00:30.2
Sa North Korea, mahigpit na ipinagbabawal ng pagmamayari
00:33.9
ang paggamit o ang pagbabasa ng Biblia.
00:36.8
Ito ay dahil naniniwala ang supreme leader nila
00:39.2
na ang Biblia ay simbolo ng Western culture
00:42.1
na pwedeng makapagbago ng pananaw ng isang North Korean citizen.
00:46.7
Marami nang naparosahan sa batas na ito.
00:49.2
Isang babaeng kristyano ang minsan nang inaresto at pinatay
00:52.5
matapos siyang mahuli ng mga otoridad
00:54.7
na nagbibigay ng Biblia sa mga tao.
00:57.0
Noong 2014, isang American citizen na nagtutur sa Hermit Kingdom
01:01.7
sa pangalang Jeffrey Fowl ang ikinulong ng limang buwan
01:05.4
matapos niyang maiwan ang daladalang Bible sa CR
01:08.5
ng isang restaurant sa North Korea.
01:11.6
2. Walang Choice Tuwing Election
01:14.7
Medyo maguluman tuwing elections.
01:17.8
Nag-aaway ang mga magkakaibigang magkaibaang ibuboto
01:20.9
o pagdedebate ng buong pamilya.
01:23.3
Mahalaga pa rin ito dahil binigyan tayo ng pagkakataong
01:27.0
pumili ng mga taong mamumuno sa ating bansa.
01:30.5
Buti na lang wala tayo sa North Korea.
01:33.0
Isa sa mga pinagkaiba natin sa elections sa North Korea
01:36.1
ay ang edad na pwede kang bumoto.
01:38.8
Doon kasi, kung 17 ka na, pwede na.
01:42.2
Ang masama lang doon, hindi ka naman talaga pumipili
01:45.2
dahil pagbukas mo sa iyong balota,
01:48.2
isang pangalan lang ang nakasulat doon.
01:50.8
At syempre, walang iba kundi si Kim Jong-un.
01:54.0
100% ng votes ang nakukuha niya.
01:57.0
At kung elections lang, para siyang si Floyd Mayweather sa boxing.
02:02.9
Pangatlo, lahat ay kailangang mag-display ng picture
02:06.2
ng kanilang leader sa bahay.
02:08.3
Sa North Korea, may batas na naguutos sa mga tao
02:11.6
na maglagay ng portraits ng kanilang leader sa kanilang mga bahay.
02:15.6
Kailangan itong panatilihing malinis at ilagay sa isang paler
02:19.0
kung saan walang ibang litrato ang nakasabit.
02:21.6
Upang masigurong sumusunod ang mga tao sa batas,
02:25.0
pumapasok sa mga bahay ang mga pulis,
02:27.0
upang i-check ang portraits.
02:28.5
Kung may masamang nangyari sa mga portraits,
02:31.0
paparusahan ka ng gobyerno at posibleng kang hatulan ng death penalty.
02:36.0
Sa katunayan, noong 2007,
02:38.5
isang ama ang piniling iligtas ang kanyang portraits ng supreme leader
02:42.5
kaysa sa kanyang anak nang magkaroon ng flash flood sa kanilang lugar.
02:47.5
Ikaapat, death penalty para sa mga taksil.
02:51.0
Masama ang pagkataksil sa presidente ng iyong sariling bansa.
02:55.0
Pero mas masama ito,
02:56.5
kung nakatira ka sa North Korea.
02:59.0
Sa Hermit Kingdom,
02:60.0
lahat ng nahuhuling na taksil kay Kim Jong Un ay pinapatawan ng death penalty.
03:06.0
O sa mandaling salita, pinapatay.
03:08.5
Kahit makatulog ka lang sa isang meeting kasama ang presidente,
03:12.0
ay pwede ka nang matawag na taksil at patayin.
