00:42.1
Ito, ha? Kala mo ha?
00:46.7
Wow! Totoo nga, chismis. Ito nga, aromatic coconut.
00:50.9
Upo! Napakabait na gulay.
00:57.7
Hello and welcome to Goma at Home.
01:03.0
Today, we're driving around Ormoc City.
01:06.8
We'll go to one of our areas where I planted some coconut trees, bananas, avocado, chico, and some abolo trees.
01:18.5
I'll just show you around, no?
01:21.1
Kasi yung sabi ni Rafael,
01:25.9
meron na kami mga,
01:27.7
mga aromatic coconuts na pwede nang i-harvest.
01:32.2
So, tignan natin kung matured na,
01:35.1
tapos kung masarap ba talaga yung aromatic coconuts na tinanim natin.
01:39.8
Aside from that, mag-harvest din tayo ng mga upo.
01:45.8
meron na rin mga bananas na pwede nga i-harvest.
01:49.0
Okay? So, halika, ikot tayo.
01:51.8
One thing na nag-enjoy talaga dito sa Goma, Sam, is
01:57.7
we try to plant yung mga vegetables, you know, that are easy to grow.
02:02.5
And then, yun ang hinah-harvest natin.
02:05.2
In fact, meron natin yung kangkong na maganda na yung tubo, enough na siya para i-harvest.
02:13.2
In fact, meron pang watermelon dun eh.
02:16.7
Tignan natin kung ready na rin for harvest.
02:22.6
A few years back, oh, seedlings lang yung mga tinanong ko na ganyan.
02:27.5
Ngayon, malaki na sila.
02:32.2
Mahanap natin ngayon sila sa ilo.
02:35.4
Ngunit natin wala siyang salat.
02:57.5
Anong harvest natin ngayon? Saan yung upo mo?
03:02.3
May ma-harvest pa.
03:04.3
Bakit ito, ano, mas mahaba ito?
03:06.8
Ibang variety, sir.
03:08.0
Di ba ito over-ripe?
03:09.3
Hindi, sir. Niluto ni meron na kagabi, sir.
03:22.5
Ang hahaba nito, ah.
03:35.4
Dapat yung mga boys natin, binibigyan mo rin.
03:41.4
Ang dami yung harvest, ah.
03:47.4
Baka ito ang dami, oh.
03:50.4
Ilang days lang ito pa yung bago, ano?
03:52.4
Bago mag-harvest?
03:55.4
One month and a half, two months, no?
03:59.4
Napakabait na gulay.
04:07.4
Ito, ang laki, oh.
04:14.4
Ito yung isang variety natin.
04:16.4
Ito yung last time na hinaharvest natin.
04:18.4
Ibang variety ito, oh.
04:25.4
Yan, oh. Pakwan, oh.
04:52.4
Hawa ka, baka bumuksa ka.
05:44.4
Ako nyo, dami ang cheeks mo dito pag kumain ka nito.
06:01.4
May hindi na hawakan yung camera mo.
06:14.4
Hay, pa. Parang mahihwag ang kamay, ah.
06:16.4
Parang palibasa lalaki lang yan, ha.
06:31.5
It's a little bit of breakfast.
06:38.4
Mayroon pa ba dyan?
06:51.3
Dalawang kamay dito.
06:55.4
Last week, sabi ni
07:04.6
Paeng, nag-harvest na rin siya ng kamatis niya eh.
07:08.6
Tawanan tayo ni Paeng.
07:10.9
Pero ganito lang ang lit, no?
07:14.0
Malitin natin yung kamatis ngayon.
07:18.5
So, itong kamatis na ito,
07:20.5
ito, maganda ito na ano,
07:22.4
na taas yung lupa dito.
07:25.4
Kasi makikita mo yung
07:26.6
yung parang buhok niya.
07:29.2
Parang roots yan eh.
07:30.2
So, pag tinamaan ng lupa,
07:31.7
yung magro-rooting pa yan.
07:36.6
ito, pwede mo natanggalin ito.
07:38.9
Pwede mong putulin ito.
07:43.8
Pwede kang mag-pruning.
08:00.0
Pila ba sa kilo, Anie, sa margado?
08:02.7
40,000 kilo, Sir.
08:17.9
Pwede na lang ito.
08:22.3
pwede may sardinas.
08:26.2
Ganda ng panahon niya, no?
