01:30.0
Ito na rin ay basis sa naranasan kong personal at katunayan hanggang ngayon ay naging bahagi ng buhay kong puno ng hiwaga.
01:42.8
Sa tagong lugar kami ng tagbilaran na katira. Nasa malawak na palayan banda ang bahay namin at ang pinagkakaabalahan ng tatay ko noon ay ang pag-aalaga ng itik.
01:55.5
Itago na lamang natin si tatay sa pangalang Dodong.
02:02.8
Sobrang dami naming itik noon. Siguro ay lampas sa dalawang daan at ang mga itlog nito, binibenta naman ang tatay ko sa merkado. Yun yung ginagawang balot.
02:16.5
Kung minsan naman ay dumadayo sa amin na taga-Sibu, umaangkat ito ng mga itlog at kung hindi sasapat ang supply,
02:24.9
nagtatalagang ito sa mga itlog.
02:25.5
Ito na ang tatay ko ng araw kung kailan babalik ang kliyente.
02:29.9
Kung sino ang pinakamarami ang inaangkat, yun ang inuuna. Kailangan lamang mag-ipon ng mga itlog para makuha ang target na order noon.
02:42.2
Nawiwili ako noon sa itikan namin. Lalo na kapag naroon si tatay at nakikita ko ang mga alaga niya na para bang nakakausap niya.
02:52.6
Isang hudyat lamang ng kamay ay nagliliparan na ako.
02:55.5
Ito na ang mga itik na yun. Patungong pala yan.
03:00.3
Tapos kapag hapo naman kung hindi ako nagkakamali, asul na supot yun na kinakaway ni tatay.
03:07.3
At yung mga itik na yun, nagtatakbuhan pa uwi sa amin.
03:13.3
Minsan naman ay nanghihingi ng pabor sa tatay dudong. Magpapalinis daw ito ng taniman ng palay bago lagyan ng punla.
03:22.2
Itik ang lilinis dito, Sir Seth.
03:25.5
Biro nyo, ubos lahat ng mga insekto at kuhol o may suso sa may palayan.
03:32.3
Maging ang mga palakang maliliit ay hindi nakakalampas noon.
03:37.6
Sinusuyod ng mga itik ang buong taniman. At kapag nakarating ito sa kabilang dulo, paniguradong parang nilagyan na insecticide ang taniman.
03:48.6
Ubos at simot lahat ang perwisyo. Nagiging pataba pa ang dumi ng itik sa taniman noon.
03:55.5
At dahil dito, binabayaran ang tatay ko.
04:01.2
Parang naglalaro lamang kami noon. Ako sa kabilang pilapil habang ang tatay ko naman sa kabila.
04:09.2
Kaway-kaway lamang kung saan dadaan ang mga itik. Sobrang nakakatuwa talaga. Kung sino ang nauna, sinusunod ito ng karamihan.
04:21.6
Pero kapag ang mga itik namin ay nakakarating sa lugar kung saan may itik, ito ay sinusunod.
04:25.5
Hindi nakatira umanong elemento. Hindi pinapakailaman ng tatay ko yan.
04:32.6
Sa alip, hinahayaan lang muna niya ito. Nasa bandang hilaga ito ng bahay namin. Siguro'y mga kalahating ektarya ang layo at sakop ito ng lupain namin.
04:47.1
May patay na puno doon na kung tawagi ni tatay.
04:53.7
Naging dignom na umano ito.
04:55.5
Ito dahil sa tagal ng panahon ng patay.
04:58.7
Kung titignan ay para na itong bato, halata naman gawa ng napakakintab ng puno na iyon.
05:07.4
Walang sino mang nangahas na gawing panggatong ang kahoy na iyon.
05:12.2
O hindi naman kaya.
05:14.7
Kumuha ng kapiraso para gawing medal iyon.
05:21.6
Sa puntong yan ay alam ko na ang mga gamit na pinaniniwala ang ito.
05:25.5
Ikalawang panginoon.
05:27.7
Ito yung mga medal iyon.
05:31.5
At iba pang mahihiwaga.
05:34.6
Siyempre nga, di ba?
05:36.7
Nakamulatan ko na ang mga ito sa angka namin.
05:40.5
Katunayan, halos lahat ng kaanak namin ay may karunungan.
05:44.7
Pero isa lamang ang naging albularyo.
05:48.2
Ito ay ang lolo ko.
05:49.9
At ang pangalan nito,
05:55.5
Siya ang dahilan kung bakit kinatatakutan ang puno ng sinukuan.
06:02.2
banal ang sinukuan pero iba ang pagkabanal ng patay ng punong iyon.
06:08.9
Namamahay o mano dito ang isang nila lang na ang sabi pa sa akin ng tatay.
06:17.3
Hindi ko alam kung ano itong dugaw.
06:20.5
Basta lamang lupa daw ayon sa kanya.
06:24.2
Ito na rin ay base sa naging mga pinaniniwala.
06:25.5
At ito na rin ay base sa naging salaysay ng Lolo Juanon.
06:29.2
Ang mga itik namin kapag naroon sa punong iyon,
06:33.4
maaaring dahil ito sa dugaw.
06:36.1
Wala kasing tubig doon banda.
