01:04.1
Wala raw ang kanilang mga magulang at nasa sa buntok ito at ilang araw bago umuwi dahil doon na ito natutulog sa pagkuhan ng mga abaka.
01:17.0
Pumapasok daw silang magkapatid na walang kain sa umuwi.
01:20.4
At uuwi rin ng tanghali na hindi pa sila kumakain.
01:26.6
Pero kailangan daw nilang makapagtapos at magtiis para maging guru balang araw.
01:50.4
Mga kababayan, narito po ang kwento ng kanilang buhay.
02:13.4
At ang umaga mga kababayan, nandito kami ngayon sa sityo.
02:19.6
Sityo na Tampud, San Fernando, Bukidnon.
02:25.0
Ito pong lugar na ito ay napakalamig kaya mapansin nyo sa paligid natin, fog.
02:29.5
At ito, nakita namin itong mga bata na ito. Nakadungaw sa kanilang bahay.
02:33.7
Kasi po mayroon kami ditong mission na gagawin.
02:37.3
Yung mga package na dala namin, walong box yan.
02:41.5
Dito namin napiling mamigay at nakita po namin itong mga bata na ito.
02:55.1
Kayo ba ay magkapatid?
02:58.3
Okay. Ako si Kuya Paul.
03:00.7
Okay. Anong pangalan mo?
03:05.4
Melba? Sino matanda sa inyo?
03:07.7
Kasi mag-uwang ninyo.
03:12.6
Ikaw? Nag-aaral ba kayo?
03:17.2
Anong grade ka na?
03:21.5
Grade 4? Okay. Pwede tayo pasok sa bahay niyo?
03:25.4
Halika. Pasok tayo dito.
03:33.2
Nag-kuhan ang akong papa.
03:36.1
Okay. Nasaan ang iyong papa?
03:40.0
Nag-camping? Ano yung nag-camping?
03:45.1
Siguro ay nasa bundo?
03:48.3
Anong ginagawa sa bundo?
03:50.5
Camping sa abaka.
03:55.3
Okay. Ito'y bahay niyo talaga ito?
03:58.5
Balayanin yun, eh?
04:03.4
Ito na yung mga kababayan.
04:04.9
Oh. Basaan na yung kanilang
04:11.2
Kasi yung mga salina.
04:15.1
Yan. Yan daw yung mga salina.
04:16.5
Dahil wala silang lagayan ng kanilang mga damit,
04:19.6
kaya nakabitin o kaya naman nakasampay na lamang ang mga ito.
04:25.0
Gusto ang buhay mo dito?
04:27.3
Kumusta mo, Dere?
04:31.7
Ilan kayong magkakapatid?
04:34.0
Ilan mo kababukang suon?
04:38.2
Sino pinaka panganay?
04:40.8
Kasi pinaka magulangan.
04:42.4
Dito na nagkuasakwa tubo.
04:46.6
Kaya edad natin yung magulang.
04:49.5
Ikaw, ilalagay 21.
04:50.8
Ikaw, ilalagay 11.
04:59.5
Anong pangarap niyo pag laki niyo?
05:01.5
Sa inyo yung panghandu eh,
05:04.5
kung gusto ba ka nagmaestra?
05:12.5
Mayroon ba kayong mga damit na sinusuot sa araw-araw
05:14.5
bukod sa suot niyo ngayon at saka nandito dito?
05:20.5
Sumurag, daot na.
05:22.5
Sira-sira na, daot na.
05:25.5
Yung bahay po kasi nila dito.
05:27.5
Dahil wala ang kanila mga magulang at nasa sa bundok ang mga ito,
05:32.5
sila lamang ang naiiwan dito.
05:35.5
Kaya mahirap daw para sa kanila,
05:37.5
lalo at kung wala silang pagkain.
05:40.5
Kaya minsan, doon na lamang sila sa kanilang lola kumakain.
05:44.5
Ang problema, katulad din nila, na mahirap ang mga ito.
05:52.5
Umain na ba kayo?
05:56.5
Anong pagkain niyo dito?
06:02.5
Anong baon sa school?
06:05.5
Ano sa inyong baon sa school?
06:12.5
Ngayon ba may paso kayo?
06:21.5
Ano ang bag mo sa school?
06:26.5
Ano sa inyong bag kami?
06:30.5
Ano sa inyong bag ninyo?
06:35.5
Ano sa inyong bag?
06:37.5
Katong praspan na eskwela.
06:50.5
Paano pag naubos yung papel?
06:53.5
Pag mahurot ang papel?
07:01.5
Gamay na lang ang kuha na.
07:06.5
Katutubo kayo ano?
