00:52.0
Mayroong mga naniniwala at marami din namang nagihinala.
01:04.0
Mga taong 2015 at 2016, nung huling rumagasa ang tinatawag na El Niño sa ating kasaysayan.
01:34.0
Kinawawa nito ang napakaraming bansa katulad ng Afrika, Kitnang Amerika, pati ng Asia.
01:41.0
Isa ito sa pinakamasahol na pagbabago sa klima sa loob ng limampung taon.
01:46.0
Paano nagaganap ang El Niño o Southern Oscillation?
01:50.0
Kapag sinabing El Niño, ito ay tumutukoy sa pagbabago ng direksyon ng hangin sa Pacific Ocean.
01:57.0
At tinawag itong Southern Oscillation dahil sa south o iba pa ng equator nagkakaroon ng pagbabago o ng oscillation.
02:05.0
Kung pagmamasdan ang mapa ng daigdig sa lugar ng Pacific Ocean,
02:10.0
ang hangin na umiihip ay nagmumula sa kanan papunta sa kaliwa.
02:14.0
Ito ay dulot ng tinatawag na trade winds.
02:17.0
Ito ang hangin na nagmumula sa South America na tumatawid sa karagatan ng Pacific
02:22.0
tapos ay tumatama muna sa kanang bahagi ng Pilipinas papuntang Asia.
02:27.0
Normal lang na papuntang kaliwa ang ihib ng hangin dahil ito sa pag-ikot ng ating daigdig.
02:33.0
Habang naglalakbay ang trade winds mula sa kanan kung nasaan ang mga bansa ng Brazil, Peru, Columbia at iba pa,
02:41.0
nadadala nito ang mainit na tubig na nabibilad sa araw papuntang kaliwa papalapit sa mga bansa ng Australia sa Asia kasama ng Indonesia at Pilipinas.
02:51.0
Kapag mainit ang tubig sa karagatan, nagdudulot ito ng pagulan.
02:56.0
Paano ito nangyayari?
02:58.0
Madali lang ang sagot dahil sa tinatawag nilang low pressure area.
03:04.0
Hindi ba kapag mainit ang tubig nag-evaporate ito?
03:07.0
Kaya tinawag na low pressure dahil mahina ang puwersa at madaling tangayin sa itaas.
03:12.0
Ganyan din sa Pacific, ang mainit na tubig na dinadala ng trade winds papunta sa kaliwa dahil sa low pressure ay nag-evaporate papunta sa ere.
03:22.0
At ang ulap sa itaas ay napupuno ng moisture na mula sa mainit na tubig.
03:27.0
Kaya nagiging maitim ang ulap dahil puno ng tubig.
03:30.0
At kapag napuno, ito ay bumubuhos.
03:34.0
Kaya maraming bagyo sa gawin ng Pilipinas.
03:36.0
Pero ito ang normal na daloy ng hangin.
03:40.0
Normal na kalagayan sa karagatan ng Pacific.
03:44.0
Pero minsan nag-iiba ang ihip ng hangin.
03:47.0
Imbis na papuntang kaliwa ang trade winds, nagugulo ang ihip nito at sumasalungat.
03:52.0
Nangyayari ito isang beses sa ilang taon.
03:55.0
Kapag naiba ang ihip ng hangin, ang resulta ay ang El Niño.
04:01.0
Kapag bumaliktad ang direksyon ng trade winds at umihi papuntang panan,
04:05.0
nadadala nito ang mainit na tubig na nabilad sa araw, papunta sa kanan ng Pacific.
04:11.0
Ang mainit na tubig na dati ay palaging nasa kanan ng Pilipinas,
04:15.0
ngayon ay papalayo na at papalapit naman sa kontinente ng South America.
04:20.0
Hindi ba kapag mainit ang tubig sa karagatan, nagkakaroon ng ulan?
04:24.0
Ito ang nangyayari sa South America kapag may El Niño, puro bagyo.
04:29.0
Pero sa Pilipinas, dahil sa tinangay na ng trade winds ang mainit na tubig,
04:33.0
lumalamig ang karagatan.
04:35.0
At kapag malamig ang tubig, walang ulan.
04:38.0
Kaya tuwing El Niño, nakakaroon ng matinding tagtuyot sa Asia.
04:42.0
Pero bukod dyan, kapag malamig ang tubig sa karagatan,
04:45.0
nagdudulot ito ng tinatawag nilang high pressure system.
04:49.0
Ibi bang sabihin malamig din ang klima?
04:53.0
Mali ka. Kapag malamig ang tubig, asahan mong taginit sa lupa.
04:59.0
Tinawag itong high pressure dahil malakas ang kwersa.
05:02.0
Ibig sabihin, ang hangin ay makapal.
05:05.0
Hindi ito makanghat palaging nasa ibaba lang.
05:08.0
Ano naman ang kinalaman nito sa paginit tuwing El Niño?
05:12.0
Kapag ang hangin ay nasa baba lamang,
05:15.0
natataklo ba nito ang lupa at hindi nakakasingaw?
05:18.0
Para bang kaldero na may takip habang kumukulong?
05:22.0
Kaya ang resulta ng El Niño sa Pilipinas, bukod sa tagtuyot,
05:26.0
ay matinding taginit.
05:28.0
Habang tagula naman sa South America.
