#UsapangPera: Mga Tips sa Pagyaman with Sir Vince tackles money issues such as savings, loans, budgeting, and investing among others. Visit Sir VInce's website: www.vincerapisura.com. How to join SEDPI Coop: 1. Join SEDPI Foundation at bit.ly/SEDPIOnlineSRI by clicking “Register” and filling out the form 2. Take the online Pre-Membership Education Seminar (PMES) at bit.ly/SEDPICoopPMES 3. Pay membership fee and initial share capital Simulan ang pagiinvest the socially responsible way sa: bit.ly/SEDPIOnlineSRI Pag-IBIG MP2: * Watch the play list: https://www.youtube.com/playlist?list... SSS Retirement: Watch the playlist https://www.youtube.com/playlist?list... How to invest 100K: https://youtu.be/dxHRZn7uP-4 Celebrity guests include venus Raj (Season 1); Nicole Cordovez and Sinon Loresca (Season 2); Atom Araullo (Season 3) and Porky (Season 4). Smart Parenting Board of Expert

Video Transcript / Subtitles:( AI generated. About AI subtitles » )

* AI ("Artificial Intelligence") subtitles on Tagalog.com are generated using "Whisper" by OpenAI (the same company that created ChatGPT and DallE2). Results and accuracy may vary.
* The subtitles do include errors occasionally and should only be used as a tool to help with your listening practice.
* You can request this website to create a transcript for a video if one doesn't already exist by clicking the "Request AI Subtitles" button below a video. Transcribing usually takes 30-40% of the length of a video to complete if there are no other videos in the queue. For example, a 21 minute video will take 7-8 minutes to transcribe.
* Running a super fast cloud GPU server to do these transcriptions does cost money. If you have the desire and financial ability, consider becoming a patron to support these video transcriptions, and the other tools and apps built by Tagalog.com

Para turuan tayo ng mga practical tips to keep ourselves safe from these fraudsters,

mga kapatid, mga katimonchi, mga kasama natin,

live dito po sa studio ang isang financial guru at president

ng Social Enterprise Development Partnerships, Inc. o SEDPI,

walang iba, kundi si Sir Vince Rapisura.

Suki!

Thank you, thank you.

Financial guru yun, ha?

Ah, guro!

Okay, hindi guru.

Pero parang mas gusto mo ngayong guro, relatable, ayan.

Diba? O tama ba naman yung ating spelling?

O sige na nga, Sir Vince, ito na, pakipaliwanag,

bakit ba talaga dumarami itong mga scams, bank frauds,

outdated na bang ating banking system,

at tayo ay, nako, ating cyber security ay hindi nakakahabol sa kanila.

Ano po ba?

Pakilagay nyo muna.

Kami sa anong konteksto ngayon?

Actually kasi, ang nangyayari dyan,

mas nahuhuli yung policymaking natin

compared sa pagtakbo ng teknolohiya.

Kasi yung mga banko natin, for example,

ay ano eh, sumusunod lang sila sa mga patakaran ng Banko Sentral,

for example, o kaya ng Securities and Exchange Commission.

Pero mas mabilis yung pagtakbo ng teknolohiya,

kaya nahihirapan mag-keep up.

Eh yung mga scammers, wala silang sinusunod na batas.

In fact, lumalabag sila sa batas.

Yes, exactly.

Kaya tuloy-tuloy yung ano, mas madali silang maka-evolve, kumbaga.

At gumagamit sila ng mga latest na technology,

katulad ng artificial intelligence.

Dati, di ba?

Nakiki-AI na sila.

Yes.

Wrong spelling dati, di ba?

Makikita mo, wrong grammar.

Oo, oo, oo.

Ngayon, nakumalis-alis na.

Kaya alam mo na agad na mali eh.

Ah, so talagang nag-aan yung legit siya.

Because of AI.

Kasi, mga kapatid, before we went on air,

naki-kwentuhan nga kami ni Mon,

etong sa Alagang Kapatid Foundation na Facebook page,

may mga nagpa-flag sa amin na mayroon na violation.

Akala namin, totoong-totoo biglang.

Akala nyo na di kayo?

Ako rin, naka-receive noon, mga kapatid.

Personal.

Personal, sa personal account ko.

O, kita mo, unbelievable.