07:07.5
Anong tribo ninyo?
07:14.5
Yung bukod dito sa isang kapatid mo, mayroon pang mas malaki?
07:16.5
Mayroon pang mas maliit.
07:17.5
Ilan daw silang mga kapatid?
07:21.5
Dito lang sa nag-ubansa akong mama.
07:40.5
Mga kababayan, yung bahay nila hindi ko ma-imagine kapag kagabi na matutulog sila dito na ganito.
07:45.5
Napakalamig yung mga bata o.
07:50.5
Mamaya bibigyan namin kayo ng mga jacket na kung ano yung mayroon po dun sa package para
07:55.5
mabigyan po natin sila.
07:56.5
Yung paligid talaga mga kababayan.
07:59.5
Bahay po nila mga kababayan talaga.
08:01.5
Kasi yung paligid, pag nakita mo dito sa paligid, yung halos zero visibility na kasi sobrang malamig.
08:08.5
Tapos ngayon, umuulan pa, mahirap.
08:12.5
Kaya hindi ko ma-imagine yung ibang tao.
08:14.5
Yung mga ibang katutubo na nakatira po dito na kapag ka ganitong panahon na maulan.
08:21.5
Tapos yung mga bahay ang dami.
08:24.5
Alam nyo, hindi lang ito.
08:25.5
Yung mga ganitong bahay mayroong may kahoy, may maswars pa dito na nakikita namin dito at medyo marami po sila dito sa sityo na ito.
08:36.5
Pasok lang ulit tayo at malamig talaga.
08:39.5
Tinan nyo yung aso kapag naiinitan siya.
08:42.5
Gusto nyo magpainit.
08:43.5
Hinuhukay nga yung lupa para siguro hindi siya maunitan.
08:47.5
Wala rin silang maayos na lagayan ng kanilang dami.
08:51.5
Patulad nga yung mga kalagaylag dito.
08:54.5
Kung nagkukunin silang dami, kukunin nila ng ganyan.
08:57.5
Nakasampit na ganito sa mga sako.
09:00.5
Diyan nila nilalagay ang dami.
09:02.5
So, parang bahala na.
09:04.5
Kasi nga siguro sa kahirapan ng buhay nila at alam nyo hindi naman natin minsan masisisi yung mga katutubo.
09:11.5
Dahil yun yung nakagis na nila.
09:13.5
Hindi sila sanay sa maraming gamit.
09:15.5
Hindi sila sanay sa mga bago palagi ang gamit.
09:19.5
Kung ano lang po yung available na mayroon sila, yun ang isusuot po nila.
09:22.5
Kaya minsan nakikita natin sila na ganyan ang kanilang pananamit.
09:26.5
Dahil yun po ay ganun sila.
09:28.5
At hindi po dapat ikahiya o hindi dapat natin sila pintasan.
09:32.5
Kasi hindi natin nararanasan yung nararanasan nila.
09:36.5
Mahalin po lagi natin ang mga katutubo.
09:39.5
Kasi silang lahat, mga katulad nito, mga ito.
09:42.5
May mga pangarap din po sila sa buhay.
09:44.5
Nagkataon lang na mas ahead tayo sa kanila.
09:47.5
Kaya po nararanasan nila yung ganito.
09:50.5
Paano kayo natutulog dito? Anong sapin nyo sa hikaan?
09:55.5
Pero basa na po yung mga kubain kasi yung ano nila mayroon naman.
10:00.5
Pero yung paligid nila puro trapan.
10:02.5
Yun ba yung banig nyo?
10:12.5
Galing, galing kanin. Banig nila. Hindi na natutulog.
10:18.5
Wala kayong unan.
10:22.5
Wala. So lahat kayo, pag natutulog kayo ng mag-anak nyo dito, wala po silang unan.
10:28.5
Wala rin kayong kumot.
10:32.5
Ano sa nanghabol?
10:34.5
Oo, didala nila sa kumot.
10:35.5
Oo, okay. Sila mama mo pag tutulog dito, wala rin kumot?
