* AI ("Artificial Intelligence") subtitles on Tagalog.com are generated using "Whisper" by OpenAI (the same company that created ChatGPT and DallE2). Results and accuracy may vary.
* The subtitles do include errors occasionally and should only be used as a tool to help with your listening practice.
* You can request this website to create a transcript for a video if one doesn't already exist by clicking the "Request AI Subtitles" button below a video. Transcribing usually takes 30-40% of the length of a video to complete if there are no other videos in
the queue. For example, a 21 minute video will take 7-8 minutes to transcribe.
* Running a super fast cloud GPU server to do these transcriptions does cost money. If you have the desire and financial ability, consider
becoming a patron
to support these video transcriptions, and the other tools and apps built by Tagalog.com
00:00.0
Good evening po sa inyo lahat.
00:26.6
Salamat ako po si Christian Esquera and welcome po sa ating episode ngayong gabi ng ating Facts First Podcast.
00:32.6
Today is January 17.
00:35.3
Sana po ay nasa mabuting kalagayan po kayo.
00:39.5
So pasensya na po, medyo late po yung start natin ngayong gabi dahil nagkaroon po tayo ng konting technical issues.
00:44.2
Pero ngayon, I'm pretty confident na okay na okay po tayo.
00:47.8
Mukhang mabilis sa internet natin.
00:49.9
Hindi ko naman sana ma-jinx yung aking sarili.
00:52.0
And meron po tayong sapat na baterya.
00:54.1
Dahil po kagabi, pasensya na kayo.
00:55.5
Dahil natapos po yung ating programa unceremoniously.
00:59.2
Dahil sabi ko sa inyo po, abos na yung battery ko eh.
01:01.6
Hindi ko kakalain na biglang mapuputol.
01:03.4
Well, pasensya na po.
01:06.2
Masagay po, ngayong gabi napaka-importante po ng pag-uusapan natin.
01:09.1
Dahil medyo umiinit po yung issue pa natin dito sa issue ng Taiwan vis-a-vis China.
01:19.5
Dahil may bago pong presidente ang Taiwan.
01:22.1
Siya po yung dating vice president.
01:25.5
Siya na po yung na-elect na presidente from the ruling party, si Lai Ching-te.
01:30.7
So, dun sa panalo niya, well, naglabas po yung mensahe si President Bongbong Marcos.
01:36.5
Nag-congratulations.
01:38.2
Tapos, ang sinabi ni President Marcos, eto exactly, no.
01:42.0
On behalf of the Filipino people, I congratulate President-elect Lai on his election as Taiwan's next president.
01:47.7
We look forward to close collaboration, strengthening mutual interests,
01:52.6
fostering peace and ensuring prosperity for our people.
01:55.4
I'll see you all in years ahead.
01:58.0
Mukhang benign yung message, no?
02:00.9
Pero, syempre, ang China, nagalit, napikon.
02:04.4
Nakita ko yung statement mismo ng Chinese Foreign Ministry.
02:11.2
Miski hindi po kayo funny, President Marcos.
02:16.3
I suppose, may insulto kayo doon sa sinabi, no?
02:18.8
Noong Chinese Foreign Ministry.
02:20.9
May mga iba pang sinabi about the Philippines.
02:23.9
May mga warning, no?
02:27.5
with the, ano ba yun?
02:31.3
fire? May ganun pa sinasabi eh.
02:33.5
Ayan. We are telling
02:35.3
the Philippine side not to play with fire
02:37.2
on the Taiwan issue and to stop immediately
02:39.6
its wrongful words and deeds
02:41.5
on Taiwan-related issues
02:43.0
and sending wrong signals to separatist
02:45.8
forces for Taiwan's independence.
02:48.0
Kasi po yung presidente ng China,
02:49.4
ng Taiwan, president-elect,
02:52.1
tingin po dyan ng China
02:53.4
separatist. Okay?
02:55.4
Isabihin, pro-Taiwan independence.
02:59.1
personally, tinuit ko po ito kanina.
03:01.5
Nakaka-insulto para
03:03.0
sa ating pangulo. Sinabi sa kanya ng
03:04.9
Chinese Foreign Ministry,
03:06.8
we advise President Marcos to read
03:09.0
more, to read more,
03:11.4
to properly understand the history
03:13.2
of the Taiwan issue
03:14.8
so that he can draw the right
03:17.0
conclusions. Medyo, ano no,
03:20.1
hindi nga lang manspaining ang dating
03:23.2
dyan eh. Parang dinuduro ka,
03:25.0
parang gusto sabihin, wala ka masyadong alam
03:26.8
sa issue, kaya tumahimik ka na lang. Shut up.
03:29.3
Okay? Okay. So, yun po yung
03:31.1
pag-uusapan natin ngayong gabi.
03:33.1
So, nag-invite po ko na
03:34.8
sa eksperto. Madalas na po natin
03:37.0
siya makausap dito sa Fox First
03:38.8
and we're happy na
03:40.4
napa-unlakan po niya yung ating
03:42.6
imbitasyon. I'd like to welcome to our
03:44.7
program si attorney,
03:46.8
si professor, Jay Batong Bakal.
03:48.9
Siya po ang director ng UP
03:50.8
Institute for Maritime Affairs
03:52.7
and Law of the Sea. Magandang gabi,
03:55.0
Sir Jay. And thank you for joining us
03:57.0
tonight dito po sa Fox First.
03:59.1
Ay, magandang gabi, Christian, at sa lahat ng
04:00.9
ating mga televiewers and
04:02.9
listeners. Gandang gabi din po
04:05.0
sa inyong lahat. Okay. Una-una
04:06.9
simulan natin. Ako kasi na-insulto ako
04:09.0
para kay President Marcos eh. Tsaka para
04:10.9
sa ating bansa. Ano ba't tingin nyo rito
04:12.8
specifically dito sa mensahe
04:14.9
ng Chinese Foreign Ministry? Yung
04:16.6
ina-advise si President Marcos
04:18.4
na magbasa pa para daw mas
04:20.7
maintindihan ng ayos yung issue ng Taiwan.