06:39.3
Kaya napaka-imposibling tumambay doon ang mga itik.
06:46.0
napaka-init dahil walang masisilungan.
06:49.3
Pero nakapagtatakang nagkukumpulan doon ang mga alaga ng tatay.
06:53.2
At lahat pa ng mga itik,
06:57.1
nakaharap sa punong iyon.
07:00.5
Nakapalibot pero ang simpat siya ay naroon sa puno.
07:04.6
Nawari ba'y may kinagigiliwan ng mga itik doon.
07:08.8
Ni isang beses ay hindi ako nakahawak sa puno.
07:12.6
Maging ang paglapit lamang ng ilang dipa ay hindi ko nagagawa.
07:17.6
Pinapagalitan kasi ako ni tatay noon.
07:20.9
Ang nanay ko naman ay itago na lamang natin sa pangalang Aurora.
07:25.9
Napakalakas ng boses kumakasigaw.
07:29.0
Kahit mapapadaan lamang ako sa naturang puno ay sinisita talaga ako na.
07:41.2
Pero iba ang mundo ng ate.
07:44.4
Bagamat mapamahiin din pero hindi naglalabas ng bahay.
07:48.9
Lalabas na lamang siguro ito kapag skwela na.
07:52.8
Pero kapag walang klase ay parang diboto na.
07:55.3
Nagbato ito ng kung sinong santo dahil naroon lamang ito sa loob ng silid at laging nakaharap sa altar.
08:05.9
Napakatahimik pa ng ate Helen kung magsalita man ito ay napakatipid.
08:12.2
Natatakot nga ako sa kanya kasi parang galit lagi.
08:17.2
Bueno, ang bahay namin ay malaki.
08:21.7
Isang palapag lang naman pero napakalapad.
08:25.3
Kumbaga, may mga ekstensyon.
08:28.6
May garahe, nakabukod ang kusina, tapos malapad na espasyo na kasunod ng biranda.
08:37.7
Mahibubong ito na gawa sa ginawang lagayan ng mga stack ng itlog.
08:43.2
Naroon din nakalagay ang lokal na incubator.
08:47.6
Ang loob naman ng bahay, may dalawang silid nun.
08:53.5
Kasi ginawang bodega ang halong ito.
08:55.3
Halos kabuuan ito.
08:58.8
May mga kapitbahay naman kami nun pero hindi namin kasundo.
09:03.6
Yun bang parang wala kaming kapitbahay?
09:06.5
Walang batian, walang kamustahan, at sampitan.
09:11.6
Siguro, naasiwa lang sa amin dahil nga literal na napaka-weirdo talaga namin.
09:18.0
Maliban na lamang sa mga kamag-anak namin na bumibisita sa bahay.
09:22.7
Kung hindi ako nagkakamali.
09:27.3
Inimbitahan naman namin ang mga kapitbahay pero walang dumalo.
09:33.4
Siyempre bata pa ako noon at gusto ko din magdiwang ng karawan na may palaro pero
09:37.2
wala akong kalaro doong iba.
09:41.4
Kung hindi mga kaanak namin, ubod naman ang tahimik na
09:44.4
para magnerespeto na lamang ang karawan na ito.
09:49.9
Iba talaga pa ganito ang buhay na naranasan ng isang tao.
09:53.9
Bagamat naging ganon ay masaya naman ako.
09:56.9
Siguro ay dahil lamang yun sa mga alagang itik ng tatay.
10:00.9
Talaga kasing nakakapagbigay saya ito sa akin kahit wala pa akong kalarunon.
10:08.9
Nung may lakad ang mga magulang namin, kami ng ate ko ang binilinan sa mga alagang itik.
10:14.9
Maging sa babuyan namin noon na talagang kambing, kami ang pinagkatiwalaan.
10:20.9
Sabi ko naman sa ate ko,
10:25.9
pero wala naman siyang pagtugon.
10:28.9
Pero yung mga sandaling yun, doon akong nakaroon ng malakas na kurisidad.
10:35.9
Gusto ko malaman kung ano bang meron sa punong patay na yun.
10:39.9
Wala namang sisita sa akin at binalat ng katanungan ang isip ko.
10:45.9
Matapos kong mapakawala ng mga itik ay kinolekta ko muna mga itlog.
10:50.9
Pero habang nangyayari yun,
10:53.9
panaisipat ko sa punong patay.
10:56.9
May dalawang itik na tumatambay doon.
11:00.9
Hinayaan ko na lang muna.
11:02.9
Bika ko pa sa sarili ko ay titignan natin kung may nakatira bang lamang lupa doon.
11:08.9
Hindi kasi ako takot noon,
11:11.9
na para bang nasanay na lamang ako na laging bukang bibig ng mga magulang ang kababalagan at misteryo.
11:17.9
Pero wala pa naman akong nasisilayan ni isa.
11:22.9
Tanghali na noon,
11:24.9
makulimlim ang kalangitan kaya hindi gaano mainit.
11:28.9
Kalmado lamang akong naglalakad noon sa pilapil,
11:32.9
patawid ng kinatatayo ang patay na puno.
11:36.9
Nang ilang dipa na lamang sa akin ang punong yun,
11:40.9
tinitigan ko ang kabuan nito.
