00:27.8
karamihan sa bundok, patag na lupa,
00:30.5
pero dito, makikita nyo sa ibabaw mismo
00:37.1
Tubig din yun sila, sa kalahati.
00:39.4
Sa tubig kita, sa tubig o sa dagat,
00:42.0
dahil alam ko ang mga bajaw,
00:44.3
hindi nabubuhay sa lupa.
00:45.9
Nabubuhay po kami sa karagatan
00:48.0
dahil yan po ang parang connections sa buhay namin.
00:57.8
Good morning mga ka-Saf TV, panibagong vlog,
01:05.3
panibagong lugar na naman ang ating explore ngayong araw.
01:08.7
Ayan, so ngayong araw nga pala ay nandito po tayo sa Zamboanga City
01:12.6
para sumakay ng barko patawid sa Basilan.
01:16.7
So nandito na po tayo sa labas na itong passenger terminal building
01:21.0
kasi boarding na daw yung barko na sasakyan natin.
01:25.6
Yung sasakyan nga pala natin ngayon,
01:29.4
Maliban kasi dito sa mga Roro Vessel,
01:31.6
ay bumibiyahi din mula dito sa Zamboanga
01:34.2
yung mga fast craft papunta sa Basilan.
01:37.6
So dahil nga sa mas mabilis to,
01:39.2
kumpara sa mga Roro Vessel,
01:40.5
kaya eto yung sasakyan natin ngayon.
01:51.0
So dito sa Zamboanga City Port,
01:53.4
makikita po natin ang napakadaming barko na nakadaw ngayon.
01:57.2
At nagaantay ng mga pasahero na sasakay dito.
02:02.6
So meron po sila ditong Montenegro Shipping Lines,
02:05.9
Light Ferries, Allison Shipping,
02:08.3
at etong Wisam Express.
02:11.3
Dahil nga sa dami ng mga pasaherong pinagsiservisyuan na etong daungan,
02:15.5
kaya makikita nyo po dito etong ginagawang bagong passenger terminal building.
02:27.2
So dito sa fast craft ng Wisam,
02:38.0
meron pong dalawang klase ng accommodation dito sa barko.
02:41.7
Yung sa unaan, yun po yung sa tourist class.
02:45.1
At dito naman, yung economy.
02:47.5
Yung tourist class ay nagkakahalaga ng P290 pesos bawat pasahero.
02:53.1
Habang dito naman sa economy class, ay nasa P220.
02:57.0
Dahil dito naman, yung tourist class ay nagkakahalaga ng P290 pesos bawat pasahero.
02:57.2
Dahil nga sa medyo mapilis na etong barko,
02:59.2
kaya abutin lang daw ng may 40 minutes yung ating travel time
03:03.3
mula sa Zamboanga City Port,
03:05.8
papunta dito sa Isabela City, Basilan.
03:17.4
So ilang minuto pa lang tayong nagtatravel mula sa Zamboanga City
03:21.8
at nalampasan na po natin ang isa sa mga islang kumaharang
03:28.6
Dito banda, makikita po natin yung Grand Desant Atos Island,
03:33.5
yung pinakamalapit na isla sa Zamboanga City.
03:36.9
At dito naman sa harapan po natin,
03:40.7
makikita na po natin ang kanupaan ng Basilan.
03:57.2
So matapos ang halos isang oras na travel mula sa Zamboanga City,
04:12.1
sa wakas ay narating na rin po natin etong mainland ng Basilan.
04:16.2
So medyo marami po tayong nakasabayan na pasahero
04:18.7
dahil nga sa yung nasakyan nating trip ay yung pang-umaga.
04:23.3
Anong first name mo, sir?
04:31.5
Sige, sir. Thank you.
04:36.0
Sa labas lang na etong port,
04:37.7
bubungad na etong mga nakapilang tricycle.
04:40.9
So hindi pala si Sir J yung makakasama natin ngayon
04:44.0
kasi marami siyang mga lakad ngayong araw
04:47.6
kaya in-refer niya tayo dito sa uncle niya.
04:54.8
Eto nga pala si Sir Joseph.
04:56.9
Siya yung mag-iikot sa atin dito sa Isabela City.
04:59.5
So ngayon, sir, punta muna tayo ng tourism office.
05:17.5
Magbuhan! Happy Isabela!
05:19.5
Welcome to Isabela de Basilan!
05:22.4
Ayan. So first time po nating narating etong Basilan.
05:25.9
Talaga namang na-amaze ako dito kasi taliwa sa mga napapanood natin sa balita yung sitwasyon dito.
05:32.7
Tulad ng mga lugar na pinupuntahan ng mga turista,
05:36.0
welcome na welcome dito yung mga kagaya nating first-timer.