04:23.9
Well, oo. Tama ka na.
04:25.0
Ganon din yung reaction ko nung makita ko
04:28.6
kumbaga ang kapal naman
04:32.7
pagsasabihan yung presidente ng ibang bansa
04:35.1
kung anong dapat niyang gawin. Una,
04:36.9
at kung pangalawa kung paano siya dapat
04:40.9
akong nakita ang ibang
04:42.9
bansa na nagsasalita ng ganyan.
04:45.5
Kasi meron pa rin
04:46.5
inatawag na mga protocols and
04:48.6
courtesies dapat. Lalo
04:50.9
na pagdating sa larangan ng diplomasya,
04:55.0
history of foreign affairs pa naman
04:56.2
itong nag-sasalita na ito. Kitang-kita mo
04:58.4
na walang diplomasya at all, no?
05:00.8
Kahit ba ganon yung
05:02.6
pananalita nila, no?
05:04.4
Sa akin, pinapakita na yan na talagang
05:06.6
wala silang respeto.
05:08.3
Hindi sa presidente mismo
05:10.6
kundi sa Pilipinas din, no?
05:14.1
value na binibigay
05:16.4
dun sa presidente
05:18.5
na siyang leader ng isang
05:20.5
buong nation, no? Isang buong bansa.
05:23.1
Tayo, wala tayong ginagawa
05:25.0
o sinasabi na ganyan kahit ba hindi
05:26.8
natin gusto yung mga taong
05:28.3
kausap natin, no? Wala pa
05:30.8
akong naririnig na ganyang klaseng
05:32.5
pagtatara to, no?
05:35.3
pinakamasahol na siguro yung nangyari sa
05:38.5
under the Duterte administration, no?
05:42.5
ibang bansa na kumbaga
05:44.5
nagkikipag-usap sa atin,
05:46.8
wala akong nakikita ganyan, no? Kahit pa paano
05:48.7
may mga diplomasya pa rin, no?
05:52.5
tama ka, naka-insulto yun, no?
05:55.0
In the first place,
05:56.8
himayin po natin yung
05:58.0
konggratulatory message ni President Marcos.
06:00.6
Anong una, may mali ba na nag-congratulate
06:03.0
si President Marcos
06:04.3
doon sa bagong Pangulo ng Taiwan?
06:07.2
Sa akin, wala naman, no?
06:09.0
Kasi kahit nasabihin ng
06:10.6
China na merong sinatawag na
06:12.1
1975 Joint Communique, no?
06:14.7
Kung saan nakalaga yung polisi natin tungkol
06:16.6
sa People's Republic of China.
06:18.8
And andun din naman sinasabi
06:22.5
binigyan natin ng pinatawag na diplomatic
06:25.0
recognition, yung People's
06:26.9
Republic of China bilang
06:28.0
representativo ng
06:34.6
na magpapatuloy pa rin ang ating relasyon
06:36.9
sa Taiwan, no? Hindi lang
06:38.6
doon sa diplomatic front,
06:40.8
no? Yun lang yung puputulin, pero
06:42.4
lahat ng iba ay magpapatuloy pa
06:44.7
particular doon sa economic, social,
06:46.6
at cultural, no? So
06:48.4
para sa akin, parang
06:50.7
courtesy lang naman na
06:52.6
nakikilalanin mo yung liderato
06:54.8
na inelect, no? Na hinalal
06:56.6
noong katabi mong
06:58.3
bansa. After all, marami din tayong
07:00.7
interest doon sa Taiwan, marami
07:02.6
tayong tao nang tatrabaho doon,
07:04.9
marami din tayong nakukuhang
07:06.2
kalakal sa Taiwan, particular na
07:08.7
sa agrikultura, tsaka sa
07:10.3
mga electronics, no?
07:12.7
At sila rin, marami din silang
07:14.5
investment sa atin. So tama lamang
07:16.5
na bibigyan mo naman
07:18.6
ng, kumbaga, parang jury guard na
07:20.5
due courtesy, no? Na nagkaroon sila
07:22.5
ng isang halalan, at
07:24.8
kong-congratulate mo yung nagwagi.
07:28.1
Ang hirap kasi, itong
07:29.3
China, ang gusto niya, lahat
07:31.3
ng ibang bansa, eh, una,
07:33.1
sumunod lang sa sinasabi niya, no? Kaya nakita
07:35.3
natin kung paano silang magsalita.
07:38.1
Ayaw kasi nila na
07:39.1
nagkakaroon ng kakaibang pag-iisip,
07:41.4
no? Ang mga ibang bansa, no?
07:43.0
Yung hindi sumusunod sa kanila.
07:45.4
Ayaw nila yun. Eh, ang gusto
07:47.2
kasi nila mangyari sa Taiwan, eh, parang
07:48.9
i-disregard mo completely as if
07:51.0
non-entity sila. Kasi walang
07:52.9
bansang, walang mga tao,
07:54.8
dyan, as if walang liderato dyan,
07:56.9
no? Gusto nila totally ignore,
08:02.7
nagagalit sila pag binibigyan
08:04.7
ng kahit kaunting respeto
08:11.1
Ito, malino naman na in-insulto
08:12.7
talaga ng China. Yung sabi nyo nga,
08:14.7
hindi lang yung presidente, no? Pati yung Pilipinas
08:18.5
subukan ko lang pong, ano,
08:20.4
tingnan to from the perspective of China.
08:24.8
iba sa kanila ito? Sa tingin nyo, dapat ba
08:26.5
magiging offensive itong part ng statement
08:28.3
ni President Marcos kung saan sinabi niya,
08:31.0
ito yun, we look forward to close
08:32.4
collaboration. Tapos baka dito
08:34.7
sila mas tabanas, eh. Strengthening
08:36.5
mutual interests. Siyempre
08:38.7
alam natin na napaka, ano yan,
08:40.5
kumbaga red line. Actually more than
08:42.5
a red line sa China yung Taiwan, eh, no?
