00:25.1
na isinulat ni Morgan Housel.
00:27.1
Panoorin nyo hanggang dulo dahil mababagon nito ang inyong psychological relationship sa pera.
00:32.4
At siguradong madami sa atin ang magigilty sa pang-anim na aral.
00:36.2
Pero before we start, like mo na rin ang ating video.
00:38.3
Kaya kung handa ka na, let's go!
00:40.0
Number 1, Ayusin ang Ugali sa Pera
00:42.1
Para maging magaling ka sa money,
00:44.3
importante na maayos yung ugali o behavior mo kapag meron kang pera.
00:48.3
Naniniwala akong kahit gano'ng pakalaki ang perang ibigay mo sa tao,
00:51.5
maski milyon, kung hindi na ito kayang paramihin at i-handle ng tama,
00:54.9
for sure na maubos lang ito,
00:56.7
at babalik siya sa buhay niya dati.
00:59.0
Kaya maraming nanalo sa mga papremyo o sa loto,
01:01.7
na pagkalipas lang ng ilang taon,
01:03.7
ay bumabalik din sa hirap.
01:05.4
Pero yung mga tao na maganda ang ugali sa pera,
01:08.0
kahit hindi gano'ng kalaki yung kinikita,
01:10.0
nakakaya pa rin nilang umasenso in the long run.
01:12.9
Di naman natin kailangan maging matalino para yumaman.
01:16.1
Di din kailangan ng math skills na malupet na pang-mathematician.
01:19.8
Ika nga sa libro,
01:20.9
Doing well in money has a little thing to do with how smart you are,
01:24.4
and a lot to do with how you behave.
01:26.7
Kaya matutong ngayusin ang relasyon sa pera,
01:29.1
palagi pa rin magtipid, mag-ipon,
01:31.2
at subukan palagoyin ng pera,
01:32.9
katulad na ang sa susunod na aral.
01:36.3
Learn about compound interest.
01:38.2
Kinawang halimbawa rito ni Housel si Warren Buffett,
01:40.9
na sikat bilang isa sa mga greatest investor of all time,
01:44.1
dahil sa kanyang net worth na $84.5 billion.
01:47.2
Ang nakakamangha dito,
01:48.9
ay ang $81.5 billion sa kanyang $84.5 billion net worth,
01:53.2
ay na-earn lamang niya after niyang lumagpas ng mid-60s.
01:56.8
In-explain ni Housel sa libro na konti lang sa atin na nagbibigay ng atensyon
02:00.5
to the simplest fact na ang yaman ni Buffett
02:02.7
ay di lang dahil sa pagiging magaling na investor,
02:05.4
kuni dahil nag-start siya since pagkabata niya palang,
02:08.6
at the age of 10 years old.
02:10.2
Kaya na-utilize niya ng gusto ang power of compounding.
02:13.3
Ano nga bang compounding at paano ito nangyayari?
02:15.9
Gawin na lang natin halimbawa si Juan.
02:17.9
Si Juan ay isang ordinaryong empleyado na nagtatrabaho sa isang kumpanya.
02:21.7
Kada sahod niya ay nagtatabi siya ng 50 pesos kada araw
02:25.3
galing sa kanyang natitirang daya.
02:26.7
Nipon na ito para invest sa stock market.
02:30.1
Nagkakahalaga ito ng 1,500 pesos per month or 18,000 pesos per year.
02:35.1
Pagpalagay natin merong naukuwang average interest rate na 7% yearly
02:39.1
ang kanyang stock investments.
02:41.2
So kikita ang kanyang investment ng 1,260 pesos sa unang taon
02:45.6
at magpapatong ito sa kanyang initial investment.
02:48.1
Tapos yung nagpatong nakita ay tutubo ulit sa pangalawang taon
02:51.4
hanggang sa ikatlong taon and so on.
02:53.6
In short, ang interes ay magkakaroon pa ulit ng interest.
02:56.7
Kung ipagpapatuloy nito ng 30 years, may chance na lumagong kanyang 1,500 pesos
03:01.6
at maging 137,020 and 59 centavos.
03:05.7
Base sa CalculatorSoup.com, hindi na natin sinama yung mga fees or deductions
03:09.5
para mas madaling maintindihan.
03:11.2
Now, malit ang ganitong halaga para sa iba, kaya sila hindi nag-iinvest.
03:15.3
Pero para sa ibang tao, malaking bagay na rin ito, lalo pat kinita mo yan nang wala kang pagod.