Kaya nag-kinabahan ako eh.

Yes.

Ang believable nila.

Kasi baka nga mamaya, may nilabag nga kami.

Usually, yung mga scammers, they play with our emotions, no?

Extremes yan.

Either tinatakot tayo, pinapakaba,

o kaya inaapura.

Inaapura, yun.

Pero on the other extreme,

mayroon din naman yung,

narinig nyo na ba yung romantic scam?

Uy, hindi ko alam na yun.

Ako narinig ko na yun.

Paano yun?

Yung mga vulnerable sa kanila mo.

Ay, okay.

Tapos nakikipagkilala online,

nagpapanggap, no?

Okay.

Pero, parang malapit na kayo,

mag-online jowa na sila,

saka nila hihingan.

Sir Vince, ito, that leads me to our next question, no?

Ano or sino-sino po ba itong mga sinasabi na nasa weakest link?

Or masasabi po na,

mabiktima?

Vulnerable.

Diba?

Kasi binagit yun yung vulnerable, eh.

Kasi baka may nanonood sa atin,

baka sila pala yun.

Oo nga.

Kasi magkaroon na awareness na,

uy, teka, ako pala yan, diba?

Kaya namamayagpag po yung mga fraudsters na yan.

Sino ba yung mga target niyan?

Oo.

Usually, ano to, no?

Actually, kahit na expert ka nga in technology,

ay naano ka pa rin,

na nabibiktima ka,

nadadala ka pa rin, no?

Kasi kung talagang tatargetin ka nila,

sa totoo lang,

napaka-helpless natin, no?

Ako yung Facebook page ko, for example,

15 months na nawala.

At may kakilala na sa Facebook,

may ano, hindi pa rin mabawi.

It took 15 months bago mabawi.

So, kung talagang tatargetin ka nila,

wala tayong magagawa.

Pero, kaya pa rin nating mag-prepare.

Kasi kami talaga, alam namin,

na-prepare kami on that.

Ang mga natatarget kasi usually,

yung mga medyo hindi maalam sa teknolohiya,

so yung mga medyo oldies natatarget niyan, ano?

O kaya yung mga,

hindi rin up-to-date sa kung ano yung mga

pagbabago ngayon, no?

So, kaya ang ginawa ko,

nung i-research ko kung paano ito,

nagkaroon ako ng acronym.

Okay, ayan, ayan na.

Para madaling matandaan.

Sulat na ito, mga kapatid, sulat na.

So, SAFE.

Yan yung acronym natin, no?

Para talagang maging ligtas tayo

sa mga online transactions natin.

So, ang S stands for security

or yung ating cyber security.

Ang A ay awareness.

At yung FE ay financial.

Financial education.

Ayan.

Okay, okay, okay.

Kasi madalas yung mga gipit,

Correct.

Sila yung mga parang,

sila yung mga,

na vulnerable talaga.

Oo, saka parang na-attract.

Totoo.

Ay.

Oo, di ba yung mga ano,

mag-message ka lang,

mananalo ka.

Yes.

Mga thousand.

Mga desperado.

So, baon na nga.

Mababaon pa lalo, di ba?

Ouch.

So, yun yung nangyayari.

Iliwas ako nang nagamitin yung desperado.

Pero tama nga yun.

Tama nga yung mga desperado.

Kumita, desperado ng pera.

Saka walang mong easy money, ha?

Walang no such.

Oo, walang gano'n.

Okay.

So, again,

how do you spot,

if, kunwari,

how do you spot

kung ikaw ay mukhang target ka?

Mm-hmm.

Di ba?

Andun ka ba?

So, kapag tinatarget ka,

usually ay, ano, no?

Naglalabas ka ng marami kasing information

sa social media, no?

Ay!

Okay.

Masyado public yung information mo.

Okay.

So, nalalaman ng mga tao,

kung anong nangyayari sa buhay mo,

nasaan ka, ganyan.

Kaya ako, late post ako, eh.

Correct.

Ito nga, minsan, di ba?

Ito yung disadvantage.

Although, for example,

alam ng mga tao yung birthday mo, di ba?

Oo, oo, oo.

Nag-happy birthday sila, ganyan.

Nagkakaroon ng clue ngayon.

Tapos, usually, yung mga password natin,

iniintegrate natin yung birthday natin.