11:43.9
Hindi naman mainit kaya nakakatagal ako.
11:47.9
Talagang walang katabing ibang puno ang patay na puno na ito.
11:50.9
Pabilog na espasyo lang, tuyong-tuyo ang lupa na nasa paligid.
11:57.9
Tapos ang unahan, mga bansot na saging.
12:02.9
Magtataka ka talaga sa lugar na iyon.
12:05.9
Parang inagawan ng bitamina ang mga saging.
12:09.9
Biro mo'y mga bansot na at hindi pa nakakapamunga ng maayos.
12:14.9
Kung may bunga naman, pinuputakte.
12:17.9
Nanatili ako doon ng mga sampung minuto.
12:22.9
Dinitali kong maigi ang puno at habang nakatitig ako dito ay parabang umiikot ang paligid noon.
12:30.9
Tumingala ako. Umiikot nga mga kagiliwa.
12:35.9
Hindi ko alam kung nahihilo lamang ba ako hanggang sa kinusot ko pa ang mga mata ko noon.
12:43.9
Pagtingin ko sa puno.
12:45.9
Sa maniwala man kayo o sa hindi.
12:49.9
Wala na sa harapan ko ang punong patay.
12:53.9
Ang nakikita ko noon.
12:58.9
Tapos ay medyo makulimlim na nawari ba'y hapo noon.
13:03.9
Samantalang dapat ay tanghali naman ng mga sanaling iyon.
13:07.9
Sa pagkakaalala ko.
13:11.9
Hinagilap ko ang puno.
13:13.9
Tumingin din ako sa bahay.
13:16.9
Pero imbis na nasa kaliwasa na ang bahay, nasa kanan ko na ito.
13:23.9
Nagtayuan ang lahat ng balahibo ko sa katawan.
13:29.9
Idagdag pa dyan ang pagkaplos ng hangin sa aking balat na sobrang lamig noon.
13:35.9
Paglingon ko sa likuran.
13:38.9
Naroon sa likod ko ang puno.
13:40.9
Tapos ay may nakikita akong malaking nilalang.
13:51.9
Nakatiyoko lamang ito habang minamasda ng dalawang itik.
13:55.9
Nawari ba'y tuwang tuwa ito noon.
14:01.9
Na may ulo ng kalabawa.
14:06.9
Paikot ang sungay na kagayang.
14:08.9
Kagayang kagaya na nakikita sa libro.
14:13.9
Parang lilipad ang kaluluwa ko noon.
14:18.9
Pero bigla na lamang tumingin sa akin.
14:22.9
Ang nilalang na iyon.
14:26.9
Nakasimangot ang mukha noon na para bang susunggaban ako.
14:32.9
Habang papaatras ako noon ay hindi ko alam kung bakit.
14:35.9
Parang may nakaharang sa aking likuran.
14:39.9
Parang padereto na hindi ko nakikita.
14:44.9
Sumigaw ako noon.
14:46.9
Pero ang boses ko ay parang nasa loob ng simbahan.
14:52.9
Tinawag ko si ate.
14:55.9
Nakakabingi ang bawat pagsigaw ko noon.
14:58.9
Pero hindi lumilingon sa akin ang ate Helen.
15:01.9
Abala lamang ito sa pagpapastol sa mga kambing namin.
15:05.9
Imposibleng hindi niya ako marinig.
15:08.9
Paulit-ulit akong sumisigaw.
15:11.9
Hanggang sa nagsalita ang nilalang na iyon.
15:15.9
At ganoon na lamang ang pagtataka ko.
15:18.9
Dahil dialekto itong lokal.
15:21.9
Naiintindihan ko ang mga sinasabi niya.
15:24.9
Pero nakakawindang ako.
15:27.9
Ang mga sinasabi niya.
15:28.9
Pero nakakawindang ang tinig nito.
15:32.9
Napakalaki ng boses na parang nakatutok sa may megaphone.
15:38.9
Humabaan ito ng lakad at tinitigan ako sa mga mata.
15:42.9
At paulit-ulit na sinasabi nito ang mga katagang.
15:52.9
Yun ang naririnig ko sa kanya.
15:55.9
Yung mga mata nito.
15:56.9
Yung mga mata nito.
16:01.9
Saglit akong tumingin sa kanyang kamay.
16:04.9
Napakalaki din talaga.
16:07.9
At yung braso ay siguro mas malaki pa sakin noon.
16:11.9
Kung hindi ako nagkakamali.
16:14.9
Ito na yung tinatawag ni Tatay Dudong.
16:23.9
Nakarinig na ako ng kwento sa ganitong nilalang.
16:26.9
Pero iba naman ang tawag doon sa iba.
16:32.9
Marahil dahil sa magkakaibang isla kaya magkakaibang tawag.
16:37.9
Kaya naging ganon.
16:39.9
Natutuwa nga ako dahil naranasan ko ding makakita ng nilalang na katulad nito.
16:45.9
Matapos ang paulit-ulit na pagsambit ng mga katagang nilalang.
16:50.9
Humalakak ito nang humalakak ng tawa.
16:54.9
Magiging panatag ka ba?