05:31.0
Dahil sa piligrong ito,
05:33.0
ang babala ng mga dalubasa ay hindi ang karaniwang El Niño.
05:37.0
Subalit, isang Super El Niño.
05:57.0
Bakit nila sinabing Super El Niño?
06:10.0
Ang pagbabago ng daloy ng trade winds
06:13.0
ay unti-unting namamataan ng mga eksperto.
06:16.0
At isa lamang ang ibig sabihin nito.
06:18.0
Lalamig ang tubig sa kanan ng Pilipinas
06:21.0
at magkakaroon ng tagtuyot at taginit.
06:24.0
Siguradong mabubulabog ang iyong pagkatao sa mga ririnig mo
06:28.0
na hindi lamang ang South America at Asia ang apektado ng El Niño,
06:32.0
damay ang buong mundo.
06:35.0
Dahil sa painit ng painit ang temperatura,
06:37.0
kasama ng pagbaliktaan ng trade winds,
06:40.0
ay mag-eexacerbate o magpapalala ito sa sitwasyon.
06:45.0
Ang ulat ng Scientific American na ang pag-init ng karagatan
06:49.0
ay merong resulta na tinatawag na teleconnections
06:53.0
dahil sa may epekto ito sa pandaigdigang klima.
06:58.0
ang daloy ng mainit na tubig sa kanan ng Pasifik
07:01.0
dahil sa bumaliktad na ang ihip ng hangin ng trade winds
07:04.0
ay may mas malawak na resultang aapekto sa buong daigdig.
07:08.0
Ito rin ang sabi sa Columbia Climate School
07:12.0
na habang umiinit ang tubig sa kanan ng Pasifik,
07:15.0
nakadadagdag ito sa mataas na temperatura ng buong mundo.
07:19.0
Pero bakit ang babala ay pinahayag na Super El Niño?
07:23.0
Tinawag itong Super El Niño dahil sa imbis na ang mainit na tubig
07:27.0
ay papalayo sa Asia at papunta sa kanan ng Pacific Ocean.
07:31.0
Ito ay mukhang nahati.
07:33.0
Sa madaling sabi, mas marami ang mainit na tubig
07:37.0
o mas malaki na ang nasasakupan ito.
07:40.0
Masahol ito kumpara sa normal na El Niño
07:43.0
dahil magiging mas mainit ang karagatan,
07:45.0
mas nadagdag sa pagtaas ng temperatura sa buong mundo.
07:49.0
At dahil na rin sa low pressure area na napadpad sa Asia,
07:53.0
magiging mas mainit ang klima.
07:55.0
Mas peligro ang tagtuyot at mas madalas ang sunog.
07:59.0
Bukod dyan, kapag mainit ang temperatura sa buong mundo,
08:03.0
masiinit ang tubig sa karagatan ng Pacific.
08:06.0
Kapag mainit ang tubig, nag-aali sa na mga isda.
08:09.0
Isang malaking problema sa mga manging isda.
08:13.0
Ganon din naman sa mga magsasaka.
08:15.0
Kung tag-init at tagtuyot, walang masasaka.
08:18.0
Ang balita sa USA Today na nagbabala ang mga sayentipiko
08:22.0
hinggil sa posibleng pagdating ng El Niño
08:25.0
na magdudulot ng nakakasunog na init sa daidig.
08:28.0
At ang sabi sa Reuters na ang mundo ay haharap
08:32.0
sa napakataas na temperatura ngayong 2023
08:35.0
dahil sa pagbalik ng El Niño.
08:38.0
Ganon din ang ulat sa Philippine News Agency
08:41.0
na nagbigay ng babala ang pag-asa hinggil sa El Niño.
08:45.0
Mga nakagigimbal na balita para sa taong bayan.
08:48.0
Pangyayari na hindi kailanman inasam, di naman.
08:52.0
Sa kasalukuyan, patuloy ang pagmamatsyag
08:55.0
ng mga dalubhasa sa Southern Oscillation
08:58.0
upang mabigyan pa ng karagdagang liwanag
09:01.0
ang mga pagbabago sa ihip ng trade winds.
09:04.0
Pinaghahanda na rin ang ibang bansa
09:06.0
ang posibleng mangyari sa mga susunod na buwan
09:09.0
at naganda na rin ang marami
09:11.0
kung paano nila tutugunan ang nalalapit na peligro.
09:14.0
Yung iba naman nananalangin na hindi matuloy nakakatakot
09:18.0
na Super El Niño, dalangin na sana'y marinig sa langit.
09:29.0
Mainam na mayroong mga babala upang mapag-isipan ito
09:34.0
Subalit ang mga paalala ay walang katuturan
09:36.0
kung hindi ito tutugunan ng ating pamahalaan.
09:40.0
Sa ngayon, ang paghihirap ng taong bayan ay patong-patong na
09:44.0
kaya inaasahan ng lahat ang tulong mula sa ating gobyerno.
09:48.0
Dahil kung tutusin, hindi kaya ng taong bayan
09:51.0
na humarap sa peligro kung walang suporta
09:54.0
mula sa kanilang politiko.
09:57.0
Buksan mo ang iyong isip at hayang lumalim pa
10:01.0
ng lubusan ng iyong pangunawa
10:04.0
sa mga kasaysayang kapupulutan ng maraming araw.
10:09.0
Tandaan, katutuhanan ng susi
10:15.0
sa tunay na kalayaan.
