01:18.0
Kaya minabuti na lamang ni na Lola na lumayo na lamang sa tahanan para makaiwas sa gulo.
01:24.2
At pangungut siya sa mga kamag-anakan ni na Lola Ason na may mga dugong Espanyol.
01:30.0
Nagdungo si na Lolo Arman sa parte ng Timog Visayas kung saan meron siyang kakilala na mapagtuloyan.
01:42.8
Ayokong dungisan ang lugar namin dito lalo na turist spot na ito ngayon.
01:48.5
Kaya itago na lamang natin ang lungsod namin sa pangalang Tagong Bato.
01:58.0
Ang lugar namin ay isang maliit lamang na baryo
02:02.0
at hindi pa masyadong marami ang mga kabahayan.
02:07.3
Hindi rin nakakarating noon ang kuryente sa baryo dahil meron itong kalayuan sa mismong lungsod
02:12.9
at hindi pa ganoon napapansin ng mga opisyalis ng gobyerno.
02:21.9
isa sa mga dahilan kung bakit hindi ito napagtuunan ng pansin
02:28.0
pinamubugaran nito
02:29.3
ng mga kakaibang nilalang.
02:35.8
Dumating si na Lolo Arman at Lola Dolor sa pantalan ng Bakolod.
02:41.0
Kumuha sila ng masasakyan papuntang Timog
02:43.3
at inabot pa nga sila ng ilang oras bago nakarating sa kanilang pupuntahan.
02:50.5
Nang makita na nila ang iilang mga kabahayan sa gilid ay ito na nga yung nayon na tinatawag nilang
02:58.0
O baryo ng patay na lupa.
03:02.3
Tinawag itong patay na lupa dahil madaling namamatay ang mga pananim dito sa lugar na ito
03:07.6
kapag napabayaan ng ilang araw.
03:12.7
Sa karamutan ng lupa
03:14.5
ay madalas din nagkakaroon ng krisis sa pagkaani dito ng palay.
03:20.8
Mas kaya ang aanihin na nga lang sa susunod na linggo ay
03:26.0
na siyang dahilan rin
03:28.0
kung bakit nagkakagutom sa nayon na iyon.
03:32.3
Habang binabaybay ng sasakyan ang papasok sa may bukana
03:36.6
pabilis naman ito ng pabilis
03:39.3
kung patakbuhin ang sinasakyan ni na lolo
03:43.6
sobrang humarurot ito
03:46.3
na tila ba nagmamadali nun.
03:49.8
Makikita din sa kanyang muka ang
03:52.1
nagkakapalang pawis at kasabay nito
03:55.6
ang pagsulyap ng manong sa gilid ng bukana.
03:58.0
Dito ko nalang kayo ihihinto ah.
04:05.1
Sambit ng driver kina lola.
04:08.4
May problema ho ba?
04:11.4
Tanong naman ni lolo Arman sa kanya sa loob ng sasakyan nun.
04:16.1
Basta, hanggang dito nalang kayo.
04:20.9
Dali-dali nitong pinaba ang mga bagahin ni na lola Dolor
04:23.9
at sumakay na sa sasakyan.
04:28.0
Magbibigay pa sana dapat si lolo ng pamasahe sa kanya pero
04:32.0
nang makita ito na nangangailangan pa ng sukli
04:35.1
ay tinanggihan na lamang niya yon
04:37.3
at pinaandar ang sasakyan.
04:40.5
Pero bago ito humarurot paalis
04:44.1
humirit pa ito ng bulong kay lolo Arman.
04:49.3
Maling baryo yung napasukan niyo.
04:52.3
Maling baryo yung napasukan niyo.
04:57.0
Naglakad na lamang niya.
04:57.9
Naglakad na lamang si na lolo Arman sa may batu-batong kalsada
05:00.5
habang nakahawak naman si lola Dolor sa kaliwang braso nito.
05:07.4
Napadaan silang dalawa sa may palayan
05:09.5
at makikita nilang pinipestim na ito ng mga langaw
05:13.6
maging ang bungu ng isang kalabaw sa gitna nun.
05:18.9
Pero sa kalagitnaan ng kanilang paglalakad
05:21.1
pinagtitinginan naman si na lolo ng mga taga ron.
05:26.5
Ang mga residente nila,
05:27.9
ang mga residente ay mapapansin na parang kakaiba kong tumitig sa tiyan ni lola
05:31.7
na tila ba may pagnanasa ang mga ito.
05:37.6
May ilan pa nga sa kanila na napahinto na lamang sa kanyang ginagawa para tingnan si lola Dolor.
05:44.9
Walong buwan pa naman na buntis si lola sa panahon na yon.
05:50.3
Pumasok si na lolo Arman sa may mahuganihan.