03:15.5
Kung ayaw mong maniwala,
03:17.0
tanungin mo na lang ang defense minister ng North Korea na si Hyun Yong Chol,
03:22.0
na siyang binaril gamit ang isang anti-aircraft fire
03:25.0
sa harap ng isang daang tao
03:27.0
pagkatapos nitong makatulog sa meeting niya kay Kim Jong Un.
03:31.5
Teka, hindi niyo na pala siya pwedeng tanungin.
03:39.5
Tangkilikin ang sariling atin.
03:41.5
Yan ang dapat nating gawin.
03:43.0
Pero mahirap naman ding itanggi na iba din ang dating ng mga kanta at pelikula mula sa ibang bansa.
03:49.0
Lalo na ngayon nasikat na sikat na ang mga K-pop groups o mga teleserye mula sa South Korea.
03:55.0
Magpasalamat ka na lang at hindi ka nakatira sa North Korea.
03:59.0
Dahil doon, mahigpit na ipinagbabawal ang pagnuod o pagtangkilik sa mga movies o kanta na galing sa ibang bansa.
04:07.5
Sa katunayan, noong 2015, ipinagiba ni Kim Jong Un ang lahat ng cassette tapes at CDs na may lamang illegal na movies at kanta.
04:17.0
Kung mahuli ka mang nanunood ng American movies, posibleng ka pang patawan ng death penalty.
04:23.0
May tatlong channel lang ang mga TV.
04:25.0
At lahat ng ito ay kontrolado ng gobyerno.
04:29.0
Pang-anim, hindi lahat ay pwedeng maka-access sa internet.
04:33.0
Parte na ng araw-araw nating buhay ang paggamit sa internet.
04:37.0
Siyempre, kailangan nating bisitahin ang Facebook natin.
04:40.0
Baka nag-heart na si Crush sa bagong picture mo o sa Instagram kasi dapat cool yung pictures mo doon.
04:47.0
O kung di naman, Twitter.
04:49.0
Ang daming mababasa doon, pati na mga balita.
04:52.0
Pero kung nasa North Korea ka,
04:55.0
huwag ka na lang umasa na makapag-online.
04:58.0
Sa Hermit Kingdom, piling-pili lang ang pwedeng makagamit ng internet.
05:02.0
Walang internet ng mga ordinaryong tao sa bansa at ang meron lamang ay ang mga high-level officials na malapit kay Kim Jong Un.
05:10.0
Kung makapag-internet ka man, ang pwede mo lang gamitin ay ang national internet ng North Korea na tinatawag na Wangmyeong.
05:17.0
Siyempre, dahil North Korea, mahina ang signal nito at kadalasan sa mga websites na pwede mong bisitahin ay kontrolado pa rin.
05:24.0
Pangpito, mananagot pati ang pamilya sa krimeng nagawa.
05:31.0
Lahat ng bansa ay nagpapataw ng parusa para sa isang krimen.
05:35.0
Subalit kung nakatira ka sa North Korea, hindi lang ang nakagawa ng krimen ang napaparusahan.
05:41.0
Damay pati pamilya.
05:44.0
Sa Hermit Kingdom, naniniwala at pinapractice nila ang kin punishment o ang pagpaparusa sa pamilya ng nakagawa ng krimen hanggang sa third generation.
05:53.0
Sa madaling salita, kung makakagawa ka ng krimen, hindi lang ikaw ang makukulong.
05:59.0
Pati na rin ang iyong lolo at lola, ang iyong mga magulang at ang iyong mga anak.
06:04.0
Sa pamamagitan nito, walang preso ang gugustuhin tumakas dahil kasama na niya sa loob ang kanyang pamilya.
06:11.0
Pangwalo, mayroon silang sariling rule sa basketball.
06:15.0
Ang basketball ang pinakasikat na esport sa Pilipinas.
06:19.0
Kahit saang bansa mapunta ang Pinoy, talagang hindi magpapataw.
06:22.0
Tignan niyo naman si Kai Soto.
06:26.0
Subalit, kung sa North Korea tayo pupunta, mukhang mahihirapan tayong maglaro ng basketball doon.
