01:18.3
Well, una, we did deconstruct natin itong nangyari, no? Na pinagbawalan ang Smartmatic na pumasok sa mga bidding para sa mga eleksyon sa Pilipinas.
01:29.2
For now, yung issue is bribery. Sila ay nag-bribe para manalo dito sa mga bidding na ito. So, wala pa dyan nung usapin nung nandaya ba, may massive cheating ba, et cetera.
01:46.5
Yung smoking gun ay hindi pa pinag-uusapan dyan. Although, it would be indicative kung nababribe mo yung mga tao sa Comelec, et cetera, para manalo.
01:59.2
Sa bidding, ay baka...
02:01.8
It's not a quantum leap.
02:03.7
It's not a quantum leap.
02:04.4
Hindi naman kakabait para magkaroon ng integrity yung eleksyon. Pero sinasabi ko lang, wala pa ron. Wala pa yung smoking gun.
02:14.1
But it's a good step para linisin yung ating electoral system.
02:19.4
Nagsimula kasi yung Smartmatic noong 2008. Nagkaroon ng pilot sa ARMM, Autonomous Region of Maslim, Mindanao.
02:27.4
Doon sinubukan yung ating first computerized election.
02:31.2
Can you give us a little bit of the history, Ronald? Kasi Pinoy, si Pinoy was the first, I think, president na na-elect base sa automated elections.
02:39.6
Pwede natin pag-usapan nito. Kasi dyan nagsimula yung hocus-pocus, all of that automation.
02:45.1
Ang gulo naman yung manual. Ang gulo-gulo yung manual.
02:48.9
Can you give us the history? Yung kasaysayan ng manual, Hello Garcia, all the recount, all the problems.
02:54.4
Can you go into the automated? Salamat, Ronald.
02:57.4
Kaya wala naman ako narinig na bumalik sa manual. Ang mga proposals ay mixed, diba?
03:03.6
Yun yung tawag nila hybrid na system na merong computerized, merong manual.
03:09.7
Ganun yung proposal. Ngayon, paano yung permutations niyan? Kailangan pang pag-usapan.
03:14.3
Pero sinasabi ko lang, historically, dyan nagsimula yung Smartmatic.
03:19.6
ARMM election. Nakaharap ko nga dyan yung mga empat mo. Sabi sa akin, kilala kita.
03:27.4
Sabi ko sa kanila, yung provincial administrator, sabi ko rin, kilala rin kita.
03:32.6
Anong time na mayroon kayo dyan?
03:34.4
Dyan kami nagsikaharapan. Kasama ko si Senator Gordon. Siya yung head ng committee sa Senate for elections.
03:41.3
Dyan yung nangyari. Tapos sabi nung isang-ampatwan, buti na lang, wala kaming kalaban.
03:47.0
Kung hindi, ang dami-daming daliring pinutol.
03:50.6
Paano? Kailangan mo yung daliring para dun sa computerized.
03:55.3
Dalawa yung system na sinutunan yan.
03:57.4
Dalawang system. Yung PCOS ay isa lamang doon. May isa pang system na parang ATM card na sinubukan.
04:07.9
Sa Maguindanao, yung PCOS, katulad ng existing ngayon. Sa buong ARMM, yung isa pa.
04:14.5
Yung parang ATM card na election. Para lang maulawaan ng tao, saan ito nagsimula.
04:20.0
At first national ay noong 2010. Kung saan nanalo si Pinoy.
04:27.4
Pero mahihirapan namang mandaya sila Pinoy dahil ang gobyerno noon si Arroyo, si GMC.
04:34.2
Ay, sabi nga ako kalapan kasi nag-OI.
04:36.6
Baka mas malaki pa nga yung boto ni Pinoy kung sakaling hindi sila yung incumbent.
04:42.7
So doon na nagsimula yung mga yan. Tapos nagkaroon ng mga problema sa transmission.
04:48.8
Bakit nga nade-delay ito? Bakit ito napakabilis?
04:52.2
Yan yung naging proseso ng Smartmatic.
04:57.4
Tapos yung mga machines. Yung mga machines ba ay pwedeng i-replicate?
05:02.9
Ano ang sabi? Ay gwardyadong-gwardyado yung mga PCOS machines.
05:07.3
Pero may nabalitaan naman na may gumagala na PCOS machines.
