01:30.0
Nang sumapit na ang araw na nag-aagaw buhay na ang matanda, ay muli niyang ipinatawag at kinausap si Lolo Elmer noon.
01:41.9
Sinabi niya rito na kapag sumapit ang araw ng undas at sumakto sa araw ng biyernes,
01:48.6
magtungo umano siya sa sementeryo at hukayin ang kanyang puntod.
01:54.9
Pagkatapos ay kunin umano niya ang tuway-tuway nito.
02:00.0
Yun umano ang magbibigay kay Lolo Elmer ng iba yung lakas,
02:06.4
at magiging proteksyon nito sa araw-araw.
02:12.6
Magsisilbi umano yung mutsa na magagamit niya sa oras ng pangangailangan.
02:18.0
Malaki din umano ang maitutulong nito sa kanyang panggagamot.
02:22.7
Kung hindi niyo na itatanong,
02:24.8
lumaki sila sa pamilya ng mga manggagamot at mga antingero.
02:30.0
hindi po nakakaalam kung ano ang tuway-tuway.
02:33.5
Ito yung buto sa tuhod natin na pinaniniwala ang pwedeng maging anting-anting
02:37.8
kapag nagawa mo ang tamang proseso ng pagkuhan nito
02:41.9
at kung yun ay kusang ipinagkaloob sa inyo ng taong may-ari nun.
02:49.2
Sa madaling salita,
02:51.7
si Lolo Elmer ang napili ni Lolo Ismael na mga laga sa kanyang tuway-tuway.
03:00.0
Nang makarating si Lolo Elmer sa sementeryo,
03:04.3
nasa bungad pa lamang siya ay nagsitayuan ng kanyang mga balahibo.
03:11.2
kumaka palang kanyang batok dahil sa matinding kilabot.
03:16.0
Tanging ang dalanyang lampara ang nagsisilbing ilaw niya sa madilim na paligid nun.
03:22.4
Sinalubong umano siya ng amoy ng mga kandila
03:25.1
at samyo ng mga lumang kahoy na mga ataol.
03:30.0
Hindi niya mawari kung bakit sa kabila ng napakalamig na hangin na dumadampi sa balat niya
03:37.1
ay nagagawa pa rin niyang pagpawisan ng ganun katinde.
03:43.3
Nang mga oras na yun ay pakiramdam niya,
03:46.6
may nagmamasid sa kanya.
03:49.3
Hindi umano niya maiwasang hindi matakot dahil sa
03:52.5
sa bawat pagakbang ng kanyang mga paa
03:55.3
ay may naririnig din siyang mga yabag na sumusunod sa kanyang likod.
04:00.0
Sa tuwing lilingon siya ay wala naman siyang nakikitang ibang kasama nun.
04:07.9
Tinatagan na lamang niya ang kanyang loob,
04:10.8
lalo pat malapit na siya sa puntod ng kanyang lolo Ismael.
04:17.4
Saglit umano siyang natigilan sa kanyang paglalakad
04:20.6
nang makarinig siya ng boses ng isang sanggol na umiiyak.
04:27.4
Lumingon siya sa likuran pero wala siyang nakita nun.
04:30.0
Tumingin siya sa kaliwat-kanan pero wala pa rin.
04:35.6
Nang ibalik na niya ang paningin sa kanyang harapan,
04:39.5
ay napaatras siya nang bumungad sa kanya
04:42.5
ang imahe ng isang babaeng nakalutang sa hangin.
04:48.6
Nakasuot umano ito ng pamburol na bistida
04:51.3
habang may hawak naman itong kalansay na sanggol.
04:57.4
Napasigaw raw siya nun.
04:58.4
Pikit mata siyang tumakbo pa sulong kung saan nilampasan lamang niya
05:03.0
ang multo ng babaeng iyon.
05:06.3
Lumusot pa siya sa malausok nitong katawan.
05:10.0
Hingal na hingal siya nang makarating ang puntod ni lolo Ismael.