05:54.0
Binaibay ang daan hanggang sa matanaw na nila
05:56.3
ang isang bahay katabi ng isang malaking punong kahoy ng nara.
06:03.5
Makikitang namumulaklak na mga sangan ito na siyang
06:06.0
nagpapatingkad ng mga kulay sa bawat palibot ng bahay.
06:11.3
Walang katanim-tanim ang bakuran.
06:14.6
Kung meron mang mga tanim ay mga lantan ang mga yon.
06:19.0
Meron pa silang nakitang bangkay ng aso na
06:21.6
nilalangaw sa tabi ng isang kumpula ng kahoy.
06:26.3
Hinaasahan ni na lolo Arman na sasalubungin sila ng kanyang kaibigan sa loob ng bahay pero
06:32.9
nakasarado ang pinto nito.
06:36.8
Maske ang mga bintana.
06:39.9
Kanina pa napapansin ni lolo na hindi man lamang siya sinundo ni Mauricio
06:44.2
sa may unahan ng ilog
06:46.4
o hindi kaya sa may bukana ng baryo kaya nagtatakas si lolo nun
06:51.1
kung nasaan na yung kaibigan niya.
07:03.3
Tinawag ulit ni lolo ang kaibigan ng pangalawa at pangatlong beses pero
07:07.5
wala silang narinig na sagot mula sa loob ng bahay na yon.
07:14.2
Sa pangapat na beses ay ginawa ulit ni lolo
07:16.7
pero ganun pa rin.
07:23.8
Magsasalita na dapat si lola Dolor sa kanya
07:26.3
nang may lumitaw sa likuran nila na isang lalaking may palakol sa kamay.
07:33.2
Nakabukas lahat ang botones ng damit niya.
07:36.9
Nakatingin lamang ng maigi kina lolo at Dolor sa kanilang kinatatayuan.
07:43.4
Napahawak na lamang ng mahigpit si lola Dolor sa braso ni lolo Arman
07:47.3
at napatago ng bahagya sa likuran
07:50.4
dahil sa gulat at takot nun.
07:55.3
Lumapit ang lalaking may palakol sa kamay.
07:55.9
Lumapit ang lalaki kina lolo.
07:58.3
Nilagay ang palakol sa balikat-sabay.
08:00.9
Iluwa nito sa lupa bago nakipag-usap.
08:05.1
Huwag kayong magalala.
08:11.3
Si Mauricio ba ang hinahanap niyo?
08:15.0
Tumangon naman sa kanya si lolo nun.
08:22.6
isang linggo na siyang patay.
08:23.8
Inilibing namin siya doon.
08:30.7
Namatay si Mauricio sa bangungot.
08:33.5
Hindi na ito nagising.
08:37.2
Mabait pa naman na tao yun.
08:41.2
Napatingin na lang si lola Dolor kay lolo.
08:45.0
Huwag kayong magalala.
08:47.0
Pwede niyo namang ariin yung bahay niya kasi
08:49.1
ambili naman niya sa akin.
08:52.2
Ibigay ang bahay na yan sa kusip.
08:53.8
Sino man ang mag-asawang dumating dito?
08:59.7
Kaya pwede niyong tirahan yan.
09:04.0
Nagpakilala ang lalaki na ito na si Paeng.
09:07.2
May peklat ito sa kanyang muka.
09:10.2
At meron din ito sa mga braso niya.
09:14.4
Pagkatapos ng maikling pag-uusap,
09:17.2
umalis na rin ito na kinaladkad ang patay na aso
09:19.8
na hindi man lamang nandidiri nun.
09:23.8
Bagamat nang makalaka dito ng ilang metro,
09:27.5
digla itong bumalik kinalolo Arman.
09:30.9
At may sinabi siya sa kanya na
09:32.8
tila may nakalimutang sabihin pero
09:40.3
Huwag kayong basta magtitiwala sa mga taga rito ha.
09:44.4
Kung gusto niyo akong makausap,
09:47.2
puntahan niyo lang ako sa may maliit na bahay katabi ng koprahan
09:50.0
sa gilid ng ilog.
09:53.8
At tuluyan na itong umalis sa harapan nila Lola Dolor.
09:59.8
May kalumaan na rin ang bahay ni Mauricio.
10:03.7
Marami din siyang mga koleksyon ng antik na kagamitan
10:06.1
na mula pa sa mga Kastila.
10:10.8
Pagpasok nila sa kabilang kwarto,
10:14.2
laking gulat ni na Lolo Arman
10:16.1
nang makita ang sandamakmak na mga klase-klasing kagamitan.
10:21.5
Katulad ng buntot pagi,
10:25.6
naglalakihang itak,
10:28.2
lana o langis at iba pang mga kakaibang gamit nun.
10:33.2
Bumubula-bula pa ang lana nito
10:35.1
na nakasabit malapit sa may altar.
