01:45.0
Meso na nangangahulugang napapalibutan at Potamos na ibig sabihin ay mga katuwang tubig o ilog.
01:52.0
Kaya ang lupain ng sinaunang Mesopotamia ay napapalibutan ng mga ilog Tigris at Euphrates.
01:58.0
Kung titignan sa mapa, nasa gitna ito ng mga bansa ng Iran, Kuwait, Iraq, Syria at Turkey.
02:06.0
Mga 8,000 BC unang kumalat ang tao sa Mesopotamia.
02:10.0
Ganun paman, maraming artifacts ang nahukay sa lugar na magpapatunay na mayroon pang mga nauna.
02:17.0
Tinawag itong Cradle of Civilization dahil dito natagpuan ang mga unang kasulatan at tumigas sa putik, unang klase ng pagsasaka at unang uri ng erigasyon.
02:27.0
Bagamat ang mga sinaunang kaalaman ay natagpuan din sa lupain ng Asia at Europa sa Mesopotamia nadiskubre ang mga unang patunay.
02:36.0
Ayon sa world history, pagkaraan pa ng ilang libong taon na ay taguyo doon ng maraming imperyo at iba't ibang kultura.
02:45.0
Katulad ng mga Ubaid, mga Ninevites at mga Sumerian noong mga taong 6,000 BCE.
02:52.0
Sumibol ang mga syudad ng Akadyans, Uruk at Ur mga taong 4,500 BCE, syudad na pinagmulan ng propetang Zebraham.
03:02.0
Umusbong din ang mga Babylonians at Assyrians, sinunda ng pananakop ng mga Hittites, mga Amorites at Elamites taong 2,000 BCE.
03:11.0
Tapos dumating ang Mitanni at mga Pharaohs ng Egypto mga taong 1,500 BCE.
03:19.0
Sa matagal na panahon ng mga labanan na talo yung mahihina, nagsanib pwersa yung mga malalakas.
03:25.0
Hanggang sa ang kultura at paniniwala ng mga taga Mesopotamia noon bago ito naging Irak ay nagkahalu-halo.
03:33.0
Paglipas pa ng mahabang panahon, pagkalat ng Islam sa gitnang silangan, ang mga sinaunang imperyo ay nabuwag at napalibutan ng maraming bansa.
03:43.0
Pero kapag sinabing Mesopotamia, ito ay ang lupa ay nanasa sakupan ngayon ng terortoryo ng Irak.
03:50.0
Nung nakarating ang mga Muslim sa Euphrates at Tigris, nagkaroon ng maraming pagbabago sa paniniwala at sa kultura.
03:58.0
Ang dating relihiyo na Zoroastrianism na pinaghalong Judayismo at Pagano ay unti-unting nabuwag at napalitan ng Islam.
04:07.0
Mga kalagitnaan ng 600 CE, nagsimulang dumagsam ang mga Muslim uma mula sa Arabian Peninsula.
04:15.0
Maraming labanan ang naranasan ng mga naon ng caliph o pinuno ng mga Muslim,
04:20.0
matapos mapas lang ang ikatlong caliph na si Uthman ibn Affan,
04:24.0
ang umupo sa kilafat ay ang pinsa ng propeta si Ali ibn Abi Talib may Allah be pleased with him.
04:30.0
Sa panahon ng 4th Caliph, inilipat ang sentro ng Islam mula sa lupa ay ng Medina papunta sa lugar ng Pufa,
04:37.0
malapit lang sa Euphrates na nasa itas ng syudad ng Najaf, kung saan matatagpuan ngayon ang Wadi al-Salam.
04:45.0
Naiayos ni Ali muli ang sitwasyon sa gitnang silangan at dilahabang buhay na may iwasan sa Islam ang mga labanan.
04:53.0
Hanggang sa pinatayang caliph sa loob mismo ng isang mosque.
04:59.0
Ang pagpaslang sa 4th Caliph, ang pinsa ng propeta, ay nagdulot ng maraming gulo sa mundo ng Uma.
05:07.0
Ayon sa al-Islam na kahit ang mga Duma o mga Hudyo at Kristyano ay nagluksa dahil sa naganap na pagpatay.
05:14.0
Ayon din sa ulat, maraming hindi Muslim ang natulungan ng caliph noong panahon ng kanyang pamumuno.
05:21.0
Pero mayroong hiniling ang pinuno bago ito na matay, na ilibig siya sa puntod na walang pangalan.
05:27.0
At ito nga ang ginawa, hinugasa ng kanyang dalawang anak ang katawan ng kanilang ama
05:32.0
at sa gabi ito dinala sa lugar ng Najaf Ashraf upang ilibing.
05:37.0
Paglipas ng panahon, bagamat walang nakaalam kung saan ang puntod ng caliph,
05:42.0
ang lugar ay naging sagrado sa mga Shiites.
05:46.0
Ang simenteryo ay tinuring na bahagi ng langit.
05:57.0
Ang libingan ng Wadi al-Salam
06:08.0
Gaano kalaki ang libingan ng Wadi al-Salam?
06:19.0
Mula noong namatay ang ikaapat na caliph,
06:22.0
ang mga Shia Muslim ay patuloy sa pagunita sa kanilang pinuno.
06:26.0
Tinawag silang Shia o Shiat Ali na nangangahulugang partisan o partido ni Ali.
06:32.0
Ang mga Shiites ay humigit kumulang na 10% lamang sa Islam.
06:37.0
Karamihan ay mga Sunni mula sa katagang Ahal al-Sunawai Jama'a o People of the Tradition.
