00:47.1
Kasama na yung ubo, sipon, trangkaso.
00:51.4
So huwag tayong susobrahan.
00:54.5
Next, pag huna karamdam tayo ng mga itong sintomas na ito.
00:59.9
Baka nasobrahan kayo ng pag-inom ng inyong gamot o kaya naman may side effect kayo doon sa bagong ininom nyong gamot.
01:08.5
Ano ba yung mga sintomas na yun?
01:11.5
Nanilaw dahil sa pag-inom ng gamot.
01:14.5
So balik ka agad sa doktor mo.
01:17.6
Tapos sabihin mo, nangangati ka, nanghihina ka.
01:22.0
Ito, severe fatigue or parang antok na antok ka.
01:26.4
Nanilaw yung mata at saka yung iyong balat.
01:34.7
So yun yung nausea and vomiting.
01:36.1
Tsaka medyo masakit yung iyong tiyan.
01:39.8
So pag huwag ganun, meron kasi mga antibiotics at saka mga ibang gamot tulad ng mga statins sa cholesterol na meron palang side effect.
01:48.7
So bago kayo uminom ng gamot, lagi inyong basahin sa likod.
01:52.0
Ano ba yung mga side effects?
01:54.0
Pati yung mga supplements.
01:56.0
So pag ganun, basahin nyo dun sa etiketa nun.
02:00.0
Tapos balik kayo dun sa doktor na nagbigay sa inyo.
02:03.0
Yan yung madalas maranasan.
02:08.0
Thirdly, ano ba yung pagkakaroon ng hepatitis C?
02:13.0
Para hindi tayo magkaroon ng isang klase ng hepatitis, letter C,
02:17.0
eh kailangan mag-practice ng safe sex.
02:20.0
So laging sinasabi,
02:21.8
medyo rare naman yun pero ngayon parang dumadami at nakukuha nga dun sa hindi paggamit o maling pakikipagtalik.
02:31.8
So dapat mainga tayo dun.
02:34.8
Yung iba baka nakuha sa tattoo o kaya naman dun sa mga blades nila.
02:39.8
Siyempre pang grooming yun eh.
02:41.8
Diba minsan nag-aahit tayo.
02:43.8
Tsaka siyempre baka nasalinan tayo ng dugo noong araw, yung before the 1960s nga sabi nila.
02:50.8
At siyempre wag makikishare o wag gagamit ng needle na nagamit na sa iba.
02:55.8
So ingat tayo sa hepatitis C.
02:57.8
Number four, iwas po sa alak.
03:00.8
Kasi para maiwasan natin yung fatty liver.
03:03.8
Kasi marami talaga nasisira ang atay lalo na kung three drinks in a day ang ginagawa natin.
03:10.8
Nagsisimula muna ang fatty liver, nagiging hepatitis hanggang maging cirrhosis at pwede din maging cancer sa atay.
03:19.8
So kung pwede lang, iwas-iwas na.
03:21.8
Kung hindi nyo naman kailangan, eh wala naman talaga nangangailangan ng alak.
03:26.8
Eto, laging tinatanong, Dok, fatty liver ako.
03:30.8
Dok, ano bang gagawin ko para healthy yung ating atay?
03:34.8
So meron mga pagkain na babagay sa atay natin.
03:37.8
Yung mga pagkain na nagpa-fight ng pamamaga or inflammation.
03:41.8
At iwas tayo dun sa mga matataba, mamantika na pwedeng mag-cause ng inflammation.
03:48.8
So mamaya iisa-isahin natin ano yung mga pagkain yan.
03:53.8
Pero generally, gulay, prutas, isda, tamang timbang kailangan para hindi tayo tumaba.
04:00.8
Kasi ayaw ng liver natin na mataba tayo.
04:04.8
So yan, para maiwasan.
04:07.8
Tsaka dapat laging malinis yung pagkain natin ha.
04:10.8
Laging malinis para hindi rin tayo magkaroon ng mga infeksyon sa ating atay.
