* AI ("Artificial Intelligence") subtitles on Tagalog.com are generated using "Whisper" by OpenAI (the same company that created ChatGPT and DallE2). Results and accuracy may vary.
* The subtitles do include errors occasionally and should only be used as a tool to help with your listening practice.
* You can request this website to create a transcript for a video if one doesn't already exist by clicking the "Request AI Subtitles" button below a video. Transcribing usually takes 30-40% of the length of a video to complete if there are no other videos in
the queue. For example, a 21 minute video will take 7-8 minutes to transcribe.
* Running a super fast cloud GPU server to do these transcriptions does cost money. If you have the desire and financial ability, consider
becoming a patron
to support these video transcriptions, and the other tools and apps built by Tagalog.com
00:00.0
Isa siya sa pinakamatapang na Heneral sa kasaysayan ng Pilipinas ngunit hindi nabigyang hustisya ang kanyang kamatayan.
00:07.0
Siya si Heneral Luna.
00:10.0
At sa kabila ng kanyang kabayanihan, karumaldumal ang sinapit ng kanyang bangkay.
00:15.0
Pero ano nga ba ang nangyari at nasaan na nga ba ang bangkay ng magiting na Heneral?
00:21.0
Bago natin alamin ay kailangan muna nating balikan kung sino siya at bakit siya pinatay.
00:27.0
Si Antonio Luna de San Pedro Inovisio.
00:31.0
Isang mestizo o may lahing Espanyol ay mula sa isang mayamang angkan na nagmula sa Badoc, Ilocos Norte.
00:38.0
Ngunit si Luna ay ipinanganak sa Binondo noong October 29, 1866.
00:44.0
Bundeso sa pito magkakapatid.
00:46.0
Sa edad na 15 ay nagtapos siya ng Bachelor of Arts sa Ateneo na may highest honor.
00:52.0
Noong siya ay 19, habang nasa second year ng kanyang pag-aaral sa pharmacy, nanalo ang kanyang scientific paper.
00:59.0
Noong siya ay 21, nasa Spain na siya at nag-aaral ng pharmacy sa Barcelona.
01:04.0
Habang nagsusulat din sa La Solidaridad, sa ilalim ng pen name na Pag-a-ilo.
01:10.0
Kalaunan ay naging editor siya ng newspaper na La Independencia.
01:15.0
Magaling na fencer si Luna at isa ding sharpshooter.
01:19.0
Nabanggit nga sa pelikulang Heneral Luna na noon ay muntik na silang magbarilan ni Rizal dahil sa isang babae.
01:26.0
Ngunit sa kabila ng kanyang pagiging matalinong scientist, si Antonio ay mainitin ang ulo at siga.
01:34.0
Minsan ay may isang manunulat na anti-Filipino na nagngangalang Mirdies na tinatawag ni Luna na Mierdas na kung itatranslate ay isang uri ng bad word.
01:45.0
Sa sobrang galit ni Luna dito ay sinundan niya ang manunulat hanggang sa isang cafe
01:50.0
at nang makaharap ito ay dinuraan niya sa mukha at pinagmumura.
01:55.0
Ang ugaling ito ni Luna ang maglalagay sa kanya sa panganib sa darating na Philippine-American War.
02:02.0
Ngunit bago naging Heneral noong Philippine-American War,
02:05.0
si Luna ang isa sa mga kumontra sa Katipunan at nagbunyag ng mga pangalan ng kaibigan niyang kasapi nito.
02:11.0
Ito ay dahil sa maigli niyang pasensya.
02:14.0
Hindi niya nakayanan ng pag-torture sa kanya ng mga Espanyol at nang sinabi din ng mga ito sa kanya na siya rin ay pinagkanuloo ng kanyang mga kasama sa rebeliyon.
02:23.0
Dahil dito, ipinatapon si Luna sa Spain at doon ay nahilig siya sa pag-aaral ng mga taktika sa pakikipagdigma.
02:31.0
Nanatili siya sa Europa hanggang sa narinig niya ang balita tungkol sa pagkatalo ng mga Espanyol sa mga Amerikano.
02:38.0
Bumalik siya sa Pilipinas at iprinisinta ang sarili kay Aguinaldo.
02:43.0
Ginawa siyang Brigadier General at Director of War ni Aguinaldo at kalaunan ay naging ganap na Heneral.
02:50.0
Ngunit, naging salungat sa intensyon ng mga ilustradong kaalyado ni Aguinaldo ang nais ni Luna.
02:57.0
Dumagdag pa sa hindi nila pagkakaintindihan ay ang kanyang mainiting ulo at maikiling pasensya.
03:03.0
Maraming naagrabyadong Heneral at sundalo si Luna.
03:07.0
Ito na ang nagtala sa kanya sa kanyang kamatayan.
03:11.0
Naghahapuna noon si Heneral Luna nang matanggap niya ang sulat mula kay President Aguinaldo.
03:17.0
Ayon sa telegrama ay may emergency conference sila sa Cabanatuan.
03:22.0
Kailangang pumunta agad ni Luna dahil ang pag-uusapan ay ang mga mahahalagang bagay na kanyang ipinalam sa Presidente.
03:29.0
Kaya naman, kasama ang 25 cavalrymen ay nagtungo si Luna sa Cabanatuan.
03:35.0
Ngunit dahil sira ang tulay papunta roon, iniwan ni Luna ang kanyang mga sundalo
03:40.0
at sinama na lang ang kanyang dalawang aide de camp na sina Paco Roman at Captain Eduardo Rusca.
03:46.0
Alas tres na ng hapon nang marating nila ang presidential resident sa Cabanatuan na isang kumbento.
03:53.0
Noong mga panahong iyon ay napapalibutan na ng mga sundalong tagakawid na may mga armas at bolo ang kumbento.