05:46.0
Actually, sir, everyday talaga may mga bisita kami.
05:48.8
As in, nagpupulibok talaga kami, especially yung Pahali Resort.
05:51.9
Kaya may advance booking talaga tayo kasi nagpupulibok yung Pahali Resort.
05:55.4
Kaya wala kaming problema ngayon sa turista kasi everyday talaga mayroon kami.
06:12.4
Maliban sa mga barkong nakadaw ngayon dito sa Daungan, matatanong din po natin etong Malamawi Island.
06:18.5
Sa kamila na etong isla, dito lang malapit sa city proper, makikita po natin yung planta ng kuryente.
06:25.4
Yung may barko na yun, dyan sila kumukuha ng kuryente na isinusupply dito sa buong Isabela City.
06:43.2
Ayan, so mula dun sa boulevard, wala pang limang minuto ay narating na rin po natin etong Isabela City Wet and Dry Public Market.
06:55.4
Oo, sige, yun, isubscriber.
07:05.8
Isa sa mga nagpakilala dito sa public market nila ay yung kalinisan.
07:12.2
Makikita po natin, maliban sa mga isdang nakadisplay, may mga ganito.
07:20.0
Anong tawag nyo dito, sir?
07:21.6
Kasag, dawan, sinatawag mo lang.
07:24.9
Ano to, sir? Alimasag?
07:27.0
Ayan, ano, puratsa yan.
07:32.9
Kakaiba po siya, kumpara dito sa mga karaniwang alimasag na makikita natin.
07:40.4
Magkano po yung kilo dito?
07:46.9
Mas mahal po siya, kumpara sa mga karaniwang alimasag.
07:50.6
Parang eto yung mga nakita natin sa masbate, ah.
07:53.5
Yung tinatapon nila sa dagat.
07:54.9
Pero dito, alin po ba, sir, yung masarap?
07:58.5
Itong kuratsa or itong...
08:04.5
Eto, magkano naman?
08:09.5
Sir, anong tawag dito, sir?
08:13.5
Bakit yan yung tinawag dito?
08:15.5
Iwan ko kung saan yan, bakit tawag lang nila.
08:17.5
Ano po ba yung lasa nito?
08:19.5
Iwan ko na lang. Basta mas masarap yun.
08:23.5
Tingnan nyo, o. Yung mga mata nila, kulay orange.
08:27.5
Saan to sir nakukuha? Sa dagat, o sa ilog, o sa dagat?
08:33.5
Pansin po natin, yung kanilang market, yung saig po nito ay tuyo.
08:40.0
Bagamat wet market po siya, yung mga saig nito ay makikita nyong malinis, tuyo, at walang kalat.
08:53.5
Pansin po natin, yung mga mga mga mga mga.
08:55.5
Sir, magkano po dito?
09:02.0
Isang kilo po ito.
09:03.5
Isang kilo lang, Sir.
09:06.0
Dried pusit, salagang 350 pesos. Isang kilo na yung mabibili nyo dito.
09:23.5
Dito nga pala napansin ko na kakaiba itong mga bangka. Ano pa yung tawag niya dyan?
09:37.8
Ito, puppet siya. Ito kasi ang ginagamit is papuntang Lampinigan kasi medyo maalon siya.
09:43.8
According po kasi sa mga bangkero, pag once ang lugar na medyo maalon, open siya, ito ang kailangan, ang puppet.
09:50.0
Pag maikumpara mo din doon sa kabila, parang may katig siya. Ang distance kasi yung sa kabila is doon lang pupunta.
09:56.7
Ang katig daw kasi, according po sa kanila, pag malakas po kasi yung alon, may possibility na mabali yung katig niya.
10:03.8
Diba? Parang matanggal siya, kaya doon matao. Pero ito kasi parang sumasama lang siya sa way.
10:17.1
So sa mga oras na ito ay low tide daw.
10:19.5
Itong dagat. Kaya ilang lugar lang yung pwede nating ma-access sa pamamagitan ng itong bangka.
10:25.8
Yung tinatawag nilang floating school dito ay titignan pa natin kung mapupuntahan kasi low tide, mababa yung tubig, hindi kakayanin ng mga ganitong bangka.
10:36.8
So dito nga pala, yung mga bangka na tinatawag nilang puppet ay mayroong mga maliliit at mayroong namang ganito kalaki.
10:43.8
May bubong at walang katig.
10:49.5
First time kong nakakita ng ganitong klaseng pabahay.
11:10.8
Kasi karamihan sa mga nadadaanan natin o napupuntahan natin mga ganitong klase ng bahay ay karamihan sa bundok,
11:18.4
karamihan sa patag na lupa, pero dito makikita nyo sa ibabaw mismo na itong tubig.
