sa kabilang pangpang.
116:03.8
May mga damit sila pero bukod sa gula-gulanit na at magulo
116:08.8
ay madumina ang hapon.
116:10.8
Yung buhok o tao pero ang kaanyuan,
116:16.8
hindi ko masabi.
116:19.8
Para silang binalatan, yung parang longganisa o tosino
116:24.8
ang kulay at tekstura ng kanilang balat.
116:27.8
Naaninag ko yung kinang na mamantika nilang muka.
116:31.8
Medyo may kahabaan ang kanilang daliri at kalaparan
116:35.8
ng kanilang balat.
116:37.8
Pero bukod pa doon, ang katawan nila ay parang kasing payat
116:41.8
ng mga hinulmang katawan na panakot sa mga ibon sa bukirin.
116:49.8
Ilang beses namin tinanong si Val
116:52.8
kung tama pa ba ang direksyon na tinatahak namin
116:56.8
dahil sa bandang unahan ay masyado nang mababa ang tubig tawiran.
117:01.8
Kayang-kaya niyang tawirin ng mga ibon.
117:04.8
Pero si Val patuloy pa rin na binabay-bay ang daan noon.
117:10.8
Nung malapit na kami sa parte na pababaw na ang tubig,
117:14.8
dito na nagsabi si Val na tumakbo.
117:17.8
Agad kaming sumunod kahit na masakit sa paa
117:21.8
ang mga bato at mga tinik na nakakalat.
117:24.8
Samantalang ang mga sundalo ay hindi maalis ang titik noon.
117:28.8
Ngunit ang mga binabay-bay,
117:30.8
samantalang ang mga sundalo ay hindi maalis ang titik noon.
117:35.8
Biglang sumunod ang mga nilalang na ito
117:38.8
at nang mapansing mababaw na nga ang tubig doon.
117:41.8
Nagsimula na silang tumawid.
117:45.8
Yun na ata ang pinakamabilis na tawid na nakita ko dahil
117:49.8
nung lumingon ako Sir Seth,
117:51.8
pababa pa lamang sila ng pampang.
117:54.8
Pero pagkabalik ko ng tingin ko sa may tinatakbuhan namin,
117:57.8
nakarinig ako ng isa pang putok galing sa amin at
118:01.8
nang paglingon ko,
118:03.8
ay halos ilang metro na lamang ang lapit na mga yon sa amin.
118:11.8
Tumigil kaming lahat.
118:16.8
Lumapit pa kayo!
118:18.8
Pauulan na namin kayo ng bala!
118:21.8
Nakatitig lamang ang tatlong yon.
118:23.8
Nakatayo na napakakalmado.
118:30.8
naglakasloob na akong magsalita.
118:34.8
Magkakamag-anak kayo diba?
118:38.8
naiintindihan nyo pa rin ako.
118:40.8
Naiintindihan nyo pa rin yung sinasabi ko.
118:43.8
Gusto nyo bang mamatay ang isa sa inyo para lamang makuha ang isa sa amin?
118:48.8
May mamatay sa ka-anak nyo?
118:49.8
Kaya nga kayo umiimbitan ng patago dahil alam kong ayaw nyo ng gulo diba?
118:58.8
Wala kaming narinig na sagot mula sa kanila.
119:05.8
wala omanod doon yung mga tinawag niya.
119:08.8
Hindi na namin napapansin na patuloy pa rin ang putukan sa kabila noon.
119:14.8
dapat dito sa tawiran sa kabilang pampang niya makikita ang mga kasama niya.
119:19.8
At nang tanongin namin kung sino.
119:22.8
Lingid pala sa kaalaman namin, Sir Seth.
119:25.8
Kaya pala napakaalam nitong si Val sa bundok.
119:29.8
Sa tagal na naming pagsasama ay hindi namin alam
119:33.8
na miyembro pala ito ng mga tulisan
119:36.8
o ng mga bandido.
119:38.8
Nang sabihin nito ni Val,
119:40.8
minura ito ng sundalo.
119:41.8
Siguro daw ay sinadya nito na sila ang maging front line.
119:46.8
Hindi na nakapagpaliwanag si Val.
119:49.8
Dahil biglang padahan-dahan yung paghakbang na mga nilalang nayon
119:54.8
palapit sa amin.
119:57.8
Dahan-dahan din kaming umaatras.
120:01.8
Wala na tayong magagawa dito.
120:03.8
Pag sumugod sila,
120:05.8
magpapaputok na tayo pero
120:07.8
siguraduhin niya sa mga mga tinawag.
