01:57.0
Siya po siyang geologist and volcanologist. Magandang gabi po Professor Mahar and thank you for joining us again dito sa Facts Verse.
02:06.0
Hello. Good evening Christian. Medyo nasa Japan ako kaya kararative ko lang kaya medyo kuyat-kuyat pa.
02:15.0
Salamat sa pagpapaunlak niyo. Kasi binulabog ko kayo kanina sa mga nanonood at nakikinig. Binulabog ko si Professor Mahar kasi I wanted someone, isa eksperto to explain to us what's happening para at least mapawi na rin siguro yung mga unfounded fears.
02:32.0
So tumukin natin Prof. Ano ba itong naranasan natin yung increase activity ng tatlong vulkan? May kaugnayan ba yan?
02:42.0
Yan. Yung question mo meron kaagad. Increased activity ng tatlong vulkan.
02:49.0
Tama ba yan? Mali rin?
02:51.0
Medyo sensationalized kasi pagkakaalam ko, nung niresearch ko pala siya, yung mayon lang talaga medyo mataas yung alert level.
03:04.0
Yung dalawa wala?
03:06.0
Meron pero one. Ang nakita ko kanlaon is alert level one. Yung taal is alert level one. Yung mayon is alert level three.
03:20.0
So sa mga nakikita natin sa mga litrato, naglalabas lang talaga ng magpula sa mga litrato yung mayon lang.
03:35.0
Pero bago ko umibisahan yung analysis natin ito, yung pagsagot ng tanong mo, nititindihin muna natin kung ano yung alert level.
03:44.0
Ang bawat vulkan dito sa Pilipinas na active, na minumonitor ng VBOLCS, may kanya-kanyang alert level scheme.
03:53.0
Magkakaiba yan, unique yan per volcano. Ang mayon ay may alert level scheme, ang taal, ang kanlaon, ang bulusan, meron din.
04:05.0
Magkakaiba? Magkakaiba yung scheme?
04:09.0
Magkakaiba yan kasi babawat alert level, kinataas yan, binababa, depende doon sa mga senyales na nakikita sa vulkan kung mag-u-chat na ba ito kung ito ay puputok na o hindi.
04:28.0
So specific po ito sa vulkan?
04:30.0
It's a scale from zero.
04:33.0
Specific po ito sa vulkan, tama?
04:35.0
Yes. Specific yan. It's a scale from zero to five. Ang zero being normal or background levels lang yung mga senyales niya.
04:46.0
Tapos yung five ay pinakamataas na ibig sabihin ongoing yung hazardous eruption. Pero specific ito kada vulkan.
04:58.0
Bakit specific? Kasi bawat vulkan na yan may mga kanya-kanyang senyales na pinapakita. Yung dami ng SO2, yung dami ng earthquake na nararamdaman,
05:15.0
ganong kalakas yung earthquake. Tapos meron bang mga rockfalls, nagbubuga ba ito ng sulfur dioxide at ganong kalakas.
05:26.0
So tinataas yan ng fever from zero, background levels na normal, hanggang five kung ito naman ay hazardous eruption na.
05:35.0
So sa pagkakakita ko sa mga alert level, yung kanlaon ay one. Mahigit isang taon na itong one. Zero, one. Zero, alert level one. Tapos yung huli niya na matagal na, alert level one.
05:53.0
Taal din, simula nung ito pumutok noong January 12, 2020, nag-alert level four. Ito, pinakamataas. Pero tingin ko dapat yan alert level five kasi ang takas ng putok.
06:06.0
Ito ay nasa alert level one din. So continuing yung eruption niya nung Taal simula nung ito pumutok noong 2020 ng January.
06:21.0
Pero medyo payapa kumpara sa eruption niya? Yes medyo payapa. Nagising siya after 43 years of sleep noong January 12. Huli niya pumutok 1970s. Tapos nagising siya, pumutok, nagkaroon ng alert level four.