Yung birthday!

Di ba?

Huwag na huwag po ang birthday, mga kapatid.

Huwag na huwag.

Gawin natin.

Saka huwag na huwag yung password,

1, 2, 3, 4, 5.

Pero hindi na tinatanggap yun, eh.

AI na rin, eh.

Oo, nade-detect na niya.

So, gagawin natin na private yung mga accounts natin.

So, tignan natin kung sino ba yung mga fina-follow natin

at nagfa-follow sa atin.

Kung kaya mong mas paliitin yan, mas okay, ano?

Tapos, doon sa ating password natin,

maganda kung tayo ay gagamit na ng mga tinatawag na password managers.

Usually, link ito sa Google.

O kaya sa Apple.

O kaya, actually, sa Facebook, meron siyang password manager, eh.

Siya na yung magsasuggest kung ano yung strong na password.

Tapos, isisave niya sa computer mo.

Tapos, ang mangyari dyan, may multi-factor authentication na tinatawag.

Yan, paki-explain nga yung multi-factor authentication.

So, ito yung mga, di ba, pag nag-login ka, papadalhan ka ng OTP.

Multi-factor yun kasi nag-enter ka na ng password mo,

tapos may isa pang paraan.

Ang isa pa.

Para ma-verify ka, no?

So, yung...

On a different gadget.

On a different gadget or on the same gadget.

Pwede rin, no?

Pwede rin.

Isisend nila sa cellphone mo.

So, isa yun yung OTP.

May isa din na tinatawag na passkey.

Yung passkey naman, ang gamit ay ang biometrics mo, no?

So, for example, in-enter mo na yung password mo.

Tapos, sasabihin niya,

okay, i-authenticate natin, i-open mo yung Gmail app mo.

Okay?

Pag in-open mo yung Gmail app mo, usually,

may facial recognition or yung thumbprint mo

para magbukas yung app,

then na-authenticate nga na ikaw yun.

So, yun yung multi-factor authentication.

So, is it also,

is it a parang panlaban sa mga fraudsters, sa mga scams

when you regularly change your password?

Actually...

Hanggang sa makalimutan mo kung ano yun.

Oo nga, yun yung sinakabahan eh.

Oo, okay.

Pagpapulit ng password.

Mamaya, siyempre kung sasabihin ko kung ano yung ginagawa ko,

hindi.

So, wag na, wag na, wag na.

Bubulong ko sa inyo, mamaya.

Okay, okay, okay.

Pero ako, usually talaga, ay nagpapalit ng password.

Pero I really make use on that password authentication already.

Ah, mas yun.

Kasi sakaling, kunwari, nag-fail, no?

Ang password authentication kasi naka-save yan doon sa, say, sa browser mo, no?

Okay.

So, kapag, kunwari, nawala mo yung gadget mo

at mag-login ka sa iba,

pwede mo pa rin mabawi yun.

Kasi meron siyang, okay, kunwari, nasabi mo, no?

Um, sasabihin niya na, oh, i-authenticate natin ito sa gadget mo.

Eh, pero nawala.

Meron doon option na i-check mo with another way, no?

So, magsisend siya ng email sa'yo o kaya ng OTP para ma-verify.

So, maraming paraan para maprotektahan yung iyong account, no?

So, yun.

At saka para hindi rin tayo nabibiktima talaga,

pag nasisendan nga tayo ng mga link na ganyan,

iwasan na natin siya na i-click, no?

Okay.

Kung meron naman talaga tayong, ano, bibisita.

Kung meron tayong bibisitahin na website,

i-type mo na lang talaga kung ano yung link na yun

kaysa sa i-click mo siya.

Okay.

Correct, correct. Sige.

Oh, sige.

Ako, isang very, very specific example ito, ha?

Kasi ito nakita ako.

So, the past couple of weeks,

at least once a week, merong magbemessage.

Nung minsan nga tatlo, nakalagay na pangalan,

Facebook, business, something, team.

Oo.

You went against the standards of the…

Unless you click the link, ay idadawn daw yung whole page.

Oo.

Ang may natatakot kayo, busy na.

Correct.

Paano mo pa malalaman, Sir Vince?

Be skeptical kapag gano'n, ano.