120:09.8
Pagpaputok na tayo pero
120:11.8
siguraduhin niyang tatama.
120:15.8
Huminto ang mga nilalang nang marinig yun.
120:18.8
Akala namin ay hindi na sila susunod pero
120:21.8
biglang bumwelo ang mga ito
120:24.8
at patalong-talong lumapit sa amin.
120:28.8
Dito na umulan ng putukan
120:30.8
yung mga may baril.
120:32.8
Wala kaming maitulong kaya pinanood na lamang namin sila mula sa likuran.
120:36.8
At dahil sa hindi naman ganun kabilis ang pagkasa ng mga makalumang baril
120:42.8
at paatras ng paatras habang kumakasa
120:45.8
at nagpapaputok ang mga kasama namin
120:48.8
ang buong akala namin ay katapusan na namin.
120:52.8
Pero sadyang hulog ng langit ng
120:55.8
makarinig kami ng putok maliban sa parte namin nun
120:59.8
galing sa kabilang pampang.
121:00.8
Nagulat ang tatlong nilalang na halos abot na mga sundalo nun.
121:05.8
Nakailag ang mga ito
121:07.8
pero may nadaplisan.
121:10.8
Sa pagkakataon na yun ay
121:12.8
trumiple pa ang putukan ng baril
121:15.8
at parang mga asong humangos
121:18.8
at tumakbo gamit ang mga kamay at paa ng mga nilalang.
121:22.8
Tumakbo sa iba't ibang direksyon
121:24.8
at halos gawin kaming pangharang
121:27.8
at mabilis na pumakasa.
121:28.8
Patuloy pa rin ang pagbaril nila.
121:31.8
Yung mga tunog ng mga bakas at galawan ng mga puno ay palayo.
121:36.8
Ang mga sundalo ay tumutok ng baril sa kabilang pampang
121:39.8
nang makita nilang mga tulisan na mga yun
121:42.8
pero dali-daling pumagit na si Val.
121:46.8
Nagwika ito na huwag magpapaputok
121:49.8
magkakakampi sila sa pagkakataon na yun.
121:51.8
Tinawag ni Val na manong ukuya ang isa sa mahigit isang dosena na bumaba
121:56.8
kabilang nadito ang ilang mga kataong na iligtas nila.
122:01.8
Mga kasama namin nito na hinabol din ang mga nilalang
122:05.8
pero merong iba na wala na
122:07.8
hindi dahil hindi na makita kundi
122:10.8
dahil natagpuan na lamang ng tulisan na gutay-gutay na ito.
122:14.8
Ang isa sa mahigit isang dosena na bumaba
122:16.8
hindi dahil hindi na makita kundi dahil natagpuan na lamang ng tulisan na gutay-gutay na ang katawan
122:22.8
at bali-bali ang buto.
122:26.8
Nang mapagtakbo kami sa kabilang pampang ay merong hinulog ang parang ama-amahan o leader ng tulisan na yun.
122:34.8
Isa itong putol na ulo
122:36.8
at kung hindi ako nagkakamali
122:39.8
kamukhang kamukha yun ni Johnny.
122:41.8
Kinala ko ang mata at ilong maliban sa parting bibig nito kung saan ito pinugutan
122:47.8
dahil mahaba-haba ang uso niya.
122:50.8
Lumalabas ang gilagid na parang aso at makakapalam mga ipin niya na patat-sulok.
122:58.8
Hindi karaniwan o hindi pang karaniwan ang ipin na yun Sir Seth.
123:02.8
Wala akong nakikita na ipin ng tao na gano'n.
123:07.8
Yan lang ang napatay namin.
123:08.8
Nawala na ang iba.
123:13.8
Sayang yung bahala namin.
123:16.8
Nang marinig ko yun galing sa mga tulisan
123:19.8
na paupo na lamang ako sa may batuan
123:22.8
si Ruel naubusan na ata ng luwa.
123:28.8
Itong si Val pala
123:30.8
habang pinagpaplanuhan namin ang pagakyat ay nakausap na pala nito ang mga tulisan
123:34.8
dahil kagaya ng mga sundalo ay matagal na rin silang tumutugi sa mga ganitong uri ng nilalang
123:40.8
pero wala silang mahanap na lidnon.
123:43.8
Kumaga, kinuha ni Val ang oportunidad sakin
123:47.8
dahil ang iba sa mga tulisan na yun ay nabiktima na rin ang kanilang mga kaanak.