16:57.9
O gusto mo nang hindi makauwi?
17:01.9
Tumangu ako mga kagilaw sa sinabi niya.
17:04.9
Nagbuntong hininga tapos yumuko noon.
17:08.9
Pag angat ko ng tingin ko ay pabalik na siya sa puno ng sinukuan.
17:14.9
Hindi man ako sanay makabitaw ng mabigat na salita.
17:18.9
Pero napapeste ako ng mga sandaling iyon.
17:21.9
Tumayo ako ng maayos.
17:25.9
Tumatangu lamang ang nilalang na iyon habang bumabalik ito sa pagupo sa tabi ng kahoy.
17:32.9
Ilang saglit lang.
17:35.9
Tinaboy nito ang mga itik tapos ay naging seryoso ang muka.
17:41.9
Yun bang parang nag-iisip na malalim.
17:44.9
Ang kulay nito ay kulay abo.
17:48.9
Mabalahibo pero maliliit.
17:51.9
Maliliit na hibla lang.
17:54.9
Doon talaga ako natatakot sa mga mata niya.
17:57.9
May pagkapula ito na wari ba eh.
18:00.9
May sa demonyo noon.
18:07.9
Kung gusto mong bumalik dito.
18:14.9
Kaya sayo lang ako nagpapakita.
18:17.9
Parang gusto kitang paglaruan.
18:21.9
Yun na mga katagang sinabi ng nilalang.
18:25.9
Hindi ako nagsalita noon.
18:28.9
Kinakapaka pa ako yung likuran.
18:31.9
Pansin kong naroon pa rin ang harang.
18:34.9
Umiyak na ako at sinabing pakawalan niya ako noon.
18:38.9
Pero sa likod ng pagmamakaawa ko.
18:42.9
Tuwang tuwa pa ito sa akin.
18:46.9
Hanggang sa isang kisap lang ng mga mata ko.
18:49.9
Naglaho na yung puno sa harapan ko.
18:53.9
Maging yung nilalang na yon.
18:57.9
Nakakasiguro akong nasa likuran ko na ang puno.
19:01.9
Alam ko sa sarili ko.
19:04.9
Na dumaan ako sa tinatawag na lamat.
19:09.9
Pagkaligaw o paggalin lang.
19:13.9
Alam ko ang mga ito dahil isa din sa nabanggit ng tatay ko ang lamat.
19:17.9
Paglingon ko sa kaliwa ay naroroon na ang bahay namin.
19:23.9
Bumwelo pa ako ng takbo.
19:26.9
Hinaasahan ko kasi noon na may nakaharang pa pero.
19:32.9
Na siya namang dahilan kung bakit ako nawalan ng balansi noon.
19:35.9
At nasubsob sa gilid ng palayan.
19:39.9
Naligo ako ng mga putik.
19:42.9
Pero hindi ko naalintahan na yon.
19:44.9
Bumangon ako at kahit pa ulit ulit dumapa.
19:48.9
Pinilit kong makarating kaagad sa amin.
19:51.9
Tinawag ko ang ate ko.
19:54.9
Dito pa lamang siya lumingon.
19:57.9
Para bang nagulat pa ito at pinagalitan ako dahil.
20:01.9
Puno ako ng putik noon.
20:05.9
Sinabi ko sa kanya ang natunghayan ko pero hindi siya naniniwala.
20:10.9
Ang sabi nito ay gutom lamang umano yon.
20:12.9
Dahil hindi daw ako nagagahan.
20:18.9
Hindi mo ba nakita?
20:22.9
Ang lawak diyan eh.
20:26.9
Ang dami namang mga ate.
20:28.9
May nilalang ako nakita ate.
20:31.9
Ang laki niya nakakatakot siya.
20:35.9
Galit naman si ate na nagwi ka noon na anumanong pinagsasabi ko.
20:40.9
Bulag daw ba siya?
20:43.9
Ihaampas niya umano sa akin yung tali.
20:46.9
Abala umano siya.
20:48.9
Sinabihan niya pa akong maligo noon.
20:51.9
Kung hindi ay isusumbong niya ako kay tatay.
20:54.9
Lalo na't pumupunta pala ako sa puno na yon.
20:59.9
Nagmakaawa ako kay ate na huwag sabihin yon.
21:02.9
Huwag siyang sumbungera.
21:05.9
Sinabi ko na lang na binugaw ko lang yung itik.
21:07.9
Napatanong pa ako kung anong meron doon.
21:13.9
Ewan ko ba kung anong nangyari noon.
21:16.9
Malaking katanungan kasi kung bakit hindi nakita ni ate ang nangyayari sa akin.
21:22.9
Napakalaki ng dugaw.
21:24.9
Napaka imposible naman pero.
21:27.9
Napagtantuko din na baka ako lang ang nakakakita.
21:31.9
Naalala ko kasi ang sinabi nung dugaw na walang ibang makakakita.
21:36.9
Maliban lamang sa akin dahil gusto niya nga ako.
21:42.9
Ang problema nga lang.
21:44.9
Gusto hindi dahil gusto niyang maging kaibigan.
21:48.9
Kung hindi dahil nais niya akong paglaruan.
