Lifestyle na Dapat Bawasan ng Ume-edad. - By Doc Willie Ong (Internist and Cardiologist)
00:42.4
Blood pressure, dapat mas mababa sa 140 over 90.
00:47.1
Blood sugar, dapat 100 and below.
00:50.6
Hindi pwede mataas.
00:51.7
Okay, number 2, ano yung mga bawal?
00:55.9
Pag tumatanda na, bawal na yung mga junk food.
01:00.2
Okay, mga junk food natin.
01:02.2
Diba, pag bata tayo, puro tayo.
01:04.3
Chips, chicheria, lahat ng gusto natin.
01:07.6
Diba, pero pag matanda na, hindi na po pwede yan.
01:11.3
Yung mga matatamis.
01:13.3
Okay, yung paborito nating matatamis na mga donut na puro icing, pang bata lang yun.
01:21.2
Pag edad 40 na, 50, 60.
01:24.2
Naku, konting-konti nalang kakainin mo yan.
01:27.9
Isa pa, sama natin sa number 2, soft drinks.
01:32.3
Okay, soft drinks.
01:33.8
Pag bata ka pa, wala ka pang 40, sige, mag soft drinks ka.
01:37.8
Pero meron, nagkaka-jabetis, edad 30 pa lang.
01:41.6
Pero kung 40, 50 years old, senior na, tingin ko hindi na pwede masyado mag soft drinks.
01:49.3
Okay, alam naman natin, sobrang tamis yan.
01:54.2
Pag tumatanda na, bawal na yung maraming kinakain.
01:59.7
Diba, pag bata tayo, talagang all you can eat, kain ng kain, only rice, 2 cups, 3 cups, pag bata yun.
02:09.2
Pag tumatanda, tandaan nyo, dapat konti lang ang kinakain.
02:14.6
Tingnan nyo yung mga taga-Japan.
02:16.6
Kaya mahaba ang buhay ng mga Japanese.
02:19.8
Konti lang sila kumain.
02:21.4
Tingnan nyo yung mga bento box nila.
02:23.6
Ang liliit, diba?
02:25.3
Ganun lang kaliliit dapat, kahit yung dessert nila maliit.
02:29.2
Isa pa, mas matanda tayo, mabagal ang metabolism.
02:34.6
Pag mabagal ang galaw ng katawan natin, mabagal ang metabolism, mabilis tayo tumaba.
02:39.8
So, you have to eat less.
02:41.6
Actually, may pag-aaral yan eh.
02:43.5
Yung taong mas konti ang kinakain, mas payat, mas mahaba buhay.
02:50.2
Mas konti kinakain, mas mahaba ang buhay.
02:53.6
Mas payat, mas okay pa.
02:56.1
Kasi siguro, pag marami pagkain, nahirapan yung katawan.
03:00.2
Number four, dapat tama na kinakain natin.
03:05.5
Okay, hindi na pwede masyadong matataba, mamantika.
03:10.2
Pag tumatanda na, dapat marami ng gulay, marami ng isda, diba?
03:15.8
Gulay, isda, prutas, yun ang kakainin natin.
03:19.7
Number five, nabawal sa nangkakaedad.
03:23.8
Number five, hindi na pwede masyadong pagpupuyat.
03:28.7
O yung walang tulog buong gabi, inuman buong gabi, night out, hindi na kaya pag tumatanda.
03:37.9
Pag bata pa tayo, kaya hindi ka matulog dalawang araw, diba?
03:43.5
Pero ngayon, hindi na kaya ang sobrang puyat.
03:46.4
Kung bata ka pa, kaya mo pa mag-duty.
03:48.7
Parang kami mga doktor, diba?
03:51.0
36 hours duty namin.
03:53.0
Kaya namin noon yun.
03:54.3
Pero ngayon, papaduty mo ng 36 hours, hindi na kaya ng katawan.
03:59.7
Manginginig na ang katawan.
04:01.4
So, sobrang puyat, hindi na bagay yan pag tumatanda.
04:05.7
Number six, sobrang stress.
04:12.1
Sobrang init ng ulo.