08:28.5
Ang dami natin nakuha na ano, ha?
08:30.9
Ang dami natin nakuha na upo, ha?
08:32.9
May mga saging pa, o.
08:34.7
Yan targetin natin next time, yun, o.
08:38.8
Saging-saging pag may time.
08:41.2
Gawa tayo ng minatamis na saging.
08:43.8
Ano masarap sa saging?
08:44.5
Yung ano, yung minatamis na saging na may langka.
08:49.5
Yung coconuts natin,
08:50.4
hindi siya dwarf coconuts, eh, no?
08:52.6
Kasi simula na siya mag ano,
08:54.3
simula na siya mag fruiting.
08:59.7
these are aromatic coconuts.
09:04.4
So marami na, nag nag-flower na sila.
09:09.9
After 3 to 4 years,
09:10.9
nagsisimula siya mag-flower,
09:13.4
and after siya mag-flower,
09:14.4
magbabunga na siya.
09:16.4
Kasi yung plano ko dito sana,
09:22.4
pag maganda na yung
09:25.4
we can sell it to restaurants,
09:28.4
Para sa mga hotels,
09:29.4
dito, around the, around Leyte.
09:31.9
Kasi masarap yung aromatic coconut, eh.
09:33.9
When you go to Bangkok,
09:34.9
or when you go to Thailand,
09:35.9
ayan yung variety na sinaserve nila.
09:38.4
Tapos, kukuli mo na sa freezer,
09:39.9
sa refrigerator, chilled na.
09:41.9
Pag nilagyan mo ng straw,
09:47.4
of course, ito mga rambutan.
09:51.4
itong mga rambutan trees na ito,
09:52.9
magpa-flower ito siguro within the next
09:57.9
And then, right after summer,
10:00.4
magbe-burnish siya ng fruit.
10:05.9
Last year, itong rambutan natin,
10:06.9
nagsimulan ito mag, ano eh,
10:08.9
pag mag-burnish ng fruit,
10:09.9
nag-harvest na tayo.
10:15.4
organic materials as inputs.
10:17.4
On the other side,
10:19.9
tinapaling namin dito,
10:23.9
Ang nakikita mo dito,
10:27.4
bunga-bunga na ng chiko.
10:29.9
Dami kong tinanim eh.
10:31.4
Row of, ano, chiko.
10:34.9
200 chiko trees ito.
10:38.4
Binili ko sa seedling na gano'n.
10:46.4
right before, ano,
10:50.9
Ngayon, malaki na sila.
11:08.9
nagtalim din tayo dito, ano,
11:12.9
So, itong dwarf mango naman,
11:16.9
kahit planted eh siguro,
11:18.9
magta-two years na ito eh.
11:22.9
double, double root system.
11:25.9
So, if you take a look,
11:29.9
root system niya,
11:36.9
triple root system pa eh.
11:51.9
Yung purpose naman ng,
11:54.9
ng double root system or triple root system,
11:57.9
so you can imagine,
11:58.9
yung nutrients na nakukuha ng ano,
12:01.9
dumi diretso kagadun sa, sa, sa tree.
12:04.9
And then, yung fruit niya,
12:06.9
ganun yung malaki talaga.
12:12.9
so I planted it here.
12:13.9
Then, yung iba naman na tinanin natin dito are,
12:20.9
Ito naman, Haas Avocado.
12:22.9
Ang taas ng valley nito sa, sa market.
12:28.9
mga grafted siya.
12:33.9
nakisimula na siya mag-flower oh.
12:36.9
Mag-flower na nga siya.
12:47.9
Ito, mga Haas Avocado yan.
12:55.9
Ito yung Avocado.
12:56.9
Ayan, Haas Avocado yan.
12:58.9
Nagpa-flower na siya oh.
13:00.9
And then, give it another four months.
13:03.9
Four to five months.
13:07.9
pwede tayo mag-harvest.
13:08.9
Yung Haas Avocado, maliit lang yung sinaganyan.
13:11.9
Pero yung meat niya,
13:13.9
talagang punong-puno.
13:15.9
As compared dun sa local variety natin,
13:19.9
Ito, ito ang ganda na ano.
13:27.9
when we acquired this property,
13:31.9
pinakuha ko lahat ng mga bato.
13:33.9
Kasi, alam ko yung spacing na itatayong ko malayo.
