* AI ("Artificial Intelligence") subtitles on Tagalog.com are generated using "Whisper" by OpenAI (the same company that created ChatGPT and DallE2). Results and accuracy may vary.
* The subtitles do include errors occasionally and should only be used as a tool to help with your listening practice.
* You can request this website to create a transcript for a video if one doesn't already exist by clicking the "Request AI Subtitles" button below a video. Transcribing usually takes 30-40% of the length of a video to complete if there are no other videos in
the queue. For example, a 21 minute video will take 7-8 minutes to transcribe.
* Running a super fast cloud GPU server to do these transcriptions does cost money. If you have the desire and financial ability, consider
becoming a patron
to support these video transcriptions, and the other tools and apps built by Tagalog.com
00:00.0
NAKAKADEN ANG PUNO NANG LAKIDI
00:15.0
Nakakaden ang puno ng Lakidi, matatagpuan sa Kerala, siyudad sa bansang India.
00:22.0
Kinikilala ng mga tagroon bilang isang hunted tree.
00:26.0
Ang iba, pinagdarasalan at tinuturing na sagrado, pero marami ang sa puno ay nangingilapot.
00:33.0
May edad na sobra na sa isang daang taon, pinagdaanan ng maraming bagyo, tagbahatag tuyot,
00:39.0
nagkagyera at nagkarevolusyon, pero hindi nila ito mauang maputol.
00:45.0
Magugulat ka sa maalalaman mo na pinaluputan ito ng kadena dahil sa pinaniniwala ang espiritong pumapatay sa mga tagaroon.
00:55.0
Mayroong mga naniniwala at marami din namang nagiinala.
01:26.0
Kung pagmamasdan ang mapa sa bandang iba ba ng bansang India, makikita ang napakalaking estado ng Kerala.
01:34.0
Ilang kilometro mula sa pampang kung saan matatanaw ang Arabian Sea, kilala ang lugar sa mga beachfront tourist attractions nito, lalo na na napakainit doon.
01:45.0
Maraming mayayaman ang dumadayo sa dagat.
01:48.0
Sa isang itong distrito, sa tuktok ng Wayanad, matatagpuan ang Lakidi, 700 metro ang taas mula sea level.
01:57.0
Ang bayan ng Lakidi ay halos katulad ng karatig ng mga lugar, pero may natatangi itong pagkakakilanlan, ang isang nakakadenang puno.
02:07.0
Ang puno ay isang ficus, medyo malapad ang dahon, napakalaking ng ugat, halos labas ng lupa,
02:14.0
maitim ang katawan, gumagapang ang maliliit na sanga.
02:18.0
Ang nasa bukana ng Wayanad papuntang Tamaraseri Highway ay may nakapalupot na kinakalawang na kadena.
02:25.0
Alam ng mga tagroon ang nakakatakot na istorya ng matandang puno.
02:30.0
Pero kung ikaw ay hindi pamilyar sa nakamamanghang kasaysayan nito, kailangan bumalik tatlo na raang taon ng nakalilipas.
02:38.0
Mga panahon na ang India ay kontrolado ng Britanya.
02:43.0
Pagpasok ng mga taong 1600s, lumating ang mga Briton sa una ang balakay makipagkalakal at magtaguyod ng mga malalaking korporasyon upang makipagpalita ng iba't ibang sangkap.
02:56.0
Makaraan ng isang siglo, hindi lang kalakal ang naitaguyod, pati lakas militar, hanggang sa napunta sa kamay ng mga puti ang bansang mayaman sa sangkap.
03:08.0
Mga taong 1700s, lumawak ng lubusan ng kalakal at umasenso ang mga korporasyon sa iba't ibang bahagi ng bansa, katulad ng syudad ng Kerala.
03:18.0
Subalit hindi madali ang biyahe pababa sa daungan ng kalikot ng ayoy Kozikode dahil sa mabundok at makapalang gubat na pumapagit na doon.
03:27.0
Kaya nagpasya ang pamunuhan ng Britanya na gumawa ng mahabang kalsada upang mapadali ang biyahe.