04:00.0
Sa may bungad ng kumbento ay sinalubong si Luna ng isang sundalo na dati na niyang sinabihang,
04:07.0
tuwang, sinigawan niya ito at tinanong kung sino ang nagbalik sa kanya sa servisyo.
04:12.0
Tinuro naman ng sundalo ang taas ng kumbento.
04:15.0
Dali-daling umakyat si Luna sa kumbento,
04:19.0
gulit sa daan pataas ay mayroon pa siyang sinigawang sundalo dahil sa hindi nito pagsaludo.
04:25.0
Sa taas ay natagpon niya ang brutal na kaaway na si Felipe Buen Camino.
04:31.0
Siya ang nagsabing umalis na si Aguinaldo Batungong Angeles.
04:35.0
Naugusan ang pasensya si Luna at pinagsisigawan si Buen Camino.
04:39.0
Sa kalagitnaan ng kanilang pagtatalo ay may narinig na putok ng baril si Luna.
04:45.0
Bumaba siya upang tignan nito at dito na siya sinalubong ni Kapitan Hanolino,
04:51.0
ang sundalong may galit kay Luna dahil ipinahiya siya ng Heneral.
04:56.0
Nagkaroon ng tensyon sa pagitan nilang dalawa na nauwi sa pananaksak ni Hanolino kay Luna.
05:02.0
Naging signal ito sa mga sundalo sa paligid.
05:05.0
Ang buong sundalong mula sa kawit ay pinalibutan si Luna at tinatad ng saksak.
05:11.0
Pero kahit tuguan ay nakapaglakad pa si Luna at sumigaw ng,
05:17.0
Ang dalawa niyang aide de camp pagkakita sa pangyayari ay agad na tumakbo papunta kay Luna.
05:23.0
Ngunit natamaan ng bala si Paco Roman na kanyang ikinamatay,
05:27.0
samantalang si Rusca ay nakatakbo sa simbahan habang may tama sa paa.
05:32.0
Walang nanagot sa pagkamatay ni Luna
05:35.0
at ang mga sundalong pumatay sa kanya ang mismong naglibing sa Heneral noong sumunod na araw.
05:41.0
Pero nasaan na nga ba ang bangkay ni Luna?
05:44.0
Katulad ng mga labi ni Andres Bonifacio,
05:46.0
naging palaisipan sa lahat kung nasaan na ang mga labi ni Heneral Luna.
05:50.0
Ayon sa newspaper column na isinulat ni Sir Ambeth Ocampo,
05:54.0
isang kilalang historian, ang mga sumusunod ang posibleng nangyari sa mga labi ni Antonio Luna.
06:00.0
Ayon kay Antonio Jimenez, isang residente mula Kabanatuan,
06:04.0
nakita niya kung saan inilibing ang Heneral kasama ang aide camp nito na si Paco Roman.
06:10.0
May dalawang libingan ang hinukay sa may bandang kanan malapit sa entrance ng sementeryo.
06:15.0
Ang kabaong ni Luna ay inilagay sa may libingan na malapit sa entrance.
06:20.0
Ang paa ng dalawang sundalo ay nakaturo sa timog.
06:23.0
Ito ang isinalaysay niya, ngunit hindi rin nagtagal dito ang bangkay ni Luna
06:28.0
dahil ayon kay Jimenez, taong 1902 o bandang 1903 ay inutusan siyang hukayin ang labi ni Luna.
06:35.0
Ang nahukayin ng mga buto ay inilagay niya sa isang box at ipinadala sa isang Jose Tombo,
06:41.0
kung saan pumagal ng isang buwan ang mga buto.
06:44.0
Sunod itong napadala kay Senyora Trinidad Tinio na siyang nagpadala kay Dr. Jose Luna, kapatid ni Antonio Luna.
06:52.0
Pagkatapos nito, saan na napunta ang buto?
06:55.0
Sinasabing nasa San Fernando La Union ito sa pangangalaga ng kanyang kapatid na si Joaquin Luna.
07:02.0
Nakatago daw ito sa ilalim ng kanyang higaan, ngunit kalaunan ay sinabing nasa Quiapo Church naman ito.
07:08.0
At may nakita ngang lapida dito na may mga pangalan, at kasama sa mga pangalan ay isang Antonio Luna Loviso.
07:17.0
Ayon kay Antonio Santiago, senior sexton ng Quiapo,
07:21.0
ang mga labi ay naka-arranged sa libingan depende sa pagkakasunod-sunod ng kanilang pangalan sa lapida.
07:27.0
Ngunit hindi alam kung nakumpirma ba ito o hindi.
07:31.0
Ang pagkahanap sa kanyang nawawalang bangkay ay makapagbibigay sana ng mas malinaw na dahilan sa kanyang paggamatay.
07:38.0
Maraming katanungan ang masasagot nito,
07:41.0
ngunit sa kasamaang palan hanggang ngayon ay hindi pa ito natatagpuan.
07:46.0
Ayon kay Nick Joaquin, isang Filipino National Artist,
07:50.0
si Luna ang isa sa mga nagnanais ng nagkaka-isang bansa at hindi katulad ng kanyang mga kasamahang ilustrado.
07:57.0
Hindi naging ambisyon ni Luna ang kapangyarihan.
08:00.0
Si Luna ay tinaguri ang henyo sa labanan at ang kanyang pagkamatay ay malaking kawalan sa revolusyon.
08:06.0
Ang mga planong inihayag niya kay Aguinaldo ay mga efektibong plano na kaya sanang maisa katuparan kung hindi siya pinatay at kinontra ng mga kapwa-ilustrado.
08:17.0
Upang lupus itong maitindihan, panoorin ang aming video tungkol kay Luna.