10:39.9
Napaisip tuloy si Lolo na baka albularyo talaga itong kaibigan niya na si Mauricio.
10:45.4
Hindi lamang niya ito sinasabi sa kanya.
10:49.8
Pero si Lola Dolor naman,
10:51.5
ay may namumuo ng kutob sa mga nakikita niya.
10:56.3
Lalo na sa sinasabi ni Paeng kanina sa may labas nun.
11:03.1
Ilang araw ang nakalipas,
11:05.9
nagaanap na manggagamot si Lola sa lugar dahil nga mag-iisang araw ng masakit ang tiyan niya.
11:12.0
Kumukulo pa rin ang lana sa may altar.
11:15.3
Mag-iisang araw na rin na hindi tumitigil sa pagkulo yun.
11:22.4
Hapon yun ang araw ng Sabado,
11:25.4
bago ang linggo ng palaspas.
11:28.4
Pinuntahan ni Lolo Arman si Paeng sa bahay niya.
11:32.2
Hinanap niya ito sa bakuran pero wala ito ron.
11:36.1
Sinubukan din niyang hanapin siya sa kuprahan pero
11:38.4
wala rin katao-tao dun sa lugar.
11:42.8
Nagpa siya na lamang si Lolo na maghanap na lang ng mapagtanuan sa baryo
11:46.7
at sinama na rin si Lola Dolor.
11:49.3
Ayon na rin sa kanilang obserbasyon.
11:54.7
Wala silang nakikitang masyadong tao na nagsilabasan sa kanika nilang mga bahay.
12:05.0
Napaka tahimik ng nayon
12:06.5
kasing tahimik ng sementeryo.
12:11.3
Sa kanilang paglalakad ay napadaan pa si Lolo Arman
12:14.3
sa isang gusali ng isang maliit na parokya pero
12:19.1
Hindi pa ito tapos.
12:21.6
Ayon na rin kay Lolo Arman.
12:23.9
Palagi umano itong ginigiba ng mga taga-tagong bato
12:27.0
para hindi matuloy ang pagpapatayo ng simbahan na iyon.
12:33.7
Nang umpisan itong itayo sa may sentro ng baryo
12:36.7
ay hindi na ito matapos-tapos at umabot na rin ng halos dalawang taon.
12:46.1
Mula roon ay may lumapit sa kanila na isang dalagyan.
12:49.1
ang mga nagpipakikita ang babae na
12:50.1
tila nagmamadaling kausapin si Lola Dolor.
12:55.2
Nagmano-umano ito sa kanya bilang pagbibigay kalangnon.
13:01.2
pero putol na ang hinlalaki nito sa kaliwang kamay.
13:07.9
Kayo po ba yung bago rito sa baryo namin?
13:11.9
Makikita naman sa loob ng parokya ang mga nagpapanday na nakatingin kina Lola.
13:16.0
Meron po bang manggagamot dito, iha?
13:21.2
Tanong ni Lolo noon
13:24.3
Tumingin-tingin itong babae sa paligid
13:27.8
Yung bahay na manggagamot
13:30.7
Nasa katabi lang ng nasa maliit na kapilya
13:33.8
Diretsyon niyo lang po itong kalsada na ito
13:38.9
Magtatanong pa sana dapat si Lolo pero
13:42.6
Bigla siyang sinapawan ng lalaking na kaputinon
13:46.3
Kung may mag-alokman sa inyo dito na isang babaeng may matalas ng ngipin
13:52.0
At sabihin siya ay gumagamot ng libre
13:56.8
Delikado yung babae na iyon
13:59.3
Lalo na't paborito niya mga buntis
14:02.3
Kung sa hindi niyo nalalaman
14:05.6
Walang nagtatagal ditong buntis sa patay na lupa
14:12.6
Matagal nang umalis
14:15.4
Bigla na lang nawawala
14:17.5
Kaya magingat kayo ha
14:20.0
Nilukuban ng kilabot si Lola Dolor
14:25.3
Sa narinig niya sa lalaking iyon
14:28.1
Kung ito ba'y nagpapaalala
14:33.1
Umalis na lamang si Lolo Arman sa parokya na iyon
14:38.1
At tinungo ang kalsada na sinasabi ng dalagita sa kanila
14:43.3
Balubog na ang araw
14:46.9
Wala pa silang nahanap na isang maliit na kapilya sa lugar
14:51.0
Nalakad na nila ang mahigit limangpung metro
14:55.3
Ay hindi pa rin nila mahanap ang puok na iyon
14:57.9
Hanggang sa may tumayo sa gilid ni Lola Dolor
15:02.9
Sa tabi ng mahogani
15:05.0
Sinisitsitan si Lolo Arman
15:08.7
Nang napakalakas na sitsitnon
15:12.6