04:16.8
Kung nating dyan sa pagkain, magbibigay tayo ng mga example mamaya.
04:21.8
Hugas kamay palagi para iwas sa hepatitis A.
04:25.8
So meron din na nakukuhang hepatitis.
04:28.8
Dahil sa pagkain, yan po ay ang hepatitis A.
04:31.8
So hugas palagi ng kamay.
04:34.8
Lalo na bago kumain, bago magluto, at pagkatapos magbanyo.
04:39.8
Lalo na kung ang trabaho nyo, taga-luto kayo or servidora kayo.
04:44.8
Kailangan din nage-exercise.
04:46.8
Sabi nyo, eh ang layo naman nage-exercise, atay naman ang problem natin.
04:50.8
Yes, para mapagbuti yung paggamit ng insulin natin.
04:54.8
At pag nag-exercise tayo, mas bababa yung ating triglyceride.
04:59.8
So protection natin yan para hindi tayo magkaroon ng mga tiyatag na non-alcoholic fatty liver disease.
05:06.8
So nagkakaroon din ng fatty liver, hindi dahil sa uminom ng alak.
05:10.8
May isang klase pa rin po yung tiyatag nating non-alcoholic.
05:13.8
Iwas din tayo sa mga toxins.
05:19.8
Ibig sabihin yung mga chemical na ginagamit natin sa bahay o kaya dun sa trabaho natin.
05:25.8
So kung pwede hindi natin masinghot yun o kaya eh mahawakan.
05:30.8
May mga chemical o produkto.
05:34.8
Halimbawa yung pampatay ng insekto, pang-spray sa halaman,
05:38.8
o baka yung ginagamit natin medyo toxic.
05:41.8
Kasi nga yung trabaho ng liver natin eh magtanggal ng toxin.
05:46.8
So kapag hindi tayo gumamit ng goggles at saka ng mask,
05:50.8
so pwedeng pumasok sa loob ng katawan natin, masinghot natin, pumasok mula dun sa ating skin,
05:56.8
eh pipilitin yun ilabas ng ating atay.
06:01.8
Kaya lang ang problem dun, nadadamage yung ating atay.
06:05.8
So iwas-iwas tayo dun.
06:07.8
So mas maganda yung mga safe na ginagamit sa bahay.
06:09.8
Kailangan din meron tayong check-up.
06:14.8
Diba sinasabi ko naman, may check-up din para satyan.
06:18.8
So kasama dun yung liver, yung gallbladder natin, papa-examine sa doktor.
06:24.8
Pag may nakitang mga problema, ito po yung mga pwedeng hingin ng doktor sa inyo.
06:28.8
Yung iba binabiopsy, may CT scan, na MRI, na ultrasound.
06:32.8
Yun yung most common, yung ultrasound.
06:34.8
Kasi nakikita yun through the TV.
06:37.8
Pero sound waves lang.
06:38.8
Pero sound waves lang yun.
06:40.8
Isa sa mga pinaka-safe.
06:41.8
At syempre, yung yearly blood test ninyo.
06:44.8
Ano ba yung mga pang-atay na blood test?
06:47.8
Albumin, bilirubin, SGPT, SGOT, o kaya yung tinatawag nating ALT, AST.
06:54.8
Tapos, meron ding alkaline phosphatase.
06:57.8
So yan yung mga madalas nyong marinig.
07:01.8
Maganda once a year meron tayong blood test.
07:04.8
Tapos, isa pang pang-protection natin,
07:06.8
sa ating atay, syempre,
07:09.8
bakuna against hepatitis B.
07:12.8
Meron po sa A, sa B.
07:14.8
So, magpabakuna tayo para hindi natin,
07:18.8
para protectado yung ating atay laban sa Hepa B.
07:25.8
Ang laging tanong,
07:26.8
Dok, ano ba ang dapat kong kainin?
07:29.8
Kasi ang daming nababasahan na may fatty liver sila.
