Sa Mga Babae: Tips Para Humaba ang Buhay. - By Doc Liza Ramoso-Ong
00:31.4
Siyempre yung nutrisyon, eh para siyang gasolina.
00:35.1
Diyan kukuha ang katawan ninyo ng pampalakas.
00:39.0
Tulog, minimum seven hours of sleep.
00:42.0
Kailangan po tamang tulog kasi nakita nila,
00:45.2
yung mga taong kulang sa tulog, sila ho yung mabilis tumanda.
00:50.0
Kasi pati yung selulan nila, nag-a-age din.
00:53.6
At number four, kailangan po merong regular health check-up.
00:58.5
Parang kotse tayo, nagche-check-up para prevensyon.
01:03.8
Maaga pa lang makita na kung nasaan ang problema at magawan agad ng solusyon.
01:10.1
Unahin po natin ang kahalagahan ng pag-eexercise.
01:13.8
Marami pong klase ng exercise.
01:16.4
Isa po sa favorite namin ni Doc Willie, walking.
01:19.5
Pero marami pa ngayon, nauuso na rin ang pagbisikleta.
01:23.2
Stretching, kailangan ho gagawin natin yan.
01:25.8
Lalo na pagkagising para hindi sumakit.
01:28.4
At ang katawan natin, dun sa mga iba pa, dancing-dancing, uso na rin ho ngayon.
01:34.9
Kailangan ho kasi ng ehersisyo para magkaroon tayo ng energy sa buong araw.
01:41.2
At saka yung mood natin, mas nagiging masipag tayo kapag nag-exercise tayo.
01:48.4
Halimbawa po, walking ang inyong napili, yung paglalakad.
01:54.5
All exercises, kaya siya maganda.
01:58.4
Kasi nga, nagpapagaling ng puso.
02:01.0
Ibig sabihin, healing, hini-heal niya, sabi ng American Heart Association.
02:05.8
Ang walang ehersisyo, sila yung pangunahing dahilan ng pagkakaroon ng sakit sa puso.
02:12.7
Kasi alam niyo po ba, kapag nag-exercise kayo, pinapagaling yung puso.
02:17.5
Lalo na kung na-heart attack kayo.
02:19.5
So, part yan ang healing.
02:21.3
Tapos yung ugat, pinalalaki.
02:23.5
Kasi pagbomba nun, mas nagiging pliable.
02:28.4
Yung ugat, mas napapalaki at tumutulong maiwasan yung pagkakaroon ng next heart attack.
02:34.9
At saka, alam niyo ba, kapag nag-exercise kayo, lahat ng parte ng katawan nyo, lahat ng muscle ninyo, pinapagana.
02:43.2
Kasama na rin yung inyong heart muscle.
02:45.5
So, nagagamit lahat.
02:47.2
At saka nga, kung merong mga pagbabara dyan sa inyong mga ugat, sa ibang-ibang ugat ng buong katawan,
02:54.9
eh, mas lalaki ang inyong mga ugat.
02:58.4
At saka, marami naman yung mga exercises.
03:01.9
Alimbawa nga, yung walking.
03:04.0
Na pwede nyo namang gawin kahit anong oras.
03:07.8
Ang maganda lang sa walking, pwede sa umaga, break time sa trabaho, pagkatapos ng pagkain sa gabi.
03:14.5
So, mas maganda naglalakad-lakad kayo.
03:16.8
Kasi may benefit yan, sasabi ko mamaya.
03:19.7
So, meron lang, may ilang exercises na kapag ginawa nyo, kailangan may resting day yung inyong katawan.
03:26.2
Yung iba, pag talagang heavy exercise,
03:28.4
kailangan 24 to 48 hours, kailangan mag-recover yung muscle ninyo.
03:33.2
Kailangan makabawi.
03:35.0
At saka, may ibang exercises, pawis na pawis kayo.
03:38.2
Unlike yung walking, hindi kayo gaano pinapawisan.
03:41.8
So, pwede kayong bumalik sa trabaho.
03:43.5
Hindi nyo kailangang mag-shower.
03:46.4
At saka, alam nyo po ba, pag tinatamad kayo sa umaga,
03:50.5
pagkagising ninyo, pwede ko kayong mag-exercises.
03:53.8
Kasi, para magising yung inyong mga ugat at yung inyong utak din.
03:58.2
Yung inyong nervous system.
03:59.6
Para hindi kayo parang malungkot, parang lulugulugo.
04:03.8
At saka, maganda, kapag nag-exercise kayo, pag mag-isa kayo,
04:08.0
ito yung panahon ng pag-iisip.
04:10.6
So, mas makakaisip kayo.
04:11.8
Kasi, wala namang cellphone, emails, o chat na pwede gawin kapag nag-exercise kayo.
04:18.5
At ang maganda pa, pag nag-exercise kayo,
04:21.5
bukod sa puso, maganda din siya sa inyong blood pressure.
04:25.1
At nagpapataas ng good cholesterol.
04:28.2
Maganda din siya sa blood sugar ng mga tao.
04:33.2
Tsaka, kung nalulungkot kayo, nakakatulong po ang exercise.