06:39.0
Tapos tuloy-tuloy pa rin, itong huli niya ay alert level one. Tapos yung alert level three ng Mayon, siya lang talaga yung medyo kakaiba sa tatlong vulkan na yon na alert level three.
06:52.0
At nakikita natin, tingnan mo yung litrato, ang ganda ng litrato. Paggabi nakikita natin yung lava dome na nandun sa summit. May lumabas na lava. Medyo malagkit yung lava na yan.
07:05.0
Tapos tinulak niya yung dati na nakatakip sa bunganga ng vulkan. Tapos nagkaroon ng lava dome. Dahil mainit yan, minsan natitipak yung lava dome at bumabagsak. Dahil mainit, sa gabi ganyan ang itsura.
07:25.0
At may lumalabas na lava kaya yan ang nakikita natin sa litrato.
07:55.0
So ito yung mga lakas na dapat iniintindi ng mga tao at ini-internalize. Kasi pag tinaas kunyari ng PBOR, dapat ito na yung action ng mga tao na gagawin.
08:25.0
So yung mga alert levels, kailangan silang pumunta sa PBOR website at hanapin kung ano yung table, yung ibig sabihin sa table ng alert levels. So they have to go to the website of PBOR, search for mayon alert levels.
08:55.0
So hindi pwede isang alert level system sa lahat ng vulkan sa Pilipinas? Ganon po ba yan?
09:25.0
So may alert levels na tulad ng uson, pyroclastic flow o lava lang ba ito? Meron ba itong mga ash fall na idudulot na makakapinsala sa aeroplano na dumadaan?
09:41.0
Yung ash, pag hinigop yan yung jet engine, natutunaw yung ash na yan. At pag natunaw yan, maaari bumagsak yung aeroplano. So importante na alam natin yung alert level.
09:56.0
Yung kanlaon, for example, ni-restrict yung airspace sa taas ng kanlaon dahil ayaw natin magkaroon ng sakuna pag may aeroplanong dumaan doon at makahigit ng abo.
10:27.0
Pero ito simplihan natin para mas maunawaan. Meron ba o wala?
10:31.0
Ang pinakasimpleng answer ay wala. Wala. No. The answer is no.
10:38.0
Habang nag-uusap tayo ngayon Christian, sa buong mundo may itatala ang Smithsonian Global Volcanism Program na around 40-50 volcanoes under continuing eruption.
10:56.0
Tapos yung nag-iirap talaga katulad ng sa litratong yan, katulad ng mayon, may on average 20-20 daily ang nag-iirap.
11:13.0
So ngayon, mag-ilang tayo yung unang nagtatanong yan. Kasi nga naman, fascinated tayo kapag meron nag-iirap. Akala natin. Tapos aktibo naman yung malapit.
11:24.0
So pa-analyze natin, 20 volcanoes erupting daily all at the same time.
11:31.0
Sorry sir. Pag sinabi bang eruption, iba-iba rin ang level siya. Hindi naman lahat yan.
11:40.0
Hazardous eruption ang tawag nila. Pag five, malakas ng putok. Tapos pag malapit ka, pwede ka mamatay doon kasi may hazard.
11:53.0
Parang pinatubo. Mayon din, pwede rin ang mayon. Kasi hindi naman lahat din ng vulkan. Pare-pareho ang lakas ng putok. Merong pinatubo, mas malakas.
12:03.0
Dehamak, mas malakas kaysa sa alam natin pag putok, for example, ng mayon. Volcanic Explosivity Index 6 yung pinatubo.
12:15.0
Mayon, nakaraang mga eruptions, nasa 2-3 lang. Maliliit lang. So sabay-sabay.
12:26.0
Sir, pwede ba explain nyo rin yung nalagay nyo sa article nyo? Yung origins kung paano nabuo? Kung paano ba sisimplihan yan?
12:33.0
Just to allay fears. Siyempre sinagot nyo na walang kaugnayan. Siyempre magtatanong pa rin, e hindi nyo naman piniliwanag kung bakit.
12:41.0
Medyo technical kasi pero let's try to simplify it. Yung sinabi nyo, origins yung tatlo.