08:44.9
Should they read more into that?
08:47.4
Yung sa usapin ng
08:48.5
close collaboration, no, eh, dito
08:50.5
siguro dapat yung China ang magbasa naman
08:52.4
ng konti, no? Matagal na
08:54.7
tayo nakikipagtulungan
08:56.6
sa Taiwan, no? Kahit ba
08:58.1
wala tayong diplomatic recognition
09:00.7
sa kanila, no? Marami
09:02.7
tayong mga usapin, lalo na
09:04.5
sa pagdating sa business, no? Sa kalakal.
09:07.1
No? At dito nga, kaya nga
09:08.7
ang dami nating mga overseas Filipino
09:10.5
workers sa Taiwan, no? Nakikipagtulungan
09:12.9
tayo sa kanila tungkol dyan sa mga
09:14.4
issue na yan, no? Tapos,
09:16.8
kahit nga dun sa mga
09:18.4
ilang disaster, no, nangyari
09:20.7
dito sa bansa, nakita natin na tumutulong
09:22.9
din ang Taiwan, no? At
09:24.7
nakikita din natin sila, no? Ah, ito
09:26.7
namang China, eh. Paminsa-minsa mo lang
09:28.2
nararamdaman, no? So,
09:30.7
pagdating dun sa issue ng collaboration, tama
09:32.5
lang yun, no? Kahit pa paano, kahit
09:34.7
hindi mo siya kikilalanin bilang
09:36.5
isang estado, still,
09:39.2
nandyan siya, maraming
09:40.5
tao dyan, maraming, marami
09:42.5
tayong interest din dyan, no?
09:44.5
Ngayon, pagdating dun sa usapin naman ng mutual
09:46.5
interest, malinaw na
09:48.2
nagtutugma ang dalawang mansa, yung
09:50.3
Taiwan at Pilipinas, na nagahangad
09:54.7
No? At nagahangad din
09:56.4
na hindi sila, kumbaga,
09:58.6
tinatakot at binabantaan ng kahit
10:02.4
So, yan, sa akin,
10:04.8
tama lang na magkaroon ng kanyang
10:07.5
usapin tungkol sa mga mutual
10:10.3
interest, no? And collaboration.
10:14.7
siguro, itong China, ayaw niya yun.
10:17.1
Ayaw niya na ang mga ibang
10:18.6
tao, eh, kumbaga,
10:23.0
no? Sa ibang bansa.
10:26.5
ibang tao, eh, nagtutulungan, no?
10:28.9
Ah, kaya yun yung nagiging
10:30.5
dating sa akin yan, talagang
10:32.6
pinagsasabihan nilang Pilipinas
10:34.4
as if tayo ay under sa kanila, no?
10:36.6
So, talagang gusto nila tayong mapasailalim
10:38.9
sa kanila, kumbaga, no?
10:40.8
Ah, gusto nila sunod-sunuran lang tayo,
10:42.9
no? So, yung pagtrato niya
10:44.5
dun sa presidente, eh, parang
10:46.2
representative yan kung anong gusto
10:48.6
nilang, ah, gawin
10:50.5
sa atin lahat bilang isang bayan.
10:53.0
Hmm. Yung ganito, sir, yung binabanggit
10:54.7
yung pagtrato ng China
10:56.0
kay President Marcos, tsaka sa Pilipinas
10:58.7
ngayon, how much of this
11:00.7
you think, ah, was
11:02.8
carried over from
11:04.0
the previous administration? Kasi, diba,
11:06.7
yung previous administration, napakabait,
11:09.2
napaka-friendly sa China,
11:10.7
to the point na ang tingin niya ng marami,
11:13.2
tuta at sunod-sunuran
11:15.1
o lapdog na nga ng China.
11:18.4
I think, ano yan, ah,
11:20.8
malaking factor yan, no?
11:22.3
Kasi nga, kumbaga, namihasa sila, eh.
11:24.7
Yan ang six years, sunod-sunuran
11:26.9
lang ang administrasyon.
11:28.6
Kaya ngayon, kumo yung
11:30.7
bagong administrasyon, eh,
11:33.5
kumbaga, nag-iba ng landas,
11:35.0
no? Nag-iba ng attitude, nag-iba ng
11:39.1
ayaw na ayaw nila, no?
11:40.5
Bigla na lang na parang,
11:42.8
bakit ganun? No? Eh,
11:44.5
kumbaga, akala nila
11:45.5
na-shoot na, eh. Akala nila panalo na, eh.
11:48.6
No? Sunod-sunod na lang ang Pilipinas
11:50.6
sa gusto nila, no? Konting
11:52.5
tapik lang, eh, umaatras na ang Pilipinas.
11:54.7
No? Tumatahimik na, no?
11:57.0
Pero ngayon, yung sa current administration,
11:59.2
ayan, ginagawa nila lahat ng
12:00.4
ginagawa nila lahat ng ayaw nilang
12:02.6
mangyari, ayaw nilang gawin natin, no?
12:04.7
Kaya galit na galit sila, no?
12:07.2
At nakikita mo nga na
12:09.0
kaya ganun, ang lumalabas,
12:10.8
no? Ah, yung pananalita nila,
12:13.3
aba, akala mo eh, matagal
12:15.0
na tayong ganito, no? Ah,
12:16.6
nasunod-sunuran lang.
12:18.5
Ah, kaya, kaya ano eh, kaya hindi
12:20.7
maganda, no? Na nagkaroon nga
12:22.7
ng ganung klaseng, ah,
12:24.7
parang, ah, experience
12:26.2
ang, ang Pilipinas na, ayun nga,
12:28.3
nagpakubaba masyado at naging
12:30.4
sunod-sunuran at naging masyadong
12:32.5
mapagbigay, no? Namihasa
12:34.5
natuloy yung kabila, no? At gusto
12:36.4
ngayon, at ngayon, ayaw niyang, kumbaga,
12:38.5
i-give up yung mga nakuhan
12:40.7
niyang advantage dahil doon.