03:20.3
Hindi man ito maging kasing laki ng kay Warren Buffett,
03:22.8
pero what if nag-start din si Juan mag-invest nung siya ay 10 years old pa lang?
03:26.0
So paniguradong pagdating ng araw ay magiging milyonaryo rin siya.
03:30.0
At paano pa kung mas malaki sa 18,000 pesos ang kaya nang invest yearly?
03:34.0
So posibleng mas maaga siyang maging milyonaryo.
03:36.9
Kaya mas maganda mag-invest habang bata ka pa dahil time appreciates the value
03:41.8
pagdating sa mga assets tulad ng sa lupa o sa stocks
03:45.1
at kabalik tara naman sa mga liabilities katulad ng sa kotse at cellphone.
03:49.9
Number 3, may faktor ang swerte at risk sa success.
03:53.0
Kahit pa masipag ka, matalino o may skill,
03:56.1
hindi ito garantisado na magbibigay sa iyo ng financial success sa buhay.
03:59.9
Kadalasan may faktor din ang swerte at risk kasi may mga bagay na hindi natin kontrolado sa buhay
04:04.9
tulad ng mga natural disasters, epidemic at pandemia.
04:08.7
Halimbawa na lang ng COVID-19 pandemic na bagamat bumawi sa maraming buhay,
04:13.0
di may kakailanan nagbigay din ito ng maraming oportunidad at success sa karamihan.
04:18.4
Maraming negosyo at establishments ang nalugi nung unang taon ng pandemic
04:21.9
ngunit dahil din dito, meron din mga sumabog na businesses
04:24.9
na available sa mga online platform.
04:27.5
Maraming empleya daw nag-transition sa online, may mga naging work from home
04:30.9
at yung iba nakapagtayo pa ng sarili nilang online business
04:34.3
hanggang sa nakapag-quit na sa kanilang day job.
04:37.0
Di nila maisip na pwede pala silang maging successful sa business
04:40.2
kung hindi din dumating ang pandemic.
04:42.4
Ang punto dito, may taong suswertehen at meron din magkakaroon ng matinding risk
04:46.5
dahil two sides of the same coin ito.
04:48.6
Pero hindi ibig sabihin na iasa mo lang sa swerte ang buhay mo
04:51.7
tapos hindi ka na mag-aaral at hindi ka na magde-develop ng skills.
04:55.7
Dapat mo ma-realize ng road to success ay puno ng ups and downs,
04:59.4
ng swerte at risk na dahil dito, kailangan mong tingnan yung mga bagay na broad pattern
05:04.3
at bawasan yung focus sa extreme individual cases.
05:08.0
Nang sa ganun, yung mga financial decision mo ay nasa balancing perspective
05:12.6
dahil parte ng proseso yung mga setbacks.
05:18.2
Marami sa atin na nagakala na kapag isang tao ay nakakoche at may bahay
05:22.7
ay automatic na mayaman ito.
05:24.9
Pero ang hindi natin nakikita ay kung may pera pa ba ang tao na ito
05:28.2
o baka magastos naman siya.
05:30.1
Kung baga living beyond his means
05:32.0
o kaya naman ay puro utang para lang magkaroon ng bahay, kotse at marangyang lifestyle.
05:38.1
Pwedeng makonsider na rich siya pero hindi wealthy o tunay na mayaman.
05:42.6
Ang tunay na mayaman, hindi lang nakabase sa kung ano ang nakikita ng mga tao na physical na bagay
05:47.9
dahil invisible yung wealth kasi hindi naman natin nakikita yung laman ng bank account ng isang tao
05:53.3
at yung pera na hindi niya pa ginagastos para sa mga liabilities o sa mga luho.
05:58.7
Ang tunay na mayaman ay yung mga financial assets na hindi nakikita pero nagpapalago ng pera.
06:04.4
Maraming tao ang pipiliin na magmukhang mayaman sa social media
06:07.1
kesa maging tunay na mayaman kasi marami sa atin ang lumaki sa belief
06:11.4
na kailangan natin gastusin sa mga ganong bagay ang ating pera para masabing mayaman tayo.
06:17.6
In reality, para maging wealthy, kailangan mo ng self-control,
06:20.8
meron kang mga assets, naging invest ka,
06:23.7
at ginagawa mo yung next na aral.
06:28.4
Being frugal is in a bad thing tulad ng iniisip ng mga marites tungkol sa'yo
06:32.5
pag hindi mo sila pinapautang.
06:34.9
Malaga ito lalo na at may sarili ka din namang problema
06:37.3
at madalas sarili mo lang din ang makakapagsalba sa'yo financially.