10:39.5
meron naman kahit paano
10:42.2
meron naman tayo nakikita ganito
10:43.7
okay nasan yung mga kaldero ninyo
10:47.1
nagdalas akong mama
10:50.1
okay din nalang iyong mama
10:52.3
kasi nasa sa bundok po
10:54.1
nag camping sila at doon sila
10:57.0
siyempre pag yung mga magulang nyo
10:59.5
nag bundok sila po yung naiiwan dito
11:02.9
itong mga katutubo
11:05.1
pag pupunta sila ng bundok lalo pag malalayo
11:08.0
at munguha sila ng abaka
11:09.2
doon na natutulog yung mga magulang nila
11:11.2
kasi maghahagot sila
11:13.2
tapos dadali nalang dito yung abaka
11:14.9
yung parang fiber na siya
11:16.7
tapos yan po yung pinagkakakitaan
11:19.1
yung mga magulang nila
11:23.1
ng magulang mo sa pag abaka
11:35.4
paano na pagkakasa
11:48.1
pero inyo yung 500 pesos
11:50.6
ilang araw nilang tinrabaho
11:52.9
magkano lang yung kilo ng abaka
11:55.9
para kumita ng 500 sa bundok
11:58.4
tapos ang lamig pa po ng panahon
12:00.2
malamig sa bundok
12:06.8
nakakakain ba kayo?
12:07.9
napakakain lang Bigas o palaging Kamote?
12:10.7
kawetsa o masayang Isayra kamote
12:15.7
minsan lang lang bang din ang Bigas
12:17.7
minsan lang din ang Bigas
12:19.2
tahimik na si Bonsuo
12:20.1
ikaw gusto mo galing maging maistra?
12:26.5
ikaw gusto kayo maging maistra
12:30.4
ipagkabasa kayo ng ulan
12:32.5
anong ginagawa ako
12:33.9
pag nababa jagan iniang ula?
12:34.9
isa ang baga di kong pakatuloy kayo nung nabasa ang mga ulan?
12:36.0
isa ang baga ko nang magiging sigawan kayo ng�am na ito ito ng bayan.
12:38.9
Saan kayo pupunta?
12:47.4
Mag-iis na lang sila dito
12:48.9
tapos pupunta dito sa sityo Dorian.
12:53.2
ano yung pangarap mo para sa bahay niyo?
12:56.3
Kasi pangando yun yung balay.
12:58.7
Ano yung mga gusto?
13:04.6
kuhaan ang akong mga,
13:09.9
nindot ang amang balay.
13:12.9
Nindot ang inyong balay?
13:16.9
Buko dun, ano pa yung pangarap mo?
13:22.9
ang pangando yung pag-arap sa kinabuhi?
13:27.1
Gusto naman dun nga
13:28.8
may munyong may maestro.
13:33.3
Gusto naman magiging
13:35.3
Gusto daw po niya talagang magiging maestro.
13:38.4
Siyempre, bago mo magawa yun,
13:40.3
mag-aaral kang mabuti.
13:42.3
Kahit mahira pumasok sa school,
13:44.6
kahit walang baon,
13:48.2
Maning kamot daw iskwila.
13:50.3
Mahalag walang makaon,
13:51.8
walang balon sa iskwilahan
13:57.6
Ako kung wak dun ni mama,
14:01.7
wak dun mi pa maw,
14:04.1
kung wak dun mi pa maw.
14:06.1
Kung wak dun mi pa maw,
14:08.1
kung wak dun mi pa maw,
14:10.1
kung wak dun mi pa maw,
14:13.1
bagla dun mi mag-iskwila.
14:15.1
Tungod sa dun mi nga,
14:20.1
So, yung pagsasalita nyo,
14:25.1
Ang inyo daw, pan-sulti,
14:31.1
Yung Bisaya, nakakaintindi ka naman.
14:33.1
Oo. Yung Bisaya, nakakaintindi ka naman.
14:34.1
Kasama po, takakagisaya.
14:39.1
Kaya lang, wala po yung mga magulang nila.
14:44.1
bibigyan po, umuulan na ako.
14:46.1
Katulad po ngayon, umuulan.
14:48.1
So, kaya, malakas ang hangin, malamig dito sa loob.
14:52.1
pagka nandito yung mga magulang mo,
14:54.1
at dito kayo matutulog, paano kayo?
14:57.1
Siguro, pansamantala, trapal.
15:01.1
Malayo po kasi itong mga kababayan mo.
15:03.1
Lalo po kasi itong mga kababayan sa family yan.
15:05.1
Talagang nasa sa bundok.
15:07.1
Wala rin kasi ditong puno ng kawayan sa lugar nila.
15:10.1
Kaya, mapapansin nyo,
15:12.1
kung ano yung available na mayroon sila,
15:14.1
madali nilang maibigyan din,
15:16.1
eh, ginagamit nila.
15:17.1
Yung kahoy naman, kung wala naman talagang panggabas,
15:19.1
hindi rin sila makakakuha.
15:21.1
Pag walang pambili, hindi rin makakabili ng mga,
15:24.1
ano tawag ito, amakan.
15:26.1
Yung yero, kaya lang sila magkakaroon yan.
15:29.1
Alam nyo, iba minsan inuutang pa nila.