21:53.9
Mabuti na lamang at hindi ako sinumbong ng ate.
21:57.9
Nang makarating sila nanay at tatay halos hindi ko na maiisip ang gagawin.
22:03.9
Nakamasid lamang ako sa kanya.
22:07.9
Panay ako ng kindat at iling noon.
22:10.9
Bagamat hindi nga ako isinumbong ay nangangati naman ang bibig ko noon.
22:15.9
Gusto kong isiwalat sa tatay ang lahat.
22:18.9
Pero sa ibang dahilan.
22:20.9
Naiisip ko noong sabihin na nakasilip lamang ako sa bintana.
22:25.9
Habang nakikita ang nila lang.
22:28.9
Pero parang hindi reasonable.
22:31.9
Malalamang iisipin ang tatay ko na hindi totoo iyon.
22:37.9
Nagkataon pa talagang wala sila.
22:40.9
Kung kaya minabuti ko na lamang noon na ikubli ang lahat.
22:45.9
Isang linggo ang nakalipas.
22:48.9
Naalala ko noon pinuntahan ko ang lolo Juan.
22:52.9
Nagtanong tanong ako sa kanya pero hindi ko pinukulang punto na nakita ko talagang nila lang na iyon.
23:04.9
Matanong ko lang lolo.
23:06.9
Ano po ba yung ugali ng dugaw lolo?
23:09.9
Sabi kasi ng tatay delikada daw pero ano ba talaga?
23:15.9
Ba't mo naman natanong?
23:17.9
Kala ko pa naman kung ano nang pinunta mo.
23:22.9
Parang ambaho mo.
23:27.9
Nakikita lang nga itong mga galon ng tuba sa talipapa.
23:30.9
Ikaw na lang maghatid at bumisita ka sa itong apo ko.
23:34.9
Bungad ng lolo noon.
23:36.9
Inutusan niya ang mananggete niya.
23:41.9
Bali ang mananggeteng ito yung taga saka ng tuba ng lolo.
23:47.9
Matapos umalis ng tao ay dinala ko ng lolo sa likod ng bahay.
23:51.9
May ipinakita siya sa akin noon.
23:54.9
Dalawang bagay ito.
23:55.9
Parang bato pero makintab.
23:59.9
Ang sabi ng lolo ay sapatos o kuko umano ng dungaw yon.
24:04.9
Natagpuan niya doon sa puno ng sinukuan.
24:07.9
Mutya umano yon pero hindi pa niya ginawang medalyon.
24:15.9
Ang dugaw umano ay napakapilyo.
24:18.9
Pero kapag nagalit ay sobrang bagsik.
24:22.9
Nakita niya na umano ang dugaw doon.
24:26.9
Ipinaliwanag pa ng lolo ang itsura.
24:30.9
At sa isip ko noon ay tama ang pagkakaditali ni lolo.
24:34.9
Base na rin sa kung anong nakita ko.
24:37.9
Malaki at kulay abo.
24:40.9
Pero halimaw na kalabaw ang ulo.
24:45.9
Katulad lamang daw ito ng tikbalang.
24:48.9
Tao ang katawan pero ang ulo ay kabayo.
24:51.9
Pero kung ikukumpara silang dalawa sa anong antas.
24:56.9
Ang dugaw umano ang tinakamalakas.
25:01.9
Teretoryo din ang binabantayan.
25:04.9
Kung saan naroon roon ang dugaw.
25:07.9
Hindi ito makakaalis at makakalayo.
25:10.9
Pero sa oras na may nagustuhang tao ang dugaw.
25:14.9
Ay makakalabas na ito ng kanyang teretoryo.
25:18.9
Nagtanong naman ako kung papano magkakagusto ang isang halimaw sa tao noon.
25:23.9
Ang sabi naman ng lolo.
25:26.9
Bihira lamang daw ito.
25:29.9
Pero gagamitin ng dugaw ang katawan ng tao.
25:32.9
Para malayang makalabas sa teretoryo.
25:35.9
Ito ay kapag pumayag ang isang tao.
25:38.9
Dahil ang dugaw ang nagbibigay din ng respeto.
25:41.9
At alam nito ang namamagitan ng bagay.
25:44.9
At nangyayari nito.
25:45.9
At alam nito ang namamagitan ng bawat panig.
25:49.9
At alam din ito kung ano ang tama at mali.
25:53.9
Mabait naman umano ang mga dugaw.
25:56.9
Nasa panig daw kasi ito ng liwanag.
25:59.9
Hindi katulad ng ibang inkanto.
26:03.9
Dagdag ng lolo kapag naging kaibigan daw ng isang tao ang dugaw.
26:08.9
Ay babantayan ng dugaw ang tao sa lahat ng pagkakatawan.
26:12.9
Huwag lamang umano itong galitin.
26:15.9
Dahil kapag nagalit.
26:17.9
Maging ang binabantayan nito.
26:22.9
Nagtanong pa ako kay lolo kung paano niya nalaman.
26:26.9
Eh hanggang sa pagpapakita lang naman sa kanya.
26:29.9
Para kasing naranasan niya ng maging kaibigan ng dugaw nun.
26:34.9
Sabi naman sa akin ng lolo.