05:12.2
Convincing politicians na suportahan yung grupo na yun dahil kaya silang ipanalo using the PCOS machines.
05:20.4
So dyan na nalakaroon ng notoriety yung computerized system.
05:25.5
May mga naglalako na kaya namin kayo ipanalo dahil hawak namin ang PCOS machines.
05:34.1
Tingin ko maraming kumita dyan sa inyong buhay.
05:37.9
Pero kaya nating pangalalaan.
05:40.0
In false promises of automation manipulation?
05:43.2
From my vantage point, I think false promises.
05:46.5
Hindi po naman pwedeng baguhin. Hindi po pwedeng dayain yung isang mayor or isang governor, isang kongresista
05:53.9
na hindi mo ginagalaw yung buhay.
05:55.4
Hindi mo ginagalaw yung buhay.
05:55.5
Hindi mo ginagalaw yung buhay.
05:57.1
Sabi ng mga kilala kong IT experts, kailangan galawin mo yung buong system.
06:01.5
Hindi pwedeng partial lang.
06:04.7
Dahil isang system yan eh.
06:06.2
Tapos yung mga political parties may access dun sa central command yung system na ito.
06:12.9
So hindi ganong kadali.
06:14.3
Tingin ko nothing is impossible in the Philippines pero mahirap.
06:17.6
At wala, up to na, wala namang napatunayan pa.
06:21.1
May mga delays, may mga kaso ng bribery.
06:23.9
At wala dito sa smart party.
06:26.1
Pero yung integrity ng buong process ay hindi ko pa sigurado.
06:30.4
At least wala pa akong nakikita kabedensya.
06:32.2
Yun nga eh Ronald.
06:33.0
I mean, for me, still the serious issues, vote buying, disenfranchisement, political violence.
06:39.3
Yun talagang totoo yan. Malaking problema.
06:41.0
For me, parang bago ka pa bumoto, nangyari na yung dayaan na yan eh.
06:45.6
Intimidation, bribery, vote buying.
06:48.0
That already tells you problematic yung election process natin.
06:50.8
So I think that's the problem.
06:52.2
When you focus too much dun sa automated elections, you're forgetting the pre-election manipulation and cheating.
06:57.0
Which is really, and properly, investigated.
07:00.4
But for some reason, yung mga hindi natuwa sa election last year,
07:03.5
tinitignan lang nila itong issue ng smartmatic, automation, they're forgetting.
07:06.5
But Mark, I want to go to you because ganyan naman eh.
07:09.6
Noong 2016, nung natalo naman si BBM, sinisisi naman si Lenny,
07:13.2
sinisabi nila, oh kasi si ganyan, ganyan.
07:16.0
Yun nga eh, walang katapusan yan.
07:17.9
Kaya nga, ang biro sa atin, wala naman natatalo, nadadayaan lang.
07:22.2
Nalo lang sa election.
07:23.5
Like, I just feel na hindi ito sign of maturity of our elections.
07:27.6
At hindi na pwede bumalik sa manual.
07:30.0
Diyos ko, naalala mo nung time na minamanual nila, nung Hello Garcy time and all.
07:34.8
So talagang, pati India nga, yung mga mahirap na bansa, automated na sila or hybrid, katulad ng sinisabi ni Ron.
07:41.1
Last point lang, Richard.
07:42.7
Okay, Ron, at hindi na nabanggit mo.
07:43.6
Halik tayo kay Mark.
07:44.3
Last point lang, no?
07:45.7
Nung nabanggit mo, dahil nagreklamo si BBM kay Lenny ng election fraud.
07:52.2
Ron Comelec, saan mo ba gustong buksan, random?
07:57.0
Buksan, yung mga tingin mo ay ginakaya ka.
07:59.8
So namili ng mga provinces si BBM.
08:03.9
Tapos nagkaroon ng manual count.
08:06.3
Binuksan yung mga balota.
08:07.9
Ang nangyari, tumaas pa ang boto ni Lenny.
08:11.3
Tumaas pa yung boto niya.
08:12.5
Doon sa mga pinili ni BBM, na ang tingin niya nagkaroon ng dayaan.
08:16.4
So, sinasabi ko lang, walang smoking gun para sabihin,
08:22.2
na nagamit yung sistema.
08:24.7
Posible na meron.