06:41.6
Ngunit malaga pa rin na makapagtabi ka ng pera,
06:44.3
mag-invest at isipin mo din ang sarili mong future.
06:47.5
Kahit nakarampot lang ang natitipid mo,
06:49.3
basta ito ay gawin mong habit at maging consistent ka lang sa pag-invest.
06:53.3
Ay dayag mo pa rin ang may matas na sahod ngunit hindi nag-iipon,
06:56.8
may bad spending habits at panayang gasto sa luho.
07:00.5
Sabi rin sa libro na hindi mo need ng gold para maging frugal at makapagsave,
07:05.3
pero mag-save ka just for the sake of saving.
07:09.7
Number 6, learn how to have enough.
07:12.5
Nature na natin bilang isang tao ang hindi makontento.
07:15.8
Nung kumikita ka ng 50k, gusto mong kumita rin ng 100k.
07:19.9
May mga milyonaryo na gusto mong maging bilyonaryo,
07:22.5
at yung mga bilyonaryo gustong maging pinakamayaman sa buong mundo.
07:26.5
Wala namang masama na maghangad ng higit pa,
07:29.5
pero maraming tao ang gumagawa ng crazy things para lang makapunta sa next level.
07:34.5
Kaya they risk the things they need for the things they don't need.
07:39.0
Kung isa kang tao na hindi mo alam kung kailan yung enough is enough,
07:43.0
dapat mong tanda na mga ito.
07:45.0
Number 1, kailangan matuto ka mag-stop moving.
07:48.0
Dahil sa mabilis na pagbabago ng mundo,
07:50.0
nagbabago din yung goals mo kaya gusto mo rin sumabay.
07:52.0
Kaya nagkakaroon ka rin ng ingget sa iba.
07:55.0
Pero hindi ka naman mas sasaya or mas masasatisfy kung sobra-sobra na yung meron ka.
08:01.0
Number 2, iwasan ang social comparison.
08:04.0
Yung pagkumpara ng yaman mo sa ibang tao ay isang never-ending game.
08:09.0
Laging merong may mas maraming pera sayo,
08:12.0
at kahit anong gawin mo, mahirap manalo sa lahat ng tao.
08:16.0
Number 3, enough is not too little.
08:19.0
Hindi pagkat sinabing enough,
08:21.0
ay hindi ka na pwedeng mabuhay ng komportable.
08:24.0
Kapag sumobra ka, yun na ang bagay na pagsisisihan mo.
08:28.0
Tulad ng pagiging overwork para lang sa extra money,
08:31.0
or maririsk mo yung investment kasi hindi mo pala kayang i-maintain.
08:35.0
At number 4, may mga bagay na hindi pwedeng i-risk.
08:39.0
Kahit pa malaki yung potential gains,
08:41.0
hindi worth it i-risk ang iyong reputation, freedom, family and friends, at happiness.
08:47.0
Pero bagong number 7, quick recap tayo ng mga aral sa psychology of money.
08:50.0
Number 1, ang yung sinakugali sa pera.
08:53.0
Number 2, learn about compound interest.
08:55.0
Number 3, may factor ang swerte at risk sa success.
08:57.0
Number 4, maging tunay na mayaman.
08:59.0
Number 5, be frugal.
09:01.0
Number 6, learn how to have enough.
09:03.0
At number 7, tail event ang magpapayaman sayo.
09:06.0
Sa coin toss, may chance na mag-heads at may chance din na mag-tails.
09:09.0
Sabihin natin na heads ang representation ng failures,
09:12.0
at tails naman dun sa success.
09:14.0
Parang story lang ni Walt Disney na bago siya naging successful,
09:17.0
halos lagpas 400 na cartoon sa kanya.
09:19.0
Pero dun lang sa Snow White and the Seven Dwarfs yung nagpabago sa buhay niya.
09:26.0
Ito yung tail event na tinatawag.
09:28.0
Kung baga yung magiging success at pagyaman mo,
09:31.0
kadalasan bunga lang ng isa o kukunting bagay.
09:34.0
Meaning kahit pa 10 times kang mag-fail,
09:37.0
pero kahit 1 time ka lang na manalo,
09:39.0
for sure na ito na yung babawi sa lahat ng pagkatalo mo
09:42.0
at may malaking impact sa buhay mo.
09:44.0
Maraming investment noong negosyo ka na malulugi,
09:46.0
pero merong isa na sobrang laki naman ang kikitain.
09:49.0
So kailangan na tuloy-tuloy ka lang sa ginagawa mo
09:52.0
dahil may hit mo rin eventually yung tail event mo.