07:34.8
Isa dyan, number one,
07:36.8
Gawin nyo na hong pang-almusal nyo.
07:38.8
Kasi marami yung fiber, yung ating oatmeal.
07:41.8
Syempre, pag naka-oatmeal, hindi ka makakain ng marami.
07:45.8
Kumpara sa mga tap silog.
07:47.8
So, oatmeal, may fiber, medyo papayat ka ng konti,
07:51.8
kasi hindi ganong kasarapan.
07:53.8
Tapos, at the same time, liliit ang bilbil nyo sa tiyan.
07:58.8
So, in that way, pag tamang timbang tayo,
08:01.8
iwas din sa sakit sa atay.
08:04.8
may mga berdeng gulay na pwede nating kainin.
08:09.8
Katulad ng broccoli, repolyo, cauliflower.
08:13.8
Protection yan laban sa non-alcoholic fatty liver disease.
08:20.8
Ang maganda sa green tea, antioxidant na catechin.
08:23.8
So, protection mo yan laban sa liver cancer.
08:27.8
Tsaka nakita nila nagpapababa nung mga liver enzymes na SGPT, SGOT.
08:32.8
So, gusto mo yun yung ALT, AST.
08:34.8
Medyo lagi silang mas mababa.
08:36.8
Ayaw mong tumataas yun.
08:38.8
So, ang maganda dito, wag mo nang lagyan ng sugar.
08:41.8
Eh, kung talagang gusto mo na medyo may lasa yung iniinom mo,
08:45.8
piliin ng green tea.
08:46.8
Ito ang mga good news sa mga coffee lovers.
08:51.8
Kasi, meron siyang antioxidant na glutathione.
08:55.8
So, para hindi ma-damage yung ating mga cells.
08:59.8
At tsaka, nagpapababa siya.
09:01.8
Nakita nila sa mga pag-aaral.
09:03.8
Nagpapababa ng risk ng liver cancer.
09:06.8
Tsaka, nagpapababa din ang risk ng liver cirrhosis.
09:10.8
So, protection mo yan sa iyong cells.
09:12.8
At syempre, ang number one, inumin.
09:15.8
Yun yung number five natin.
09:17.8
Eh, syempre, para ma-attain natin yung tamang timbang.
09:22.8
Ang next natin kakainin.
09:26.8
Ang marami dito sa atin, eh, mahal ho ito.
09:29.8
So, pwede tayong mani.
09:31.8
O kaya, eh, yung buto ng kalabasa.
09:33.8
Kasi, marami yung vitamin E.
09:35.8
So, yung mga nuts laban yan sa fatty liver disease.
09:40.8
So, mas damihan natin yung mga mani.
09:43.8
Yan yung mga nandito sa ating bansa.
09:46.8
Buto ng kalabasa.
09:48.8
Pagdating sa gulay.
09:52.8
Sa atin, ang spinach.
09:54.8
Ito yung mga kangkong, alokbati, saluyut, colitis.
10:00.8
Ang taglay nilang antioxidant.
10:04.8
So, mas maganda yan sa ating atay.
10:07.8
Tapos, pagdating naman sa mga pampalasa.
10:10.8
Siyempre, gusto natin yung mga herbs and spices.
10:13.8
Kasi, meron niyang mga healthy polyphenols.
10:17.8
Pag gumagamit ka ng mga pampalasa.
10:20.8
Mas less yung magagamit mong salt.
10:23.8
Eh, diba? Gusto ng katawan natin.
10:26.8
Next, number nine.
10:27.8
Yung grapefruit o suha.
10:29.8
O yung mga citrus fruits.
10:31.8
Actually, kasama dyan din yung...
10:33.8
Diba? Laging may suha na dito.
10:35.8
Mga dalandan, kalamansi, lemon.
10:39.8
Antioxidants kasi ang meron sila.
10:42.8
Yung tiyatawag ng naringenin.
10:46.8
Nagpapababa yun ng pamamaga
10:48.8
or tiyatawag nating inflammation.