05:14.3
Ipinatong niya sa itaas ng puntod nito ang hawak niyang lampara
05:17.9
at saglit munang nagpahingaron.
05:23.5
Yun ang ikatatlong taong pagkamatay ni lolo Ismael
05:26.2
at yun din ang tamang araw.
05:28.0
Tamang araw na dapat na niyang gampanin
05:29.9
ang kanyang ipinangako sa matandang iyon.
05:34.9
nakukunin at pangangalagaan niya
05:37.7
ang tuway-tuway nito.
05:43.7
Nang akmang bubuksan na sana niyang nitso,
05:48.3
napansin niyang parang may nauna nang nagbukas nito.
05:52.5
Parang binutasan na ito pagkatapos ay
05:55.0
tinakpan lamang din.
05:58.0
Halatang halata o mano kasi
06:00.4
yung pinagbuksan ng bagong sementong yun.
06:04.6
Gamit ang silsil at maso ay mabilis niyang nabuksan ng puntod.
06:09.5
Buong lakas niyang hinila palabas ang kabaong.
06:13.2
Saglit muna siyang nagalay ng panalangin bago niya yung buksan.
06:18.7
At pagkabukas niya,
06:21.0
tumambad sa kanya ang kalansay ni lolo Ismael.
06:25.3
Gay na lang ang pagkagulat niya ng makitang wakay.
06:28.0
Wala na ang tuway-tuway ng kanyang lolo.
06:32.5
May nagnakaw nito sa madaling salita.
06:36.5
Naiyak na lamang siya noon dahil pakiramdam niya
06:38.6
ay nabigusyang tuparin ang pangako niya sa matandang yun.
06:43.1
Napa sa kamay ng iba ang tuway-tuway nito.
06:47.6
Natigilan sa pag-iyak si lolo Elmer
06:49.7
nang bigla niyang marinig ang boses ni lolo Ismael.
06:54.8
Sinabi nito ang pangalang,
07:00.2
Hindi alam ni lolo Elmer kung saan nanggaling ang boses na yun
07:03.6
pero hindi siya maaaring magkamali.
07:07.2
Boses yun ng kanyang namayapang lolo.
07:11.0
Muli niyang ibinalik ang ataol ng kanyang lolo
07:13.5
at isinarado yun gamit ang dala niyang semento.
07:18.1
Habang naglalakad siya pa uwi sa kanilang bahay,
07:21.6
hindi mawala-wala sa isip niya ang narinig niyang boses noon.
07:27.2
alam na niya na siya ayaw.
07:27.8
Alam na niya na siya ayaw.
07:27.9
Alam na niya na siya ayaw.
07:28.0
Nang may matinding pagkaingit sa kanya
07:30.0
ang kanyang nakakatandang kapatid na si lolo Edwin.
07:34.4
Minsan na nitong nabanggit sa kanya na balang araw
07:37.0
ay mahihigitan din niya si lolo Elmer.
07:40.5
Madalas din itong maghimotok noon
07:42.1
at sinasabi pa nito sa kanyang lolo at lola
07:44.4
na wala raw silang ibang paboritong apo
07:47.3
kundi si lolo Elmer lang.
07:51.3
Nang araw na ibinilin sa kanya ni lolo Ismael
07:54.1
ang tuway-tuway ay nabanggit niya yun kay lolo Edwin.
07:56.9
Dahil na rin pinilit siya nitong sabihin
07:59.6
ang lahat ng ibinilin sa kanya ng kanyang lolo.
08:03.7
Inakala kasi nito na may ipapamanang malaking halagang matanda.
08:11.4
magan niyang pinuntahan ang bahay ng kanyang kuya
08:14.0
para talungin kung ito nga ang kumuha sa tuway-tuway ng kanilang lolo.
08:19.9
Nang magkaharap na sila ay mahinahon niya itong tinanong pero
08:23.2
pasinghal na sumagot si lolo Edwin.
08:26.9
Sinabi nito sa kanya na siya na raw ang nagmamay-ari ng mutsa ng tuway.