15:32.1
ilang araw, ilang linggo, ilang buwan silang magkatrabaho
15:36.1
sa pagkuhan ng abaka bago sila makabili ng sin.
15:39.1
Kasi ang isang sin, medyo mahal din.
15:41.1
Yung 20 pesos nga, hirap sila nakitain po yun.
15:44.1
So, pansamantala, kaya ganito ang bahay po nila.
15:47.1
Eh, pero minsan hindi na nga ito pansamantala eh.
15:50.1
Minsan, lifetime na nila na ganito ang bahay po nila.
15:54.1
Ang gagawin na lang natin siguro pagbalik,
15:57.1
meron pa kami pupuntahan po na pagbalik dito,
16:01.1
pwede tayo magbabalik.
16:02.1
Nandala ng trapal.
16:03.1
Mapaltan lang yung panulang dingding.
16:08.1
Para hindi po sila gaano nababasa.
16:11.1
Kasi sobrang layo po talaga nito.
16:13.1
Mula Davao City, nag-lock buy po kami dito ng halos 4 na oras pa.
16:17.1
Madilim pa lang umalis na kami sa Davao.
16:20.1
Ngayon, nakarating po kami dito na alas 12 na.
16:26.1
Kaya yung mga bahay po dito makikita nyo talaga.
16:29.1
Mostly, ganito po yung itsura.
16:32.1
Ngayon ba may pera kayo?
16:34.1
Parang ba daw na-add daw kay sapi kwarta?
16:39.1
Kailan lang kayo nagkaka-pera?
16:41.1
Buko doon sa pag-aabakan ng nanay.
16:43.1
Anong sa-add daw mong makikorta?
16:46.1
Kung lahi pa daw itong manuha o abakain mo kang mama,
16:52.1
kung saan pa daw inyong pang-aabakahan?
17:00.1
Kamu- tira ang amang pagkaon kung wala.
17:07.1
Okay. Kamuti na lang talaga yung pagkaon.
17:13.1
Siguro okay naman kung bibigyan natin kayo ng pera.
17:16.1
Kahit paano makakatulong sa'yo.
17:19.1
dadalan ko kayo ng mga damit.
17:21.1
May mga damit tayo dyan madami.
17:23.1
Para magkaroon kayo ng damit.
17:28.1
Sa Nina, Mr. Paul.
17:31.1
Kaya na po kayo mga kabayan sa yung mga narinig nyo ng sound.
17:36.1
Umuulan po ngayon.
17:37.1
Kaya maingay yung paligid.
17:41.1
Bigyan kitang pera.
17:43.1
Sa gano'ng kwarta.
17:48.1
Upang baon yung magkapatid.
17:50.1
Ito muna yung maibibigyan natin kasi wala yung magulang nila.
17:53.1
May hirap namang bigyan natin sila ng malaking pera.
17:57.1
baka hindi nila mapangalagaan.
17:59.1
Eh mga bata pa po ito.
18:01.1
Para may pambaon kayong dalawa.
18:09.1
Itong magtago nito.
18:17.1
Kasalamat d'yon mga...
18:19.1
Nagatagad d'yon may...
18:22.1
Nagatagad d'yon may kwansa...
18:25.1
Nagatagad d'yon may kwarta.
18:28.1
Kapasalam pa daw po sila eh.
18:31.1
Na bigyan natin silang pera.
18:33.1
Ingatan mo yan eh.
18:35.1
Tapos wag ka muna mag-aasawa eh.
18:38.1
Muna yung liligaw na ba sayo?
18:41.1
Hala ba tayo ng uyab sa inyo, ha?
18:45.1
Misal kasi sa edad ninyo
18:47.1
bata pa lang nag-aasawa na.
18:50.1
Uwan daw sa inyong sa tribo.
18:53.1
Sayaw daw ma, minyo. Bata pa daw.
18:56.1
Huwag ka muna mag-menu, ah?
18:59.3
Sige po, mga kababayan, no.
19:01.1
Hindi muna namin talaga sila maanoan ng ganito.
19:04.8
Ayun, ang laglag na.
19:06.1
Kasi ito ay unang pagpunta pa lang namin sa kanila.
19:11.1
And, yun nga, sabi ko kanina, balik namin,
19:14.5
mabibigyan natin sila ng mga kailangan po nila.
19:17.8
Kasi yung talagang destination namin ngayon pagpunta dito,
19:21.5
para maibigay po yung mga package na daladala po namin.
19:24.4
Sige po, mga kababayan, marami pong salamat.
19:27.0
And, God bless po sa inyong lahat.
19:54.4
Thank you for watching!