13:35.9
So, tinanggal ko yung mga bato.
13:37.9
Para pa nag-cut ako ng grass.
13:39.9
Tuloy-tuloy lang. Tsaka,
13:40.9
kahit mataas yung damo niya,
13:42.9
kahit hanggang dito yung damo niya,
13:43.9
pag pumasok yung kotse,
13:45.9
hindi ako malatakot na
13:46.9
matamaan ako nang sasabit lang sa,
13:49.9
Kaya malinis talaga.
13:50.9
Wala, wala talaga ano.
13:52.9
Wala talaga bato.
14:05.9
ito yung sasabit naman.
14:06.9
Kahit mataas yung grass niya,
14:08.9
hindi ako malatakot na pumasok dito
14:13.9
tama yung taas yung grass,
14:15.9
Walang bato yan dyan.
14:16.9
Walang sasabitan na,
14:20.9
cleaning this again
14:26.9
nagka-grass cutting dito.
14:28.9
Naglakas ang ulan.
14:32.9
first batch na ano,
14:35.9
aromatic coconuts.
14:44.9
ang baba lang dito.
14:46.9
taas-taas na lang.
14:47.9
Kaya tayo mahulog dito.
14:50.9
ang dami ng bunga.
15:27.9
Totoo nga ang chismis.
15:29.9
aromatic coconut.
15:40.9
ita, try natin, kain natin
15:44.0
I've always been curious
15:50.4
kung, hindi ako marunong magano eh
15:52.6
hindi ako marunong magbukas ng
15:55.4
ginawa ko na itong kalakuhan na ito
15:58.6
dati, nung when I was young
16:00.7
nang kita ko yung
16:03.6
yung magbibenta ng tubo
16:05.9
kinakarito na lang gano'n eh, galing o, ginagano lang
16:10.5
6 or 7 years old, sabi ko na sa mama
16:12.6
kaya ko kong gawin yan
16:14.2
subukan ko, so ginawa ko yung
16:16.8
yung bolo niya, pag gano'n ko
16:20.3
halos naputol yung daliri ko
16:23.9
meron pa talaga akong scars eh
16:25.9
nakita yung scar na yan
16:28.5
yan, yan o, that's a
16:30.7
kakulitan ko nung bata ko
16:35.6
labas yung buto, kulay puti
16:38.0
alam mo ginawa na ano
16:40.3
galing talaga, so mga
16:42.4
70's yun, ginawa na mo nung
16:44.4
matanda doon, I was in front of the
16:46.1
sari-sari store, kinuha niya yung kamay ko, nilubog niya
16:51.6
o parang antiseptic na yun, parang tumigil yung
16:54.4
dugo, yun, siguro
16:56.1
hinimatay ako nun, oo kasi
17:00.1
memory ko nun, nandun na ako
17:02.3
sa center eh, yun o eh
17:04.0
yung ginagamot na nila na gano'n
17:06.2
tapos ang next memory ko nun
17:07.8
nasa bahay na ako, nakahiga na ako, nakaganyan
17:10.3
God, sa ito sila pa, yung gagaling
17:12.3
magbukas na ano, yun o
17:31.5
nakabukas na rin ako ng buho ko
17:34.2
kaya mong talamsik ha
17:51.3
ang galing mo sumipsip
17:58.2
sana yun, sana yun
18:02.1
harap, harap, tarap no?
18:07.0
yung mga gusto mo talaga, gano'n eh no?
18:35.0
negatid na, ganitok kaligid ito?
18:37.8
� favorable or not?
19:14.2
pitawan muna yung camera
19:25.6
sabaw para yung Chris
19:43.1
mas masarap to pag mas
19:49.6
ha alam mo yun oh
19:56.9
so anto mga 3 months pa to
20:38.6
Mahalo natin yung chicken manure with the rice hull and yung lupa.
20:43.1
Tapos ganito mangyayari sa kanya.
20:49.7
Tapos yan yung pinaka natural fertilizer na ano,
20:54.3
ng mga nakatanim dito.
20:56.6
Kaya makikita nyo, ang lulusog, oh.
20:59.5
Tapos dati ng nutrients niyan,
21:01.5
bumabagsak sa soil, inaabsorb naman ng roots for this one.
21:05.5
So, yung nagpa-flower na rin yung coconut natin, if you can see,
21:10.9
marami na rin siya, marami na bumibisita ng mga bubuyog, mga honeybee.
