00:59.4
At bago ito bumagsak, ito ay naging isang pinakamalaking emperyo na may napakalaking nasasakupang lupaing lugar sa lahat ng anumang sibilisasyon.
01:08.5
At ito ay dahil na rin sa istruktura at kultura na kanilang daladala.
01:12.7
Kung kaya't marami sa mga bansang nasakop at dating teritoryo ng Romano ay may mga magkakatulad na wika at konstitusyon.
01:20.6
Ang akademiko ng Romano ay ang siyang nasakop.
01:23.0
Ang nagpayabong sa demokratikong sistema ng mga binubuo ng senado at mga naihalal na opisyal bago pa ito tuluyang napalitan ng gobyerno ng mga emperador noong 27 BC.
01:34.3
At marami sa kanila mga philosopher ay mga mas nagsikap na maging bihasa pa dahil sa kinakailangang pag-aralan ang mga malalawak na ibat-ibang lupaing sinasakop.
01:45.0
At natutunan rin ng mga Romanong engineer ang mga ibat-ibang teknik ng constructions.
01:50.3
Na humantong sa mga magagaling na paggawa ng mga kalsada na nakakayang mapaglabanan ang mga lindol at maging ang pagbuon ng mga istruktura na nakakayang maglihis ng daloy ng tubig sa ilog.
02:02.5
Ang kultura din nila ang siyang tuluyang nagpabago sa mundo sa kanilang pagkahumaling sa mga esports o paligsahan at literatura at maging ang kanilang pagmamahal sa sining at sa mga pagtatanghal at pang-aaliw sa mga panauhin.
02:16.6
Kung wala ang paraan na pahumuhay ng mga Romano?
02:19.5
Malamang ang ating buhay ay ibang iba sa ngayon at wala ng mga katanungan pa na sila'y gumamit ng bayulenteng paraan na palawakin ang kanilang emperyo gayon pa man, kinalaunan nagbigay pa rin ito ng binipisyo.
02:34.5
Number 2. Ang Emperyo ng Persya
02:37.1
Ang sibilisasyon ng Persya ay ang pinakamagaling saagham sa lahat ng mga sibilisasyon sa mundo noong panahon ng kanilang pagkahari.
02:45.7
Ang Persya o sa modernong panahon ay ang Iran ay karamihang inuukupahan na mamamayan ng mga nagaalaga ng tupa at ng mga tinatawag na numeric tribe o mga tribong palipat-lipat ng tahanan na tinatantiyang 2,500 taon na ang nakakaraan.
03:02.7
Kayong paman, ang isa sa pinuno ng mga tribo na si Cyrus the Great ay nagsimulang magmarcha laban sa ibang tribo na pinipilit silang sumapi sa kanyang kaharian sa ilalim ng isang pamamahala.
03:14.5
At nandumating ang taon.
03:15.7
Sa pagitan ng 550 BC, nasaakop niya ang Media, Lydia at Babylonia.
03:21.5
At sa kabuuan, ito ay isang naging makapangyarihang emperyo ng Archimedes.
03:26.0
At talagang ito ang isa sa pinakanaging makapangyarihang emperyo na gawa ni Cyrus the Great na mapagsama ang tatlong importanteng sibilisasyon ng tao sa ilalim ng isang gobyerno.
03:37.4
Nakuha niya ang Mesopotamia, ang Nile Valley sa Egypt at ang Indus Valley sa India.
03:42.5
Hindi lang na ang Persya ay may pinakamalaking pwersa.
03:45.7
Ang militar sa buong mundo na ating nalalaman.
03:48.5
Pero meron din silang mataas at advanced na teknolohiya.
03:52.2
Sila rin ay naging dalubhasat sa pamamaraan na pagbuo ng natural na mga refrigerator noong taong 400 BC na tinawag sa yak kal.
04:02.0
At ito ay nagagamit na mapanatiling mapalamig ang mga pagkain sa kainitan ng disyerto.
04:06.7
Sa kanila rin nagsimula ang sulfuric acid na nadiskubre ng Persian astronomer na si Aboukar Muhammad.
04:13.6
At sa ngayon ay ginagamit na sa lahat.
04:15.7
Mula sa mga fertilizer hanggang sa mga sabon.