12:42.7
Kaya pala, sir, kasama ba sa konteksto
12:45.2
pangiinsulto ng China sa Pilipinas,
12:48.4
tsaka kay President Marcos,
12:50.6
yung konteksto ng EDCA, na
12:52.6
baka naman yung sinasabing
12:54.7
collaboration, tsaka mutual interest,
12:57.1
baka ang base rin ng China dyan.
12:58.6
In the event na talagang sakupin na nila yung
13:00.6
ah, yung Taiwan, pilitin
13:02.4
na mapasailalim uli ng China,
13:05.0
eh talagang gagamitin yung
13:06.5
Pilipinas bilang base
13:08.1
ng Amerika. Ah, in protecting
13:10.9
and defending Taiwan.
13:12.6
Siguro kasama yan doon sa mga
13:14.5
inaakala nila, no?
13:16.4
Na maaring patunguhan yan, no?
13:18.9
Pero malinaw din naman yung
13:20.4
posisyon ng Pilipinas, no?
13:22.7
Ah, kahit nga, ah,
13:27.2
tayo sa Taiwan, nandun pa rin
13:28.9
yung limits, eh. We are still
13:30.7
within the confines of
13:33.0
the joint communique,
13:34.1
yung tinatawag na
13:36.6
one China policy, etc.
13:38.5
Malinaw doon na kinilala natin ng China
13:40.6
bilang representativo, yung
13:42.4
basically, yung communist government
13:44.5
bilang representativo ng China, no?
13:47.2
At isa lang ang China, na bansa,
13:48.9
no? Pero, hindi natin
13:52.4
babaliwalain na natin ang Taiwan.
13:54.7
Hindi natin sinabi doon na
13:56.6
totally, ah, isolate natin
13:58.6
ang Taiwan. Patuloy pa rin
14:00.2
ang ating pakikitungo sa Taiwan. Kasi
14:02.2
ang gusto lang naman natin dyan, eh,
14:04.5
kapayapaan, no? At ayaw
14:06.5
din natin na mangyari sa Taiwan,
14:08.2
kumbaga, ah, yung nangyari sa
14:13.4
kukunin yan sa dahas dahil
14:16.2
magkakaroon ng gulo. Eh,
14:18.3
pag nagkaroon, nangyari yun, eh, apektado tayo.
14:20.5
Wala tayong, ah, kumbaga, hindi talaga
14:22.4
tayo makakaiwas na maapektod.
14:24.7
Kung sakaling gigirahin ng
14:26.4
China ang Taiwan para makuha siya
14:30.4
kasi nga, ah, tayo yung
14:32.3
pinakamalapit na bansa sa Taiwan. So,
14:34.5
kung magkakaroon dyan ng humanitarian crisis,
14:36.6
sigurado sa atin mag-i-spill
14:38.7
over yan, no? Ah,
14:40.6
sa atin mapupunta yung mga ganun klasing
14:42.5
ah, epekto at problema.
14:44.6
Yung ating kalakal, no? Yung
14:46.4
maritime trade natin nagdadaan dyan.
14:48.6
Ah, so, apektado yun sigurado
14:50.6
pag nagkaroon ng gulo dyan.
14:51.7
Ah, and in fact, kung
14:54.7
ah, ah, armed conflict dyan sa
14:57.1
Taiwan Straits, at mga ibang
14:59.4
bansa ay mapipilitan, yung mga barko
15:01.4
ay mapipilitan na mag-re-route, no?
15:04.1
Eh, tayo din yung tatamaan
15:05.4
ng re-routing na yun dahil, syempre, iikot
15:07.4
sila, iiwa sila, pero
15:08.6
susubukin din nila na sa ibang
15:13.3
lugar dumaan, eh, ang
15:14.7
nang hindi masyadong lumalaki
15:17.4
yung gasto sila, eh, ibig sabihin
15:19.3
nun, eh, di sa loob na sila ng Pilipinas
15:21.2
dadaan, no? Dadami bigla
15:24.7
na nagdadaan dyan sa ating
15:26.1
Inter-Island Waters para lang umiwas
15:28.0
sa gulo. Eh, syempre, malaki
15:30.0
magiging epekto nun sa ating mga
15:31.8
mahangisda at sa ating mga internal
15:33.7
maritime activities, no?
15:43.8
thinking kasi ng China, no?
15:46.7
Yung kanilang strategy,
15:50.2
kung aagawin nila, or
15:51.8
kung sasakopin nilang Taiwan, di kailangan
15:54.7
um, kumbaga mag-setup ng
15:56.8
defensive perimeter, no?
15:58.8
At pipigilan nilang kahit sino na makalapit
16:01.0
sa Taiwan. Eh, para ba gawa nila yun?
16:03.9
Eh, baka isipin nila, kailangan
16:05.1
nilang sakupin na rin yung
16:06.9
agawin na, bale, yung Batanis
16:09.2
at Babuyan Islands,
16:11.2
no? At maari pang sa
16:12.6
pinaka yung northern portion, parang
16:15.0
Luzon, no? Para lang makontrol
16:17.2
nila yung mga karagatan sa paligid
16:18.8
ng Taiwan. Eh, so,
16:21.0
malaking problema yun. Para
16:22.9
sa atin, it's actually a
16:24.6
threat to our territorial integrity. Kung sakaling
16:26.6
magkaroon ng kaguluhan, dyan sa
16:28.7
lugar na yan. So, kahit sabihin mo na
16:32.8
ay between mainland China and
16:34.6
Taiwan, hindi mo maiwasang isipin na
16:36.7
talagang maapektuhan din tayo.
16:39.8
Oo, at saka ang dami
16:40.7
nating, ano, ang dami nating OFW
16:42.5
sa Taiwan, no? Oo, yun pa.