26:37.9
Minsan na daw siyang nakakita ng tao na may gabay na dugaw.
26:41.9
Sa lugar umano ito ng Mindanao.
26:45.9
Sobrang nakakatakot ang taong iyon.
26:48.9
Hindi dahil sa postura.
26:51.9
Gawa ng tao lang naman.
26:53.9
Pero nakakapangilabot umano ang presensya nito.
26:59.9
Tango lamang ako ng tango noon pero hindi ko namamalayan na nagkakaroon na ako ng malakas na kuriusidad.
27:07.9
Yun bang gusto ko ng patunayan kung totoo ba talagang sinasabi ni lolo?
27:12.9
Inabot ako ng hapon doon sa bahay niya.
27:20.9
Ako lang daw sa lahat ng mga apo niya ang nagtanong sa mga ganong bagay.
27:24.9
Para ba daw gusto ko rin maging albularyo?
27:28.9
Sinabi ko naman kay lolo na posibleng mangyari yun dahil nasa ang kanya namin ang malalim na paniniwala.
27:35.9
Umuwi akong gabi na.
27:38.9
Para bang may tumutulak sa akin na
27:40.9
puntahan yung punong patay na iyon.
27:44.9
Hindi ko alam kung bakit lumiko na lamang ako bigla
27:48.9
at namalayan ko na lamang ang sarili kong
27:52.9
nasa tapat na ako ng punong iyon.
27:57.9
Maniwala kayo sa akin.
27:59.9
Doon pa ako nagkaulirat.
28:02.9
Mabilis akong nakaramdam ng matinding kilabot.
28:06.9
Sabi ko pa sa sarili ko.
28:08.9
Ano bang ginagawa?
28:10.9
Ano ang ginagawa ko dito?
28:13.9
Pero sa kabila ng lahat ng iyon ay nanatili pa rin ako.
28:17.9
Para ba akong baliw?
28:20.9
Takot na nga pero naroon pa rin.
28:23.9
Ilang saglit lang ay nakarinig ako ng halakhak
28:27.9
at kung hindi ako nagkakamali noon.
28:30.9
Yun ang boses ng dugaw.
28:33.9
Muling nagpakita ito sa akin pero hindi ko maaninag ang mukha niya.
28:37.9
Nakatayo lamang siya sa gilid ng punong patay.
28:42.9
Hanggang sa pagtawa lamang ito at pahina ng pahina noon.
28:48.9
Naglaho ang nila lang.
28:51.9
Dito na ako kumaripas ng takbo.
28:55.9
Nang makarating ako sa amin, parang wala lang.
29:00.9
Aminado akong kinabahan ako noon pero hindi ako nagpahalata.
29:04.9
Baka kasi mapansin ng tatay eh.
29:07.9
Sobrang galing pa naman magmasin ng tatay ko nayon.
29:11.9
Nagtataka ako kung bakit ako nagpunta sa puno eh.
29:15.9
Alam ko namang papauwi ako noon.
29:18.9
Naisip ko baka ang dugaw ang dahilan para bang may gustong iparating sa akin noon.
29:26.9
Akala ko yun lang ang ikalawa at huling beses na magpapakita sa akin ng nila lang pero
29:32.9
nagkamali ako noon.
29:37.9
Isang umaga, kakatapos ko lamang itapon ang laman ng arenola at patungo na ako sa bahay.
29:46.9
Bigla na lamang akong nakaramdam ng pagkahilo.
29:50.9
Napatukod pa ako noon sa ligi ng silungan ng mga itik.
29:55.9
Patay sinde ang paningin ko.
29:58.9
Hirap ako sa paghinga.
30:00.9
Hanggang sa umupo ako sa lupa.
30:05.9
At doon ay dahan-dahang gumaan ang pakiramdam ko.
30:09.9
Hindi ko napansin na ang tatay ko pala noon ay minamasdan lamang ako noon.
30:15.9
Naroroon siya sa may tarangkaan.
30:18.9
Tinawag pa niya ako.
30:21.9
Ano man nung nangyayari sa akin noon?
30:24.9
Ang sabi ko naman ay wala.
30:27.9
Kasi nga nawala na lamang bigla yung mga itik.
30:30.9
Ang pagkahilo ko.
30:32.9
Ang tatay ko naman ay sinimulan ng buksan ng tarangkaan para pakawalan ng mga itik noon.
30:39.9
Nakatingin lamang ako sa kanya.
30:42.9
Naiisip ko noon na kung hindi ko na tapon yung laman ng arenola.
30:47.9
Panigurado, basa ako ng ihi.
30:51.9
Muli akong tumingala.
30:54.9
Hanggang sa ganoon na lamang ang pagkagulat ko.
30:56.9
Dahil nakita ko ang muka ng dugaw.
31:00.9
Nakatitig ito sa akin.
31:05.9
Pinikit ko pa ang mga mata ko gawa ng baka guni-guni ko lang.
31:10.9
Pero pagdilat ko, nakadungaw pa rin sa akin ang dugaw na iyon.
31:16.9
Dama ko pa ang hininga nitong sobrang bantot.
31:21.9
Dali-dali akong tumayo.
31:23.9
Nagkukumawala at nagmistula pang baliw habang nagkukumahog papasok ng bahay.
