Bago pinatay Jose Rizal noong Disyembre 30, 1896, nagbigay siya na sulat para sakanyang mga kapatid at magulang na nagsasaad sa kanyang mga Huling Habilin. Kung Nagustuhan mo ang video na ito, hit Subscribe: http://bit.ly/8moobly Sobrang malaking tulong ang suporta mo para sa aming patuloy na pag gawa ng mga video na tulad nito. Maraming Salamat ☺️ SUBSCRIBE AND FOLLOW Facebook: https://www.fb.com/moobly.tv FB Group: https://www.fb.com/groups/moobly YouTube: http://bit.ly/8moobly Instagram: https://instagram.com/mooblytv #hero #rizal #bayani

Video Transcript / Subtitles:( AI generated. About AI subtitles » )

* AI ("Artificial Intelligence") subtitles on Tagalog.com are generated using "Whisper" by OpenAI (the same company that created ChatGPT and DallE2). Results and accuracy may vary.
* The subtitles do include errors occasionally and should only be used as a tool to help with your listening practice.
* You can request this website to create a transcript for a video if one doesn't already exist by clicking the "Request AI Subtitles" button below a video. Transcribing usually takes 30-40% of the length of a video to complete if there are no other videos in the queue. For example, a 21 minute video will take 7-8 minutes to transcribe.
* Running a super fast cloud GPU server to do these transcriptions does cost money. If you have the desire and financial ability, consider becoming a patron to support these video transcriptions, and the other tools and apps built by Tagalog.com

May mga bagay-bagay sa pagkamatay ni Rizal na inilihim sa atin,

mga kwento na hindi naisama sa mga libro sa paaralan.

Kabilang na dito, ang katotohanan sa kung sino talaga ang pumatay kay Rizal,

at ano ang kanyang huling habilin.

Gusto mo bang malaman ito?

Samahan mo akong balikan ng kasaysayan.

Taon-taon tuwing December 30 ay ipinagdiriwang natin ang anibersaryo ng pagkamatay ni Rizal.

Bawat munisipyo, city hall o kahit mga barangay ay may programa na inaalala ang kabayanihan ng kinikilala nating pambansang bayani.

Simbolo ito na hindi natin nakakalimutan ang kanyang pagkamatay na isa sa mga naging daan upang tayo ay maging malaya.

Ngunit, ito ba talaga ang gusto ni Rizal na mangyayari pagkatapos niyang mamatay?

Meron kaya siyang huling habilin.

Bago natin pag-usapan ng huling kahilingan ni Rizal, balikan muna natin ang huling sandali niya sa Fort Santiago.

December 26, 1896, nilitis si Rizal at napatunay ang guilty sasalang pagsisimula ng revolusyon at pagtraidor sa Spain.

Ito ay may uugnay natin sa mga librong sinulat niya, ang No Limitangere at El Filibusterismo.

Comment down below kung nabasa mo na ang mga librong ito.

December 29, alas 6 ng umaga, binasa sa kanya ni Kapitan Rafael Dominguez ang kanyang death sentence.

Sa oras na ito, sigurado na ang kamatayan ni Rizal, ngunit nanatili pa rin siyang kalmado.

Bandang alas 7 ng umaga, inilipat na si Rizal sa kanyang death cell.

Ito ang huling celda bago siya patayin.

Sa kanyang death cell ay binisita siya ng mga Spanish officials, dating mga guru at mga pari.

Sa oras ding ito, sinasabing nag-retrack umano si Rizal o binawi niya ang lahat ng kanyang masasamang sinabi

laban sa simbahang katoliko sa pamamagitan ng pagsisulat.

Ngunit hanggang ngayon ay hindi pa ito napapatunayan.

Comment down below kung gusto mong marinig ang kwento tungkol dito.

Noong December 28 naman, isang araw bago matanggap ni Rizal ang hatol sa kanyang kamatayan,

ang kanyang ina at mga kapatid na babae ay sinubukan pang makipag-usap sa Governor General mismo ng Pinas

na si Governor General Camillo de Polavieja.

Ngunit hindi sila pinayagang makipag-negosasyon dito.

Kaya noong December 29, tinanggap na lamang nila ang kapalaran ni Rizal

at sa huling pagkakataon ay binisita siya sa kanyang death cell.

Dito na rin sasabihin ni Rizal ang kanyang huling hamilin.

Paano? Ang mga huling oras ni Rizal sa kanyang kulungan ay ginamit niya upang magsulat.

Dito niya isinulat ang tulang Mi Ultimo Adios o Huling Paalam na may misteryosong mensaheng nakatago.

Noong kinausap niya si Trinidad, binigyan niya ito ng isang lampara at ibinulong sa wikang ingles na meron itong laman.

Alas 7 ng umaga, December 30, 1896, naglakad si Rizal sa gitna ng Bagumbayan.

Nakatalikod si Rizal sa firing squad at ito ang nakakapangilabot.

Dahil ang firing squad daw na ito ay kinabibilangan ng mga Filipino.

Ayon sa mga kwento, hindi talaga mga Kastila kundi Filipino ang bumaril kay Rizal.

Bakit nila ito ginawa? Ito ay dahil nakataya din ang buhay nila.

Sa likod nila ay mga Kastilang sundalo na handa silang barilin kung hindi nila babarilin si Rizal.

Ginawa nila ito para magmukhang malinis ang kamay nila sa pagkamatay ni Rizal.

Pero kahit Filipino ang bumaril, mga Espanyol pa din ang nagutos na patayin si Rizal.

Ninais daw ni Rizal na harapin ang firing squad dahil malinis ang kanyang konsensya,

ngunit hindi siya pinayagan. Kaya nakatalikod siya noong binaril.