04:15.2
Pag bata ka, may kaaway ka, sigawan, suntukan, diba?
04:22.8
Pero pag may edad na, delikado po.
04:26.1
Iingat kayo sa sobrang galit, sobrang inis.
04:30.5
Kahit kung narin meron kang pinapagalitan, galit na galit ka, delikado.
04:34.4
Baka ma-high blood, baka bigla ka ma-stroke.
04:38.5
Tsaka pag matanda ka na, nagalit ka, kita mo, parang bibigay na yung katawan mo.
04:44.8
Baka biglang huminto puso, hindi natin masabi.
04:53.8
Lakad, takbo, ikot.
04:56.0
Pero pag above 40, 50 years old,
04:59.2
yung balance napakahalaga.
05:04.1
Kasi ngayon, hindi na pwede pabigla-bigla.
05:07.0
Pag edad 50 pa taas,
05:09.0
kasi na-off balance na tayo.
05:11.2
Mapapansin nyo yan.
05:12.7
Pagakyat ng hagdanan,
05:14.4
pagbaba ng hagdanan,
05:16.0
paglakad, medyo unsteady na.
05:18.9
Dati, bababa ng hagdanan, walang hawak.
05:21.7
Kayang-kaya natin.
05:22.8
Bata tayo, may dala tayong bag.
05:24.6
Pero ngayon, maganda, hawak na kayo.
05:28.1
Wala naman masama, humawak.
05:30.1
Mamaya, mamali ka ng tapak, matumba ka.
05:37.1
Pag tumatanda na, dapat.
05:39.0
Ito yung pinakasikret ko.
05:41.7
Dahan-dahan sa galaw.
05:44.9
Anong ibig sabihin?
05:45.6
Dahan-dahan sa galaw.
05:47.3
Actually, sabi yan ni Donald Trump.
05:50.8
Nating Presidente Donald Trump.
05:52.8
Turo niya, ganyan.
05:54.4
Sabi niya, dahil matanda na nga siya.
05:56.4
Diba? Nung Presidensya.
05:58.0
Siya daw lagi, dahan-dahan.
06:00.3
Akyat ng airplane.
06:05.4
Pag-ikot, slowly.
06:08.4
Pag tumatanda tayo, maraming delikadong movements eh.
06:12.2
Yung balance mo, nawawala.
06:14.8
Yung hilo mo, mas madalas.
06:18.4
Pag tumatanda, more vertigo.
06:21.8
Tumingin ka lang dyan sa baba.
06:23.8
Tumingin ka ganyan, mahihilo ka na eh.
06:25.8
Biglang ikot, medyo mahihilo ka na.
06:28.8
Pero pag bata ka, diba?
06:30.8
Iikot-ikutin ka nung kalaro mo.
06:33.8
Pero pag tumatanda, slow movement.
06:36.8
Isa pa, mabilis na mapilay kung matanda.
06:41.8
Oras na maling tapak, matatapilok.
06:44.8
Maling ikot, biglang sumagit na yung likod.
06:48.3
Tulog lang, konting mali.
06:49.8
Stiff neck na akad.
06:52.3
Maraming diferentsya.
06:55.3
Pag tumatanda, yung neck, nangkaka-problem.
06:58.3
Shoulder, nangkaka-problem.
07:00.3
Likod, may problema.
07:01.3
Tuhod, nang may edad.
07:04.3
Kamay, tuhod, lahat yan humihina.
07:06.3
Pati puso, pati baga.
07:08.3
Kaya slow movement lang.
07:10.3
Huwag mong papagurin yung katawan.
07:12.3
Yung biglang akyat ng hagdanan.
07:14.3
Dalawang palapag.
07:15.3
Kita mo, hingal na hingal kayo.
07:18.3
Parang hinahabolin nga.
07:20.3
Dati hindi naman.
07:22.3
Mas mahina na ang baga at puso.
07:24.3
Mas matigas na yung puso.
07:27.3
Pati yung mga ugat, tumitigas.
07:31.3
Pag gising sa umaga, dahan-dahan din.