Napalingon si Lola sa kanya sa may kakahuyan
15:16.7
Isa itong maliit na lumang kainan
15:20.6
Wala itong customer sa loob
15:23.4
Sa gilid nito ay may dalawang kalalakihan
15:27.6
Ang humihigop ng tabako na nagtatawanan
15:30.7
Habang sa gitna nila
15:35.4
Minamasdan si Lolo at Lola sa daan
15:38.7
At nila ay isang babaeng
15:42.6
At nila ay isang babaeng minamasdan si Lolo at Lola sa daan
15:42.6
At nila ay isang babaeng minamasdan si Lolo at Lola sa daan
15:42.7
At nila ay isang babaeng minamasdan si Lolo at Lola sa daan
16:12.6
At tulungan si Lola Dolor para gamutin nun
16:15.3
Nagpakilala ang babaeng ito na si Ason
16:19.2
Siya umano ang nagmamay-ari ng kainan na iyon
16:23.1
Tumanggi si Lolo Arman sa kanyang inalok
16:27.9
At sa iba na lamang daw sila magpagamot ni Lola
16:31.1
Nagpumilit pa itong si Ason na sa kanya na lamang daw magpagamot pero
16:36.1
Hindi nagpatinag si Lolo sa kanya
16:39.3
At nagpatuloy na lamang sa paglalakad
16:42.6
Lalong nang ilabot si Lola
16:47.3
Nang magsidungaw sa mga damuhan
16:50.8
Ang mga ulo ng kalalakihan at kababaihan sa gilid ng kalsada
16:56.0
Minamasdan lamang nila si Lolo Arman kung saan sila nakatayo
17:01.5
Nilulunok pa nito ang laway ng isa sa mga lalaking nasa likuran ni Ason
17:07.2
Nanginginig na ang mga kamay ni Lola Dolor sa mga nakita nito sa paligid
17:12.6
Habang si Lolo naman ay nakahawak sa kanyang sooban
17:16.6
Para bunuti ng itak kung sakaling may kikilos na masama
17:21.0
Sa biyernes na lang
17:27.3
Nang sabihin niya yon
17:29.7
Isa-isang nagsipag-atrasan ang mga ulong nakasilip sa mga damuhan
17:35.6
At maske si Ason ay dahan-dahan na rin umatras
17:39.9
Ngumiti na lamang ito sa mga damuhan
17:43.3
Na makikita ang mga maiitim ng ipin at gilagid nito
17:48.4
Na pinagnanasa ang tingnan si Lola
17:53.3
Nang makapagtingin na si Lola sa isang manggagamot
17:59.3
Ay hindi akalain na naroon-roon pala si Paeng sa bahay na yon
18:04.7
Dito na ikinuwento ng manggagamot ang totoong nangyari kay Mauricio
18:10.3
Kung paano ito pinatay
18:13.9
Nang mga tagabaryo
18:16.5
Kinlaro ni Paeng na hindi totoo yung sinabi niya
18:21.7
Na namatay si Mauricio sa bangungot
18:24.5
Nasabi lamang niya yon dahil noong mga oras na yon
18:29.1
Ay may nagmamanman o mano sa kanila
18:31.4
Kaya hindi siya nagpapahalata
18:34.5
Ang talagang tunay na nangyari sa kanya
18:40.3
At pinatay siya sa mismong labas ng bahay niya ng mga hayok sa laman
18:44.3
Na kung tawagin niya ay mga aswang
18:48.5
Napagkadiskitahan si Mauricio ng mga ito
18:52.9
Dahil sa hindi mapigilang gutom at napagkaisahan siya ng mga halimaw na yon
18:59.2
Sinabi pa nga ng manggagamot na mas lalong titindi pa umano
19:04.3
Ang kanilang uhaw at gutom sa dinadalang sanggol ni Lola Dolor
19:10.3
At naghihintay na lamang ito
19:12.4
Nang tamang pagkakataon
19:15.6
Sabi ng manggagamot
19:20.3
Hindi naman umano lahat na mga tagaron
19:24.6
Pero karamihan sa mga tagong bato
19:28.3
Ay mga kauri nila
19:30.9
Meron din naman umano mga taong nakatira katulad ni Napaeng
19:36.4
Yung mga nagtatrabaho sa parokya
19:40.3
At ang dalagita ay mga tao yon
19:42.5
Kaya wala umanong dapat ipag-alala sa kanila
19:46.2
Nagkaroon na dati ng kasunduan ng mga tagabaryo tungkol sa hatian ng lupa para
19:54.3
Lalo na't nakikitira lamang ang mga nilalang sa lugar
19:58.3
Pero sadyang pasaway ang mga ito at talagang
20:02.1
Nambibiktima ng mga tao
20:04.5