12:56.0
Ayan yan. Ayun na naman ako. Sige.
12:58.0
Akala ko may grab delivery.
13:00.0
Ano yung talo? Origins yung tatlo?
13:03.0
Yung origins yung tatlo. Kumbaga yung may binabangit kayo, magkakaiba silang DNA.
13:08.0
Yes. Oo. Magkakaiba nga lahat ng mga vulkan. Kasi di ba 20 volcanoes all over the world ang sabay-sabay na pumutok.
13:20.0
Pero napagkaalaman na hindi magkakakonektado lahat yung mga yan. Nagkataon lang nasabay-sabay sila.
13:28.0
Katulad itong malbawa ang Mayon. Related ito sa mga proseso na nagaganap kasabay na nagaganap sa Philippine Trench na tinatawag.
13:41.0
Kailangan maging geologist kayo. Pwede kong explain pero medyo baka magiging mas komplikado.
13:49.0
Related yung pagkakabuon ng Mayon sa mga proseso na geological na nagaganap sa Philippine Trench.
14:00.0
Ito namang taal, related ito sa mga proseso na nanggagaling sa Manila Trench.
14:10.0
Tapos Vulcan Laon is related sa mga proseso na nanggaling sa Negro Trench.
14:18.0
Tapos yung mga vulkan na yan, meron niyang plumbing system. Kumbaga paano ba natin sasabihin yung plumbing system?
14:27.0
Merong parang tubo sa ilalim ng vulkan nakadikit sa chamber or source ng magma sa ilalim. Ang tawag doon ay magma chamber.
14:39.0
Magkaiba yung source ng magma ng taal, magkaiba yung source ng magma ng Mayon, magkaiba yung source ng magma ng Vulcan Laon.
14:53.0
So magkakaiba yung plumbing system. Kumbaga yung tubo na nakadikit doon sa source o reservoir ay magkakaiba.
15:06.0
So wala siyang interconnectedness whatsoever. Parang na-imagine ko niya tatlong magkakalayong bahay may septic tank pero walang connection yung septic tank na yan. Parang ganoon.
15:18.0
Or may kanya-kanyang source ng tubig na deep well. Magkakaiba yung deep well ng source ng tubig nila.
15:30.0
So pagka hindi sila magkakapareho, independent sila from each other. In the same way na yung 20 na volcanoes na nag-e-erupt ng sabay-sabay all over the world, may kanya-kanyang magma chamber din.
15:58.0
May kanya-kanyang deep well din na pinaghuhugutan ng mainit na tunaw na bato or magma na tinatawag. So they are all independent from each other at napagkaalaman na magamat sabay-sabay sila, they are independent.
16:19.0
So hindi nating isipin mayon, taal at kanlaon ay galing sa magkakaibang pamilya. Hindi sila related. Iba ang kanilang nanay at tatay, iba ang kanilang DNA. So hindi sila connected. Kasi yan ang tanong mo. Connected ba sila?
16:49.0
Tama ba sir yung bawat isang vulkan, isang magma chamber, ganun ba yan?
17:19.0
Alabas na. Ang tawag natin doon ay lava. Ito yung mainit na mapula na nakikita natin sa mga letrato.
17:27.0
Eto sir. Alam ko na itanong ko na ito sa previous guesting niyo. Ulitin lang natin para sa kaalaman ng lahat. How much of an eruption can actually be predicted or can it actually be predicted?
17:39.0
Well sa totoo lang Christian, itong mga vulkan na aktibo dito sa Pilipinas ay para silang nasa ICU.
17:51.0
Patiente sila. Nakamonitor sila ng mga napakadaming instrumento. Merong mga seismometer, tinitignan kung may paggalaw sa ilalim ng vulkan.
18:05.0
Merong mga satellites na tinitignan yung vulkan kung namamaga siya. Kasi pag namamaga siya ibig sabihin may init doon sa ilalim na tumutulak pataas.