31:30.9
Napagalitan ba ako noon ng nanay?
31:33.9
Nabangga ko siya at kamuntikan pang matumba.
31:37.9
Pero hindi ko siya inalintana noon.
31:40.9
Kagad akong pumasok ng silid at nagtalukbong ng kumot.
31:45.9
Naririnig ko pa noon ang pagsambit ng nanay kung ano daw ang nangyayari sa akin.
31:51.9
Si ate namay nasa tabi ko.
31:55.9
Tinulak pa ako ng paa dahil nadisturbo ko siya sa pagdarasal.
32:00.9
Hindi ako kumibo.
32:03.9
Abot langit ang kaba ko noon.
32:06.9
Mabilis kong naisip na papanong nakarating sa bahay ang dugaw.
32:12.9
Habang nakatalukbong ako ng kumot,
32:16.9
naamoy ko ang hiningang mabantot galing sa nilalang nangyayari.
32:22.9
Kung kaya't bumalikwas ako at baka nasa tabi ko lamang.
32:27.9
Takang taka pa ang ate ko noon at ang sabi na babaliw na umano ako.
32:33.9
Pero binaliwala ko siya.
32:36.9
Ginala ko ang paningin ko sa loob ng silid.
32:40.9
Hindi nawawala ang amoy.
32:43.9
Parabang nanggagaling ito sa akin.
32:47.9
Hanggang sa nakarinig ako ng mahinang halakhak pero
32:52.9
alam ko sa sarili ko na nasa gilid ko lamang ito.
32:57.9
Parabang nagpipigil tumawa ang dugaw na iyon.
33:02.9
Wala na. Hindi na maganda ang nararamdaman ko noon.
33:07.9
Kung hindi ako nagkamali, pinaglalaruan ako ng dugaw.
33:13.9
Kagad akong lumabas ng bahay at nagtungo sa bahay ng lolo.
33:18.9
Sumakto namang naroroon ang lolo.
33:21.9
Gawa ng wala ito tuwing umaga, kadalasan.
33:25.9
Madalas ay minama at naobra nito ang mga tauhan sa pagsasakan ng tuba.
33:30.9
Wala nang paligoy-ligoy pa.
33:33.9
Kaagad kong sinabi na,
33:36.9
Lo, yung dugaw parang sumusunod po sa akin.
33:43.9
Naaamoy ko siya, lo.
33:44.9
Hindi ka agad nagsalita si lolo.
33:49.9
Wari ba'y sobrang nagulat ito.
33:52.9
Nakita kong umakbang paatras ang kanyang paa.
33:56.9
Iniharang pa ang dalawang kamay.
34:02.9
Ba't ka nagkakaganyan?
34:10.9
Hindi kita maintindihan.
34:15.9
Dilat na dilat ang mga mata ng lolo.
34:18.9
Alam ko sa sarili ko na kinatatakutan nito.
34:23.9
Kinatatakutan nito.
34:29.9
Halata sa reaksyon niya.
34:35.9
Hanggang sa nagsalita na ang lolo ko na siyang labis kong ikinatakot nun.
34:42.9
Ang presensya ko umano ay presensya ng dugaw.
34:49.9
Hindi man niya nakikita ang dugaw noon.
34:53.9
Pero alam niya sa sarili na kasama ko ito.
34:58.9
Umiiyak ako noon.
35:00.9
Umupo pa sa lupa na kong titignan ay parang batang nagtampo matapos pagalitan.
35:06.9
Si lolo naman ay pinakalma ako pero paulit-ulit na tinatanong
35:10.9
kung papano sumunod sa akin ang dugaw na iyon.
35:14.9
Ang sabi ko naman,
35:16.9
Nakita ko na ang dugaw noon.
35:19.9
Sinabi nito sa akin na gusto niya raw ako.
35:23.9
Napailing ang lolo.
35:26.9
Umupo ito sa gilid ng bahay habang nakatingin sa malayo.
35:30.9
Maya-maya pa ay muling nagsalita si lolo noon.
35:37.9
Nakakamangha umano at ako ang napili.
35:40.9
Siya umano dati ang nagtangka para maging kaisa niya ang dugaw pero
35:45.9
hindi siya pinaunlakan noon.
35:50.9
nasa katawan ko na umano ito.
35:53.9
Pero nagtanong siya sa akin kung nakausap ko na ba ang dugaw.
35:58.9
Imposible kasing umanib at gumabay sa tao ito
36:02.9
kung walang pahintulot noon.
36:05.9
Ang sabi ko naman ay hindi ko nakausap dahil natakot ako.
36:12.9
Basta nahilo na lamang ako bigla at doon ay muling nagpakita sa akin ang nilalang nayon.
36:19.9
Sa mismong bahay namin.
36:22.9
Hindi ako naniniwala.
36:25.9
Kung totoo mang hindi ka pumayag.
36:28.9
Pero natitiyak akong nagkaroon ka ng kursonada sa kanya.
36:32.9
Ang pagkakaroon ng ganoon na po ay nagpapahiwatig ng pagtanggap.
36:37.9
Alam kong nagkaroon ka ng interes dahil noong tanungin mo ako patungkol sa dugaw.