08:26.2
Ang problema ay tatangat na nga yung Comelec para sa kanilang pagpapaliwanag.
08:30.1
Kaya nagiging vulnerable sila eh.
08:32.1
Dahil hindi sila maayos pagpaliwanag.
08:34.3
Yung kanilang IT experts, eh hindi masyadong experts.
08:38.0
Tapos yung chairman ng Comelec, nahihirapang magpaliwanag.
08:40.5
Si James Jimenez, nawala, di ba?
08:42.9
Nawala si James, di ba?
08:44.1
Yung magaling nilang spokesman.
08:46.5
Tinanggal si James.
08:47.3
So, nahihirapan sila magpaliwanag.
08:50.2
Yan ang nangyayari.
08:52.2
Pero sabi ng PPCRB, sabi ng Namprel, sabi mismo ng campaign machinery ni Lenny,
08:59.8
for now, for now, wala pa silang nakikitang ebidensya ng massive cheating.
09:04.4
So, kaya ang pinapabuksan ng TNT Rio, ni Rio,
09:09.8
ay yung logs para magkaroon ng smoking gun.
09:14.4
Yun ang kanilang pinapabuksan at this point.
09:16.5
Ibig sabihin, kahit sila, medyo circumstantial pa yung ebidensya.
09:22.2
I like your term, eh.
09:25.2
Kasi the threshold should be a smoking gun, eh.
09:27.6
I don't think we're there yet.
09:29.0
But then again, we're not dismissing concerns with unreliable connections.
09:33.2
We're just saying, hindi pa ito smoking gun.
09:37.1
It's a sign that we should look more into it.
09:39.4
Pero hindi pa rin smoking gun.
09:40.6
Ikaw, Mark, bago tayo babalik kay Ronald,
09:43.1
kasi alam ko yung style ni Ronald,
09:44.5
kung sino ilabas na kami, bago niya makalimutan,
09:46.8
malikot din pag-insultat kami.
09:48.4
Kaya ang dal-dal namin.
09:49.3
Kasi nakot kami, makalimutan namin yung point.
09:51.5
So, we have to get out.
09:52.0
So, we have to get out.
09:52.2
So, sorry talaga, Mark, kung madal-dal kami pa rin.
09:54.6
But, Mark, ikaw, bilang isang blogger,
09:56.8
someone who's looking at this as a non-expert,
09:59.4
I mean, none of us are IT expert,
10:00.7
but kind of a non-elections expert.
10:03.2
Anong basa mo dito sa issue na yan
10:04.8
ng election denialism?
10:06.6
And isn't this parang a convenient way
10:09.4
of overlooking problems with campaigning,
10:11.8
overlooking more serious issue with vote buying?
10:14.1
Or sa tingin mo, talagang hocus-pocus talaga ito,
10:16.6
and talagang dapat titignan ng mabuti?
10:19.5
Hindi, parang kita na,
10:22.2
any, yung malaking evidence talaga
10:25.8
para sa mga dayaan.
10:27.1
Pero, parehong sides meron eh.
10:29.5
Diba, yung sa TN3 yung nga,
10:31.8
tapos kay Maharlika,
10:32.7
si Nagnen Chong naman,
10:34.4
mga sinasabi din sila about sa KOMEN.
10:36.7
Pero yung sa tao, parang it doesn't resonate
10:44.2
...lang sa mga...
10:45.7
Oo, nag-survey siya.
10:48.5
Medyo nag-disconnick, Mark.
10:50.5
But, your point is,
10:52.2
hindi ito masyadong reflected,
10:54.2
kasi if you look at the surveys by SWS and Pulse Asia,
10:56.8
vast majority of Filipinas accepted the result of elections, diba?
10:59.9
Even though they know that may problem pa rin here and there.
11:02.6
Pero overall, accepted nila yung results.
11:05.1
Overall, accepted naman.
11:06.5
And I don't see any talaga.
11:08.1
Ang concern ko lang din,
11:09.6
like, itong wala na sa Smartmatic,
11:12.7
enough time kaya para makabili ng mga bagong kailangan ng mga ano,
11:18.3
and sino yung papalit sa Smartmatic?
11:21.5
That's the thing.
11:22.0
Ito nga yung territory eh.
11:24.0
...baka yung pumalit sa Smartmatic, mas malala pala.