18:18.0
So pag tumutulak siya pataas, mamamaga yung vulkan. Meron din mga tiltmeter, merong GPS, merong pangsukat ng init ng tubig, merong pangsukat ng acidity ng tubig, merong pangsukat ng mga gas.
18:39.0
At itong mga instrumento na ito ay parang instrumento na nilalagay sa pasyente sa ICU para nalalaman natin kung tulog yung vulkan o nagigising na yung vulkan.
18:53.0
So meron mga sinyales. At dahil diyan, dapat paintindihan ng mga tao na alam ng gobyerno natin pag nagigising yung vulkan. Kasi datami yung earthquake, bago pa lumabas yung magma sa ilalim na mainit na likido, yung mainit na tulaw na bato, bago pa lumabas ay nakita na napakaakyat siya.
19:21.0
So directly dapat na pre-predict ang pagputok ng vulkan.
19:27.0
So hindi naman tayo mabubulaga dito sa dami ng advancements natin sa syensya?
19:58.0
Pero hindi ito yung malaking putok gaya ng pagputok kung yung nandun sa magma reservoir ay umakyat at lumabas.
20:09.0
So yung mga sinyaw na yan, mahirap din i-predict. Pero yung mga malaking putok na napaka-mapanganib na ang dahilan ay yung molten rock o magma na nasa ilalim ay umakyat at lumabas, yun yung mga napi-predict.
20:39.0
At paglapag na paglapag ko dun sa airport, lumabas. Kasi meron kami mga seismometers na naka-deploy sa mga state universities, mga private citizens, public seismic network yan na nakakonekta sa College of Science ng University of the Philippines.
21:10.0
At naramdaman natin ito sa Quezon City ng intensity bore.
21:16.0
Q1. Pagyanig, how should we see those?
21:46.0
Kasama dito ang California, Alaska, Japan, Taiwan, Pilipinas, Indonesia. Yung lugar na yan ay pinatawag na Pacific Ring of Fire kung saan nagaganap ang maraming paglindol at maraming pagputok ng bulkan dahil nandun ang maraming bulkan.
22:16.0
Magamat ang Pacific Ring of Fire, nandun yung marami. Ang Pilipinas maraming lindol, 20 earthquakes on average per day again. 20 earthquakes. Hindi nga lang madalas nararamdaman kanina pero 20 earthquakes pa rin daily. Nagkataon lang malakas kanina.
22:46.0
Q1. Bakit siya nasabi na mukhang nandun tayo sa pagkakataon na mukhang right na for this?
23:16.0
Pag nangyari ito, kunyari nagkaroon ng lindol dahil sa paggalaw ng Marikina Valley Fault or West Valley Fault na tinatawag na Evo. Sabi nila pag gumalaw ito magnitude 7.2. Parang nagpaputok sa ilalim ng lupa ng maraming atomic bomb.
23:34.0
Ang laki ng energy at dahil magpaputok ka, mayayanig ang lupa. At pag nayanig ang lupa, mayayanig din ang mga gusali. Pag nayanig ang mga gusali, baka may mga gusaling tumumbah. At pag tumumbah ang mga gusali na hindi ayon sa building code, mababagsakan sila ng mga tao at maraming mamamatay.
24:05.0
So malaki yan. Kasi isipin po kung 30,000 to 35,000 will die, sapat ba ang hospital natin para magamot ang punerarya natin para maipasok ang mga patay. E patay pa lang yan 30,000 to 35,000.
24:23.0
So kaya ba natin? Will we be able to address that? Baka mag-panic lahat at mahirapan talaga tayo. Kaya siya big one kasi hindi dahil malakas ang lindol, hindi malakas ang impact dahil ang tinamaan ito ay highly populated area.
24:53.0
So it's the same. Tataan natin, big one hindi kailangan sa Metro Manila yan. Kasi sa Metro Manila ang sinasabi nila ang West Marikina Valley Fault, in the past 1,000 years or more ay gumalaw ng 4 beses at yung huli ay mga 250-350 years ago.