08:34.0
Hinding-hindi daw umano niya yun ibibigay kay lolo Elmer
08:37.5
dahil sa kanya naman daw talaga dapat mapunta yun.
08:41.2
Gawa ng mas matanda siya kay lolo.
08:44.6
Bagamat na kumpirman na niya na ito nga ang nagnakaw ng tuway-tuway ng kanilang lolo
08:49.1
ay hindi na siya namilit pa na ibigay ito sa kanya.
08:53.8
Dahil alam niyang kahit anong gawin niya
08:55.8
ay hindi yun ibibigay sa kanya ng kanyang kuya.
09:01.7
Nakiusap na lamang siya sa kanyang kapatid na kahit anong mangyari
09:04.6
ay alagaan nito ang tuway-tuway ng kanilang lolo
09:07.2
at huwag na huwag niya itong gagamitin sa masama nun.
09:12.3
Hindi na raw sumagot noon si lolo Edwin.
09:15.3
Bagkos ay tinaliman lamang niya ng tingin si lolo Elmer
09:18.3
at ipinagtabuyan na ito palis.
09:22.9
Sa inastao man nun ito ay parang ibang tao si lolo Edwin.
09:25.8
Kaya naman umuwi na lamang ito.
09:28.4
Nadala ang pagkadismaya at lungkot.
09:33.0
Makalipas ang ilang araw,
09:35.4
kumalat sa buong barangay nila ang tungkol sa anting-anting na hawak ni lolo Edwin.
09:40.9
Umabot yun hanggang kay lolo Elmer.
09:44.1
Ayon sa mga sabi-sabi,
09:46.4
si lolo Edwin mismo ang nagkalat ng balitang
09:49.0
meron siyang hawak na mutya na maaring makapagpagaling sa may mga sakit
09:54.0
at maghatid ng swelter.
09:58.4
Inikayat umanon niya ang mga may sakit sa kanilang lugar na sa kanya na lamang magpagamot.
10:04.2
Mataas ang halagang siningil niya sa mga taong lumalapit sa kanya.
10:08.8
Depende kung anong uri ng sakit meron ito.
10:12.9
Mas malalang sakit,
10:14.6
mas malaki ang singil.
10:17.4
Napailing na lamang si lolo Elmer dahil sa mga hindi kaaya-ayang ginagawa ng kanyang kapatid nun.
10:24.3
Pamilya sila ng mga gamot na mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga
10:25.0
ng mga gamot pero kailanman
10:26.5
ay hindi sila nagpabayad
10:29.0
sa kanilang serbisyo sa mga tao.
10:32.3
Ayon nga sa laging sinasabi
10:33.9
sa kanya ng lolo niya,
10:36.1
ang kakaya nila sa panggagamot
10:37.6
ay ipinagkaloob sa kanila ng Diyos
10:39.6
na walang bayad kaya
10:40.7
ipamigay rin ito na walang bayad.
10:45.4
Tanging si Lolo Edwin
10:46.5
ang hindi sumasangayon
10:48.0
sa ganoong paniniwala
10:49.1
kaya naman siya lamang
10:50.9
ang hindi tinruuan ng kanilang lolo at lola
10:53.5
sa larangan ng panggagamot
10:55.5
dahil alam nila na hindi maganda
10:58.2
ang kahihinatnan nito
10:59.3
lalo na't may pagkahambog ito
11:04.5
Yun ang dahilan kung bakit palagi
11:06.1
itong naiingit kay Lolo Elmer
11:07.9
dahil bukod sa may alam na ito sa panggagamot
11:10.2
ay maraming tao sa kanilang lugar
11:12.6
ang humahanga rito.
11:15.3
Marami itong kaibigan
11:16.4
dahil matulungin ito at mabait.
11:19.2
Taliwas na taliwas
11:20.1
sa ugali ni Lolo Edwin.