04:38.2
Tsaka, alam niyo po, pag nag-exercise kayo,
04:41.2
maraming cancer ang pwede nating maibaba ang wrist.
04:47.2
So, ibat-ibang klase ng cancer, nakakatulong po.
04:51.2
Lalo na sa kababaihan, nakita nila, nakakatulong para hindi kayo magkaroon ng breast cancer,
05:00.2
Colon cancer at ibat-ibang cancer pa.
05:03.2
So, kung sana po, gawa natin ang oras.
05:06.2
Kaya, di ba sabi ko nga po, hindi siya option.
05:08.2
Ito ho ay kailangan ninyong gawin.
05:11.2
Pag nalulungkot kayo sa inyong brain, sa inyong muscle,
05:15.2
pampatibay din ho ng buto nyo para hindi kayo ma-fracture.
05:19.2
Tsaka, siyempre, ayaw nyong tumaba.
05:21.2
Tamang weight kasi mas hindi ho kayo magkakasakit ng mga high blood,
05:28.2
Kapag yung weight ninyo, e, mabigat.
05:32.2
Tapos, yun ho mga tao na nahihirapan dumumi.
05:35.2
Yung mga constipated o kaya, e, laging makulu yung tiyan.
05:38.2
Bagay ho ang maglakad-lakad after kumain sa gabi.
05:43.2
Tsaka, sasabihin nyo, nako, ayokong mag-exercise.
05:46.2
Ayokong maglakad.
05:48.2
Kasi, masakit ang katawang ko dahil sa arthritis.
05:52.2
Lalong dapat nyong gumalaw.
05:54.2
Kasi, para yung mga dugtungan ng buto nyo,
05:57.2
e, parang nalalagyan ng oil.
05:59.2
So, ika nga, kailangan mas lalong gagamitin.
06:03.2
Tsaka, meron naman hong mga exercises na walang special equipment.
06:06.2
Katulad nga ho ng paglalakad.
06:09.2
So, maganda sa ang exercise, maibaba ang bad cholesterol,
06:13.2
maitaas ang good cholesterol,
06:15.2
makapagpababa ng mataas na blood pressure.
06:19.2
So, nakakatulong din po sa diabetes, sa cancer,
06:23.2
sa matibay na buto.
06:25.2
So, napakarami po.
06:26.2
Alam nyo, pag nai-stress kayo,
06:29.2
try nyo pong maglakad-lakad.
06:31.2
Or, mag-exercise.
06:33.2
Kasi, masasaya ho kayo.
06:35.2
Napakadami po talagang benefit.
06:38.2
Maganda nga, maaarawan kayo.
06:40.2
Magkakaroon kayo ng fresh air at saka vitamin D.
06:44.2
Tapos, yung mga parang laging natutumba,
06:47.2
maganda ho ito sa ating balance at sa ating coordination.
06:51.2
At, ang sinabi ko nga po,
06:54.2
diba ang next, tulog.
06:57.2
Kailangan ho ng pahinga ng tulog.
06:59.2
Seven hours of sleep.
07:01.2
Tulog at gising, same oras palagi.
07:05.2
Diliman nyo po yung inyong kwarto.
07:07.2
Sana po, mas tahimik.
07:09.2
Tamang temperature kung kailangan ng electric fan.
07:12.2
Layo ho kayo sa mga maiingay na aso.
07:15.2
Tsaka, nakita nyo dito sa amin, maingay.
07:18.2
So, kung pwede yung tulugan nyo,
07:20.2
mas malayo doon sa bintana.
07:23.2
yung mga taong tulog ng tulog,
07:25.2
nakita nila mas maganda yung skin
07:27.2
at mas nagiging bata sila.
07:30.2
Yung ikaapat po na sikreto na sinabi ko,
07:33.2
check-up, maintenance, prevention,
07:37.2
So, ano po yung mga check-up?
07:41.2
kailangan natin magpa-urinalysis,
07:43.2
mura lang naman ho yun.
07:45.2
Magpa-check ng blood pressure natin.
07:48.2
Kasi, para makita kung high blood,
07:51.2
mabigyan kayo ng gamot.
07:52.2
Magpa-check-up ng sugar.
07:55.2
Nakikita po yun sa blood test.
07:57.2
So, kada taon po sana itong ating blood test.
08:00.2
Yung chest x-ray,
08:02.2
pwede na po yan kada 5 years.
08:05.2
Yung ECG, pwede po yan kahit every 3 years.
08:08.2
Pero yung ating blood test,
08:10.2
sana yearly kung edad 50.
08:14.2
Tapos, isasama na rin po natin yung check-up
08:17.2
para sa colon rectal.
08:21.2
pag sa kalalakihan,
08:25.2
kailangan po nagsa-self-exam kayo
08:27.2
or nagsa-self-check ng inyong balls.
08:30.2
Kasi po, nakita nila yung age 15 to 34,
08:34.2
nakita nila medyo maraming nagkakaroon ng
08:37.2
cancer dun sa kanilang balls.
08:39.2
So, yun po ang self-exam ninyo.
08:42.2
Tapos, isasama na rin po natin lagi
08:45.2
yung prostate tsaka yung sa colon cancer.