03:33.0
Naghanap ang Viceroy ng mga tao na kabisado ang lugar upang tulungan silang ituruang daan, natatago sa gubat, at magpapasikot-sikot sa gilid ng mga bundok.
03:43.0
Siyempre, walang ibang masbihasa sa lugar kung hindi ang mga katutubo na tagawayanan.
03:50.0
Siyempre, sa una hindi pumayag ang mga taga roon na tulungan ang mga mananakop.
03:55.0
Pero nagbago ang kanilang isip noong nagbigay ng malaking pabuya sa kung sino man ang mangunguna sa malaking proyekto.
04:03.0
At sa isang kondisyon ng mga katutubo na walang mapipinsa lang kapunuan sa proyekto.
04:08.0
Dito nagpakilala ang magiting na pinuno ng tribong Paniyas na si Karine Tandan.
04:15.0
Tinuruan ng lalaki ang mga dayuan kung saan lulusot at saan gagawin pasikot-sikot sa gubat.
04:21.0
Alam nito ang lagusan kung saan walang mapipinsa lang kapunuan.
04:25.0
Matapos ang ilang araw, noong nasiguro ng mga Briton kung saan gagawa ng kalsada, hindi ba ang kasunduan ay isang malaking pabuya?
04:34.0
Pero hindi nila ito tinupad.
04:38.0
Malagim ang sinapit ng lalaki sa kamay ng mga Briton.
04:42.0
Matapos ilang tulungan, binaril si Karine Tandan.
04:46.0
Ayon sa kwento, pinatay ito upang masabi na sila ang mga Briton na nakatagpunang mahayos na daan at upang hindi ibigay ang malaking pabuya.
04:55.0
Ang ginawa sa pinuno ay napagalaman sa buong lupain.
04:58.0
Kalauna nagdalamhati ang pamilya ng lalaki kasama ng buong tribo.
05:03.0
Inabot ng ilang dekada ang paggawa sa kalsada ng Tamaraseri.
05:08.0
Nakalimutan na ang mga dayuhan ang ginawa sa katutubo, pero ang alaala nito ay sariwa pa rin sa puso ng mga Tagaroon.
05:16.0
Ngunit wala silang magawa laban sa makabagong armas ng makapangyarihan kolonyalista.
05:21.0
Malalagas lang ang buong lahi kung lalaban at siguradong mas marami pang masasawi.
05:27.0
Subalit hindi man nila makamit ang hustis siya dito sa lupa.
05:33.0
Marayal sa mundo ng mga espiritu, mayroong babawi.
05:56.0
Bakit may kadena ang puno ng Lakidi?
06:06.0
Paglipas ng maraming taon at pagdaan ng mahabang panahon,
06:10.0
ang pasikot-sikot na Tamaraseri mula sa pampang ng Kozikode papunta sa mabundok na Wayanad ay naging susi sa patuloy na kalakal ng mga Briton.
06:21.0
Ayon sa Business Today na kung susamahin ang halaga ng sangkap na nakuha ng Britanya mula sa bansang India sa loob ng halos dalawa na rangtaon ay aabot ng mga apatnaputlimang trilyong dolyares.
06:36.0
At isa sa dahilan ng malaking tagumpay sa kalakalan ay ang mga kalsada na nagdurugtong sa mga bundok at mga pampang, katulad ng kalsadang Tamaraseri.
06:47.0
Pagpasok ng taong 1900s, noong magulo na ang bansa dahil sa mga revolusyon laban sa Britanya, isang nakamamahampang yayari ang napapansin sa mahabang daan.
06:58.0
Marami ang nag-aatubiling maglakbay gamit ang kalsada dahil sa mga namamatay.
07:04.0
Sabay-sabay ang balita hinggil sa mga nahuhulog sa bangin, mga natatabunan ng gumuong lupa, at hindi may paliwanag na dahilan kung bakit yung iba ay hindi makarating sa parurunan.
07:15.0
Sa loob ng ilang dekada ito ay kumalat na balita, at mas tumindi pagdating ng 1900s.
07:22.0
Sa loob ng ilang dekada ito ay kumalat na balita sa buong lupain, at bago naganap ang unang digmaang pandayigdig, ang mga tagawayanad ay humingi ng tulong sa isang pari upang bigyan sila ng abiso hinggil sa mga namamatay sa Tamaraseri, at pinagtunan naman ito ng pansin.
