01:03.0
Tinanggalan rin ng citizenship ang lahat ng nakatira o ipinanganak sa Dominican Republic na may lahing Haitian.
01:12.0
At hindi lang yan.
01:14.0
Meron pang itinatayong mataas na pader ang Dominican Republic para hindi makapasok ang mga Haitians.
01:21.0
Galit di umano ang mga Dominicans sa mga Haitians.
01:26.0
Pero alam mo rin ba, noon ay iisang isla pa ang Hispaniola.
01:31.0
Bakit kaya ito nahahalaga?
01:33.0
Sa kasalukuyan, ang isla ng Hispaniola ay nahahati ng 392 km na Dominican Republic-Haiti border.
01:41.0
Inuoko pa ng Dominican Republic ang 239 km at 332 km na Dominican Republic-Haiti border.
01:49.0
Sa isla ng Hispaniola ay mahahati ng 392 km na Dominican Republic-Haiti border.
01:56.0
Habang ang Dominican Republic ay isang popular na tourist destination sa Karibiyan,
02:00.0
ang Haiti naman ay isa sa mga bansa sa mundo na lugmok sa kahirapan.
02:06.0
Lalo pa silang naghirap nung inassassinate ang kanilang presidente na si Jovenel Muis noong Julay 2020.
02:14.0
At ito ay isa sa mga bansa sa mundo na lugmok sa kahirapan.
02:18.0
Lalo pa silang naghirap nung inassassinate ang kanilang presidente na si Jovenel Muis noong Julay 2021.
02:26.0
Sa kasalukuyan, ang bansa ay kontrolado na ng mga gangs,
02:30.0
nagkalat ang karahasan, maraming nawala ng trabaho, at lalong nagkukulang na sa pagkain.
02:36.0
Ayon sa aming research, merong tatlong dahilan kung bakit naghirap ang Haiti,
02:41.0
samantalang mas maginhawa naman ang Dominican Republic,
02:46.0
Sinasabing ang hirap sa Haiti ay nagugat sa kasaysayan ng dalawang bansa.
02:52.0
Bago pa man dumating ang mga Espanyol, ang isla ng Hispaniola ay tirahan ng mga katutubong Taino.
02:59.0
Taong 1492 nang matuklasan ni Christopher Columbus ang isla.
03:03.0
Sa silangang bahagi ng isla, itinatag ang unang kolonya ng Espanya
03:08.0
at tinawag itong Santo Domingo na ngayon ay Dominican Republic.
03:13.0
Pero noong ikasabinti na siglo ay nagsimulang dumaong ang mga piratang pranses sa isla.
03:19.0
Matapos ang labanan at agawan, noong 1697 ay ipinaubayan na ng Spain
03:25.0
ang kanlurang bahagi sa France at tinawag nila itong Saint-Domingue na ngayon ay Haiti.
03:31.0
At doon nagsimula ang magkaibang landas na tinahak ng dalawang lugar,
03:36.0
na mayani ang pang-aabuso ng France sa kanyang kolonya.
03:40.0
Pinabuso ang lupa na paulit-ulit tinatamna ng kape at asukay.
03:45.0
Kasabay nito ay ang pang-aabuso sa mahigit 800,000 aliping sapilitang kinuha sa Afrika
03:52.0
para magtrabaho sa mga plantasyon.
03:54.0
Samantala, ang nasasakupa naman ng Spain ay mas ginamit sa cattle o livestock farming.
04:00.0
Kaya bukod sa hindi na abuso ang lupa, hindi rin nangangailangan ng maraming aliping magtatanim dito.
04:07.0
Kalaunan ang mga alipin ng France ay nagsimulang mag-aklas noong 1791.
04:13.0
Nagtagal ang 13 years na revolusyon hanggang makamit ng Haiti ang kalayaan noong 1804
04:19.0
at idineklara ang Haiti bilang kauna-unahang malayang Black Republic sa mundo.
04:25.0
Pero kahit malaya, nanatiling mahirap ang Haiti dahil di na mapakinabangan ang inabusong lupa.
04:32.0
Dagdag pa rito, noong 1825, pinagbayad ng France ang Haiti ng 100 million francs,
04:39.0
una sa 21 billion dollars sa ating pera ngayon bilang kabayaran sa kanilang kalayaan.