06:32.0
Kakaiba ang rules ng basketball sa North Korea.
06:35.0
Lahat ng dunks ay 3 points.
06:37.0
Kapag nakashoot ka sa 3-point line, may 4 points ka.
06:41.0
Lahat ng free throws na hindi maishoot ay idededuct sa total points mo.
06:46.0
At higit sa lahat, kapag nasa final 3 seconds na kayo ng laro, lahat ng tirang maisusunod.
06:51.0
Nang tirang maisusot mo ay katumbas ng 8 points.
06:55.0
Sinong gustong maglaro ng North Korean Basketball diyan?
06:58.0
Pangsyam, walang kuryente tuwing gabi.
07:02.0
Sino na ang nakaranas nito?
07:04.0
Nagtatrabaho o nag-aaral ka sa computer mo tapos bigla na lang nag-brown out.
07:09.0
Nakakainis diba? Ang dilim-dilim na nga, ang init-init pa.
07:13.0
Bigla ka pang natigil sa ginagawa mo.
07:16.0
Mabuti na lang hindi ito nangyayari ng madalas.
07:19.0
Mabuti na lang wala tayo sa North Korea.
07:22.0
Sa North Korea, gabi-gabi silang nakakaranas ng brown out dahil sa matinding energy crisis sa bansa.
07:29.0
Sa katunayan, sa hirap ng sitwasyon nila sa kanilang kuryente, iligal ang paggamit ng microwave.
07:35.0
Kung pwede man, kailangan mong magpaalam ng mabuti sa gobyerno.
07:40.0
Pang-sampo, ang gobyerno ang magdideside kung sino ang titira sa capital ng bansa.
07:47.0
Ibang ba o may kakaibang dating talaga kapag nakakira ka sa capital city ng bansa?
07:52.0
Siguro dahil sa capital city mo rin talaga makikita ang lahat.
07:56.0
Mas maraming establishments, mas maraming tao, at syempre, mas progresibo.
08:02.0
Buti na lang at libre lang tayong tumira sa capital natin sa Maynila. Iba kasi sa North Korea.
08:08.0
Sa North Korea, tanging ang mga pinakamayaman at pinakasikat lamang ang pwedeng tumira sa capital city na Pyongyang.
08:16.0
Lahat ng mga tao doon ay malapit kay Kim Jong-un dahil sa kanilang pera at impluensya.
08:21.0
Upang makatira sa Pyongyang, kailangan mong magpaalam ng mabuti sa gobyerno.
08:27.0
Pang-labing isa, bawal ang gupit sa buhok na hindi aprobado ng gobyerno.
08:33.0
Gusto mo man ng long hair, short hair, yung may bangs o kahit gusto mong magpakalbo,
08:39.0
ang pinakamagandang bagay pagdating sa pagpapaggupit ng buhok ay talagang walang pwedeng makialam
08:45.0
kung ano ang gusto mo.
08:47.0
Siyempre, kung hindi magugustuhan ng nanay mo, papagalitan ka pero tatanggapin din naman niya yan kapag tumagal na.
08:54.0
Hindi katulad sa North Korea na talagang pwede ka pang makulong sa gupit mo.
08:60.0
Simula noong 2013, ang gobyerno na ng North Korea ang nagdidikta sa gupit ng kanilang mga nasasakupan.
09:07.0
May 28 approved haircuts lamang sa North Korea, 18 ang haircuts na pwedeng pagpilian ng mga babae,
09:14.0
at sampu lamang para sa mga lalaki. Ito ang ilan sa mga approved haircuts sa North Korea.
09:20.0
At kung nagtatanong kayo, hindi kasali ang gupit ni Kim Jong-un sa approved haircuts.
09:26.0
Siyempre, gusto niya na unique ang kanyang gupit.
09:30.0
Panglabing dalawa, prison camps.