07:36.3
Marami yan nangyayari.
07:38.3
Meron akong kakilala.
07:40.3
Pag gising sa umaga, nahilo siya.
07:50.3
Minsan, bagong gising.
07:54.3
Nag-vertigo siya.
07:57.3
Umiikot yung buong bahay.
07:59.3
Kasi nga, pagbiglang ano na yung tenga.
08:02.3
Nasa tenga yung balance natin.
08:05.3
Nagkaroon ng vertigo.
08:06.3
Tsaka delikado rin sa morning.
08:08.3
Yung biglang gising.
08:10.3
Biglang trabaho sa umaga.
08:12.3
Meron na i-stroke.
08:15.3
Ang oras na pinakadelikado sa stroke.
08:21.3
Pinakamarami na i-stroke.
08:23.3
Alas 5, alas 6 ng umaga.
08:27.3
Yan ng early hours.
08:29.3
Diyan pinakamataas ang blood pressure.
08:31.3
Diyan pinakamarami na i-stroke.
08:35.3
Usually kasi buong gabi.
08:37.3
Pag gising sa umaga kasi ang dami mo na iniisip.
08:40.3
Ang dami mo nang gagawin.
08:43.3
Tumataas yung cortisol.
08:45.3
Yung stress level natin.
08:46.3
Pati blood pressure.
08:47.3
Pati blood pressure mataas.
08:49.3
Kaya nga yung gamot sa high blood.
08:51.3
Maganda inumin sa gabi.
08:53.3
Para sa morning, ma-protect ka.
08:56.3
Karamihan ng stroke.
08:59.3
Kaya pag umaga, easy-easy lang.
09:02.3
Lalo na pag tumatanda.
09:03.3
Naha-high blood na tayo sa umaga.
09:08.3
Bawal na yung mag-isa.
09:13.3
Diba? Kaya mga kabataan.
09:14.3
Kaya natin mag-isa.
09:16.3
Tayo lang sa dorm natin.
09:18.3
Diba? Kaya natin yan eh.
09:20.3
Diba? Loner tayo. Solo tayo.
09:23.3
Hindi natin kailangan kaibigan.
09:24.3
Kaya yan kung bata ka.
09:26.3
Pero pag tumatanda na, hindi na po pwede.
09:29.3
Ang pampahaba ng buhay.
09:32.3
Sabi ito ng mga edad 100.
09:35.3
Pataas ha. Yung mga lumampas ng 100.
09:37.3
Ang pinaka masaya at pampahaba ng buhay nila.
09:43.3
Kaya yung mga senior, gusto mag-usap-usap.
09:46.3
Yan ang kailangan.
09:47.3
Dapat kasama, may kausap.
09:49.3
Kasi pag walang social connection ang tao.
09:53.3
Kahit pakainin mo ng healthy, okay siya lahat.
09:56.3
Walang saysay yung buhay eh.
09:59.3
Dapat merong kausap lagi ang senior.
10:02.3
Laging may kausap.
10:03.3
Social connection.
10:05.3
Pampabata, pampatalino.
10:07.3
Para hindi maulianin at pampasaya.
10:13.3
Pag tumatanda na tayo.
10:17.3
Let go of jealousy and hate.
10:23.3
Yung mga inggit natin sa katawan.
10:26.3
Pag bata ka, inggit ako dito.
10:28.3
Ba't siya influencer?
10:30.3
Ba't siya celebrity?
10:32.3
Ba't siya maganda?
10:33.3
Inggit. Galit ako.
10:35.3
Pero pag matanda na, 50-60, alam mo.
10:38.3
Wala nang reason mainggit eh.
10:41.3
Senior na eh. Ba't pa mainggit? Diba?
10:44.3
O ba't pa magagalit?
10:46.3
Parang buong buhay mo hindi na rin maganda sa katawan mo ito.
10:49.3
Actually, yung inggit hindi lang masama sa tao.
10:52.3
Masama sa iyo mismo.
10:54.3
Kaya parang wala nang reason eh.
10:56.3
Kasi tumatanda na.