10:50.8
So, at the same time, protection mo yan sa iyong mga
10:54.8
cellular laban sa hepatic fibrosis.
10:59.8
Kunti lang berries.
11:00.8
Pero, at least, meron tayong strawberry.
11:03.8
Yan. Antioxidants.
11:06.8
Bakit maganda ang isda?
11:08.8
Dahil sa taglay niyang omega-3 fatty acid.
11:12.8
Anti-inflammatory yun.
11:14.8
Eh, Dok. Ano bang magandang oil?
11:16.8
Siyempre, maganda din yung avocado oil.
11:20.8
Kasi, mas konti yung pagkakaroon ng taba dun sa liver.
11:24.8
Kaya nga, nauso yung Mediterranean diet.
11:26.8
Tsaka, nakita nila.
11:27.8
Mas gumaganda yung liver enzymes.
11:30.8
Ito ang favorite kong pampalasa.
11:33.8
Meron kasi yung sulfur.
11:35.8
Yung ating bawang.
11:37.8
Para i-activate yung mga liver enzymes na mas magamit.
11:43.8
So, mas inilalabas yung mga toxins nung ating liver enzymes.
11:47.8
And, at the same time, meron siyang selenium.
11:51.8
So, antioxidant din yan sa atay.
11:53.8
Nagpapataas ng mga antioxidants sa atay.
11:56.8
Eh, pagkakain tayo, sabihin,
11:58.8
Naku, ano pa bang pwede kong kainin?
12:00.8
Siyempre, kailangan din naman natin ng protein.
12:02.8
So, pwedeng galing sa halaman, sa plants.
12:05.8
Pero, pwede rin naman sa isda at saka sa manok.
12:08.8
Tanggalin na po natin yung mga taba-taba.
12:11.8
Yung iba nga, puro nga manok.
12:13.8
Kasama naman palagi yung balat ng manok.
12:15.8
Eh, pag may fatty liver kayo, medyo tatanggalin na yung mga taba-taba ng baka at babo.
12:21.8
Yung mga laman na lang.
12:23.8
Ano naman yung mga bawal na pagkain?
12:25.8
Diba ang laging tanong ng pasyente?
12:28.8
Dok, ano naman yung bawal?
12:30.8
Siyempre, yung mga mamantika.
12:34.8
Ah, lalo na yung mga mabilis bilin.
12:37.8
Siyempre, lagi fried yan eh.
12:39.8
Kasi, saturated fat yan.
12:40.8
Mahihirapan yung inyong atay.
12:42.8
Mamamaga, magkakaroon ng inflammation yung atay.
12:46.8
Ang mangyayari, nagkakaroon ng scarring o pagpeklat.
12:49.8
So, liver cirrhosis po ang pwedeng mangyari.
12:53.8
Tsaka, bawas din sa mga mamantika.
12:56.8
So, bawas muna yung mga drinks na iced tea, soda, soft drinks.
13:02.8
Kasi, ang problem sa matatamis, ang trabaho ng liver natin,
13:06.8
i-convert yung sugar sa fat.
13:09.8
So, ang problem, dadami yung fat dun sa ating atay.
13:12.8
So, magkakaroon tayo ng fatty liver disease.
13:15.8
So, iwas sa desserts.
13:17.8
Occasion na lang. Parang treat nyo na lang sa sarili nyo.
13:20.8
Siyempre, less salt.
13:22.8
Sabi ko nga, sa red meat, tanggalin na lang yung tapas.
13:24.8
Bawal na lang yung taba.
13:26.8
Tapos, bawal talaga ang alak.
13:28.8
And lastly, yung mga shellfish o yung namandagat, yung mga halaan,
13:33.8
kailangan nilulutong mabuti.
13:35.8
Huwag nyo pong kakainin ng hilaw.
13:37.8
Kasi, meron din niyang mga bacteria.
13:40.8
So, yun lang po para maiwasan ang sakit sa atay.