04:18.7
Ang mga Persian din ang nakaimbento ng fossil services at ng konsepto ng human rights.
04:26.7
Sa kabuuan na kasaysayan, ang regyon ng Mesopotamia na sa modernong panahon ay ang Iraq.
04:32.7
Kasama na ang mga bahagi ng Turkey, Syria at Kuwait ay matagal nang tahanan ng ilang mga advanced na sibilisasyon.
04:40.7
Sabalit ang pinakaunang lumitaw sa kanila ay ang mga Sumerian.
04:44.7
Ng mga nangibabaw noong panahon ng Bronze Age, tinatansyang 8000 taon na ang nakakaraan.
04:51.7
Sila ay tinuturing na mga historian bilang isa sa pinakaunang kilalang sibilisasyon sa ating mundo.
04:58.7
At sila rin ang pinakaunang nagtayo ng mga urban center o mga lugar na punong-puno ng populasyon ng tao na kayang masuportahan ng mga magsasakan na nakapalibot sa kanila na mapagbigay ng mga pagkain.
05:11.7
At iba pang pinagkukunan ng mga pang-araw-araw na mga pagkain.
05:13.7
Habang sa panglabas, sila ay mukhang mga maumayan na mga magsasaka na karamihang ginugugol ang oras at panahon sa pagtatrabaho sa kanilang lupain.
05:25.7
Pero wala nang pagtatalo-talo pa dahil sila ay sobrang advanced para sa kanilang panahon.
05:30.7
Ang mga Sumerian ang pinaniniwalaan na pinakaunang nag-invento ng gulong at ang pinakaunang sibilisasyon na tumingin sa kalangitan upang italangguhit ang posisyon ng mga bituin.
05:42.7
At basta sa kanilang nagawa, kaya't ito ang orihinal na pinagmulan ng karamihan sa mga konstelasyon at zodiac sign na mga ginagamit natin sa ngayon.
05:51.7
Subalit, hindi ito ang pinakamagaling na pamana ng imperyo.
05:55.7
Sila rin ang naka-invento ng pinakaunang sistema ng panulat na matagumpay nang naitranslate sa ating modernong panahon.
06:03.7
At kasama na dyan ang sistema ng aritmetik.
06:06.7
Sa pamamagitan nito, sa buong mundo, nabuo rin nila ang pinakaunang institusyong pang-edukasyon.
06:11.7
At mga paaralan na noong panahon iyon ay mga nakanugar sa mga bawat templo ng mga siyudad.
06:20.7
Ang Sibilisasyon ng Indus Valley
06:22.7
Sa mahigit na 7,000 taon, ang Sibilisasyon ng Indus ay isang perfectong napakarangyang lugar sa Indus Valley sa India.
06:30.7
Itong napakalaki at makapangyarihang kultura ay maunlad.
06:35.7
Noong papasimula pa lang ang kabuang Sibilisasyon ng sangkatauhan,
06:39.7
tinatansyang 5,000 taon na ang nakakaraan.
06:42.7
Isa sila sa may pinaka-advanced na Sibilisasyon na mga nagpatayo ng mga naglalakihang gusani,
06:48.7
mga naglalakihang siyudad na may mga residenteng mahigit sa 40,000 ang bawat isa nito.
06:54.7
Isa sa pinakamalaking siyudad nito ay ang Mohenro Daro,
06:57.7
isang lugar na may nakamamanghang sistema ng kanal,
07:00.7
mga nakamamanghang sistema ng tubo sa loob ng kabahayan o yung household plumbing.
07:05.7
Meron din silang mga standard na perang ginagamit,
07:07.7
at malakas na koneksyong pangkalakalan sa kabuuan ng globo.
07:11.7
Ang perang ginagamit mula sa Indus Valley ay mga natagpuan na nakarating sa malalayong lugar sa Middle East.
07:18.7
Na ito ang pruweba na ang Mohenro Daro ay naging isang mayaman
07:22.7
sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan sa ibang mga makapangyarihang imperyo.
07:27.7
Noong kasikatan nito, ito'y binubuo ng Pakistan, India at ng ibang parte ng Afghanistan.