11:28.6
Problematic, exactly.
11:33.9
Yeah, that was actually my next point, Mark eh.
11:36.5
I wanted to ask you about...
11:37.3
Sorry, Mark, you're cutting a little bit.
11:38.5
Can I get back to Ronald while you're feeling it?
11:40.7
Ronald, ikaw, don't you think this is opening a can of worms?
11:43.5
Because Smartmatic is quote-unquote, you know, the devil you know.
11:46.9
I mean, if you are gonna be skeptical about this.
11:48.7
Although, of course, to be fair, Smartmatic has denied
11:51.4
that there was something mambo-jombo and they said they should be given proper due process to explain their side.
11:56.2
Ako naman, I've met people from the IT people, from different companies.
12:00.0
So I try to listen to different sides naman.
12:03.5
I'm not coming down with a judgment against one side or the other.
12:06.5
At least, Richard, meron ko bang more than one and a half years.
12:10.5
So hindi ganun kalapit sa eleksyon.
12:13.6
Ikalawa, meron na tayong learning curve.
12:17.0
Kailangan lang i-summarize yan.
12:19.0
Transmission, et cetera.
12:21.4
So kailangan iipan niya what went wrong, maliban sa bribery na main case against Smartmatic.
12:27.0
At ikatlo, since 2008, mas marami lang ngayon yung mga firms na pwedeng kausapin.
12:33.9
Tignan natin yung kanilang system, no?
12:36.7
At mas marami na rin mga Pilipino na nakakaunawa diyan.
12:40.4
Mas marami ng mga IT experts kumpara ng 2008 saka 2010.
12:45.9
That was, kung ano, ha?
12:47.2
That was, ano ba yan, no?
12:51.4
Fifteen years ago.
12:52.4
Ang daming nangyari sa technology in fifteen years.
12:55.7
So ibig sabihin, pwede tayong maghanap ng mas advanced, mas efficient, at mas less prone
13:02.0
to electoral fraud.
13:03.0
Yun na naman sinasabi ko.
13:04.0
Pwedeng hindi, no?
13:06.0
Dahil hindi naman tayo yung titigil, eh.
13:07.0
Hindi naman tayo yung pipili, no?
13:08.0
Baka suspect yung pipili.
13:09.0
Pero at least, may mga opportunities ngayon, no?
13:10.0
Time, one and a half years.
13:11.0
Learning curve, lessons from fifteen years.
13:12.0
So, hindi naman tayo yung pipili.
13:13.0
Pwede naman tayo yung pipili.
13:14.0
Pero at least, may mga opportunities ngayon, no?
13:15.0
Time, one and a half years.
13:16.0
Learning curve, lessons from fifteen years.
13:22.2
Tapos ating new skill set, marami na tayo mga millennials at saka Generation Z na magaling
13:31.6
At marami na rin ngayong technology for sale na pwede nating suriin ng gusto kumpara
13:38.6
noong 2008, kumpara noong 2009.
13:42.6
Kaya sa akin, in summing, no?
13:45.6
In the balance sheet, baka mas positive.
13:48.8
So, Ronald, ganito ang point ko, ah.
13:50.8
So, BBM, under the Smartmatic regime, lost one election, won another elections.
13:55.8
Yung kabila, pink, they lost one, they won one.
14:00.8
But the Duterte's did very well during the Smartmatic era.
14:02.8
They won 2016, they won 2019, they won 2022.
14:05.8
So, you can see my question.
14:07.8
If 2025 comes and the Duterte camp doesn't win well, and it's very possible that that
14:12.8
could happen, mam, wipe out sila.
14:13.8
Don't you think that?
14:14.8
Don't you think na gagamitin nila itong issue ng Smartmatic?
14:17.0
Ay, kasi yung pinalit nyo sa Smartmatic, do you see, Mark, diba, where this could go?
14:23.0
Kasi ang Duterte's did very well during the Smartmatic era.
14:26.0
They won 2016, they won 2019, they won 2022.
14:29.0
Wala pa silang talo sa mga elections so far, eh.
14:31.0
And then now, pagkakilala, wala nang Smartmatic, pwede maging issue yan.
14:35.0
Lahat naman gagamitin, Richard.
14:40.0
This could be weaponized.
14:41.0
Lahat gagamitin nila.
