00:31.8
pero natatempt pa rin.
00:33.3
Sir Vince, saan daw nila ginagamit yung utang?
00:35.6
Usually sa mga gastusin dito sa Pilipinas.
00:38.4
Mga pressure dito sa Pilipinas.
00:41.2
Social pressures.
00:42.0
Oo. Mga, ay, pwede,
00:44.0
responsibilities.
00:45.8
Mga naka-utang si ganito, kailangan nang bayaran,
00:48.6
o kaya mga nag-failure yung business,
00:51.1
o kaya yung pagsasaka, kailangan ulit pondohan.
00:54.2
Sila yung nagsasalbahan sa mga moneylenders.
00:58.8
So ano naman, ano?
00:59.8
Pag nung mga tinanong ko ay hindi naman usually waldas.
01:03.3
Usually ay para sa mga mabubuting bagay,
01:06.5
pero kailangan na.
01:08.2
Kamari, ay, bagong salta ako dun,
01:11.8
tapos tuition na ng anak ko.
01:14.2
Kailangan mo mang-utang.
01:14.8
Kailangan mong mang-utang, diba?
01:16.2
Nagnasakit ang isang pangulat.
01:18.0
O, alaka naman, ay, wait lang muna tayo, ha?
01:20.0
Hindi naman pwede ganun.
01:21.1
Hindi man maghihintay ang ospital at saka ang paaralan sa atin, diba?
01:25.6
So, sino ba yung mga nagpapa-utang dito, no?
01:28.8
Kasi informal, e.
01:30.2
Ibig sabihin, hindi rehistrado.
01:32.0
Madalas mga kapwa-Filipino-Taiwanese.
01:34.8
At ito daw ay mga nasa tindahan.
01:37.3
So may tindahan sila, nagbebenta naman po, ano-ano,
01:39.6
pero alam yun na yung mga nandoon ay nagpapa-utang din, diba?
01:44.7
At mas delikado daw kapag Taiwanese mismo,
01:47.8
walang Filipino blood, bakit?
01:49.8
Kasi sila daw ay may mga gang, diba?
01:53.8
Tapog hindi ka makapagbayang?
01:55.6
May physical contact.
01:56.8
Aha, may ganyan, no?
01:58.7
Kaya mas gusto daw ng mga Pinoy ang informal lending
02:02.1
kaysa sa formal lending.
02:03.5
Ano ba yung mga formal lending natin?
02:05.0
Banks, for example.
02:06.4
Mga banko o mga licensed na mga financing companies, for example.
02:10.8
Pero ayaw ng mga Pinoy doon.
02:12.3
Di ba lang na daw na mas mataas yung interest rate?
02:14.2
Kasi napapakiusapan.
02:15.4
Oo, kasi nga naman sa bank,
02:17.0
kapag kailangan ng bayaran, babayaran na talaga.
02:19.7
Sir, bis, kanina na sabi mo na nagpunta ka sa Taiwan
02:22.1
at mayroon na ulit na trip,
02:24.9
Ano ba nag-i-invite sa Indian service at pabalik-balik ka?
02:27.3
Oo, ako yung ang tawag ko nga dati ay
02:29.5
Taiwan Consulate.
02:31.0
Mali pa layo, di ba?
02:32.7
Wala pa lang konsulato doon kasi hindi nga siya bansa.
02:36.2
So ang tawag natin doon ay
02:37.8
Manila Economic and Cultural Office.
02:41.0
At sila po yung nag-invite sa akin.
02:42.8
So meron tayong MECO offices,
02:46.2
meron sa Taochung,
02:47.6
Taichung yata yung isa,
02:49.0
at saka meron sa Kaohsiung.
02:51.2
Doon ka nag-galing?
02:52.2
Doon ako nagpunta sa Taochung
02:54.0
at tayo ay inimbitahan ni Labat,
02:57.5
ni Labor Attaché Dikang on this.
03:00.8
At meron akong interview with him
03:02.7
about this money lending.
03:04.0
At kaya panoorin natin ito.
03:07.2
Iba naman ng muhitang,
03:08.3
living beyond their means.
03:09.3
Iba naman talaga ng muhitang,
03:10.5
para rin sa pamilya.
03:11.8
Meron daw po na dito ng mga tao-tangan
03:14.8
at ang kulat na rin ay passport.
03:16.8
Ano ba yung guidance ng mga nag-i-invite?
03:19.6
Puno una, it's not legal
03:21.8
to pull your passport.
03:23.1
In fact, mas kaya yung napapakitang
03:25.1
may have to offer
03:26.4
because you don't use
03:28.4
the passport as a guarantee.
03:30.4
You don't follow it.
03:31.8
But at the same time,
03:33.0
ang nangyari nga yun,
03:35.0
sana huwag na umabot sa government.
03:37.6
We really have to learn
03:39.2
to live with what we have.
03:40.9
Ayan ha, narinig nyo.
03:42.3
Bawal gawin pala talaga ng passport.
03:48.3
So bawal gamiting kolateral ang passport.
03:52.1
Huwag na walang natin gagawin.
03:54.1
Manaming salamat po kay Labat Des
03:57.3
at siya ka kay Ms. Joy
03:59.3
kasi sila yung nag-invite talaga sa akin.