16:44.8
Yun yung pinaka mahalaga pa nga,
16:46.8
no? Na pinaka-immediate
16:48.6
problem natin pag nagkaroon ng gulo, kailangan
16:50.3
iligas natin. Bigla, 200,000 people ba yun?
16:54.6
napakahirap nun, no?
16:57.5
At sigurado, pag lumikas
16:58.9
yun, syempre, marami din
17:00.5
magugusto na makisabay sa kanila.
17:03.1
Lalo ng mga Taiwanese na
17:04.6
syempre, gusto rin nilang
17:06.7
makaligtas sa gulo.
17:09.4
Okay. Ito nga pala, sir.
17:12.6
with the way China responded to
17:14.6
a seemingly benign
17:16.8
congratulatory message by President
17:18.9
Marcos, hindi naman kaya maging excuse
17:22.3
i-ramp up ng China.
17:24.6
Yung pambubuli nila sa atin
17:26.6
sa West Philippine Sea.
17:28.7
Well, maaari nilang gamitin yun
17:33.8
after all, wala naman sila.
17:37.0
Parang, actually, kahit naman
17:38.5
walang dahilan, nang bubuli din sila, diba?
17:42.4
maaari, no? Maaring, kumbaga,
17:44.4
gawin nalang nila yan na parang additional excuse
17:48.5
paano nilang tayong
17:51.7
At ang hirap niyan, no?
17:55.3
diplomasyan ng China, parang hindi
18:00.3
wala man lang pakiramdam, no?
18:03.6
Ah, hindi man lang
18:04.5
niya tinitignan kung ano yung
18:06.2
nagiging epekto ng mga asal
18:08.2
at mga salita niya dun sa ibang tao,
18:10.5
no? Ah, gusto niya,
18:12.4
gusto niya magtiwala tayo sa kanila.
18:14.1
Eh, paano ko magtitiwala kung ganyan ang
18:15.7
asta nila, no? Gusto nila
18:18.4
makipagtulungan na lang daw, makipag-usapan
18:20.7
na lang daw, no? Magkaroon
18:22.5
daw ng sincere na negosyasyon, eh, paano ko
18:24.3
magtitagnegosyate kung ganyan ang
18:27.8
Noong kausap mo, diba?
18:29.9
So, lalo lang sumasamatuloy
18:33.5
relation, no? Dahil nawawala
18:39.5
trust and confidence, no?
18:42.3
Lalo lang nawawala kung ganyan yung
18:44.5
asal at salita nila.
18:46.6
Ito nga pala, sir, although
18:50.3
yung sagot dito, pero ano lang,
18:52.2
i-indulge natin kasi may mga nagtatanong,
18:54.3
eh, no? May isang nagtanong dito na basa
18:56.3
ko. Ah, possibly ba
18:58.4
na, kumbaga, bumitaw tayo rin
19:00.4
sa one-China principle or policy
19:02.1
natin, no? Siyempre, malaking gulo
19:04.3
yun, no? Pero sige, ah, ano lang,
19:06.3
academic discussion. Ah, would that
19:10.1
for or against the interest of the Philippines
19:12.1
kung sakali mang i-retink natin yung one-China
19:14.3
policy or principle na yan?
19:16.4
Well, una kasi, ah, yung ating
19:18.4
one-China policy, ang problema
19:20.0
talaga, from the beginning, hindi naman
19:22.1
talaga siya, kumbaga,
19:28.4
actually, ang problema natin, ah,
19:30.7
yung over the years,
19:34.5
implementation ng one-China policy
19:36.5
na yan, eh, walang
19:38.7
malinaw talaga and clear and consistent
19:42.7
guidance. Ang, ang nangyayari,
19:44.6
nagiging panakot siya
19:45.8
sa pakikitungo natin sa Taiwan,
19:50.5
kahit na, kunwari, ah, meron
19:52.4
ko alam ng mga instance na matagal na tinatakot,
19:54.3
trabaho, for example, ng
19:55.6
ng Taiwan at ng Pilipinas, na magkaroon
19:58.2
ng, ah, parang, kunwari, project,
20:00.6
no? Ah, tutuloy-tuloy yan,
20:02.9
sige, mag-uumpisa, mag-uumpisa
20:04.7
yung usapan, magkakaroon ng
20:06.2
kasunduan, and then, bago siya implement,
20:08.6
biglang may sasabi, ay,
20:10.4
one-China policy.
20:13.0
Tapos, everything just
20:16.4
Nasasayang yung, ang daming
20:18.2
nasasayang na effort, ang daming nasasayang
20:20.2
na opportunity, no?
20:22.2
Dahil ang may biglang magsasabi ng,
20:24.3
one-China-Palestine, wala naman talagang ibang
20:26.0
nakakalam ko ng mga detalye, no?
20:29.3
Kaya prone siya to
20:30.1
misinterpretation, eh, no?
20:32.5
May mga iba ko nabasa na mga salita
20:34.4
ng ibang tao, laging tinutukoy
20:36.5
yung 1975 Joint Communique,
20:38.6
for example, o kaya yung UN Resolution
20:40.5
tungkol sa Taiwan, nung
20:42.3
tinanggal siya sa Security Council at tinanggal
20:44.3
siya sa membership para iupo ang China, no?
20:47.2
Pero, obvious na hindi naman nila
20:48.4
binasa yung, kung ano talaga yung nilalaman,
20:52.4
ang nangyayari dito sa
20:54.3
China-Palestine na ito, parang nagiging parangakot, eh.
20:57.6
Kung hindi mo naintindihan,
20:58.9
kung ano talagang nilalaman, eh, bigla kang
21:00.6
atras na, idadrop mo na
21:02.8
lahat, bigla. Eh, hindi nila tuloy
21:04.8
nakita na marami tayong nakukuha
21:06.9
din sa Taiwan na benefits
21:08.5
sa pakikitungo natin sa kanila.