10:58.3
Dapat nga mas matanda, mas kalmado na.
11:02.3
Pag tumatanda, mag-isip na tayo.
11:05.3
Paano tutulong sa kapwa.
11:08.3
Kung dati ipon tayo ng ipon ng pera.
11:11.3
Pag tumatanda na.
11:12.3
Kailangan tumulong kahit maliit na bagay.
11:14.3
Hindi naman kailangan mayaman kayo eh.
11:16.3
Help in your own little way.
11:18.3
Hindi na pwede yung makasarili.
11:20.3
Tsaka dapat pag edad 50-60, kahit pa paano, nakaipon na dapat konti.
11:25.3
Dapat enough na tumulong sa iba.
11:28.3
Kasi yun lang ang meaning ng buhay.
11:30.3
Kundi puro ka nalang pansarili eh.
11:32.3
Wala ka magiging kaibigan.
11:36.3
Pag tumatanda, kailangan naka-rubber shoes ka na.
11:41.3
Tingnan mo sa ospital.
11:43.3
Kita mo sa ospital yung mga doktor na medyo matatanda na.
11:46.3
Lahat rubber shoes.
11:48.3
Sa ibang bansa, yung madalas maglakad.
11:51.3
Marami sa kanila rubber shoes.
11:54.3
Tayo sa atin, chinelas.
11:56.3
Hindi pwede chinelas eh.
11:57.3
Kailangan rubber shoes.
11:59.3
Hindi dahil magastos tayo.
12:02.3
Para protectahan ang tuhod, ang paa, ang likod.
12:07.3
Magandang rubber shoes.
12:09.3
Kailangan gastusan yan.
12:10.3
Kasi para ang tigas-tigas na mga nilalakaran natin sa Pilipinas.
12:18.3
Pag wala kang magandang rubber shoes,
12:20.3
mapupud-pud ang tuhod mo.
12:22.3
Sasakit ng likod.
12:23.3
At least, parang may shock absorber.
12:28.3
Maganda yung kotse na maganda yung shocks.
12:30.3
Hindi ka nanginginig sa loob.
12:32.3
Kahit na lubak, baliwala.
12:35.3
Ang ganda kasi ng shocks ng shock absorber ng kotse mo.
12:39.3
Pag maganda ang rubber shoes,
12:41.3
kahit matigas o hindi ka matatapilok.
12:45.3
Hindi ka masusugat.
12:49.3
Tsaka yung rubber shoes, maganda yung may arch.
12:53.3
Yung paa na medyo nakataas dito.
12:55.3
Para protected yung arch.
12:58.3
At hindi lang rubber shoes.
13:01.3
Kailangan hindi pwede rubber shoes.
13:03.3
Nakaupo ka lang sa bahay.
13:06.3
3,000 steps a day.
13:15.3
Yung 10,000 steps na tinuturo nila.
13:19.3
Pero kung di kaya.
13:28.3
May tulong na yun.
13:31.3
4,500 steps lang.
13:32.3
Kasi pag pinilit mo yung 10,000.
13:36.3
May injure ka lang.
13:40.3
Kayo mag-comment.
13:41.3
Pinilit nyo 10,000 steps.
13:43.3
Pangit pa yung rubber shoes nyo.
13:46.3
Kita mo na injure kayo.
13:48.3
Tapos isang buwan kayo hindi nakalakad.
13:54.3
Mahirap sundin yung mga tinuturo sa...
13:57.3
Basta mag 10,000 steps ka.
13:59.3
Maglakad ka isang oras.
14:01.3
Misan hindi possible.
14:06.3
Anong natuturo ng Japanese style?
14:12.3
Bukod sa paglalakad.
14:14.3
Kailangan meron tayong konting lightweights.
14:17.3
Pwede may grocery.
14:19.3
Yung mga light lang.
14:22.3
Huwag kayong sobrang bigat.
14:23.3
Mabili kayo ng dumbbell.
14:26.3
Siguro hanggang 5 pounds.
14:35.3
Maganda yan sa hips.
14:39.3
Kailangan may konting resistance.