11:32.2
So mula doon sa pinagakyatan natin hanggang doon sa dulo, e pare-pareho yung pagkakagawa sa bahay.
11:39.7
Limbawa na lang dito, ayan, silipin po natin.
11:45.5
Meron pong lababo.
11:48.4
Mayroong CR, malinas yung CR, may gripo, eto yung pinakasala, at dito naman yung higaan.
12:02.2
So sa isang pamilya, nanay, tatay, tsaka dalawang anak, magkakasya dito, walang problema.
12:08.1
Meron silang balkonahe kung saan tanaw natin yung ating mga kapitbahay.
12:16.2
Itong bahay ay gawasan ng mga kapitbahay.
12:18.2
Itong bahay ay gawasan ng mga kapitbahay.
12:19.2
Itong bahay ay gawasan ng mga kapitbahay.
12:21.2
Kahoy naman dito sa bintana, maging dito, at yung mga pintu nito, may plywood, at yung CR, nababasa kasi, kaya plastic.
12:33.2
Itong bahay ay gawasan ng mga kapitbahay.
12:35.2
Napag-uusapan na rin natin yung CR, yung waste nga pala, o yung dumi na manggagaling dito sa CR, meron po silang mga tubo dito sa ilalim.
12:45.2
Itong bahay ay gawasan ng mga kapitbahay.
12:47.2
At lahat ng mga dumi na yan, galing sa iba't ibang bahay, mapupunta naman dito sa malaking septic tank na nandito sa gitna ng itong mga kabahay.
13:07.2
Talaga namang nakaka-amaze kasi sa ilalim ng itong mga ganitong bahay, makikita po natin yung samotsaring mga starfish.
13:13.2
May mga malalaki, may mga maliliit.
13:15.2
May mga malalaki, may mga maliliit.
13:16.2
At meron din mga ligaw na isda.
13:18.2
Parang aquarium yung nasa ilalim ng itong mga bahay.
13:22.2
Sa dami ng mga lamang dagat, sa dami ng mga isda makikita dito, talaga namang panalo yung mga titira dito.
13:46.2
So mula dun sa mga pabahay ay dumerecho po muna tayo dito sa sentro ng itong Barangay Tampalan.
13:53.2
So meron po silang akyatan at babaan papunta dito sa mga bangka.
13:58.2
At mula dito, maglalakad po tayo ng ilang metro papunta dito sa sentro ng itong barangay.
14:03.2
Kung saan makikita yung mga eskwelahan, yung mga silid-aralan na pinapasukan o pinupunta ng mga sudyante.
14:16.2
Saan po dito yung eskwelahan?
14:23.2
Isa sa mga napansin ko dito sa lugar nila ay yung kalinisan.
14:29.2
Walang ganong basura.
14:31.2
Maging dito sa tubig.
14:35.2
Medyo maganda yung daanan.
14:38.2
Sa ibang lugar kasi, yung mga ganitong dikit-dikit yung bahay ay yung daanan nila,
14:45.2
kawayan o dalawa.
14:46.2
Hindi kaya kahoy.
14:47.2
Pero dito, makikita nyo, talagang sinadyang gumawa ng kongkretong daanan para kung alimbaw magkakaroon man ng mga malalakas na alon ay hindi ito kagad masisira.
14:58.2
So sa gilid lang ng itong daanan, nandito yung mga metro ng tubig.
15:02.2
At sa taas, yung metro ng kuryente.
15:07.2
So makikita nyo, bagamat low tide, mababa yung level ng tubig at nakangat na yung lupa o buhangin.
15:15.2
Hindi pa rin ito safe na daanan kasi yun utik.
15:30.2
Ang tawag dito po ay Malamawi.
15:34.2
Pero bawat Malamawi, may kanya-kanyang barangay po nakalaan dyan.
15:37.2
Yung buong tampalan nasa tubig?
15:39.2
Tubig din yun sila.
15:42.2
Sa tubig o sa dagat.
15:43.2
Dahil alam ko ang...
15:44.2
Ang mga bajaw, hindi nabubuhay sa lupa.
15:47.2
Nabubuhay po kami sa karagatan dahil yan po ang parang connections sa buhay namin.
15:52.2
Dyan po ang livelihood namin.
15:54.2
Kaya pala, itong Malamawi Island, kung mapapansin nyo, sobrang lawak nito.
15:59.2
Sobrang lawak ng sakop nitong lupain.
16:02.2
Pero karamihan sa mga residente, lalong-lalo na yung mga taga rito sa tampalan,
16:07.2
ay dito sa ibabaw ng tubig, naninirahan.
16:14.2
Majority bajaw learners po ito.