07:40.0
Sa ikanagulat ng mga tagaron, ang batay sa pari ang sanihin ng mga pagkamatay ay dahil sa isang espiritu na nagkikinkim ng galit sa sino mang dumaraan sa kalsada.
07:52.0
At nung tinanong ng mga katutubo kung ano ang espiritu, ang sagot ng pari ay, ito ay isang katutubo na nagngangalang Karin Thandan, oo, ang lalaking pinatay ng mga Briton.
08:05.0
Sabalit hindi alam ng karamihan kung sino ang lalaki, hanggang sa isa sa mga matatandang katutubo ang nagsalita at naglahad ng kwento na naganap halos 200 taon na ang nakalilipas.
08:17.0
Sa ikanagulat ng marami, ang kwento ay muling nagbalik sa alaala ng mga matatandang miyembro ng tribo na nakarinig sa istorya mula sa kanilang mga ninuno.
08:27.0
Dahil dito nais nilang patahimikin ang espiritu ng lalaki at matapos na ang pagkamatay ng marami, hiningi nilang muli ang tulong ng pari.
08:36.0
Kaya sa isang mainit na hapon dumakaw ang mga ito sa isang bundok kung saan pinaniniwala ang binaril si Karin Thandan at doon tinawag ang kanyang mapuot na espiritu.
08:48.0
Kakaiba ang naranasan ng mga katutubo nung mga oras na iyon, pangyayari na hindi nila kailanman ay makalilimutan.
08:55.0
Sa tulong ng pari at pagbigkas ng mga orasyon, nabihig nila ang espiritu ni Karin Thandan at dinala sa isang puno.
09:03.0
Pinasumpa ito na hindi muling babalik pa sa mundo ng mga nabubuhay. At upang masiguro ang sinumpaan, binindisyonan ang isang kadena at pinalimot ito sa puno.
09:14.0
Sa paniniwalang hanggat nakapalupot ito, ang espiritu ni Karin Thandan ay mananatiling nakabihag.
09:21.0
Matapos ang ikalawang digmaang pandayigdig at noong nakamit na mga Indiano ang kanilang kalayaan,
09:27.0
ang mahabang kalsada ng Tamaraceri ay isa sa mahalagang daan na hanggang ngayon ay ginagamit patungong Wayanat o pababa ng Cozicode.
09:37.0
Sa kasalukuyang taong 2023, makikita ang puno ng lakidi na may kadena sa bandang itaas ng Tamaraceri Ghat.
09:45.0
Alam ng maraming Tagawayanad ang nakamamangang kwento hinggil dito.
09:49.0
Sa makatawid, pinaligiran ito ng maliit na bakod upang hindi gambalain ang mga bumibisita.
09:55.0
At dinadasalan din ang ilang Tagaron upang maging ligtas ang kanilang biyahe.
09:59.0
Ayon din sa mga residente, ang paglaki ng puno ay kasabay ng paghaba ng bendetadong kadena.
10:11.0
Maraming hiwaga at nakamamangang kaganapan ang kasama sa ating kasaysayan.
10:16.0
Minsay mahirap mang paniwalaan ng istorya dahil sa iyong iba ay siglo ng tinagal katulad ng kwento ni Karine Tandan.
10:24.0
Gayunpaman, naging bahagi ito ng kasaysayang mapait man ay hindi dapat kalimutan ng mamamayan.
10:32.0
Buksan mo ang iyong isip at hayaang lumalin pa ng lubusan ng iyong pangonawa sa mga kasaysayang kapubulutan ng maraming aral.
10:46.0
Katotohanan ng Susi
10:51.0
Sa Tunay Na Kalayaan
10:54.0
Katotohanan ng Susi
10:58.0
Sa Tunay Na Kalayaan
11:02.0
Katotohanan ng Susi
11:04.0
Sa Tunay Na Kalayaan
11:08.0
Katotohanan ng Susi
11:24.0
Katotohanan ng Susi
11:27.0
Katotohanan ng Susi
11:30.0
Katotohanan ng Susi