21:10.9
Yan po ba, Prof, sa, ano, sa
21:12.6
one-China-Palestine na yan? Meron ba parang
21:14.5
standard or template ang China
21:16.4
from its perspective
21:20.6
yung mga bansang nagsasubscribe dyan?
21:24.3
Ang, ang, sa tingin ko, parang
21:26.3
actually, ang ginagamit nilang
21:28.5
salita ay hindi one-China policy, kundi
21:30.5
one-China principle. Yun lagi
21:32.3
sinasabi nila. Pero hindi naman yun yung sinasabi
21:34.5
dun sa, sa dokumento, no?
21:36.9
Kasi nga, ang pinalalabas nila ngayon,
21:39.1
parang tinitake advantage nila
21:42.7
kawalan ng kaalaman ng marami
21:44.3
tungkol sa ano ba talaga ang ibig sabihin itong
21:46.1
one-China policy. Tinitake advantage nila yung
21:49.9
articulation, kung ano talaga yung
21:51.9
detalya nun, no? So, ang
21:54.3
nabastuloy nila, pag sinabi nilang one-China
21:56.4
principle, ibig sabihin, iisa lang
21:58.5
ang China, kami lang ang kausapin mo.
22:00.3
Never mong kakausapin dapat ang Taiwan.
22:02.6
Parang wala siya. Parang biglang
22:04.3
maglalaho na lang ang Taiwan. Hindi mo
22:06.4
kakausapin yung mga liderato nila,
22:09.1
hindi mo tatratuhin sila
22:10.6
ng lugar, no? At parang
22:16.2
at hindi sila, ah,
22:17.9
um, kumbaga, ah, isang bansa din
22:20.1
dyan, no? Isang lugar din dyan, no?
22:22.5
Parang, yun ang gusto nila mangyari.
22:24.3
Eh, no? Kaya mapapansin
22:26.2
natin, especially in the past few years,
22:28.6
kahit anong galaw, biglang
22:30.1
sasabihin nila, one-China principle, kahit
22:32.1
wala namang one-China principle talaga,
22:34.2
no? Hindi namang common
22:35.8
nagkaroon tayo ng joint communique,
22:40.2
eh, biglang binura
22:42.0
na natin ang Taiwan, no?
22:43.9
Eh, malinaw dun sa joint communique na yun
22:45.9
na pre-reserve pa nga natin
22:48.0
dahil talagang sinasabi dun
22:50.0
na kahit na nirecognize
22:51.9
natin ang People's Republic of China,
22:54.3
hindi nun ibig sabihin
22:56.6
na puputulin na natin lahat ng ibang
22:58.3
relations natin sa Taiwan.
23:00.3
Oo nga. Tsaka hindi yung mga pinag-uusapan dito
23:02.2
na supportado, kunwari ng Pilipinas,
23:04.5
yung Taiwan independence, diba?
23:06.1
Diba? Miski ang U.S. naman, eh, sinabi nila,
23:08.3
diba, yung recently, you do not
23:10.1
support Taiwan independence,
23:12.5
diba? Pero syempre,
23:14.2
tuloy yung pakikipag-uusap, yung pakikipag-engage.
23:18.4
the reality is, andaming
23:22.3
relations between us and
23:24.2
Taiwan, other than yung political
23:26.2
na relation nga, yung
23:28.0
diplomatic relation.
23:30.0
Kung bagay, yan yung mga formalities, eh.
23:32.1
Pero ang katotohan, may kalakal,
23:34.6
may travel, may mga
23:36.0
cultural linkages, diba?
23:40.9
economic linkages, lalo na sa
23:44.0
atin, para sa atin, yung mga labor nga,
23:48.0
Filipino workers.
23:49.7
Tapos, nandiyan yung mga investments.
23:52.9
eh, adi yun, malaki pa rin yun.
23:54.7
At kahit pa pa, no, eh, may contribution
23:56.5
yan sa ating bansa, no? Lalo na sa ating
23:58.7
ekonomiya. So, hindi mo siya pwedeng
24:04.8
Finally, sir, kasi in response,
24:06.8
diba, nare-iterate ng Pilipinas,
24:08.6
na, syempre, tuloy pa rin yung One China
24:10.5
principle or One China policy natin.
24:13.1
Pero, ano ba yung mas magandang
24:15.0
additional response natin dito?
24:17.1
Dito sa medyo bargas. Actually,
24:18.6
napaka-crude, napaka-crass
24:20.5
na statement ng China.
24:22.9
Against the Philippines.
24:25.8
Well, para sa akin,
24:27.6
kung ganyan siya lita, eh,
24:29.3
kung silang bardagulan, eh, di sabihin na lang
24:31.1
natin sa kanya. Kayo dapat
24:32.8
magbasa kung anong ibig sabihin talaga nung
24:34.6
communique na yan. Tingnan yung kasaysayan.
24:38.1
At siguro, dagdagan pa nila
24:39.5
na basahin nyo nga yung, ano,
24:41.4
yung UN Charter. Basahin nyo rin
24:45.1
at yung South China Sea Arbitration.
24:48.7
Kayo nga itong hindi nagbabasa.
24:52.1
Parang, kung gusto,
24:52.9
gusto nilang bardagulan, gano'n. Ano?
24:55.1
Pero kung gusto mong parang
24:56.6
diplomasya, siguro, para sa akin,
25:00.6
something along the lines of, parang
25:02.7
the equivalent of, ano, wag mong pansinin,
25:05.0
dead mo na lang. Pagsabihan mo na lang
25:07.3
na, well, we're so disappointed na
25:09.0
ganyan yung asal mo.
25:13.0
pa-affective to dyan, no?
25:15.0
At hindi pa rin kami magbabago.
25:17.6
Parang dignified silence.
25:22.9
Kirapan mo na lang.
25:27.3
Sige, maraming salamat, Professor J. Batong Bakal
25:29.6
for joining us tonight. Maraming-maraming
25:31.4
salamat po, sir. Thank you, thank you.