04:01.3
At sa June 4 naman po ay doon tayo sa Taipei.
04:04.9
Kay Ms. Lin naman sa OWA din po yata ito.
04:08.3
So ano ba yung mga peligro ng informal lending?
04:11.6
Siyempre, ang isa na dyan ay yung napakataas na
04:14.7
interest rate kada buwan.
04:16.7
At yun nga, iligal po ang paggamit ng passport
04:20.2
bilang kolateral.
04:21.2
At siyempre, delikado rin yung sa lenders,
04:24.7
sa informal lenders kasi pwedeng may karahasan
04:27.4
na nangyayari siya din.
04:29.4
So biskap, at may peligroso ka sa informal lending,
04:32.7
bakit naman natin nirecommend na
04:34.7
sa formal institutions sumangutan
04:36.7
kung kinakailangan?
04:38.7
Actually, kasi yung mga nasa informal lending na yan,
04:41.7
hindi na nyan nila masyado chinecheck
04:43.7
kung kailangan mo ba talaga ng utang o hindi.
04:46.4
At kaya mo ba talagang bayaran ito o hindi.
04:48.4
Ang sa kanila, basta chacharge kita ng 10%.
04:52.4
Basta kumita ko sa'yo. Kung paano mo yan gagawin,
04:55.4
bahala ka sa sarili mo.
04:56.4
So, in effect, hindi talaga nila na-assess
04:58.4
kung ikaw ay may pangangailangan sa utang o hindi.
05:01.4
Although, sa mga formal ay may ganyang ding
05:04.4
mga kwento tayong naririnig.
05:06.4
Pero, mas maganda pa rin na formal
05:08.4
kasi kapag mayroon tayong reklamo
05:10.4
at may karahasan o may pang-aabuso na nagagana,
05:13.4
pwede tayong lumapit sa mga government agencies
05:16.4
at humingi ng tulong.
05:18.4
Kasi consumer protection ang tawag dyan.
05:20.4
Walang consumer protection sa informal lending.
05:23.4
So, paano ba tayo makakaiwas sa pagkakagipit?
05:28.4
Again, babalik tayo sa ating wastong pagbabudget.
05:31.4
515-2060 budgeting rule which is 5% for insurance,
05:35.4
15% of our income to savings, 20% to investments
05:41.4
and then 60% naman para sa ating expenses.
05:44.4
Mag-ipon po tayo ng ating emergency fund
05:47.4
at lumapit tayo sa bangko o legal na financial institutions
05:51.4
kung kailangan natin ng utang.
05:55.4
So, ano ba yung mga tips natin para maging financially stable?
05:59.4
Matutong magsabi ng no sa mga humihingi ng pera
06:03.4
at tayo ay maglagay ng disiplina sa ating tamang paghawak ng pera
06:08.4
at iwasan natin ang pagdepende sa informal lending.
06:11.4
Sir Vince, ang ganda ng magsabi ng no pero paano ba yung ginagawa?
06:15.4
I think, no. Agad, di ba? Huwag nang magpotumpik-tumpik pa.
06:20.4
At actually, alam naman natin yung mga karaniwan na mga dahilan
06:25.4
ba't sila pupunta, di ba?
06:26.4
Magpatoto lang at lagi mong sasabihin kung bakit mo hindi sila
06:30.4
pwedeng mapahiraman.
06:31.4
For example, sabihin sa iyo na,
06:33.4
ikaw kasi ang nakakaluhog e at ano kailangan na namin talaga.
06:36.4
Tapos sasabihin mo na, o alam ko ako yung nakakaluhog
06:39.4
pero ito kasing pera na ito ay inilalaan ko para sa pag-aaral ng anak ko.
06:43.4
O nakasalalay dyan sa pag-aaral ng anak ko yan, di ba?
06:48.4
At hindi ko talaga balakgalawin kasi magiging kasalanan ko ito sa anak ko.
06:56.4
At sana maintindihan mo yun, di ba?
06:59.4
So ang gawin nyo rin ay dalihin sila sa mga proper persons or institutions
07:04.4
na pwedeng makapagpahiram sa kanila.
07:08.4
Handa ka na bang lumevel up sa savings mo?
07:11.4
Join the SEDPICA Social Community and get started to be a social investor today!
07:16.4
Step 1. Umatend ng self-paced online pre-membership education seminar.
07:21.4
Mag-sign up sa bit.ly slash sedpico or pmes now na!
07:26.4
Step 2. I-deposit ang iyong initial share capital, membership fee,
07:31.4
at joint venture savings sa GCash, BDO Online Banking, BPI Online Banking,
07:36.4
Maya, EasyPay, or Direct Bank Deposit.
07:39.4
Daming options, di ba?
07:41.4
Sundi ng simple instructions sa bit.ly slash sedpipay para makapagsimula.
07:46.4
Step 3. Mag-login sa iyong SEDP SRI online account at ipaalam ang inyong deposit.
07:53.4
Go to bit.ly slash sedp online SRI at kami na ang bahala sa iyo.
07:59.4
Ano pang inihintay mo?
08:00.4
Sali na sa SEDPICA Social ngayon and let's start building a brighter financial future together!