06:43.0
Sa madaling salita, ang mga Muslim na Sunni
06:46.0
ay ang mga taga-suporta ni Abu Bakar Abdullah ibn Uthman may Allah be pleased with him,
06:51.0
ang Biyanan ng Propeta.
06:53.0
Wagamang at kakaunti lamang ang bilang ng mga Shia kumpara sa mga Muslim na Sunni,
06:58.0
makikita sa Wadi al-Salam ang ilang milyong nagbuwis ng buhay para sa kanilang pananampalataya.
07:05.0
Ang simenteryo ay napakalaki,
07:07.0
sa makatuit halos kasing laki ito ng siyudad ng Cavite,
07:10.0
kung saan mayroong sobrang sa isang daang libu kataw ang nakatira.
07:14.0
Wala rin itong blueprint o walang mapa,
07:17.0
hibig sabihin na kung hindi kabisado ng isang lugar,
07:20.0
pwedeng maligaw ito sa loob.
07:23.0
Ayon sa Guinness Book of World Records,
07:25.0
ito ang pinakamalaking simenteryo na may sukat na 9.17 km2 at mayroong ilang milyon ang nakalibing.
07:33.0
Ang puntod ni Ali ay halos kadikit lang ng simenteryo sa Imam Ali Shrine
07:38.0
sa Golden Door Mosque sa siyudad rin ng Najaf, malapit sa kapital ng Iraq na Baghdad.
07:44.0
Ang lunsod ay tinuturing na pangatlo sa pinakasagradong lugar para sa mga Shiites,
07:49.0
kasunod ng Mecca at Medina.
07:52.0
Naniniwala ang mga ito na doon din inilibing si Adan.
07:56.0
Ito naman ang sabi sa The New Arab,
07:58.0
ng pinakamalaking libingan sa mundo ay mayroong mga limang milyong nakalibing.
08:03.0
Pero ito ang bilang noong taong pang 2017,
08:07.0
kaya may nagsasabi na sa kasalukuyan maaaring aabot na sa anim na milyon ang tunay na bilang.
08:14.0
Naay taguyod ang Wadi Al Salam upang ang mga namamatay na Shia ay malapit lamang sa Golden Door Mosque.
08:21.0
May mga naniniwala na ang dating pinuno ay magiging intercessor pagdating ng huling paghuhukong.
08:27.0
Kaya ang maililibing malapit sa Golden Dorm ay isang karangalan para sa mga muslim.
08:33.0
Ayon sa Cairo Usain, ineestima na mga limampung libo na Shiite muslims ang inilibing doon taon-taon.
08:41.0
Nakamamanghang kapaligiran para sa mga bumibisita sa lugar,
08:45.0
pero nakalulungkot na tanawin sa mga nakaaalala sa mga bumana.
08:50.0
Mga naulilang anak, nabiyudang asawa at naiwanang kaibigan ang kadalasang bumabalik sa simenteryo.
08:58.0
Subalit hindi lahat ng muslim ay naniniwala na doon nga inilibing ang ikaapat na caliph.
09:03.0
Dahil patay sa Moskpedia, ang mga muslim sa Afghanistan ay naniniwala na ang pinuno ay inilibing hindi sa Najaf, Iraq,
09:12.0
kundi sa syudad ng Afghanistan sa Mazar-i-Sharif, ang kinikilalang Asul na Mosque.
09:18.0
Sinabi din ito sa Jewish Library na mayroon talagang mga naniniwala na inilibing ang ikaapat na caliph sa Mazar-i-Sharif, Bansang Afghanistan.
09:28.0
Ano't ano pa manong katotohanan, ang alaala ng ikaapat na caliph ay mananatili sa puso at isipan ng mga Shia at Ali.
09:36.0
Sa kasalukuyan, ang simenteryo ay patuloy na pinalalaki dahil sa dami ng nililibing doon araw-araw.
09:43.0
Lalo na noong naganap na pandemya, isa ang Iraq sa mga bansa sa gitnang silangan na lubusang sinalanta ng nakahawang sakit,
09:51.0
kaya sa kasagsagan, libu-libu kada buwan ang nadadagdag.
09:55.0
Marayol sa hinaharap, mabibigang liwanag ang katotohanan kung saan nga patalgang nakalibing ang ikaapat na caliph ng mga muslim.
10:05.0
Anong araal lang mapupulog dito?
10:10.0
Ang simenteryo ng Wadi al-Salam ay patuloy na dinudumog kada taon ng mga turista mula sa ibang bansa upang masilayan ang nakamamanghanglupain ng pinakamalaking libingan sa buong mundo.
10:23.0
Bukod sa mga tayuhan, mas madalas doon ang mga naiwang mahal sa buhay,
10:27.0
upang kahit sa kabilang hantungan ay maipaalam na ang mga lumisan sa mundong ibabaw ay hindi nila kailanman makakalimutan,
10:35.0
bagkus ay laging inaalala kahit na sa piling ay wala na.
10:41.0
Buksan mo ang iyong isip at hayang lumalim pa ng lubusan ng iyong pangunawa sa mga kasaysayang kapupulutan ng maraming aral.
10:53.0
Tandaan, Katotohanan ng Susie
11:00.0
Sa Tunay Na Kalayaan
11:23.0
Sa Tunay Na Kalayaan
11:53.0
Sa Tunay Na Kalayaan
12:24.0
Sa Tunay Na Kalayaan
12:26.0
Sa Tunay Na Kalayaan
12:33.0
Sa Tunay Na Kalayaan
12:35.0
Sa Tunay Na Kalayaan