Tuwing hindi mapigilan ng gutom
20:09.5
Ang mga ito na ito na ito na ito na ito
20:10.3
Kung sa nagsialisan na ang iilang residente sa lugar
20:13.3
Imbis na magkaroon ng katahimikan sa tagong bato
20:17.5
Ay naging himpilan ito ng angkan ng mga aswang
20:21.6
Pagkatapos ng mahabang pag-uusap ni Nalolo Paeng
20:27.4
Ay umuhin na rin kagad ang mga ito kasama siya
20:31.2
Dahil takot naman ang mga nilalang na ito kay Paeng
20:33.9
Pero hindi pa doon nagtatapos sa mga pangyayari
20:44.7
Samantalang nagpapatatak ng abo sa noo si Lola Dolor
20:49.4
Ay biglang pinalibutan ang bahay ni Nalolo Arman
20:53.9
Ng mga kalalakihan sa labas
20:56.3
Nasa bakuran lamang ang mga nilalang
21:00.0
Kasama na yung lalaking matipuno
21:02.6
Na asawa ng babaeng manggagamot na si Ason
21:06.1
May iba pangang nagmamanman na nakausap ni Nalolo Paeng
21:10.3
At may isa pang aso
21:11.2
Habang sinisilip ang bintana ni Nalolo noon
21:14.9
Habang may umaakit naman
21:17.5
Sa may itaas ng nara
21:20.2
Binigyan si Lola ng mga asin
21:24.3
At pinahawak siya ng buntot pagi bilang panangga
21:28.1
Si Lolo naman ay tinago ang itak sa kanyang likuran
21:32.4
Na kinukompronta sila sa may pintuan noon
21:40.3
Maangas na sambit ni Lolo Arman
21:42.1
Napadaan lang pre
21:45.2
Sagot naman ang asawa ni Ason
21:48.2
Na nasa tabi ng nakaupong lalaki
21:51.2
Dito pala yung inyo
21:54.2
Hindi na umimig si Lolo Arman noon
21:57.7
Sige pre, alis na kami
22:01.4
Babalik na lamang kami dito sa susunod na araw
22:04.9
Magandang gabi sa inyo
22:07.6
Umalis na ito sa kanyang kinatatayuan
22:12.1
Sabay sunod naman ang angka nito
22:15.7
Dito na nakakaamoy ng hindi magandang balak si Lolo Arman sa mga taganayon
22:22.9
Kaya minabuti niyang puntahan si Paeng sa kanyang bahay
22:27.1
Doon na sinabi ni Paeng ang tungkol sa kagutom na mararanasan nila
22:33.0
Sa darating na Biyernes Santo
22:37.6
Araw ng kadiliman
22:39.2
At pagkamatay ng Panginoon
22:42.1
Malakas umano ang kapangyarihan na mga ganong nila lang sa mga araw na iyon
22:48.3
At dito sa pagkakataong ito
22:51.9
Dito na nila ilalabas ang matinding gutom nila sa laman at uhaw nila sa dugo
22:58.1
Kung balak man ni Lolo Arman na tumakas
23:02.3
Ay maraming nakabantay sa mga palayan at bukana noon
23:07.6
Hindi ba nga tapos magsalita si Paeng
23:10.7
Biglang may narinig sila sa labas ng kanyang bahay
23:14.6
Humihingi umano ito ng kamote
23:18.0
Napayakap na naman si Lola Dolor kay Lolo sa sobrang takot
23:23.2
Habang si Paeng naman ay lumabas para sa lubungin ng lalaking iyon
23:27.6
Pero bigla itong sinumbatan ni Paeng sa may bakuran
23:33.8
Hoy! Alam ko na iba yung pakay niyo ah!
23:37.6
Alam ko rin na may mga kasamahan kapadyan sa paligid
23:40.6
Matagal ko na kayong kilala
23:43.2
Naniniktik kayo kung nandito sila sa loob
23:51.9
Napalisik ang mga mata ng lalaking nasa harapan ni Paeng nun
23:57.7
Pinatira namin kayo dito sa baryo na ito
24:03.6
Ito yung igaganti nyo sa amin
24:07.6
atang utang na loob ah.
24:11.1
Hindi na nakapalagang
24:14.2
Umalis na lamang sila
24:16.0
ng ilog koprahan.
24:24.4
ang pinakanakakatindig
24:26.2
balahibong naranasan
24:32.6
nang pinagligo ni Lolo
24:40.9
ang kanilang mga pangamoy
24:41.9
pagdating sa babaeng buntis.
24:47.4
ng mga bintana at pinto.
24:50.3
Kahit alas 5 pa lamang
24:53.7
Habang si Lola naman
25:02.2
si Lolo sa may bintana
25:05.7
nakamasid sa labas
25:09.1
kumukulo ang langis.