Gagaling na nila eh. May AI na nga eh.

So, ang gagawin mo is to verify it with the source mismo.

So, ang sabi niya, Facebook siya.

Mag-login ka mismo doon sa Facebook mo at tignan mo,

doon sa Facebook kasi, kung page yan,

nakalista dyan,

kung meron kang mga page violations.

Yes.

So, pupuntahan mo lang yun to verify.

Yeah.

Pero kung wala naman…

Ay, ano yun?

Ito.

Modus operandi nila yan.

Ito yung napansin ko.

So, that's what I did.

I clicked the…

Diba, nandun yung name nung account.

So, I clicked the name of the account,

not the link na binigay doon sa message, ha.

Thinking nga…

Nag-click mo yung account?

No, click ko yung account niya.

Oo.

Not the link.

Oo.

Pag-click ko, halata mong…

It's a Facebook.

It's a Facebook account of a faceless person.

So, doon na palang ay lintyak tayo, ay naloko.

Muntik na, muntik na.

At least, naging ano ka.

Naging mapanuri.

Yes.

So, yun yung kailangan gawin.

When I click two other accounts with the same,

almost the same heading, ha,

yun din, it goes to a Facebook page.

A Facebook account.

So, parang tao siya, scammer siya.

Hindi siya Facebook.

O, yun.

O, sige, siguro, sir, panghuli na lamang.

Edwin Adapon, sabi niya, ang galing mo daw, sir Vince.

Totoo.

Baka meron tayong mga paalala sa ating mga kamabayan,

lalo po yung mga ginagawa talaga na link din yung,

talaga yung mga bank accounts din nila.

Correct, oo.

Sige po.

Sa online transactions natin, lalo ng pag sa banko,

umiwas tayo sa mga public wifi.

Kasi, online transactions,

parang kang nag-a-announce sa jeep ng bank account mo yan eh,

pag ganyan ang ginawa mo.

So, ang gawin mo ay, data mo na lang kung wala ka sa bahay.

Okay.

Tapos, i-diversify mo rin.

Kung saan mo nilalagay yung iyong pera.

Wag mo nilalagay sa isang account.

Kasi, pag na-target yung isang account mo,

eh di simot na, diba?

Correct.

So, i-diversify.

Meron tayong mga time deposits,

pag-ibig MP2, retail treasury bonds,

maraming mga options.

Tapos, yung account din natin,

i-limit natin yung transaction limit.

Kasi, pwede mong i-set yan na hanggang 5,000 pesos everyday ka lang.

Kasi, by default, yung sa mga online transactions,

100,000 yan eh.

Pero, malaki pa rin, diba?

Iba 50,000.

Pwede mong i-baba yan.

Pwede mong i-baba yan to 5,000 or 10,000 para hindi ka ma-ano, no?

Maloko ka man maliit.

Maliit lang.

And then, check your bank accounts regularly kung nandun pa.

And think before you click.

Tama ba yun?

Think before you click.

Don't click nang click nang click.

Be mindful, ha?

Be mindful.

Maraming salamat, Sir Vin.

Thank you.

Bitim.

Nakaka-bitim.

Pero ang dami natin nag-tunan.

Kuwantuwa po yung ating mga kadabayan sa mga tips na binibigay ni Sir Vin.

Hindi na ako makasabay doon sa mga comment.

Very practical, mga kapatid.

At mas madali pong maintindihan.

Sir Vin, thank you.

Huwag pa biktima.

Thank you very much.

Huwag mo mong sasawa sa amin.

Maraming salamat po.

Sana makaulit pa.

Yan ang nababasa niyo po.

Sana maulit niya.

Yes.

Very generous naman sa atin si Sir Vin.

At hindi lang basta generous.

Pumunta pa dito.

Baka may gusto kayo promote.

Yung Facebook page because you can get tips even from Sir Vin's Facebook page.

So i-follow niyo lang po ako sa mga Facebook accounts ko.

Sa mga social media accounts.

So Vin's Rapisura sa Facebook, TikTok, sa YouTube.

At saka kung interesado po kayo, meron po tayong mga webinars.

Pumunta lang sa vinsrapisura.com slash webinars para sa information.

Galing.

Ayos.

Thank you very much Sir Vin's Rapisura.

Pinansang dito ang tawagin.