21:16.0
So, yung mga bee, may bisita sila dyan.
21:26.8
And then dito, of course,
21:32.0
kasi yung bubuyog natin ito,
21:34.1
So, in this area,
21:36.7
kasi nga, nagpa-flower na yung mga,
21:40.3
yung mga coconuts natin.
21:42.0
Ito, pwede mong ganda, oh, pahing, oh.
21:43.7
Ganda na ako, compliment na, oh,
21:49.5
are the world's best, ah,
21:52.3
Yan, tamo siya, oh, pahing, oh.
21:53.1
Pwede na harvestin yung pahing, oh.
21:55.2
Tumutubo na ito, oh.
21:59.9
So, what they do,
22:01.6
they transfer from one flower to another,
22:03.4
one tree to another,
22:05.2
nagpa-pollinate sila.
22:07.4
So, all of that area,
22:08.7
binibisita yun ng bee.
22:11.5
Yan, within a two kilometer radius.
22:18.4
they fly in and out,
22:19.5
para silang airport dito.
22:23.1
so when you visit a beehive,
22:26.1
huwag kang haharang sa daanan nila dito.
22:33.4
Their lives are very short, no?
22:35.4
So, masipag yung mga yan.
22:37.4
And then, they'll try to collect as much nectar as they can during their lifetime.
22:39.4
And then, napupuno nila yan.
22:41.4
Ito, this is where we harvest our bees.
22:43.4
And then, you know the nice thing about bees?
22:47.4
Very complex yung, yung mga ito.
22:49.4
Pag meron sila dito,
22:51.4
dyan sa harap na yan,
22:53.4
meron silang parang mga security guard nila.
22:55.4
So, aside yan na mag-bees,
22:57.4
mayroon silang, mayroon silang,
22:59.4
mayroon silang, mayroon silang,
23:01.4
mayroon silang security guard nila.
23:03.4
So aside yan na magbantay doon sa gates nila.
23:05.4
So, pag meron ibang insect napapasok
23:07.4
dito sa gate nila,
23:09.4
papatay nila yan.
23:11.4
Nobody can invade their colony.
23:15.4
Tadahin, in every colony,
23:17.4
isang queen lang yung nabubuhay doon.
23:19.4
Yun lang yung pinoprotecta nila.
23:21.4
Tadahin, yun lang yung nag-delay ng eggs.
23:23.4
Pag-delain ng eggs doon, dadalil na ng mga cells,
23:25.4
mga hexagonal cells.
23:27.4
Adan doon alagaan nila hanggang maging
23:29.4
larva yun, hanggang maging another
23:31.4
be. Because in a few weeks time,
23:33.3
mamamatay yung mga unang lumabas.
23:35.9
Ito sila namin yung tutubo.
23:37.5
Sila yung circle of life.
23:39.2
They'll continue collecting
23:42.9
yung ano, pati yung
23:46.9
that creates beautiful
23:49.2
flowering dito sa surroundings natin.
23:51.7
Nice! Galing, no?
23:57.4
Nakita mo ito, bata pa to.
24:01.4
mayroon mga two months pa to
24:02.6
bago siya lumakit na ready for harvest.
24:05.8
Usually, yung ginagawa ko,
24:07.5
pag commercial kasi, they harvest it na
24:09.4
green tapos pinapahinog na lang nila.
24:12.0
Ang gusto ko naman kay Paeng sabi ko sa inyo,
24:13.7
harvestin mo ito pag nag-yellow na ito dito
24:15.4
para ensure ka naman tamis na siya.
24:18.1
Tapos ito puputulin.
24:19.6
Pag pinutul mo yan, patay na yung
24:21.2
santrin yan. Tapos tutubo na itong
24:25.7
Ito na yung next generation niya.
24:28.0
So, ang isang puno
24:29.3
will only give you fruit once.
24:31.4
Tapos, puputulin mo siya, tutubo na yan.
24:33.7
Tapos next niya, ito na.
24:36.1
Ito na yung mga susunod niya.
24:40.1
Iba naman, mayroon tayo dito,
24:41.3
saba. Mayroon tayong saba
24:46.0
Ayan, sabaw. Medyo taas-taas oh.
24:48.8
Taas yung puno na to.
24:50.9
Isimula na rin yun,
24:52.8
Puso ng saging, oh.