25:12.8
Sa pagkagat ng dilim,
25:15.8
nakakarinig na sila
25:17.6
ng mga dahon sa paligid
25:20.9
sa hindi kalayuan.
25:24.2
Nakakarinig na rin sila
25:41.3
ng hapon ding yon
25:49.8
habang hawak-hawak
25:56.8
hanggang alas nuebe
25:60.0
nakarinig na sila
26:10.0
ang mga nilalang na ito
26:11.4
sa may gawing bukana
26:13.8
malapit sa palayan
26:16.0
bago magpapalitan nyo.
26:21.4
Mga nakakakilabot
26:24.3
ang kanilang naririnig.
26:29.7
Napahawak na lamang
26:34.6
Dahil sa sobrang takot,
26:38.1
sa kanyang kwarto.
26:40.5
Swerte din kasi ni Lola
26:42.0
na matapang din itong
26:46.2
dahil laking gyera ito
26:48.5
sa panahon ng mga hapon.
26:52.7
Naging kasapi pa ito
26:53.6
ng grupong hukbalap
26:55.5
bago siya umalis.
26:58.4
Sabi sa kanya ni Lolo,
27:00.5
magtiwala lamang siya
27:02.1
at walang masamang
27:04.4
mangyayari sa kanila.
27:16.6
ay ang mga kulisap.
27:21.5
Nawala yung sigawan
27:33.6
Pinakiramdaman lang
27:37.5
sa maliit na bintana.
27:41.2
ng mga panahon na yon.
27:45.2
ang bote ng langis
27:48.2
Pero sa pagkakataong ito,
27:56.4
Huwag kang maingay, Dolor.
27:59.0
Nandito lang sila
28:02.6
Natatakot ako, Arman.
28:05.1
Huwag kang mag-alala
28:06.3
o protektahan kita
28:08.8
at ang magiging anak natin.
28:11.7
Basta magtiwala ka lang
28:15.9
Ilang minuto pa lamang
28:18.1
ay nakarinig sila
28:23.5
sa likod ng bahay.
28:27.0
ang ibig sabihin nun.
28:30.3
Pinapalibutan sila
28:34.2
Rinig na rinig din nila
28:35.6
ang mga agit-agit
28:36.3
at ikikan na mga ito
28:37.6
at ang tumatawang boses
28:41.3
at halo-halong ingay
28:43.9
na nanggagaling sa itaas
28:48.6
Nang sumilip sa may butas
28:50.6
ng bintana si Lolo,
28:52.9
ay dito na niya napagtanto
28:54.7
ang tatlong figurang
28:56.5
nakaupo na parang aso
28:58.5
sa may bakuran ng bahay.
29:06.3
Ang kakasabi ni Lolo Arman
29:07.8
sa kanilang itsura.
29:10.9
Nakakunot ang mga noo.
29:16.1
Nagtutulis ang mga pangil sa bibig
29:18.3
kung saan tumutulo
29:20.3
ang makakapal na laway.
29:25.0
at ang nakakakilabot pa nito.
29:36.3
Ang pinagkaiba nga lang
29:41.6
ng mga babaeng nilalang
29:42.8
kumpara sa mga lalaki.
29:45.4
At isa sa mga nakita ni Lolo
29:47.4
sa tatlong figurang yon
29:49.4
na nakaupo sa bakuran
29:57.6
Sabi pa nga ni Paen
29:59.6
na kung gaano kakapalang laway nito
30:03.0
ay ganoon din ito katakama.
30:06.3
Gusto niyo ng patayan?
30:10.6
Akong harapin niyo!
30:15.2
Makikita sa labas ng bahay
30:17.8
ang mga nakapalibot
30:19.2
ng mga mabalahibong nilalang.
30:22.3
Ang iba naman ay nakaupong
30:23.7
nagbabantay sa tabi ng Nara.
30:27.4
Makalipas ang ilang minuto
30:28.8
nakapansin si Lola
30:32.2
na gumagapang sa may bintana.
30:34.7
Pataas ng bubungan.
30:36.7
Na siyang nagudyok kay Lola
30:38.7
na sumigaw sa takot noon.
30:40.7
Si Lolo naman ay agad
30:42.7
napatutok ng itak sa bintana.
30:44.7
Ang ginawa ni Lola Dolor
30:46.7
ay mahigpit na hinawakan
30:48.7
ng kamay ni Lolo.
30:50.7
Patuloy at taintim itong
30:52.7
nagdadasal samantalang si Lolo
30:54.7
ay patingin-tingin
30:56.7
sa itaas ng bubungan.
31:00.7
nakarinig sila ng lagapit
31:02.7
ng mga mababalik.
31:04.0
Mula sila nang lagapak
31:06.0
mula sa bubong ng bahay
31:08.0
at iba't ibang mga ungol sa itaas
31:10.0
pagapang sa may kwarto.