123:54.8
Ilang beses na umanong munti kang magkasagupaan ang mga nilalang na ito at sila
123:59.8
pero ang bibilis
124:00.8
at hindi talaga matugis-tugis sa mga ito.
124:04.8
Kaya ang plano ay paghahabulin ang mga ito pababa ng bundok
124:08.8
at doon nila tutugisin sa may bandang paanan kung saan sa ulo ni nilang lugar.
124:14.8
Sa madaling salita, Sir Seth,
124:16.8
ginawa kaming pain.
124:19.8
Ang mga putukan na naririnig namin ay sa kanila galing
124:23.8
at ang isang kasama nilang si Ruel ay kaanib din sa kanila
124:26.8
na mabuti din nakaligtas noon.
124:30.8
Yung sumigaw si Val.
124:33.8
Ang naputol na ulo na pinaghihinalaan kong si Johnny
124:37.8
ay naabutan umanin nila
124:39.8
dahil sa nangyihina ito.
124:42.8
Kaya malakas din ang kotob ko na si Johnny yung nakipangbuno sa amin noon
124:46.8
at natamaan ng baril.
124:49.8
Humikot pa ang mga tulisan noon para hanapin ang iba pang katawan na mga kasama
124:53.8
namin, pati na ang katawan ni Juan.
124:56.8
Kung maaari pero wala talaga.
125:01.8
Ayaw na rin nilang umakit doon sa parte na masukal
125:04.8
kung saan kami pinaikutan
125:06.8
dahil sa tingin nila ay mas kabisado na mga nilalang nainang lugar.
125:11.8
Baka mapahamak lamang sila.
125:15.8
Nagkasundo ang mga sundalo doon at rebelde na kunwari ay parang wala lang nangyari.
125:19.8
Pero kinaumagahan ay ang mga sundalo naman ang bumalik doon
125:23.8
sa may sinunog na bahay kasama si Val.
125:26.8
Hindi sinuplong ng mga kasama namin sundalo si Val.
125:30.8
Hindi kami pwedeng sumama noon
125:33.8
kasi madadawit talaga ako
125:35.8
at baka malaman pa ito ng ibang kaanak ko.
125:38.8
Ang alam kasi nila ay nakitulog ako sa isa sa mga kaibigan ko noon.
125:43.8
Gawa ng Sabado naman sa susunod na araw
125:45.8
Nabalitaan ko kay Val na may mga naiwang laman-laman pa nga doon sa bahay na hindi naubos ka agad.
125:53.8
Kumaga mga katiting lamang na mga tapyas.
125:59.8
At sa pag-ikot-ikot pa nila base sa pagkakaalala ni Val sa dinaanan na mga hinabol namin
126:05.8
may mga nagsilaglagang mga ritaso ng damit.
126:08.8
At kabilang sa mga nahulog, naiwan o tinapon doon
126:13.8
ay ang telang may lamang asin
126:16.8
at may lamang abo
126:18.8
na malakas ang kutob ko na yun ang naibigay ko kay Juan.
126:23.8
Ayoko mang isipin pero
126:25.8
nalaman namin mula sa pamilya ni Juan na hindi na nga ito umuwi pa.
126:30.8
Pero ang hindi lamang nangyayari ay
126:32.8
walang natanggap na karne ang pamilya niya.
126:40.8
Mabilis na natapos ang tag-init
126:43.8
at ang kasunod na naman na tag-init ang iintayin para
126:47.8
lumabas o magsalusalo mga ito.
126:50.8
Hindi na ako umasa doon na magpaparamdam pa ulit sa bayan namin na
126:55.8
mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga
126:59.8
Hindi na ako umasa doon na magpaparamdam pa ulit sa bayan namin
127:02.8
ang grupo ni Mang Ador o ni Tino
127:05.8
o yung huling nakasagupa namin pero
127:08.8
mga ilang buwan ang lumipas
127:11.8
kung kailan inakala ko na patay na si Tino.
127:17.8
Hindi ko akalaing magkikita kami ni Tino
127:21.8
pero sa pinakawirdong paraan
127:23.8
na hanggang ngayon ay hindi ko mapaliwanag.
127:29.8
Binalitaan ako ni Val
127:32.8
na isa sa mga bagong rekrutnon
127:35.8
ay ang taong nagnangalang Fostino.
127:39.8
Nakiusap ako sa kanya nakapalit ng isang sako ng parte ko sa palay ay
127:44.8
gusto kong makita yung tao na ito.