25:23.0
So it's about time na. Kasi kung huling gumalaw ito noong 1800s, dagdagan mo yan ng ila pang 2,000-2,000 taon, 2,000 taong taon, malapit na yan. So it can happen anytime.
25:37.0
Sorry sir, yun ba talaga yung pattern niya every 200 or 250 years?
25:42.0
Mga gano'n, mga 300, 200, 300, sometimes 300+. Napapag-alaman yan basit sa pag-aaral ng fault mismo. Tandaan natin noong Buhol earthquake nagkaroon ng malaking tipak na bundok na bumaba tapos may linya, yan yung fault.
26:08.0
Ganon din yung West Valley Fault. May malaking linya yan na kapag hinukay mo, pwede mo mapag-aralan yung mga paglindol na naganap, yung pagbiyak ng bato na naganap at makikita mo ilang beses nang ngyari tapos gano'ng kalakas yung mga pangyayaring yan at ano yung interval.
26:29.0
So based on the intervals of those earthquakes that happened in the past na napag-aralan, hinug na para gumalaw ulit ang West Valley Fault. So yun yung sa Tagalog na sinasabi mong napapanahon.
26:43.0
So napapanahon na malapit na at kailangan preparado tayo kasi pag hindi tayo preparado at hindi tayo nag-drill ayaw natin hintayin na dumating yan at hindi natin alam ang gagawin.
27:13.0
So ito ang buhay ng ating mga minamahal. Ligtas ang may alam.
27:43.0
On the efforts to revive the Bataan Nuclear Power Plant?
28:13.0
Ang nuclear plant ay nandito. Kasa ibaba talaga sya. Dalistis ng vulkan. Or tama ba? Slope? Dahilit ng vulkan. Ang slope tama ba?
28:28.0
Slope na lang para sigurado. Slope.
28:58.0
So mga guidelines na yun, sa aking pagtingin, hindi yan papasa. Sa aking pagtingin. In fact, sinulat ko na nga yan. Pina-publish ko yan sa Geological Society of London Journal.
29:14.0
Pero ang argument kasi, hindi pumasa na yan. Nung tinayo natin ito noong late 70s, early 80s, pumasa na yan. So hindi na kailangan ng bago pang review at examination para ipasa siya o hindi. Kung safe o hindi.
29:44.0
Pero kung ang pagbabasihan sa tingin ko, yung pinakahuling safety guidelines ay hindi papasa ito. So kung ibubuksan nila ito, sana hindi dahil sabihin na pumasa na ito dati.
30:06.0
So hindi na kailangan pag-examine ulit. Gusto natin pag-examine ulit ito, mag-test ulit ayon sa pinakahuling safety guidelines. Kasi hindi nilalabas ng IAEA yan na kinonsulta ang mga primera klaseng volcanologists from all over the world basis sa kanilang nakalap na kaalaman.
30:32.0
Hindi nilalagay yan kung tingin nila walang panganib. So tatayo nyo man kung yan ang aking rekomendasyon. Please review it according to the safety guidelines which was drafted by or which was published by the IAEA.
31:02.0
Pero between the late 70s and now, maraming napag-alaman tungkol sa volcanoes. In fact, much about what we know about volcanoes happened only in the past 30-35 years.
31:20.0
So dapat updated talaga ang guidelines? So dapat nga magpa-review ulit?
31:40.0
At kailangan ipasa.
31:41.0
Okay. Eto sir, last. May nagpapahabol si Josh Niel. Importante po ba ang decentralization ng government sa Metro Manila kung sakaling tumama ang big one?
31:54.0
Siguro hindi lang natin i-relate yan sa ano. Ayoko i-relate yan sa big one. Gusto kong i-relate yan sa management of disasters in general. Mahirap kasi kapag mas malaki ang population.
32:14.0
Ano ba ba? Kunyari tignan natin dito sa Baseco o dito sa Manila, punong-punong ng tao. Pag nagka tsunami, dahil masikip at punong-punong ng tao, paano mong ibaba-baba kawit ang lahat ng mga tao na yan?