04:45.0
Noong mga panahon kasing ito, para sa mga slave-owning countries tulad ng United States,
04:51.0
ang Haiti ay isang malaking banta.
04:54.0
Natatakot ni Umano sila baka maghiganti ang mga Black people.
04:58.0
Sa sapilitang pagpapabayad, siniguro ng France na kahit malaya na ang Haiti,
05:03.0
ay magpapatuloy pa rin ang pagdurusan nito sa mga susunod na henerasyon, lalo na sa kanilang ekonomiya.
05:10.0
At dahil sa kagustuhan kilalani ng mundo ang kanilang kalayaan,
05:14.0
walang nagawa ang Haiti kundi sumang-ayon.
05:17.0
Taong 1947, after 122 years, nabayaran na ng Haiti ang kanilang utang sa France.
05:25.0
Pati nga ang mga mamayang hirap ay voluntaryong bumunot sa sarili nilang pera
05:30.0
para matulungan lamang ang kanilang gobyerno sa pagbayad ng utang.
05:34.0
Imbes na gamitin para sa pagbangon ng Haiti, ang kanilang pera ay napunta lang sa France.
05:41.0
Ngayon, ang France ay isa sa pinakamayamang bansa sa mundo,
05:45.0
samantalang ang Haiti ay lugmog pa rin sa kahirapan.
05:50.0
Ethnic Differences
05:51.0
Ayon sa isang eksperto, ang populasyon ng Haiti na mga dating alipin galing Afrika
05:57.0
ay nagmula sa iba't ibang ethnic group,
06:00.0
kaya hindi sila nagkakasundo pagdating sa pagmanage ng kanilang lupain.
06:04.0
Kaya naman, hindi rin daw nakakapagtaka na ang bansa ay dumaranas ng maraming rebeliyon,
06:10.0
kudeta at iba pang karahasan hanggang ngayon dahil hindi sila nagkakaisa.
06:15.0
Samantala sa Dominican Republic naman, konti lang ang natirang Spanish sa bansa
06:20.0
dahil ang iba ay pumunta na ng Mexico.
06:23.0
Karamihan sa mga Espanyol dito ay nag-asawa ng mga katutubong Taino
06:27.0
at konti lang ang mga Africans dito dahil nga konti lang ang alipin kinuha nila.
06:32.0
Kaya ang mga mamamayan ng Dominican Republic ay mas nagkakaisa,
06:37.0
dahilan para magkaroon sila ng malagong ekonomiya.
06:40.0
Natural Disasters at Corruption
06:43.0
Talamak ang korupsyon sa Haiti at prone sila sa mga natural disasters tulad ng mga bagyo at lindol.
06:50.0
Lahat kasi ng kanilang mga syudad ay malapit sa baybayin,
06:54.0
kaya kapag may bagyo o pagbaha ay malaki talaga ang pinsala sa mga syudan.
06:59.0
Dahil na rin walang regular na supply ng kuryente ang bansa,
07:02.0
karamihan sa mga residente ay gumagamit na lamang ng kahoy bilang source of energy,
07:07.0
kaya malaking bahagi ng kagubatan ay kalbuna.
07:11.0
Patingnan nga sa Google Earth,
07:13.0
mapapansin mong ang bahagi ng Dominican Republic ay mas kulay-berde kaysa sa Haiti
07:19.0
dahil dito ay maraming lupa ang gumuguo tuwing may bagyo.
07:25.0
Hindi naman ganun kayaman ang Dominican Republic pero maraming Haitian ang pumapasok sa bansa para magtrabaho.
07:33.0
Maraming Haitians ang matagal nang nakatira sa Dominican Republic at ang iba ay doon na isinilang.
07:39.0
Pero nagulat ang lahat dahil noong 2013 ay binago ng Dominican Republic ang kanilang konstitusyon.
07:46.0
Ayon sa bagong konstitusyon, hindi na otomatikong ituturing na mamamayan ang mga ipinanganak sa bansa.
07:53.0
Ang mga taong ipinanganak lamang sa Dominican Republic na may Dominican na mga magulang o legal na residente,
08:00.0
ang ituturing na mga mamamayan.