14:42.3
Hindi to sa wall.
14:45.3
Kung nahihirapan kayo.
14:49.3
Yung tunay na push up.
14:53.3
Pero hindi ko pinapayo.
14:55.3
Konting exercise.
14:59.3
Bawal yung upo ng 7 hours.
15:02.3
Ginawan ko ng video yan.
15:04.3
Ang nakaupo ng more than 7 hours a day.
15:07.3
Maikli ang buhay.
15:09.3
Kaya dapat within.
15:12.3
After this video.
15:16.3
Gamitin ang utak.
15:19.3
Use your brain na.
15:21.3
Hindi na pwede yung matutulog na lang.
15:24.3
Pilitin mo mag-compute.
15:26.3
I-compute mo lahat ng utang mo.
15:33.3
Mabili ka sa basketball o sa football.
15:35.3
Mag-compute ka na.
15:37.3
Pagganahin na pagganahin.
15:39.3
Gumawa ka kuna rin ng project.
15:42.3
Kasi the more you use the brain.
15:45.3
Hindi ka maulianin.
15:49.3
Kasi pag hindi mo ginamit yung utak mo.
15:58.3
Tulad na sinabi ko nga.
15:59.3
Social connection.
16:01.3
Hindi na pwede mag-isa.
16:02.3
Gamitin yung utak.
16:04.3
Kahit mag-retire ka sa trabaho.
16:06.3
Gumawa ka na ibang project.
16:11.3
Pag tumatanda na.
16:12.3
Safety tips at home.
16:15.3
Sobra important to.
16:17.3
Ano ba yung safety tips?
16:19.3
Naliligo kayo sa banyo nyo.
16:22.3
Punta kayo sa banyo nyo.
16:23.3
Ilang beses kayo.
16:25.3
Muntik madulas sa banyo.
16:28.3
Mag-comment kayo.
16:30.3
Tunay ba sinasabi ko?
16:31.3
Ilang beses kayo.
16:32.3
Muntik-muntik madulas.
16:35.3
Baka tumama yung ulo.
16:40.3
Dudugo na yung ulo niya.
16:42.3
Yung mga CR natin talaga.
16:46.3
Meron kami yung rubber mat.
16:49.3
Pero minsan yung rubber mat.
16:51.3
Nadudumihan din eh.
16:53.3
Inaamag yung rubber mat.
16:56.3
Kaya meron ako mga handle.
16:57.3
Yung handle sa side.
17:00.3
Pakabit kayo ng handle.
17:07.3
Lagi ako may silya sa banyo.
17:09.3
Lagi ako may silya.
17:10.3
Plastic na silya.
17:13.3
Mahirap magkuskus ng paa eh.
17:15.3
Kaya nyo magkuskus ng paa.
17:22.3
Baka mahilo kayo eh.
17:28.3
Nabasa yung mata nyo ng sabon.
17:31.3
Kaya nyo ba tumayo?
17:34.3
Pag matandahan ah.
17:36.3
Nabasa yung mata mo.
17:38.3
Mau-off balance ka.
17:40.3
Kung kayo edad 30.
17:41.3
Hindi ka mau-off balance.
17:46.3
Kayong magsalita.
17:47.3
Mau-off balance ka na.
17:53.3
Hindi na pwede yung walang ilaw.
17:56.3
Dapat meron ka ng night light.
17:58.3
Meron kang maliit.
17:59.3
Kahit yung banyo may ilaw.
18:02.3
Pupunta ka sa banyo.
18:09.3
Ilang beses kayo.
18:13.3
Sa madaling araw.
18:14.3
Mag-comment kayo.
18:15.3
Muntik-muntikan lang yan.
18:17.3
Pag natsambahan tayo.
18:20.3
Lagi ko nakikita.
18:22.3
Ang pinaka-cause ng accident.
18:25.3
At pagkamatay ng senior.
18:42.3
Pag hip fracture.
18:43.3
Tuloy-tuloy na yun.
18:45.3
Hindi na makalakad.
18:48.3
Hihina ang muscle.
18:51.3
Mag-aspiration pneumonia.