07:33.7
Pero naging mas kakaiba ang mga mamamayan ng Sibilisasyon.
07:37.7
Dahil ayon sa mga mananaliksik, kailanman hindi sila mga nagpractice ng pakikipagdigmaan.
07:44.7
Isa silang utopia. Ibig sabihin, isang mapayapang perfectong lugar,
07:48.7
mapayapang grupo ng mga tao na walang mga sinusunod na mga diktador o mga hari,
07:54.7
na mga hindi gumagamit ng kahit isang sandata o hindi nagmarcha sa kahit isang labanan.
08:00.7
Alam natin ito dahil, bagamat marami ng mga nabungkal na mga syudad ang mga archeologist sa kabuuan ng lugar nila,
08:07.7
wala pa rin silang nakitang kahit isang palasyo o templo.
08:10.7
Bawat syudad nito ay nagpakita na ng ebidensya na ang bawat residente doon ay may parehong level ng yaman,
08:18.7
na walang namumuno sa kahit sino man sa bawat isa.
08:21.7
Dahil nga, wala kahit anumang malalaking castle doon.
08:24.7
Wala mga templo na dedikado sa mga kakatuwang Diyos.
08:27.7
Kaya't masasabi ng bawat mananaliksik na ang Sibilisasyon ng Indus Valley ay walang haring namumuno sa kanila,
08:34.7
at sila'y mga nabubuhay ng mapayapaas.
08:37.7
Sa kalapit nilang bayan.
08:38.7
Subalit, ang kapayapaang iyon ay nagtapos.
08:41.7
Tinatansyang 4,000 taon na ang nakakaraan.
08:44.7
Noong ang Sibilisasyon nito ay bumagsak ng biglaan.
08:48.7
Ayon sa ibang eksperto, ito ay dahil sa pagbabago ng klima na sanhin ito.
08:52.7
Habang sa iba naman, maaaring ito ay dahil sa kanilang hindi pagsangayon na pumunta sa digmaan.
08:58.7
Kaya't ito ang nag-iwan sa kanila na maging mahina at nasakop.
09:03.7
Ang Sibilisasyon ng Maya
09:05.7
Ang Sibilisasyon ng Maya
09:06.7
ay isa sa naging pinakamapangyarihan at advance at maimpluwansya
09:12.7
bago pa ang panahon na Sibilisasyon ng Pre-Columbian sa Amerika.
09:16.7
Nagsimula itong nabuo sa mga maliliit na mga komunidad
09:20.7
ng mga magkakasamang nagtatrabaho o nagsasaka sa kanilang lupain
09:24.7
at nagtatanim ng iba't ibang mga pananim
09:27.7
na kagaya nilang ng mais, sitaw, pamienta at sili.
09:31.7
Mga nakakapagtanim ng nagdaramihang pananim
09:34.7
na kayang masuportahan.
09:36.7
Ang naglalakihan nitong lipunan.
09:38.7
Kung kaya't ang kauna-unahang syulad nito ay nabuo.
09:42.7
Tinatansyang 750 B.C.
09:44.7
At sa loob ng ilang taong nagdaan,
09:46.7
ang mga pinagkukunan ng kanilang karangyaan ay nakarating sa kabuoan ng kanilang lipunan.
09:52.7
Kung kaya't doon na sila nagsimulang tutukan ang mga pananaliksik at pag-aaral
09:57.7
at natutunan nila magpatayo ng mga naglalakihang istruktura
10:00.7
at maging ang pagkakaroon ng malalim na kaalaman sa astronomy, sa metallurgy,
10:07.7
Kinala rin sila sa pagkakaroon na nagdaramihang iba't ibang wika
10:11.7
at para sa mga historian,
10:13.7
ang mga sistema ng panulat ng Maya ay isa sa pinakakaiba
10:18.7
at napakagaling na tagumpay ng sibilisasyon nito.
10:21.7
Ang pinakamatad ng sulatin ay may taong tinatansyang pabalik pa sa 300 B.C.
10:26.7
At ito ay isang logosyllabic system o mga individual na simbolo
10:31.7
na nahahawig sa mga hieroglyphics ng Egyptian.
10:34.7
na mga nagrepresenta ng mga nakakahumaling na tunog at mga buong salita.