24:54.8
Buti pa ang saging may puso.
25:05.4
Ikaw ang saksalo dito.
25:10.3
Sa lakas ng hangin, tumumba na siya.
25:18.7
hilaw-hilaw pa ito pero,
25:20.4
adunan kung masasalvage pa nila yan.
25:28.0
Tsaka panis ang harvest yan
25:29.2
kasi ginawa kinakain na na ng mga
25:32.8
So, itong kukunin natin today.
25:53.9
So, once ma-harvest na natin ito,
25:58.2
Puputuloy na ito ni Paeng.
26:30.8
Oh, magsakti yan.
27:00.8
Anong ginagawa dito pa yung pag ano?
27:03.1
So, pabubulok na ito.
27:05.6
Tapos bakla yung nutrient sa lupa, no?
27:14.4
Mas malaki pa ito kaya sa'yo, ah.
27:59.1
Tamihan sa sap niya, oh.
28:00.8
Lakas magsap, oh.
28:06.6
Give it mga 3 days.
28:08.7
Paka harvest, 3 to 4 days.
28:11.0
May hinog na yan, no?
28:13.4
Ganyan na rin matamis.
28:14.4
May natamis na saging.
28:24.4
Mas malaki ka dito.
28:26.3
Isa, mas malaki sa'yo, eh.
28:35.9
Ito na yung sabi ko, eh.
28:37.0
Magsipag-sipag ka lang ng konti.
28:40.7
When you own backyard,
28:42.8
plant something like this.
28:56.1
Ito, mga silapaing talaga
28:58.5
Wala pa 2 years ito.
29:00.8
Talagang match na match yun, oh, yung
29:03.1
yung soil conditions niya.
29:06.3
Ito na yung bunga niya.
29:10.4
Ang dami ng bunga, oh.
29:15.6
Once it turns, ah,
29:18.9
medyo black and violet na yung color niya.
29:21.5
Ready na yun for harvest.
29:23.4
Eh, ang dami nito.
29:31.6
ang ginawa namin style kasi ito,
29:35.5
Hanggang malalim yan.
29:38.3
more than 100 feet down.
29:41.5
nagtanim ko rin, ano, ng giant, ah,
29:48.6
Giant kawayan yan.
29:50.6
So, makikita mo, malaki na.
29:53.7
Yan, bago lang yan.
29:55.9
Kagandaan to sa mga kawayan na ganito,
29:58.4
for as long as umuulan, tubulan ng tubo yan,
30:00.6
Mag-spark lang, mag-spark.
30:01.2
Yan, oh, yung labong.
30:03.0
Yan, so, nakita nyo yung, ano, yung, ah,
30:05.7
gusto natin, nag, ah,
30:07.0
nag-farm tour tayo, no?
30:10.6
like what I said kanina,
30:12.6
yung pagtatanim, kailangan na talaga
30:14.9
tama yung soil conditions
30:16.4
para si tatanim mo.
30:18.1
Tapos, kailangan mo,
30:19.0
tsagalan tayo ng konti.
30:20.4
You know, it takes time para
30:21.4
magtanim palakin hanggang sa mag-harvest.
30:23.6
But, once they start growing,
30:25.3
like, for example, coconuts, no?
30:27.7
Ah, in a few years time,
30:30.0
tuloy-tuloy lang yan.
30:30.6
Mag-buy bear ng fruit.
30:32.1
So, you'll enjoy the,
30:33.1
the fruits of your labor, no?
30:35.4
In the coming years.
30:37.0
Katulad ito, ito,
30:39.0
Batang-bata ito nung tinanim natin.
30:41.4
Itong laking ng kaymito na ito,
30:44.0
mga tinanim ko ito, ano, eh,
30:45.5
ah, nung pandemic.
30:46.8
So, mga three years, yan, no?
30:48.4
Yan, within the next,
30:50.0
mga another two years,
30:52.0
magbubunga na yan.
30:53.4
So, thank you so much for
30:54.6
joining me right here
30:58.9
I'll see you again next time, no?
31:00.6
Just, ah, keep on planting.
31:03.0
Soon, you'll be harvesting your food.
31:05.6
This is Richard Gomez.
31:06.6
I'll see you again next time.
31:09.5
Okay, una na ako.
31:30.6
Thank you for watching!
31:43.3
I'll see you next time.