25:33.5
Welcome, Christian. Maganda gabi ulit
25:35.4
sa inyo sa lahat.
25:38.8
Professor J. Batong Bakal, no?
25:43.7
Hindi ba kayo napikundo sa
25:44.8
sinabi nung, ano,
25:47.6
ng Chinese Foreign Ministry
25:48.9
against President Marcos?
25:51.9
Alam nyo po, tayo, criticalist.
25:52.9
Critical tayo kay President Marcos, no?
25:55.2
Siyempre, critical naman talaga tayo
25:56.9
dapat sa bawat nakaupo.
26:00.3
pag nakikita nyo yung statement,
26:02.6
nakakabanas eh, no? Para bang nainsulto ko
26:04.6
bilang Pilipino at para sa ating presidente, no?
26:07.5
We advise President Marcos
26:09.1
to read more, to properly understand
26:11.3
the history of the Taiwan issue
26:13.2
so that he can draw
26:14.8
the right conclusions. Yung para bang tingin sa kanya,
26:17.1
Hoy boy, wala kang masyadong alam sa issue.
26:19.1
Huwag kang basta-basta nagkakong-congratulate dyan.
26:21.1
Kaya nga, napatweet ako kanina.
26:22.9
At, napakasalbahin
26:25.2
itong Beijing, ah. Mga ganun banat, ah.
26:27.6
Nakaka-insulto, no?
26:31.6
Baka namihasa, no? Kasi yung
26:33.0
dating presidente, masyadong, ano eh,
26:35.7
dikit sa China, eh, no?
26:37.5
Ito nga pala, no? Pansinin nyo.
26:40.4
Ang daming trolls
26:41.1
ngayong gabi, ah, no?
26:42.8
Napapansin ko, pag China yung issue at medyo
26:44.6
nasasagasaan yung
26:45.8
dating Pangulo na matinding pagsipsip
26:48.9
sa China, eh talagang naga-unleash yung mga
26:51.0
trolls, no? Naka-unleash yung mga trolls.
26:55.3
rito, mga walang kakwenta-kwenta, eh, no?
26:58.3
O, hindi natin babangitin.
26:59.5
Baka lalo pang kumita. Nakikita nyo
27:01.0
naman, di ba, yung mga biglang
27:02.8
nabuhay ng mga trolls dito. Baka po
27:05.0
nagahanap buhay, eh, kasi, eh,
27:07.5
baka naman na-late yung sweldo nila.
27:09.7
Dahil dapat tumangkap na sila
27:10.9
ng sweldo noong January 15,
27:13.0
eh, baka na-delay. Okay?
27:15.5
Oo. At saka pansin nyo
27:17.1
yung mga trolls, no? Balikan nyo.
27:18.6
Marami sila ngayon, eh, no? Balikan nyo yung mga sinasabi
27:21.0
nila. Para sila masabi sa issue, no?
27:23.4
Baka dumudugo yung ilong.
27:26.9
kayo pwedeng padalhan ng, ano,
27:28.8
ng libring bulak? Ha?
27:31.3
Dumudugo yung ilong nyo para gano'n.
27:32.9
Medyo i-press nyo ng matagal. Nakagano, no?
27:37.0
tumigil yung nosebleed. Kasi pag
27:38.9
masyadong ginagamit yung utak,
27:41.2
eh, talagang dudugo yung ilong.
27:42.8
Eh, syempre, ang trolls,
27:44.9
hindi masyadong dapat
27:46.7
ginagamit yung utak kasi, eh,
27:49.0
maliit yung utak, eh. Pag ginamit mo,
27:50.8
mag-overwork yun, eh. Okay?
27:55.9
Masyado na mag-overwork sila, no?
27:57.4
Napagod masyado, no?
28:01.4
Buto po si Anthony Durante, no?
28:02.8
Napaka-bait sa akin ito, no?
28:04.6
Mangungutang ba ito? Joke lang.
28:07.4
Ayan. Kung hindi lang mataas
28:08.9
ang respeto ko sa kaibigan ko si
28:10.6
Christian Esguerra, eh, minura ko na dito
28:12.6
ang foreign minister ng China. Eh, huwag naman.
28:15.0
Huwag gano'n. Don't stoop down
28:16.8
to their levels, no? Gano'n din naman, no?
28:20.8
, yun. Nare-recognize natin
28:22.7
yung mga mga trolls kasi nag-ahanap buhay
28:24.5
yung mga yan, no? Lalo, taataas
28:26.6
ang premium sa pag-ibig, diba?
28:29.1
Eh, malay niyo, binigyan sila ng, ano,
28:30.9
ng pag-ibig benefits.
28:36.5
mas maghanap buhay sila, no?
28:39.4
Kanina, may mga nagcha-challenge
28:40.8
pa, eh, no? Pag nagka-gera ba?
28:44.5
susugod ba kayo? Mga ganun po, no?
28:48.3
ayos, ah. Hindi naman gera
28:49.5
pinag-uusapan dito, no?
28:50.8
Pinag-uusapan dito, yung respeto
28:52.4
bilang bansa. Ano ba naman niya
28:54.5
nag-congratulate yung pangulo
28:56.3
sa bagong leader ng Taiwan, no?
28:58.2
Hindi naman natin nare-recognize na
29:00.0
independent ng China, diba?
29:02.9
O, kaya wala tayong embassy
29:04.4
roon, diba? Ang meron tayo roon, MECO.
29:06.4
Diba? Manila Economic
29:08.0
and Cultural Office.
29:10.4
Sino bang head niya yun doon? Ah, si
29:12.1
dating, ano, kung hindi ko nakakamala, siya pa rin, no?
29:14.7
Si dating Labor Secretary
29:16.2
Bebot Bello, diba?
29:19.1
Dati, ah, nakaupo
29:20.5
dyan ng matagal, si
29:21.9
Lito Banayo, diba?
29:23.9
Yung naging campaign na
29:25.2
manager eventually ni Escomore, no?