08:48.2
Yung sa colon cancer po,
08:51.2
pwede po tayong mag-submit ng ating dumi
08:56.2
kasi meron pong tinatawag na
08:59.2
dun sa ating dumi,
09:01.2
tinitignan po kung may dugo dun sa ating dumi.
09:04.2
Yun yung fecal occult blood test.
09:07.2
At kung meron po tayong doktor para sa chan,
09:10.2
sila po yung gumagawa ng colonoscopy,
09:13.2
lalo na kung 50 years old and above.
09:16.2
At saka paglalaki po,
09:17.2
kailangan may digital rectal exam.
09:20.2
Alam ko po, medyo ayaw nyo yun.
09:22.2
So, kung talagang ayaw nyo,
09:24.2
pwede rin naman yung blood test,
09:27.2
kasi para mahuli natin agad
09:30.2
kung merong problema sa inyong prostate
09:32.2
o may tinatawag na lumalaking prostate,
09:36.2
benign prostatic hyperplasia.
09:40.2
So, PSA, kailangan po natin.
09:44.2
Pagdating naman po dun sa mga kababaihan,
09:47.2
kailangan din po nilang mag-check ng sarili.
09:49.2
May tinatawag na self-breast examination.
09:53.2
Kailangan ho, magkakapaho kayo ng inyong breast
09:56.2
kada buwan at hindi lang ho yun.
09:59.2
Para hindi nyo makalimutan,
10:01.2
pwede nyo gawin kada 15
10:03.2
or kada katapusan ng buwan
10:05.2
habang nadidigo kayo kapa-kapa
10:07.2
para maagang makita yung problema sa breast.
10:12.2
At saka, kailangan din ho,
10:14.2
kapag 18 years old and above,
10:16.2
kapag may partner na po,
10:18.2
kailangan din ho bumisita sa inyong OBGYN
10:21.2
kasi sila po ang gumagawa ng pelvic exam
10:25.2
para makita kung may infeksyon
10:27.2
at sila yung OBGYN ang gagawa ng inyong pap smear.
10:32.2
Sa mga kababaihan naman,
10:35.2
kailangan din ho ng ultrasound of the breast
10:38.2
Kung kayo ho ay may lahi ng breast cancer,
10:42.2
mas madalas na ipapayo sa inyo ng doktor
10:45.2
ang inyong mammogram.
10:49.2
Tapos, kasama na rin ho yung mga blood test nyo.
10:53.2
sinasama din ho yung thyroid test
10:55.2
kasi napansin nila,
10:57.2
marami din ho may problem sa thyroid.
10:59.2
So, kaya nagkakaroon ng TSH.
11:03.2
kasama daw yung height and weight,
11:05.2
waist to hip ratio
11:07.2
kasi nagiging mas mataba yata ang ating mga nanay.
11:13.2
Anyway, pag nagpunta naman kayo sa laboratory,
11:16.2
nakapackage na ho yan.
11:18.2
So, hindi na ho kayo mahihirapang magpili-pili.
11:21.2
And, kapag nagsisinyor na tayo,
11:24.2
kailangan din ho check up sa mata.
11:26.2
Kasi, lumalabo ho ang ating mata.
11:29.2
Ayaw ho natin na matumba at maaksidente kayo.
11:32.2
Tsaka, syempre, yung grado,
11:34.2
syempre, pataas ng pataas yan.
11:37.2
Kaya kailangan, magpapalit din naman tayo ng ating salamin.
11:40.2
Tapos, titignan din kung may catarata,
11:42.2
eh, nagkakaroon din ng mga age-related macular disease.
11:44.2
Nagkakaroon din ng mga age-related macular degeneration.
11:47.2
O kaya, ayaw mo rin na magkaroon kayo ng mga diabetic retinopathy,
11:53.2
or kaya aglaucoma.
11:55.2
Tsaka, pag nakaramdam ho kayo na,
11:57.2
bakit parang kalahati na lang yung nakikita ko?
12:00.2
O kaya, parang biglang nag-itim-itim,
12:02.2
maraming patse-patse doon sa inyong mata.
12:05.2
O kaya, biglang sumakit ang inyong mata.
12:07.2
Punta na ho kayo sa inyong ophthalmologist
12:09.2
or doktor sa mata.
12:11.2
Ah, kailangan din ho ng check up sa ating
12:14.2
ear ang pinupuntaan ho dyan ENT doktor.
12:18.2
Kasi pag nag-age tayo,
12:20.2
lalo na kung senior humihina ang pandinig,
12:22.2
baka bumabara na yung tutuli.
12:25.2
At marami sa atin nagkakaroon ng vertigo
12:28.2
o yung problema doon sa balance,
12:30.2
nawalan ng pang-amoy, pang-lasa.
12:32.2
So, itanong po sa inyong ENT doktor.
12:35.2
So, ito po ang apat na sikreto
12:37.2
para pahabain ang inyong buhay,
12:40.2
lalo na sa kababaihan.
12:42.2
Pero ganun din po sa ating
12:44.2
kalalakihan, ehersisyo, pagkain,