32:29.0
Pag nagkaroon ng ganoon, ang hirap i-manage ng hazards, ang hirap i-manage ng mga tao kapag very dense ang population.
32:42.0
Kasi dapat yan, to decentralize, hindi lang ang growth nasa Metro Manila, may pag-aasikaso ng growth na matindi sa karatig lugar na hindi masyadong develop.
32:58.0
Ang mga tao pupunta sa mga lugar na yan. So less populated. At pagka less populated, mas naayos nila ang plano ng kanilang komunidad. Mas may espasyo, mas may evacuation sites na hindi lang kalye ang evacuation sites na masikip.
33:19.0
Napa-plano ng maganda ang lugar na hindi tatamaan ng baha, hindi tatamaan ng storm surge, hindi tatamaan ng tsunami. Doon ang development dapat sa mga ligtas na lugar na yan.
33:31.0
Kumbaga, mas planado ng mabuti ang mga komunidad kung hindi masikip. Mas planado din ang disaster, ang pag-handle ng disaster, mas maganda kapagka less populated ang mga cities and municipalities.
34:01.0
So decentralize mo at susuportan mo ang growth ng mga cities and municipalities all over the Philippines.
34:31.0
So hindi ako masyadong nakakapagtingin ng mga heavenly bodies, mga nebula at galaxies. Siguro mga dalawang buwan na kasi hindi clear ang skies.
35:01.0
Q1. Ano ang pinakamaganda sa Metro Manila para sa astrophotography?
35:31.0
Sa Intramuros na wala masyadong ilaw. Pag wala masyadong ilaw, mas maganda ang langit. So pinakamaganda kung punta ka sa Rizal, sa bundok, sa Tanay, meron sa mga bundok na wala masyadong ilaw. The less light, the better your images will be.
36:01.0
Q2. Ano ang pinakamaganda sa Metro Manila para sa astrophotography?
36:31.0
Ano ang pinakamaganda sa Metro Manila para sa astrophotography?
37:01.0
So for the cyclones na pumapasok sa Philippine area of responsibility, kailangan matuto tayong bumasa ng langit din. Kung ulan o hindi, bumasa ng sinasabi ng pag-asa, kung may pagyo o wala, naugaliin natin na ginagawa natin yan na pinapasa natin ang ating kapaligiran.
37:32.0
May hulap, uulan ba o hindi. Kailangan ugaliin, araw-araw maging habit natin yan. Kasi ayaw natin yung biglang mabubulaga tayo na ay may bagyo pala.
37:48.0
So kailangan ugali ng bawat Pilipino yan. At ginagawa ko itong astrophotography para maituro din na bukod sa astrophotography, may matututunan ka din na pag-basa ng ating kapaligiran.
38:06.0
Paano tumingin ng langit? Paano tumingin ng hangin? Saan papunta yung mga ulap? Makapal ba yung ulap o hindi? Kasi pag nagigigali natin yan, mas nakikita natin yung mga bagay-bagay na pangkaraniwang sinasabi natin na importante pala dahil baka mabulaga ito, magmabulaga tayo at maaaring hindi natin alam, baka mamaya ikamatay pa natin.
38:36.0
Kung alam natin na malakas ang ulap, itong ganitong ulap, kung makapal at pupuho siya at mabaha, meron tayong karagdagang informasyon na pwede magsalba sa buhay natin.
39:07.0
Nung tinignan ko, simula nagtrabaho ko sa UP, simula sa pool, hindi pa pala ako nagbabakasyon. I found out na meron palang tinatawag na leave credits. I never...
39:25.0
Never! Ever! For more than 34 years na ako nagtatrabaho sa UP. Never! Not a single day na nakuha ko yan. Dahil pagod na rin ako. Nung buong pandemic, araw sa araw-araw may lima din akong meeting, 4-5 meeting araw-araw yan.
39:44.0
Minsan pati Saturday, pati gabi. So napag-isipan ko na magpahinga pero pagdating ko pala dito ay magkakaroon ng lintol at magkakaroon din ako ng request ng interview.