16:18.2
So nag-umpisa ito noong 1987.
16:22.2
Ako po yung payo nyo. Ako po yung estudyante na grade 1 dito.
16:26.2
Ako din ang school head dito.
16:28.2
Ang bilang ng mga mag-aaral dito is composed of 1,000 plus.
16:32.2
May sekandary po ako nag-offer for integrated.
16:34.2
From grade 7 to grade 9.
16:36.2
Meron na po kami.
16:37.2
Ngunit marami kang may challenges na na-encounter.
16:40.2
Tulad ng kakulangan sa school building.
16:42.2
Pero ganun pa man,
16:43.2
tumutulong sa amin ang LGU
16:46.2
at ang Deaf-Aided in the Persons of Honorable
16:49.2
Siti Jalia Turabin, the City Mayor of Isabela.
17:01.2
Sa mga napunta namin lugar na tulad nito,
17:03.2
napapasin kagad namin yung mga kalat, yung mga basura.
17:06.2
Pero dito talagang nagulat kami. Malinis.
17:08.2
Meron pa ordinance ang City Hall na bawal po magtabo ng basura.
17:11.2
Dahil may multa po.
17:12.2
500 to 1,000 plus to 1,500.
17:17.2
imbes na pambili ng bigas,
17:19.2
makapunta lang doon sa multa.
17:21.2
So maigtit yung LGU pagdating doon?
17:25.2
I-firmest namin kay Mayor.
17:26.2
Pinapatupad talaga yung mga ordinance na yun.
17:28.2
At malaking tulong.
17:29.2
At naging disciplina din sa mga kabataan.
17:33.2
So sana ganun din sa buong Pilipinas.
17:36.2
Kasi nakita nyo naman,
17:37.2
bagamat sobrang dami ng bahay dito eh,
17:39.2
napapanatili nila yung kalinisan.
17:50.2
So sa ibang isla na napuntahan natin ay
17:53.2
sa ilalim ng tubig pinapadaan yung kable ng kuryente.
17:59.2
So sobrang taas na itong tore.
18:01.2
Parang yung mga malalaking barko na dadaan dito sa ilalim
18:05.2
ay hindi sasabit.
18:07.2
yung mga nakalagay dito ay yung mga antena
18:10.2
ng mga cell site.
18:11.2
Pero nung nalapitan na natin ito,
18:13.2
ay mga kable pala ng kuryente.
18:24.2
Paano nga ba daw?
18:25.2
O kumusta na daw ba yung safety na itong basilan?
18:30.2
Kasi ang basilan kasi before,
18:32.2
ang kinakatakutan kasi ng mga turista
18:34.2
is yung safety dito.
18:37.2
hindi din natin maiwasan yung takot ng mga turista.
18:39.2
Kasi paminsan din kasi yung news,
18:41.2
sobrang exaggerated din.
18:43.2
Pero inaamin ko before,
18:45.2
mga 15 years ago,
18:46.2
may kaguluhan talaga dito sa Isabela City.
18:49.2
Kahit dito sa buong basilan,
18:51.2
meron talaga yan.
18:55.2
kung safety ang pag-usapan,
18:58.2
very safe talaga kayo dito.
18:59.2
Kahit maglakad kayo ng buong gabi,
19:01.2
kahit ng madaling araw dito sa daan,
19:04.2
walang mangyayari sa inyo.
19:07.2
pag may mga turista,
19:08.2
na pumupunta dito,
19:10.2
sinasabihan namin,
19:11.2
mag-round lang kayo dyan sa Isabela City.
19:13.2
Magtanong-tanong kayo sa mga driver tricycle,
19:15.2
magtanong-tanong kayo sa mga tao kung saan kayo pupunta.
19:18.2
Ituturo nila sa iyo with all their smile.
19:48.2
Ruta ng Expedisyong Magallanes Elcano sa Pilipinas.
19:52.2
tinahap ng ekspedisyon ang pulo ng Tagima,
19:56.2
ngayon na ay basilan,
19:58.2
sa pag-asa ang matutuntun nila ang direksyon patungo Maluku.
20:01.2
No, ikilalang pinagmumula ng mga Pampalasa,
20:04.2
bahagi ngayon ng Indonesia,
20:08.2
So ito po yung marker para sa first circumnavigation of the world
20:15.0
So itong bahaging ito ng Mindanao ay naging parte sa ruta nila Magellan
20:20.1
So dito mas pinaganda na itong LGU, itong lugar
20:25.1
Para maging isang ganap ng tourist attraction
20:29.0
Hindi lang sa mga taga rito sa Basilan
20:32.2
Kung di yung mga manggagaling sa labas na itong probinsya
20:38.2
Thank you for watching!