127:47.8
Nung una ay ayaw tanggapin ni Val ang ibibigay ko sa kadahilanang
127:51.8
nagdadalawang isip siya kung iisa lamang ba ang Fostino na iyon
127:56.8
sa Fostino na hinahanap ko
127:58.8
dahil hindi daw ako kilala ng lalaking iyon.
128:03.8
Malakas ang kutob ko
128:06.8
kaya nagpumilit ako.
128:10.8
Binaba niya ito isang hapon.
128:13.8
Agad-agad kong nilapitan itong si Tino.
128:17.8
Pumayat, medyo tumanda ang itsura
128:22.8
at numipis ang buhok pero
128:24.8
sigurado akong si Tino iyon.
128:27.8
Ang dami kong sinabi sa kanya
128:30.8
pinapasok ko siya sa bahay pero ayaw niya.
128:34.8
Nung sabihin ni Val na dati niya akong kaibigan
128:37.8
nanlaki ang mga mata ni Tino
128:40.8
nakita ko na medyo may galak sa mga mata niya na parabang
128:44.8
may gusto siyang malaman.
128:45.8
Bagay na ikinataka ko.
128:49.8
Walang maalala ang kaibigan ko.
128:54.8
Sa patuloy nilang pagtugis sa mga grupo
128:57.8
pati sa mga militar ay nagpagitna siya.
129:00.8
Marami silang nakita ang mga tiraterang buto
129:03.8
na itinapon sa masukal na parte ng gubat
129:06.8
kung saan wala pang nakakapasok.
129:09.8
Pero hindi nila akalain na
129:11.8
baka kakita sila ng isang buhay na tao doon
129:15.8
nakaupo sa isang puno, tulala
129:19.8
at walang maalala kundi ang sariling pangalan lang.
129:25.8
Kinuha nila ito.
129:27.8
May mga kasama din silang mga manggagamot noon.
129:31.8
Dahil din naman sa ayaw nila magtiwala ay minatsyaga nila si Tino.
129:35.8
Wala naman umanong kung anong masasabing aswang ito.
129:38.8
Normal na normal na tao kumbaga.
129:41.8
Kumakain ang pagkain ng tao
129:44.8
nakisalamuhan ang maayos.
129:47.8
Medyo kabisado din naman nito ang pasikot-sikot sa may bundok
129:52.8
pero kapag tinatanong kung paano niya nalalaman iyon
129:56.8
hindi niya may paliwanag.
129:59.8
Ang hinala ay na hipnotismo o na trauma ito
130:03.8
at iniwan na lamang kung saan-saan.
130:05.8
Maski ako, Sir Seth,
130:08.8
hindi ko may paliwanag yung kay Tino.
130:11.8
Wala akong maybigay na eksplenasyon.
130:14.8
Lalo na at hindi pa naman namin alam kung ano ba ang panghi-hipnotismo
130:22.8
o kung ano ang meron sa mga aswang dati.
130:25.8
Pero yun na ang huli naming pagkikita ni Tino.
130:29.8
Dahil ayon kay Val,
130:31.8
hindi na daw ito pinayagang bumaba pa.
130:36.8
Makalipas pang ilang buwan,
130:39.8
si Val hindi na rin bumaba.
130:43.8
Si Ruel po kasi ay hindi na rin nagpakita at iwas na rin sa amin
130:47.8
matapos ang trauma namin na iyon.
130:51.8
Bilang lamang sa amin ang nakakaalam sa sagubaan.
130:55.8
Pero alam mo, Sir Seth,
130:57.8
bago ko tapusin itong karanasan na ibinahagi ko sa inyo,
131:02.8
napapatanong din ako.
131:08.8
matapos makilala si Tino,
131:11.8
hindi na rin nagpakita o bumaba pa ng bundok
131:15.8
hanggang sa tumanda na akong lahat-lahat at nakaanak.
131:21.8
nagkukunwari lamang si Tino?
131:23.8
Hindi kaya ibang modus na naman nila iyon
131:27.8
para makakuha ng mga bibiktimahin
131:35.8
Alam kong paliwanag lamang ang tanging habol ko kay Tino
131:40.8
pero nung huli ko siyang makita at iba na ang pakiramdam ko,
131:44.8
parang ayaw ko nang alamin pa ang kasagutan.
131:47.8
Sigurado na akong hindi na ako aakyat pa ng bundok
131:50.8
para lamang malaman iyon.
131:53.8
Lalo na kong kapanahonan ng tag-init,
131:56.8
kung saan walang makain,
131:59.8
kung saan tag-gutom,
132:02.8
ang mga nilalanga