18:53.3
Tuloy-tuloy na yun.
18:55.3
Ayaw natin yung unang injury.
18:58.3
Kung baga sa baso.
19:00.3
Wala pa siyang basag.
19:02.3
Kasi oras yung baso.
19:03.3
Nabasag na konti.
19:05.3
Anong nalamat konti?
19:07.3
Na hip fracture na eh.
19:09.3
Hindi na makatayo eh.
19:10.3
Oras na nabasag na siya.
19:12.3
Mabilis na siya mabasag ulit.
19:16.3
Ganon din sa tao.
19:17.3
Oras na na-stroke na.
19:19.3
Baka magtuloy-tuloy.
19:21.3
Oras na napilay na.
19:23.3
Hindi na makalakad.
19:24.3
Lagi na naka-wheelchair.
19:26.3
Tuloy-tuloy na yun.
19:32.3
Kaya dapat pipilit natin maging gumagalaw at independent.
19:42.3
Yung lalagyan ng mga handles.
19:47.3
Pati rin sa magnanakaw.
19:49.3
Dapat maingat tayo.
19:50.3
Ingat din sa aso-pusa ha.
19:53.3
Minsan may rabies yan.
19:56.3
Mamaya makagat kayo.
20:00.3
Pag matanda ka na.
20:02.3
Be careful na sa weather conditions.
20:06.3
Anong weather conditions?
20:13.3
Baka ma-heat stroke.
20:19.3
Baka mapulmonya tayo.
20:21.3
Nakakahina ng immune system.
20:29.3
Lahat yan hindi na maganda.
20:34.3
Mas kailangan mo na mag-jacket.
20:36.3
Malalamigin ka na.
20:38.3
Nilalamig ka na eh.
20:40.3
Nakalimutan ko sabihin kanina.
20:43.3
Mahirap na makakita sa gabi.
20:45.3
Parang may night blindness na tayo.
20:49.3
Mas di mo na makita.
20:50.3
Mas mabilis ka na masilaw.
20:54.3
Kasama yun sa pag-iedad.
20:56.3
Pag humihina na yung balance.
21:04.3
Safety tips na tayo.
21:07.3
May ilaw na sa gabi.
21:10.3
Tapos yung tsinelas ko.
21:11.3
Dapat nakasure na doon sa isang lugar.
21:14.3
Mamaya matapakan mo yung tsinelas mo.
21:21.3
Pampahaba ng buhay.
21:26.3
Lahat naman ng buhay may halaga.
21:28.3
Mang iwan ka ng magandang ehemplo sa pamilya mo.
21:32.3
Magandang ehemplo sa kaibigan.
21:35.3
Para sa susunod na generation.
21:37.3
Meron tayong maiwan na maganda.
21:39.3
Kasi yun na lang magiging happiness mo.
21:42.3
Sabi ng ibang tao.
21:43.3
Nabuhay yan ng matagal eh.
21:45.3
Papuro pa ang sarili lang.
21:46.3
Wala naman tinulong.
21:47.3
Pangit din naman.
21:49.3
So pag nawala tayo eh.
21:50.3
Mumurahin lang tayo.
21:52.3
Ayaw rin natin yun.
21:55.3
Ang tulad ng sinasabi ko ah.
21:58.3
Dahan-dahan lang.
22:00.3
Ingat-ingat lang.
22:02.3
Ito pinaka-message ko.
22:12.3
Sa mga bagay na magpapahaba ng buhay mo.
22:17.3
Kasi mas mahaba ang buhay mo.
22:21.3
Mas mahaba ang buhay mo.
22:26.3
Kahit maliit lang pera mo eh.
22:27.3
Kung na-invest mo in 20 years.
22:30.3
Mas mahaba ang buhay mo.
22:31.3
Mas mayaman ka pa rin.
22:32.3
So mas mahaba ang buhay.
22:34.3
Mas may magagawa tayo.
22:37.3
Laging magdarasal.
22:38.3
Yan naman pinakamahalaga sa lahat.
22:42.3
Share po natin sa ating kababayan.