14:42.0
Ang tanong yan ay, makakastimulate ba yan ng critical data?
14:43.0
At yung critical mass na yan ay luluso ba sa pala kanya?
14:46.0
Katulad ng S3, diba?
14:49.0
Mayroon ka pang several if.
14:50.0
Lalo na kung sakali matutuloy yung ICC at nandun na sila sa DENHAB at hindi na sila
14:51.0
makakapag-communicate sa kanilang base at sa kanilang mga bloggers.
14:53.0
Bakit may Zoom naman, ah?
14:54.0
Pero yun naman, si Richard, yung DENHAB, yung DENHAB, yung DENHAB, yung DENHAB, yung DENHAB,
14:55.0
pwede rin sila mag-Zoom.
14:56.3
Hindi siya papayagan.
14:57.5
Ay, di sila papayagan.
15:00.4
Kaya nga si Milo Suvic,
15:06.1
nagsuicide, diba.
15:22.8
Sarali ako rin lang.
15:24.8
Yung sinasabi na magsisiside si Digong
15:28.4
Ronald, I wanna ask you something else
15:31.6
And then siguro hopefully
15:33.2
Medyo more okay yung
15:37.9
Don't you think na BBM
15:41.6
Was expecting na tutulungan siya
15:43.6
Ni Digong nung chine-challenge na yung
15:45.5
Election loss niya
15:47.3
Nung 2016 and then
15:48.8
Parang hindi siya tinulungan ni Digong
15:51.1
Do you think may bitterness from that
15:55.1
Kasi feeling ko may expectation talaga sila, diba?
15:57.6
Dahil ayon ni Digong kay Lenny
15:59.4
He would, you know, lean on where he has to
16:02.6
But it didn't happen eh
16:04.9
Parang I don't think BBM, Duterte even
16:07.0
Wanted to help the Marcoses because he knows
16:09.4
Baka minimal yung
16:11.5
Pwedeng gawin ni Digong
16:12.5
In fairness sa kanya
16:14.2
It's beyond his control
16:15.9
Ang ginawa kasi ni BBM, pinabuksan yung mga balota eh
16:19.5
Yung ballot boxes
16:21.2
Pinabuksan yan, natingin niya
16:23.6
Eh, under lock and key yun eh
16:28.1
At ipakita yung consistency
16:30.5
Nung mga bibilangin na balota
16:33.4
Dun sa result ng election
16:37.0
At bagong presidente pa lang si Puanon eh
16:41.6
So, baka wala naman siyang wherewithal
16:47.7
Para maging in favor
16:49.9
Yung recount, diba?
16:51.9
Ang nangyari pa nga, tumaas pa nga si Lenny
16:53.6
Ibig sabihin, yun yung tunay na laman ng mga balota
16:57.0
The reason I'm asking
16:59.1
Tinulungan naman niya si BBM
17:02.2
Na ilibig sa libingan ng mga bayani
17:03.9
Yung tatay, diba?
17:05.8
Tapos sinabi niya
17:06.9
But that's my point eh
17:08.5
But baka I was just ticking the box
17:10.1
Remember, this is the president who directly challenged the Supreme Court Chief Justice
17:14.1
And was accused of engineering
17:16.0
The downfall of the former Chief Justice Sereno
17:18.5
So, if you're Marco
17:19.8
Marco, sorry, not Marco
17:22.3
You're thinking, well, this is a president who can get away with a lot
17:26.2
Maybe he can, you know, lean a little bit
17:29.0
Pero baka mahirapan
17:30.5
Pero baka mahirapan
17:32.4
Nabaguhin yung resulta ng eleksyon
17:34.6
Both manual at saka digital
17:38.1
Yun yung sinasabi ko
17:39.8
Baka mahirapan si Digong
17:42.2
Kung yun ang direction
17:45.3
Ng iyong argumento
17:48.1
Pero may kinuha siya na pabor
17:51.3
Pinanalo nila si Aimee sa midterm
17:53.4
Tapos nagpasalamat siya
17:55.9
Na hindi siya magiging presidente
17:57.2
Kung hindi dahil sa mga Marcoses
17:59.4
At pinalibing sa libingan ng bayan
18:01.3
Marami siyang ginawa
18:02.8
Marami siyang ginawa
18:04.3
Noong first few years