11:26.4
ng mga nagpapagamot
11:27.6
ang bahay ni Lolo Edwin
11:31.0
dahil naisip niya
11:31.8
na malaki-laki ang kikitain niya.
11:35.2
Lahat ang ginamot niya
11:37.8
ng mabilis na pagalin
11:41.7
nagbayad ng malaking halaga.
11:46.2
para lang may maipambayad
11:49.9
Habang yung ibang may sakit
11:50.9
na walang kakayang magbayad
11:53.5
itlood na sa kanyang harapan
11:56.9
niya ito ginamot.
11:59.2
Lahat na mga kinita
12:00.7
ay ginamit niya sa sugal.
12:03.8
siya sabay sabungan
12:04.7
ni hindi rin niya
12:06.5
inaabutan ng pera
12:07.7
ang kanyang may bahay
12:08.6
at ang kanyang mga anak.
12:12.7
Dahil sa maling paggamit
12:13.9
niya sa tuway-tuway
12:16.5
na nawalan na ito
12:17.4
ng visa sa panggagamot.
12:19.9
At ang mas malalapa
12:21.0
naging kabaliktaran
12:26.1
Imbis na gumaling sila
12:27.3
ay mas lalo pa silang
12:29.7
wala ni isa mang gustong
12:31.7
magpagamot sa kanya.
12:38.6
kalapit na barangay.
12:41.1
Naging sunod-sunod din
12:42.9
na dumating sa buhay niya.
12:46.4
kahit anong gawin niya
12:53.5
ang kanyang may bahay.
12:57.0
ang mga anak nila.
13:05.7
niyang manok na panabong.
13:15.0
sa kalan na umaapoy.
13:17.6
Ito ang sinisisi niya
13:19.3
ng mga hindi magandang
13:20.6
nangyari sa kanya.
13:26.1
ang pagkagulat niya
13:27.3
nang makita niyang
13:29.1
sa kalanang tuway-tuway
13:30.6
ni hindi man lamang
13:35.2
Pati yung inilagay niyang
13:37.0
ay buong-buo pa rin
13:38.2
at wala man lamang
13:39.3
bakas ng pagkasunog nun.
13:43.4
dadamputin na niya yun
13:44.7
ay bigla na lamang
13:53.1
Sa itsura umanong
13:56.0
ay halatang galit na galit
14:02.6
at ginamit mo pa ito
14:09.8
ang mapapas sayo.
14:16.0
Nagtatakbo umanong
14:17.1
itong si lolo Edwin
14:18.3
dahil sa labis na takot.
14:20.8
Paulit-ulit niyang
14:23.4
minumultu umanong siya
14:28.3
na nakasalubong siya noon
14:32.3
kung anong nangyari.
14:35.0
naikwento sa kanya
14:37.0
ang lahat ng nangyari
14:38.3
bago siya umalis sa bahay.
14:42.6
na hindi na niya gusto
14:45.8
sa puntod ng matanda.
14:48.6
Ibinibigay na niya
14:53.0
inihatid sa kanya
14:54.0
kundi kamalasa noon.
14:58.6
pumunta sa bahay nito
14:59.7
para kunin ang tuway-tuway
15:01.4
para hindi na rin ito
15:03.8
magamit ng kanyang kuya.
15:07.4
Nang makarating siya
15:08.7
ay nagulat siya dahil
15:10.0
nadatnan pa rin niya noon
15:16.2
habang nakatingin
15:20.4
dinumano siya noon
15:23.6
at doon ay unti-unting
15:29.0
Mistulang usok ito
15:31.8
hanggang sa hindi
15:33.3
na niya ito makita pa.
15:37.2
Simula ng araw na yon
15:38.8
na pa sa kamay na
15:41.6
ang pamanang mutya
15:44.9
Samantalang si lolo Edwin
15:48.2
ng malalang karamdaman.
15:53.1
na mistulang ketong.
15:56.9
at nagsusugat-sugat.
16:02.7
ang kalagayan niya.
16:04.9
Buong katawan niya
16:10.1
nakakakita sa kanya
16:12.8
at pinandidirian siya.
