01:31.0
Puno ng misteryo at kamanghamanghang mga impormasyon na bumibihag sa pag-iisip at nagpapasiklab sa apoy ng damdamin.
01:40.0
Ang pagnanasang malaman ng katotohanan hinggil sa universe ay hindi basta-basta napupukaw.
01:47.0
Kasama sa walang hanggang pag-aaral ng mga dalubhasa ay ang mga katanong ang bumabagabag sa ating kaluluwa.
01:55.0
Likas ang talino ng mamamayang Pilipino kaya kung may papaliwanag mga kasagutan sa sariling wika,
02:02.0
ang malalalim ay iibabaw at ang kalabuan ay liliwanag.
02:08.0
Bakit nga ba bilog ang hugis ng mga planeta, hindi kwadrado, triangulo o pahaba?
02:16.0
Reliyoso ka man o isang ateista, naniniwala sa Flat Earth Theory o ano pang conspiracy,
02:23.0
kung hindi mo alam, ikaw mismo ang maaaring makasaksi ng ibang planeta ay may hugis na bilog.
02:30.0
Kung pupunta ka sa Pag-asa Astronomical Observatory sa loob ng UP Diliman o sa Manila Observatory na nasa Ateneo de Manila,
02:39.0
ikaw mismo ang makakasaksi sa sariling mga mata kung ano ang tunay na hugis ng ibang mga planeta.
02:46.0
Sa katunayan, gamit ang kanilang teleskopyo, pati ang araw at buwan, ay hugis pa bilog.
02:53.0
Upang masagot ang malalim na tanong, kailangan ay lumabas tayo sa haba ng kalawakan.
02:59.0
Sa hindi matanaw ng bahagi, magmatsyag palapit sa ibang galaxy.
03:04.0
Doon ay matatanaw ang tinatawag na Cosmic Dust.
03:08.0
Kapag sinabing kosmik, ito ay hinggil sa kosmos o sa ating uniberso.
03:14.0
Ang cosmic dust ay parang mga dumi o mantsya sa ating kalawakan, pero hindi ito halikabo.
03:20.0
Ito ay mga gases, karamihan ay hydrogen at helium.
03:26.0
Makikita sa Table of Elements ang dalawa ay nangunguna sa listahan, dahil sa ang mga ito ay ang pinakamaliit na elemento sa lahat.
03:35.0
Mapapansin na may numerong isa ang hydrogen, dahil isa lamang ang laman ito, isang proton.
03:41.0
Ibig sabihin, hindi ito pwedeng biyakin sa ngayon, pero maaaring magpagsamahin at nagiging helium.
03:50.0
Kaya sa listahan, mapapansin na ang helium ay may numerong dalawa, dahil dalawa ang protons nito, ang mga pinagsanib na protons ng hydrogen.
04:01.0
Kaya sa marami na ang talagang nakamamangha sa elementong hydrogen at helium ay ang kakaiba nitong katangihan.
04:09.0
Bagamat ang helium ay ang pinagsanib ng mga hydrogen, hindi sila basta-basta nagtidikit.
04:16.0
Pinaglalayo ang mga ito ng tinatawag sa syensya na weak force o mahinang puwersa.
04:23.0
Nagtutulakan ang hydrogen at helium kapag naglalapit, pero kapag nagdikit, mahirap itong paghiwalayin.
04:31.0
Ito ay dahil sa isang napakalakas na puwersa na tinawag sa agham na strong force, ang pinakamalakas na puwersa sa buong alawakan.
04:41.0
Mabubulabog ang iyong buong pagkatao kung sasabihin sa iyo na ang strong force ay mas malakas pa ng trilyon-trilyon-trilyong beses sa gravity ng ating dahintig.
04:55.0
Narinig mo? Trilyon-trilyon-trilyong beses na mas malakas.
05:01.0
Halimbawa, kung ang hydrogen atom ay kasing laki ng isang Jolen at pakakawala ng strong force nito, sa loob lamang ng ilang segundo, kaya nitong higupin ang buong Earth.
05:13.0
Magkokolaps ang lahat ng bagay, magiging siksik at dense, tapos iinit ito ng sobra hanggang sa sumabog.
05:22.0
Pero huwag kang mabahala, hindi ito mangyayari dahil wala namang atom na kasing laki ng Jolen.
05:30.0
Paglipas ng napakahabang panahon, ang cosmic clouds na hydrogen at helium ay nagtutulakan papalayo at babanda sa ibang atoms.
05:39.0
Kapag bumanda ang isang hydrogen sa isa pang hydrogen o helium, pabilis ng pabilis ang banggaan ng mga nito.
05:46.0
Hindi ba kapag mabilis ang galaw ng kahit ano, ito ay umiinit?
05:51.0
Paglipas pa ng panahon, napakabilis na ng banggaan ng hydrogen at helium sa loob ng cosmic cloud.
05:58.0
Painit ng painit at pabilis ng pabilis sa sobrang bilis at sobrang init hanggang sa hindi na kaya ng weak force na ipulak ang ibang atoms.
06:07.0
Hanggang sa nagsasanib na ang mga hydrogen at mga helium.
06:11.0
Ito ang proseso na ginagamit sa Bomba Atomica, ang tinatawag na Nuclear Fusion.
06:21.0
Paglipas pa ng panahon, napakabilis na ng banggaan ng hydrogen at helium sa loob ng atomic cloud.
06:27.0
Hindi ba kapag mabilis ang kahit ano, ito ay umiinit?
06:31.0
Pabilis na ng banggaan ng hydrogen at helium sa sobrang init hanggang sa hindi na kaya ng weak force na ipulak ang ibang atoms.