31:14.0
Mula sa may hagdanan ni na Lolo
31:16.0
ay may isang maliit na butas
31:18.0
na matatanaw doon.
31:20.0
Kung sino man ang sisilip doon
31:22.0
ay talagang matatanaw nila
31:24.0
si na Lolo sa may silid.
31:26.0
Nagkatotoo ang hinala ni Lolo
31:28.0
dahil sa mismong butas
31:30.0
ay may mga pulang mata
31:32.0
na nakasilip doon.
31:36.0
Hindi nagpahalata si Lolo
31:38.0
at kunwari ay may kukunin
31:42.0
at para na rin hindi magpanik
31:48.0
pigla niya itong sinunggaban
31:50.0
ng kanyang matalas na itak
31:52.0
sabay saksak sa butas na iyon
31:54.0
ng makailang beses
31:56.0
na paungol ng malakas
31:60.0
Kasabay ng pagwawala
32:02.0
ni na Ason sa may labasan
32:04.0
ng bahay na iyon.
32:08.0
Hanggang sa walang ano-ano
32:10.0
nakarinig si na Lolo
32:12.0
ng isang putok ng baril.
32:16.0
ng iba pang mga putok
32:18.0
ng iba't ibang mga sandata.
32:20.0
Nagkaroon ng sigawan
32:24.0
at ang iilang na sa bubongan
32:26.0
ay isa-isang nagsibabaan.
32:30.0
nagsidatingan na pala
32:32.0
si na Paeng kasama ang
32:34.0
iilang mga residente na may mga
32:40.0
ayon kay Lolo sa matatandaan niya,
32:44.0
dalawampu ang nagsidatingan
32:46.0
kasama na ang mga trabahador
32:50.0
Hindi natigil ang sigawan
32:52.0
hanggang sa magpaputok ulit
32:56.0
ng kanyang baril noon.
32:60.0
Subukan niyong ituloy
33:02.0
yung mga masamang balak niyo.
33:04.0
Papuputokan namin kayo isa-isa.
33:08.0
Pinatuloy namin kayo sa lugar namin.
33:10.0
Tinuring namin kayo
33:12.0
bilang residente dito.
33:16.0
gagawin niyo tong himpilan
33:18.0
ng mga angkan niyo?
33:20.0
Nagkaharap-harap si na Paeng
33:22.0
at ang mga angkan nito sa labas ng bahay
33:24.0
kung saan pinapalibutan
33:26.0
naman sila Lolo at Lola.
33:30.0
Tapusin na natin ito ngayong gabi!
33:32.0
Mag-ubusan tayo ng lahi
33:38.0
ng kanyang lumang baril
33:40.0
habang ang mga kasama naman niya
33:42.0
ay nakatutok ang mga armas
33:44.0
sa nilalang nayon.
33:46.0
Sinubukan pang tumalon
33:48.0
ng isa sa mga nilalang kinapaeng
33:54.0
Pero sinalubong siya
33:56.0
ng kalabit ng gatilyo ng baril.
33:60.0
sa may sanga ng kahoy
34:02.0
ang isang nilalang
34:04.0
na tamaan ito sa may balikat.
34:06.0
Ito yung asawa ni Asun.
34:10.0
Napaatras na lamang din
34:12.0
ang mga nilalang na ito
34:14.0
sa may madilim na sulok
34:16.0
nang mapagtantong
34:18.0
kaya silang patayin
34:20.0
ng mga pangkat ni Paeng.
34:22.0
Tutuluyan na sana ito
34:24.0
ng isa sa mga kasamaan niya
34:26.0
biglang pumagit na
34:28.0
sa kanila si Asun
34:30.0
na nagbagong anyo
34:32.0
katulad ng isang normal na tao.
34:34.0
Mamahawa na kami dire!
34:40.0
na ang ibig sabihin ay
34:42.0
aalis na kami dito.
34:46.0
mamalhin na lang miugpuyo
34:48.0
lilipat na lamang
34:50.0
umano sila ng tirahan noon.
34:52.0
Sumagot naman si Paeng
34:54.0
kung may makita pa akong kalahi nyo
34:56.0
dito sa Tagong Bato.
34:58.0
Ipinapangako ko sa iyo Asun
34:60.0
tutugisin namin kayong lahat
35:02.0
hanggang sa maubos namin
35:04.0
ang kahuli-hulihang lahi nyo.
35:08.0
Sambit na sigaw ni Asun
35:10.0
na hindi na umano sila babalik noon.
35:12.0
Agad namang binuwat
35:14.0
ng dalawang kalalakihan
35:16.0
ng katawan ng asawa ni Asun
35:18.0
na hindi na umano sila babalik noon.