29:32.4
O, trolls, si, ano,
29:34.3
lipat na kayo sa ibang platform, no? Medyo,
29:36.4
ano na, nakapaghanap buhay na kayo
29:40.0
Okay? O, sana may
29:42.0
mapalakayo dyan sa mga pinaggagawa nyo, no?
29:47.4
So, mga kinakalat yung
29:48.6
kabubuhan at mga maling
29:52.6
Teka, meron po tayo makisa shoutout
29:54.4
ngayong gabi. Wait lang, ah. Nilista ko yan, eh.
29:58.9
Again, pasensya na po kagabi, ah.
30:00.6
Talagang, biglang
30:02.6
naputol yung muna natin, eh.
30:04.6
Yung streaming, eh.
30:06.5
Okay, gusto ko umbatihin si Poging
30:08.4
Lamig. Ayan, sabi niya,
30:11.3
shoutout po, watching
30:16.5
Ba't naman ganun ang pangalan mo, Poging Lamig?
30:20.2
Mojica Lapuz. Ayan,
30:22.3
sabi niya, kalatapos ko lang
30:24.5
panoorin ang interview mo kay
30:25.8
Sec Ronald Llamas. Husay talaga ng tambanan
30:32.0
Huwag mo na akong ishoutout, Kuya Noel
30:34.5
Lapuz. Sorry, hindi ko
30:36.6
nabasa. Dinashoutout ka.
30:38.5
Pasensya na. Ayan, yun lang naman.
30:41.3
Sino pa ba iba rito?
30:45.2
Madalas manood ito, no?
30:46.5
Si Elliot de la Cruz.
30:52.1
Kahn. Ayan, batiin natin to
30:54.1
si Harold Kahn. Si Harold Kahn,
30:56.0
ano yan, isang Pinoy
30:59.5
na based dyan sa Vienna,
31:02.5
Austria. Napakagaling
31:03.9
mag-ano yan? Mag-drawing,
31:06.5
mag-painting. Ayan.
31:08.7
Siguro, darating yung panahon na
31:12.5
nag-uumapaw yung talent ko eh.
31:14.5
Ano ba namang gumawa ko
31:16.2
ng isang painting,
31:17.9
ibibigay sa akin, no? Hindi ko sinasabing
31:19.9
gagawin niya yun soon, no?
31:21.5
Pero, iintayin ko yun, Harold, ha? Iintayin ko yun.
31:24.4
Ayan. Huwag kang mahiya, ha?
31:26.8
Tapos, si Archie Kinn.
31:28.1
Shoutout po, sir. Ayan.
31:30.2
Okay. Tapos, hi nga pala kay Giselle, ha?
31:32.0
Yung asawa ni Harold.
31:34.0
Malay niya, mapadpad tayo uli dyan sa
31:35.9
sa Vienna, Austria.
31:40.1
from Cebu City, si Tony
31:47.6
O, si June B. Receive your facts first,
31:49.9
Mog. Ayan. Okay. Maraming salamat.
31:52.0
Pasensya na po. Na-sold out agad yung
31:53.7
ano natin, ha? Yung last, yung most
31:55.8
recent batch of shirts natin.
31:57.9
Pero, meron tayong paparating, ha?
31:60.0
Ayan. Magugustuhan niyo pong Valentine's
32:05.9
Teka, ano ba ito? Christian Esguerra.
32:08.0
Ano po masasabi niyo? Key
32:13.9
sa China. Totoo ang tao ko.
32:15.8
Kaba? O baka naman binibate mo lang ako?
32:19.9
Ah. Prove yourself muna
32:21.3
na hindi ka troll, ha? Kasi baka masayang
32:23.1
nilaway ko. Marami akong gusto sabihin dyan.
32:27.9
Baka naman mag-aksaya ako
32:29.4
ng panahon, eh. Ayan.
32:31.4
Enron. Ayan. Shout out.
32:36.0
Ayan, ha. Sabi ni Rodolfo,
32:38.2
Harold, wag mo madali yung painting mo, ha?
32:40.2
Para polido. Ayan.
32:46.0
Si Menchi Mizuno.
32:47.5
Nagpe-paint dyan. Baka niregaluhan ako niya
32:49.9
Ang kanyang painting. Grabe.
32:55.7
Please naman. Wag niya namang murahin yung China, no?
32:59.2
You have to identify kung sino ba yung
33:01.3
salvaje dito, eh.
33:03.3
Sino ba yung kalaban? Yun po yung mga leader
33:05.1
ng China. Hindi po yung tao.
33:07.6
Hindi po yung mismong bansa.
33:09.1
Ayan. Wag naman pong gano'n.
33:13.8
O, sige. Ito ko ulit. Si Carmen
33:15.4
Lauzon. Got my time. Maraming
33:17.4
salamat sa'yo. Okay?
33:19.9
Mga trolls, pahinga na kayo.
33:23.1
Nakapaghanap buhay na kayo.
33:24.1
Pwede nyo nang ipadala yung
33:25.4
i-report nyo na. Uy!
33:27.6
Pinansing kami. Ayan. Okay na yan.
33:31.5
Grabe yung dedication nyo sa inyong
33:34.0
kausa. Ano ba yung kausa nyo?
33:36.0
Pera, diba? Ano ba ka-loyal?
33:38.0
Sa China. At saka dun sa puon nyo.
33:41.2
Ayan. Ang tawag sa inyo
33:42.2
mercenaryo, eh. Mga wala
33:43.9
kayong kakwenta-kwenta.
33:56.4
at Sofia Aldovino
34:02.6
Sige. Maraming salamat po, ha?
34:04.2
Kita-kita po tayo bukas, ha?
34:05.5
Dito po sa Facts First.
34:07.1
Ako po si Christian Esguerra
34:09.0
at saka sa Team Delay.
34:11.1
Sana po ay may napulit kayo
34:12.2
maganda dito po sa ating programa.
34:14.2
Magandang gabi po.
34:19.9
Thank you for watching!