16:16.9
ng mga oras na yon
16:21.7
Anggang sa dumating
16:26.1
sa kanyang higaan.
16:28.2
Hindi na rin siya
16:29.6
dahil pati ang loob
16:31.2
ng kanyang bibig.
16:40.6
inaasahang bisitang
16:45.4
ang pagkagulat niya
16:51.7
Umupo si Lolo Elmer
16:58.0
ay dinasalan niya
17:02.8
ay ipinatong niya yon
17:07.0
ng maikling orasyon.
17:09.6
Sunod na ipinatong
17:21.7
pakurus yung dating.
17:28.0
ay nararamdaman niya
17:34.9
ng kanyang katawan.
17:44.5
gumaan ang katawan niya.
17:48.7
laking gulat niya
17:58.0
Nung mapatingin siya
17:58.9
sa kanyang mga sugat
18:01.4
mabilis na natuyo
18:06.2
dahil sa labis na tua.
18:12.3
ng mga masasamang bagay
18:13.5
na nagawa niya rito
18:14.5
ay ginamot pa rin
18:31.3
Labis na pagsisisi
18:32.5
ang naramdaman niya noon
18:33.6
at doon na rin siya
18:36.0
na magbabago siya.
18:49.3
Sa hindi inaasahang
18:53.9
ang kanyang asawa
18:58.2
at binigyan naman siya
19:00.6
ng kanyang pamilya.
19:06.2
ang kanilang pamumuhay.
19:10.3
naman si Lolo Elmer
19:12.2
ng mga may sakit.
19:18.0
sa malalayong lugar
19:31.1
matutulungang tao.
19:33.6
Tanging ang tuway-tuway
19:35.7
ang naging kaagapay niya
19:38.3
paraan sa panggagamot noon.
19:43.3
ng kahit na anong halaga.
19:47.6
ng libring pagkain
19:48.7
ng mga nagpapagamot
19:51.0
Hindi na kasi niya
19:53.4
ang binibigay sa kanya
19:56.3
na bawal tanggihan
19:57.1
ang gerasyon ng pagkain.
20:00.4
May mga pagkakataon din
20:02.1
naiingit sa kanya
20:05.0
ang pinakaiingatan
20:07.6
na ang pinaka-pendant
20:09.8
ay yung tuway-tuway
20:15.2
may nanloob nga raw
20:16.2
sa bahay ni Lolo Elmer.
20:20.0
na pagod siya noon
20:22.8
ng kanyang tulog.
20:25.0
Hindi niya na malaya
20:27.8
na kanyang tinutulugan.
20:30.2
Nagising na lamang siya
20:31.3
ng maramdaman niyang
20:32.2
may pilit na humihila
20:34.3
sa kwintas na suot.
20:37.6
ng kanyang mga mata
20:52.1
kuarenta isingko.
20:59.6
Hindi siya nanlaban
21:01.3
bagkos ay taimtim
21:06.3
Nang hilahin nila
21:07.6
ng kanyang kwintas
21:11.2
napaso umano ito.
21:14.4
Ipinakita pa nito
21:15.5
sa pinakalidar nila
21:32.9
naisipan na lamang nila
21:39.4
ang pagkagulat nila
21:40.6
nang kalabitin nila
21:56.4
ay hindi magawang
21:58.1
ng kanilang baril
22:02.5
pumutok naman ito.
22:06.4
itinututok na nila
22:12.2
Dahil sa mga ingay
22:16.8
kalapit bahay ni Lolo.
22:20.1
tanod at otoridad
22:24.5
ang mga otoridad na ito
22:37.4
kundi pati na rin
22:41.0
laban sa masasamang
22:49.0
Nang pumanaw na siya
22:54.6
ayon sa sabi-sabi
22:58.4
ang binilinan niya
23:03.0
tuway-tuway niya.
23:05.7
Kung sino man yun
23:12.4
sa panahon ngayon.
23:19.0
Thank you for watching!