35:20.0
Agad namang binuwat
35:22.0
ng dalawang kalalakihan
35:26.0
sa may madilim na kakahuyan.
35:28.0
Ang huling natanaw lang
35:30.0
ni na Paeng ay ang mga
35:32.0
nanlilisik na mga mata nito.
35:36.0
isa-isama ngayon.
35:38.0
Gumaan ang pakiramdam
35:42.0
dahil sa katapangang ipinakita
35:44.0
ng mga residente.
35:46.0
Nagsilapit rin ang ilang may mga dalang sulo
35:48.0
at sinabihan ni Paeng
35:50.0
na subukang ipatingin si Lola
35:54.0
may nilagay na bulong
35:56.0
si Asun sa dinadala
35:60.0
Nagpalipas na roon
36:02.0
ng madaling araw si na Lolo Armand
36:04.0
at Lola Dolor sa bahay ng manggagamot.
36:08.0
Pagkasikat ng araw
36:10.0
ay nakarinig sila mula sa sentro
36:12.0
ng baryo ng isang tunog
36:14.0
ng kampana galing sa may simbahan noon
36:18.0
na lamang si Lolo Armand sa kalangitan.
36:22.0
tapos na ang lahat
36:24.0
malapit na rin ang linggo
36:28.0
kung saan ito na ang araw
36:38.0
ng mga pangyayaring yon
36:40.0
isa-isa nilang sinunog
36:42.0
ang mga kabahayan
36:46.0
maging ang katawan na napatay
36:50.0
Sinunog nila ito sa tapat ng simbahan.
36:54.0
Magmula noon ay nagkaroon na rin ang katahimikan
36:56.0
ng buong tagong bato.
36:58.0
Tinapos ang pagtatayo
37:02.0
At dumaan pa ang ilang linggo
37:04.0
tuluyan na nilang
37:06.0
sinunog ang natitirang
37:08.0
kubo ng mga ito para
37:10.0
tuluyan nang mawala
37:12.0
ang pagiging pugad ng mga aswang
37:14.0
yung bayan na iyon.
37:16.0
Dito na rin tumira
37:18.0
sina Lolo Armand at Lola Ason
37:22.0
Hanggang sa dumami na ang tumira
37:24.0
dito sa tagong bato.
37:26.0
At dahan-dahan na rin nakilala
37:28.0
ng gobyerno ang nayon.
37:30.0
Nagkaroon na mga ilaw
37:32.0
ang kabahayan hanggang sa
37:34.0
nasasabayan na rin ang pag-usad
37:36.0
ng nayon ang iilang mga sityo
37:42.0
mas dumami pa ang naging resident
37:46.0
Nagkaroon na rin ang munisipyo ang lugar.
37:50.0
Meron pa rin mga sabi-sabi sa paligid
37:52.0
tungkol sa mga aswang pero
37:54.0
ang katotohanan yan,
37:56.0
hindi na nila pag-aari
38:02.0
ang aming lugar ay
38:04.0
isa na sa mga lungsod dito sa
38:06.0
Visayas at masasabi kong
38:08.0
taon-taon ay dumadagsa ang
38:10.0
maraming mga turista.
38:12.0
Kaya naging tourist spot na rin ito
38:20.0
pumanaw siya sa edad na 81
38:24.0
noong nakaraang taon lang.
38:26.0
Samantalang si Lola Asun naman
38:28.0
ay limang taon nang pumanaw
38:34.0
At hanggang ngayon,
38:36.0
meron pa rin kami mga litrato
38:40.0
at ang kanilang nakakakilabot na tagpo
38:42.0
ay daladala pa rin
38:44.0
namin mga apo sa aming
38:48.0
naghahatid ng aral sa amin na sa kabila
38:52.0
ay may liwanag pa rin matatanaw
38:56.0
Yun ang hindi ko makakalimutang
38:58.0
aral na sinabi ni
39:02.0
bago siya pinagpahinga nang nasa itaas.
39:06.0
Tungkol naman sa mga nilalang
39:10.0
ay may iba't iba mga kwento ang kumakalat.
39:16.0
ang tirahan ng lahi ni Ason
39:18.0
sa kabilang bundok ng Tagong Bato
39:20.0
habang ang iba naman
39:22.0
ay nangalat na daw ang karamihan
39:24.0
sa kanila sa ibang parte
39:30.0
Pero kung anuman ang totoong nangyari
39:34.0
hindi pa rin makakaila
39:36.0
na naging huling himpilan
39:38.0
ang lugar ng Tagong Bato.
39:40.0
At nangyari sa kanila, hindi pa rin makakaila na naging huling himpilan ang lugar ng Tagong Bato.
39:42.0
At nangyari sa kanila, hindi pa rin makakaila na naging huling himpilan ang lugar ng Tagong Bato.