09:33.0
Para sa isang bansa kung saan napakahigpit ang mga batas at pwede ka nang arestuhin para sa isang maliit na bagay,
09:40.0
maraming North Koreans ang nakakulong sa prison camps.
09:44.0
Ayon sa mga balita, halos nasa 200,000 na ang nasa prison camps na ito.
09:49.0
At dahil sa dami nila, hindi na sapat ang pagkain sa prison camps at marami ang namatay sa malnutrition.
09:56.0
Halos 40% na mga preso.
09:58.0
At huwag mong kalimutan na nandito rin ang pamilya ng mga nakulong dahil sa pagpractice ng North Korea ng kin punishment.
10:06.0
Kapag nakatakas ang isang preso, ang kanyang pamilya ang mananagot at papatayin sila.
10:11.0
May ilang preso din ang namamatay sa bigot.
10:13.0
Pagkatakas ang namamatay sa bigot ng trabaho nila sa araw-araw.
10:20.0
Marami sa atin ang may pamilya sa labas ng bansa.
10:23.0
Nanay, mga pinsan, at syempre yung iba, mga kasintahan na nasa abroad.
10:28.0
Maswerte tayo dahil kung namimiss natin sila, pwede lang tayong mag-international calls sa kanila.
10:34.0
Medyo mahal nga lang pero pwede mo na silang kausapin.
10:37.0
Bawal ito sa North Korea.
10:40.0
Mahigpit na ipinagbabawal ni Kim Jong-un ang international calls at itinuturing itong krimen sa North Korea.
10:47.0
Sa katunayan, noong 2007, isang manager sa isang North Korean factory ang pinatay sa harap ng mahigit kumulang 150,000 na tao.
10:57.0
Matapos siya ang akusahan na tumatawag sa abroad gamit ang mga teleponong naka-install sa basement ng kanyang factory.
11:05.0
Pang labing apat.
11:06.0
Sa Pilitang Military Service.
11:08.0
Maraming bansa sa mundo kung saan kailangan mong magsilbi sa military ng iyong bansa.
11:13.0
Kabilang sa mga bansang ito ang Russia, Brazil, at syempre ang North Korea.
11:18.0
Subalit may pagkakaiba sa compulsory military service ng North Korea.
11:23.0
Doon, hindi lang mga lalaki ang kailangan mag-enlist sa army, pati na rin ang mga babae.
11:29.0
Kailangang magsilbi ang mga babaeng may edad na 17 hanggang 20 sa military ng North Korea.
11:35.0
Mas mababa nga lang ang required service time ng mga babae.
11:37.0
Kailangan lang nilang magsilbi sa loob ng 7 years habang 10 years naman para sa lalaki.
11:45.0
Ginawa ito ng North Korea upang mas mapadami pa ang kanilang military force.
11:51.0
Pang labing lima.
11:52.0
Bawal umalis ng bansa.
11:54.0
Sa dami ng mahihigpit na batas na napag-usapan natin sa video, siguro tinatanong nyo bakit hindi na lang mang ibang bansa ang mga North Koreans.
12:04.0
Dahil kung hindi nyo pa alam, sasabihin ko sa inyo.
12:06.0
Bawal silang lumabas ng bansa.
12:10.0
Kapag nahuli kang tumatakas, siguradong death penalty ang kahahantungan mo.
12:15.0
Kahit ang mga North Koreans na sumubog tumawid sa border papuntang South Korea ay agad na binaril ng mga guards na nakabantay.
12:23.0
Ang hirap na nga ng buhay sa North Korea tapos hindi ka pa pwedeng umalis ng bansa.
12:28.0
Pero kung gusto nyo talagang malaman ng mga ilang paraan na pwede kang makatakas sa kamay ni Kim Jong Un,
12:34.0
panoorin nyo itong 8 paraan para makatakas sa North Korea.
12:38.0
Pwede nyo rin panoorin kung paano nahati ang Korean peninsula.
12:42.0
At kung bakit may North at South Korea na ngayon.