08:02.0
Retroactive ang batas, kaya lahat ng mga Haitians na ipinanganak sa Dominican Republic simula 1929 ay apektado.
08:10.0
Kaya naman tinatayang 210,000 na dating Dominicans pero nagmula sa lahing Haitian ang biglang nawalan ng citizenship.
08:19.0
Sila ay hinuhuli at dinideport. Bakit?
08:22.0
Ayon sa Haitian-American historian at educator na si Dr. Bertrude Albert,
08:27.0
ang konsepto ng anti-Haitianismo ay nagugat ni Umano noong sinakop ng Haiti ang Dominican Republic.
08:34.0
Yes, noong lumaya ang Dominican Republic mula sa Spain noong 1821,
08:39.0
naging panandalian lamang ito dahil noong 1822 ay sinakop naman sila ng Haiti.
08:46.0
Layunin ang Noe Pangulo ng Haiti na si Jean Pierre Boyer na pag-isahin ang dalawang bansa,
08:52.0
kaya sinakop nito ang Dominican Republic.
08:55.0
Umabot ng 22 years ang pananakop bago nakamit ng Dominican Republic ang kalayaan noong 1844.
09:03.0
Galit di Umano ang ilang mga Dominicans sa Haiti, lalo na sa Presidenteng si Boyer,
09:09.0
dahil inataki daw nito ang Dominican culture.
09:12.0
Pinagbawalan silang magsalita ng Spanish at pinagsalita ng French.
09:16.0
Binawasan niya rin ang mga religious festivities at ibang pagtitipon para maiwasan ang pagrarali laban sa Haitian government.
09:24.0
Marami din daw ang mga pinaslang na Dominicans.
09:27.0
Dahil dito, taong 1937, noong maupo bilang Pangulo ng Dominican Republic ang diktador na si Rafael Trujillo,
09:35.0
ay inutos daw nito ang pagpatay sa mahigit 20,000 Haitians.
09:40.0
Ito ay tinawag na Parsley Massacre na lalong nagpainit sa hidwaan sa pagitan ng mga Haitians at Dominicans.
09:47.0
Itinuring daw ni Trujillo na banta sa siguridad ng Dominicans ang mga Haitians.
09:53.0
At kahit nga sa kasalukuyan ay itinuturing pa rin silang banta ng ilang mga Dominicans.
09:59.0
Dahil nga maraming Haitians ang nagtatrabaho sa Dominican Republic,
10:03.0
kinukuha daw ng mga Haitians ang mga trabaho na dapat ay sa mga Dominicans.
10:08.0
At sa kaguluhang nagaganap ngayon sa Haiti,
10:11.0
marami ang gustong pumasok sa Dominican Republic para maging ligtas.
10:16.0
Pero marami ang hindi pinapapasok ng mga Dominicans.
10:20.0
Sa katunayan, noong 2022 ay nagtayo ang Dominican Republic ng Pader
10:25.0
na may taas na 4 meters para mapigilan ang mga Haitians na makapasok sa bansa
10:30.0
at pati na rin ang pagpupuslit ng armas, droga at kalakal.
10:35.0
Magkaiba nga ang tinahat na landas ng dalawang bansa.
10:38.0
Ang Haiti ay nalugmok sa kahirapan habang ang Dominican Republic ay nagkamit ng kaunlaran.
10:44.0
Sana lamang sa halip na manaig pa ang diskriminasyon,
10:48.0
ay tulungan ng mga Dominicans ang mga Haitians para makabangon.
10:53.0
Nagustuhan niyo po ba ang video natin ngayon? Kung oo, ay mag-comment ng big yes!
10:58.0
And by the way, nais po namin magpasalamat sa inyong walang sawang suporta, mga ka-awesome!
11:03.0
Shout out diyan kina JLZ Arribiot, Cathy Ingeo, Luz Pontirez, at Spravidlivos Vostorzes Voyet.
11:12.0
Salamat din po sa ating mga top fans, LV Dikina Divino, Felma Galieto, J Getes II, at Sempna Twico Dimate Pipito.
11:23.0
At syempre, salamat rin po sa mga nagbigay ng stars, Maya Meneses Lagun, at Justado Piratero Rebriaric.
11:31.0
This is your Ati O from our Republic. Hanggang sa muli and stay awesome!