18:06.4
Pero even that may limits
18:09.9
Hindi naman niya pwedeng buksan
18:12.0
Yung mga lock and key na mga balota
18:14.0
At hindi niya pa pwedeng baguhin
18:17.4
Noong electronic election
18:20.0
Noong computerized election
18:21.3
In the same breath
18:22.5
Baka mahirapan din siya
18:24.9
Kaya tingin ko medyo mahirap
18:28.4
Kung sakaling ganun ang magiging tulong
18:31.1
Na inaasahan ni BBM
18:32.6
Pero yung predicate
18:36.3
Nagsimula noong panahon ni Digong
18:38.9
Para magiging presidente
18:43.8
Dinemonize nila si Lenny
18:45.3
Dinemonize nila si Lenny
18:47.8
At hindi mahirapan ng umahon si Lenny Ron
18:51.3
Kaya ginawa ay binild up na nila yung Marcos S
18:53.7
Posible pinayagan na nila pumasok
18:57.7
Yung mga pera ng Marcos S
18:59.4
Na hindi yung mangyayari noong panahon ni Pinoy
19:01.4
Kaya maraming makinarya
19:04.3
Maraming mga resources
19:06.8
Pagdating ng 2022 election
19:10.1
So baka meron silang ibang ginawa na tulong
19:13.1
So it's not just the unity
19:16.1
Okay final points gentlemen
19:21.3
Okay so where do you see things going?
19:23.6
Ito patapos ng taon 2023
19:25.5
Daming mga love teams ay tapos na
19:29.2
Aldob, Catniel, whatever
19:31.2
Are you expecting na itong parating na mga
19:36.6
Magsiselfie ulit at glamour shot
19:39.3
Yung mga I'm your biggest fan
19:41.8
And then Sarah says
19:42.8
Thank you so much for your support
19:44.1
Dito yung magkakaroon ng mga ganyan love team
19:56.4
Nagka-cut ka ulit
19:57.9
You wanna talk straight to the phone
19:59.4
Without the earphones
20:01.2
Tanggalin mo na lang kayo yung earphone mo
20:02.6
Baka mas marinig ka
20:06.6
Tanggalin mo na lang yung earphones mo
20:12.7
Wag ka na lang mag-earphones
20:19.1
Kung anong groupings
20:20.2
Yung pwedeng mangyari
20:28.3
Mangyari yung sa ICC
20:30.0
Sino yung sasama kay Sarah
20:32.2
Sino yung sasama kay
20:37.4
Mas excited ako na makita
20:38.8
And paano maapektuhan lahat
20:40.5
Kung meron na tayong bagong
20:43.4
Mga election machines
20:47.3
Thank you so much for that
20:48.6
Candidate number one
20:50.0
Thank you so much for that
20:50.2
Candidate number two
20:53.9
Ano nga natin dyan
20:55.0
What to look forward to
20:58.7
This coming holidays
21:01.5
Dahil every month
21:03.6
May bago kong kabanata
21:04.8
Yung ating House of Cards
21:06.6
At saka Game of Thrones
21:12.2
Ni Richard Haidarian
21:13.1
Dahil ang daming nangyayari
21:14.7
Na pwedeng pag-usapan
21:16.1
Malibang kay Kapiel
21:18.2
Huwag mong kalimutan
21:34.9
Hanggang New Year
21:35.6
Maraming mga developments
21:37.3
Kaya ilabas ang popcorn
21:42.3
Nakatulad ng ating love life
21:47.4
Talagang pinipilit mo Ronald
21:51.9
Teligatong kasama to
21:53.4
Thank you so much again
21:58.7
Thank you very much also
22:02.7
Itong mga favorite
22:06.7
Namiss ka namin Mark
22:13.6
Hindi kang pumunta sa China
22:16.7
Against the world
22:25.4
Nagdidigong style siya eh
22:27.8
Against the world
22:31.2
Delicado mga scoundrels
22:32.7
When they show softness
22:34.6
Pero mahal na pati ka namin
22:38.8
And happy of this collaboration
22:44.4
Pero sana may ibang
22:50.4
Yung Coke Zero life mo
22:51.5
Pero mag-diet ka muna
23:03.9
So maybe next time
23:04.8
Pwede natin pag-usapan
23:07.3
With the skin care