06:35.0
Paglipas pa ng panahon, napakabilis na ng banggaan ng hydrogen at helium sa loob ng atomic cloud.
06:39.0
Paano naging bilog ang hugis ng mga planeta?
06:51.0
Nuclear fusion ay ang proseso na nagaganap sa loob ng cosmic dust kapag nagsasanib ang hydrogen at ang helium.
06:59.0
Kapag sinabing nuclear, ito ay tumutukoy sa mga atoms at ang fusion ay ang pagsanib.
07:05.0
Siyempre kapag nagsanib, ito ay lumalaki.
07:09.0
Nagsasama-sama ang mga atoms at nagkakaroon ng mas malaking mas o ang pagsisiksik ng atoms.
07:17.0
Walang bigat sa kalawakan dahil walang gravity pero merong mas.
07:21.0
Kung alam mo ang volume at density ng isang bagay, makakalkula ang sukat ng mas nito.
07:27.0
Pero hindi dito nagtatapos ang pagsanib ng hydrogen at helium dahil palaki ito ng palaki hanggang magiging kasinlaki ng isang butil ng buhangin.
07:37.0
Tapos magiging kasinlaki ng isang butil ng bigas.
07:41.0
Pasiksik ng pasiksik ang mga atoms, palaki ng palaki ang mas.
07:45.0
Huwag kalimutan kapag may mas, nagkakaroon ng gravity.
07:51.0
Paglipas paan ang mahabang panahon, dahil sa gravitational pull, lumalakas ang paghila nito.
07:57.0
Nasasali ang kuano-anong mga lumulutang sa kalawakan.
08:01.0
Mga asteroids, mga natira sa sumabog na bituin o supernova.
08:06.0
Sa larangan ng astrophysics, ito ang tinatawag na accretion.
08:10.0
Kapag sinabing accretion, ito ay ang proseso kung saan ang malilit na butil ay lumalaki.
08:17.0
Gamit ang gravity, ito ay unting-unting humihila ng mga bagay sa paligid.
08:22.0
Ito ang simula sa pagbuo ng isang planeta o ng protoplanet.
08:28.0
Ito rin ang paliwanag sa science.org na sa unang pagkakataon,
08:33.0
nasaksihan ng mga astronomers ang pagsilang ng isang planeta mula sa gas at dust.
08:39.0
Ayon sa isang universidad sa bansang Switzerland, matapos rawang ilang dekada ng mga spekulasyon,
08:46.0
gamit ang makabagong teleskopyo na tinawag nilang SPHERE o ang Spectropolarimetric High Contrast Exoplanet Research,
08:55.0
Sa wakas raway, nasaksihan na nila ang pagbuo ng isang planeta.
09:01.0
Hinulat din ito noong taong 2020 ng Physics World na nakita ng mga astronomers ang unang ebidensya
09:08.0
sa pagsilang ng isang planeta gamit ang napakalaking teleskopyo ng SPHERE.
09:14.0
Dahil sa gravity, kaliwat ka na ng inihila papunta sa gitna na nagsasanib na hydrogen at helium
09:21.0
Sa itaas, sa ibaba at sa anumang direksyon, hunti-hunting nagkakahugis ang proto-planet.
09:28.0
Katulad ng gravity sa Earth na kahit sa ang bansa tumungtong ang isa, hindi magbabago ang bigat.
09:34.0
Ang isang kilom bigas sa Pilipinas kung dadalhin sa Amerika ay isang kilo pa rin.
09:39.0
Siyempre, pwera na lang kung dadigdagan o babawasan.
09:43.0
Ganun din sa pagbuo ng isang planeta, ang gravity nito sa gitna ay balance sa kahit anong direksyon.
09:50.0
Parewang lakas ng paghihila nito sa kaliwa, sa kanan, sa ibaba at sa itaas.
09:55.0
Kaya habang tumatagal, nagiging bilog ang hugis nito.
09:59.0
Hindi man perpekto o makinis na bilog at puno ng mga lubak,
10:03.0
makikita gamit ang teleskopyo ang hugis na bilog na mga planeta.
10:08.0
Ganyan din ang simula ng mga bituin at mga buwan sa kalawakan.
10:12.0
Kung hindi ka makapaniwala, kumuha ka ng maitim na plastic at silipin mo ang araw sa tanghali.
10:18.0
Makikita mo na ang hugis ng araw ay hindi kwadrado o hindi triangulo.
10:22.0
Ito ay hugis, bilog.
10:25.0
Pero kung madali kang masila o gumamit ka ng Samsung S21 Ultra o ang bagong iPhone ngayon
10:31.0
at i-close up zoom mo ang maliwanag na buwan at makikita mo ang hugis nito.
10:38.0
Anong araw lang mapupulot dito?
10:42.0
Relihiyoso ka man o isang etiista, naniniwala sa flat earth o hindi,
10:47.0
kita sa teleskopyo ang hugis ng mga planeta, araw at buwan.
10:52.0
Ayon sa mga eksperto, ang mga ito ay masasabing nagdaan sa pare-parehong proseso,
10:58.0
kaya pare-pareho ito ng hugis, hugis na pabilog.
11:02.0
Patunay lang na iisa ang disenyo nito, at kung may disenyo, marahil ay merong nagdisenyo.
11:11.0
Buksan mo ang iyong isip at hayang lumalim pa ng lubusan ng iyong pangunawa
11:18.0
sa mga kasaysayang kapupulutan ng maraming aral.
11:23.0
Tandaan, katotohanan ang susi
11:30.0
sa tunay na kalayaan.