Bago tuluyang mamatay ay sinabi ang mga salitang,

consumatum est, na ang ibig sabihin ay, natapos na.

Noong tinamaan na siya ng bala, ay sinubukan pa niyang harapin ang mga bumaril sa kanya.

Kaya bumagsak siyang nakatihaya. At doon na nga nagwakas ang buhay ni Rizal.

Ngunit pagkatapos nito, ano nga ba ang nangyari sa kanyang bangay?

Ano ang mensaheng laman ng mi ultimo adyos?

Noong kinausap ni Rizal si Trinidad, binulungan niya ito sa wikang ingles na naiintindihan ni Trinidad,

ngunit hindi ng gwardya ng Zelda. Sinabi ni Rizal na may laman ang lampara.

Noong nakauwi sila, ay agad nilang binuksan ito ni Maria.

Isa pang kapatid ni Rizal. Doon ay natagpon nila ang puling tulan ni Rizal na mi ultimo adyos,

na nagla naman ng pamamaalam ni Rizal at kasama na dito ang kanyang kahilingan kung paano siya iniliving.

Sa kabilang banda, ang mayor ng Manila noon na si Manuel Luengo,

ang tanging tumanggap ng pakiusap ni Doña Teodora na asikasuhin ang katawan ni Rizal

pagkatapos ng kanyang eksikusyon. Nakahanda na ang kabaong.

Ngunit ang bangkay ni Rizal ay hindi na mahanap. Kinuha ito sa luneta pagkatapos barilin

at hindi na mahanap kung saan ito inilibing.

Kung saan saang sementeryo hinanap ng pamilya ang kanyang libingan,

hanggang sa ang kapatid ni Rizal na si Narcisa ay nakarating sa Pacos Cemetery.

Mula sa malayo ay nakita niya si na mayor Manuel Luengo na parang may inaasikasong libingan

at agad niyang naisip na ito ang libingan ni Rizal.

Nang umalis si na Manuel Luengo ay agad na lumapit si Narcisa sa libingan.

Nagpatulong siya sa sepulturero na lagyan ng simpleng marble slab ang libingan ng kapatid.

Sa loob ng dalawang taon, ganito ang naging muka ng libingan ni Rizal.

Pero ito rin talaga ang nais niyang maging libingan.

Sa kanyang tulang mi ultimo adios ay malinaw na sinabi niya na gusto niya ng simpleng libingan

na may markah ng krus o di kaya'y bato.

Ngunit hindi dito nagtatakos ang kanyang huling habilin

dahil may isa pa siyang liham na hindi naibigay sa kanyang pamilya.

Ngunit bago tayo pumunta sa liham na ito, balikan muna natin ang nangyari dalawang taon matapos mamatay si Rizal.

Natalo ang Spain sa Amerika.

Agad na hinanap ni Narcisa ang pinaglibingan kay Rizal at ipinahukay ito.

Dito nila nadeskubreng walang kabaong si Rizal noong inilibing

at nakilala pa nila ang suot ni Rizal,

ngunit ang ibang parte ng kanyang damit ay nabulok na.

Nilinis ang kanyang mga natitirang buto at inilagay sa isang ivory urn

na kalaunan ay inilipat sa luneta kung saan nakatayo ang kanyang rebulto,

kung saan inaalala ang kanyang kamatayan taon-taon.

Ngunit sa liham na hindi niya naibigay sa kanyang pamilya,

may iba pang kahilingan si Rizal sa kung paano siya inilibing.

Taong 1953, may mga dokumentong ibinigay ang foreign minister ng Spain

na si Alberto Martin Artajo y Alvarez sa Pilipinas

at kabilang doon ang liham ni Rizal.

Naglalaman ito ng kanyang kuling habilin.

Una niyang inihabilin sa mga magulang na ilibing siya sa lupa.

Pagkatapos ay lagyan ng bato o krus ang kanyang libingan bilang marka.

Sunod ay sinabi niyang tanging ang pangalan,

araw ng kapanganakan at kamatayan lang ang ilalagay sa kanyang puntot.

Sinabi niya na maaari daw lagyan ng bakod ang kanyang libingan,

ngunit huwag gunitain ang kanyang kamatayan.

Bilang panghuli, iniling niyang ilibing sa paang bundok.

Dito lamang nalaman ang tunay na nais ni Rizal sa kanyang libingan.

Walang anniversary celebration at walang malaking rebulto,

isang simpleng libingan lamang sa paang bundok ng kung paano siya inilibing.

Ngunit naging taliwas dito ang ating ginagawa taon-taon

at ang malaking rebultong ginawa para kay Rizal.

Kaya ang tanong, matutuwa kaya siya kapag nalaman niyang

ganito siya inaalala ng mga Pilipino ngayon?

Ang buhay at kamatayan ni Rizal ay patuloy na nagbibigay

ng inspirasyon at aral sa bawat Pilipino.

Ang kanyang kahilingan na magkaroon ng simpleng libingan sa paang bundok

ay isang paalala sa atin na ang tunay na pagkilala sa kanyang kabayanihan

ay hindi nakukuha sa pamamagitan ng pagpapakita ng malaking rebulto

o pagdiriwang ng anniversary celebration.

Sa halip, ang tunay na pagkilala ay nakakamtan sa pamamagitan

ng pagpapakita ng kabutihan sa kapwa at pagpapakita ng pagmamahal sa bayan.

Ang pag-alala sa kanyang kamatayan ay dapat magbigay inspirasyon sa atin

upang ipagpatuloy ang laban para sa kalayaan, katarungan at pagbabago sa ating lipunan.

Sa ganitong paraan, mapapakita natin na hindi nabigo ang kanyang mga sakripisyo

at magsisilbi nating pagpapahalaga sa kanyang buhay at kabayanihan.

Thank you for watching!