36:43.9
Halata naman sa mga mata mo,
36:46.9
hindi ka natatakot sa kanya.
36:51.9
Sa pagpapatuloy ng pagsasalaysay nito,
36:55.9
wala daw dapat ikatakot dahil maituturing naggabay ang dugaw.
37:00.9
Wala umanong mangyayari sa akin.
37:03.9
Ang problema nga lang ay magkakaroon ako ng malawakan.
37:07.9
Ang pagbabago sa pagkatao.
37:12.9
Basta umanong huwag ko lang daw galitin.
37:15.9
Mapaglaro ang mga ito pero kapag nabanasay,
37:19.9
malupit pa umanong sa tikbalang ito kung magbigay ng parusa.
37:24.9
Nagtanong naman ako sa kung ano ang pwede kong gawin.
37:28.9
Wala umanong akong dapat gawin kung hindi ang sakyan na lamang ang hiwaga.
37:34.9
Nariyan na umanong yan.
37:35.9
At ako ang napili nun.
37:38.9
Pero magkakaroon umanong ko ng subok.
37:42.9
Yung kakilala niya daw kasi dumaan sa pagkabaliw at bingit ng kamatayan.
37:49.9
Pero hindi pa daw kasi siya ginagabayan nun.
37:53.9
Parang iba ata ang naging risulta.
37:56.9
Kusa kasing nakipag-ugnayan umanong ang dugaw sa akin.
38:02.9
Huwag ko umanong gagamitin ang dugaw sa kalukuhan.
38:06.9
Hindi ako nagsasalita nun.
38:09.9
Pero aminado ako na pagkatapos magpaliwanag ng lolo,
38:13.9
kahit papano'y gumaan ang pakiramdam ko.
38:16.9
Umupo ako sa tabi niya.
38:19.9
Pero lumayo naman ito sa akin.
38:22.9
Kahit daw alam niyang mabait ang dugaw ay hindi daw maiiwasang matakot.
38:27.9
Lalo na't may kaalaman siya at ramdam niya ang nakakakilabot
38:32.9
na presensya ng nilalang nayon.
38:36.9
Hindi ako pinauwi ng lolo.
38:39.9
Ang sabi niya ay manatili daw ako doon sa bahay niya.
38:42.9
Doon muna ako magbabakasyon.
38:45.9
Kahit pa may klase ako ay doon ako.
38:49.9
Hindi ko alam ang isasagot.
38:52.9
Naguguluhan pa kasi ako noon.
38:56.9
Baka mairitay yung dugaw doon sa inyo.
38:59.9
Mabuti nang dito para walang mangyari.
39:02.9
Kasi baka may mabitawang salita ang mga magulang mo na kotiyak.
39:06.9
Makakatikim ang mga yan sa dugaw.
39:09.9
Sambit ni lolo noon.
39:12.9
Pero kumikilala naman naman ako ang mga dugaw.
39:16.9
Ayaw lamang nito ng maingay.
39:19.9
Bagamat mga tahimik ang tao sa bahay pero hindi daw dapat ako magpakumpiyansa.
39:25.9
Tumangon ako kay lolo.
39:28.9
Sa puntong din yon.
39:29.9
Umuwi ako ng bahay at nagpaalam sa mga magulang ko.
39:33.9
Ayos lang naman sa kanila kung doon ako sa lolo manatili dahil kahit papano may kasama ito.
39:40.9
Wala na kasing ibang kasama ang lolo sa bahay.
39:43.9
Patay na ang lola at ang tirahan ng lolo.
39:46.9
Ito yung napundar niya mula pa nang magkaroon ng sariling pamilya.
39:51.9
Malaki ang bahay ni lolo kaso hindi ko nga lang gusto ito.
39:55.9
Parating walang tao.
39:56.9
Laging may lakad si lolo.
39:59.9
Lalo na kapag may nagpapagamot sa kanya.
40:02.9
Hindi tumatanggap ang lolo ng pasyente sa bahay.
40:05.9
Kung hindi si lolo mismo ang sasadya sa lugar.
40:09.9
Minsan ay umaabot pa ng isang linggo bago umuwi si lolo.
40:13.9
At ang pinagkakatiwalaan niya lamang sa bahay ay si Manong Romy.
40:19.9
Nag-alsabalutan ako noon ng mga kagamitan ko sa eskwela.
40:24.9
Nagtaka pa ang tatay pero ayos lang naman sa kanya yon.
40:29.9
Kaso nga lang ay may pahabol na salita na baka umano.
40:33.9
Nagtatampo ako sa kanila.
40:36.9
Ang sabi ko naman ay si lolo ang may ipagnanais na doon muna ako sa kanya noon.
40:43.9
Hindi na lamang nagsalita pa ang tatay.
40:49.9
Para akong bilanggo sa bahay ng lolo.
40:51.9
Ayaw niya akong paalisin.
40:54.9
Gusto niyang mamalagi lamang ako sa loob.
40:57.9
Kahit nga may napapabisitang tao.
41:00.9
Sinasarhan niya ang pinto.
41:03.9
Nawari ba'y ayaw akong masilaya noon.
41:21.9
Pagka Vielang Panginoon
