Senyales ng Colon Cancer na Hindi Dapat Balewalain - By Doc Willie Ong (Internist and Cardilogist)
00:40.0
So, ano ba nangyayari?
00:41.8
So, ang colon cancer, nag-uumpisa siya ng konting selula na nagiging polyp.
00:49.0
So, usually bago maging cancer, may polyp muna. Parang laman-laman lang siya sa colon.
00:54.6
So, pag may polyp, tinatanggal na.
00:57.7
Kasi yung polyp, pre-cancerous na yun eh.
00:59.9
After a few years, pwede lumipat, pwede maging cancer.
01:03.9
Kaya tuturo ko po sa inyo yung senyales, paano iiwas, anong pagkain iiwasan,
01:10.1
at sino yung may risk factor na tamaan ito.
01:13.3
Lahat tayo natatakot dito.
01:15.3
Kahit kami, halos lahat naman may lahing ng colon cancer.
01:21.4
So, ito yung 6 warning signs ng colon.
01:24.6
Colon cancer, babantayan natin ah.
01:27.5
Minsan, walang sintomas.
01:29.7
Mas mahirap yung walang sintomas.
01:31.7
Actually, kung may sintomas, mas maganda nga eh.
01:35.0
Mas gusto natin yung cancer may sintomas para mahuli natin.
01:39.6
Kung hindi, hindi kayo nagpapacheck, hindi natin mahuli.
01:42.3
Number 1 sign, nagbago yung pagdumi mo.
01:47.9
Ang gagawin nyo po, titignan nyo yung itsura ng dumi nyo.
01:52.5
Nakakita ba kayo ng toothpaste?
01:55.8
Diba pag may toothpaste, nilalabas natin yung toothpaste, diba?
01:58.7
Lumalabas siya, isang bilog na puti.
02:01.9
So, pag dumudumi tayo, normally, malaki ang dumi.
02:05.6
Siguro, kasi laki na parang hotdog.
02:08.3
So, pag yung dumi nyo, napansin nyo na parang lapis na lang.
02:12.7
Parang anipis-nipis na lang ng dumi na lumalabas.
02:16.1
So, magtataka ka, baka may bara.
02:18.3
Baka may bara sa rectum, sa colon.
02:21.1
Kaya paglabas niya, maliit na lang.
02:23.5
So, sabi nga dito,
02:24.6
parang pencil-like, kung parang lapis na lang yung dumi.
02:31.4
So, change in bowel habits.
02:33.6
Minsan, nagtatae.
02:35.4
Minsan, constipated.
02:38.2
Pati yung dumi natin, nag-iiba.
02:40.4
So, pwede tayo magduda.
02:42.5
Number two sign, yung bleeding.
02:46.1
Kahit anong pagdurugo, diba?
02:48.6
Alam ko, marami sa inyo, pag dumumi, diba?
02:52.5
Iisipin natin, almorado.
02:54.6
Almoranas lang yan.
02:57.6
O siguro, pagpahid lang sa tissue, may dugo.
03:01.3
Baka anal fissure, nasugat lang.
03:04.3
Pwede namang almoranas lang ang pagdurugo sa dumi.
03:09.3
Pero, may chance na colon cancer din.
03:13.3
Kaya nagdudugo, diba?
03:15.3
So, papaphecalysis, sasabihin ko mamaya sino yung mga mas mag-iingat.
03:21.3
Number one is age eh, mas matanda.
03:23.3
So, above 50 years old, may pagdurugo.
03:26.3
Eh, ayaw na natin yun.
03:28.3
So, ayan, number one, change in bowel habits.
03:30.3
Yung itsura ng dumi, nagbabago.
03:33.3
Parang ang kambing, ang dumi ng kambing, pwede rin ganun.
03:38.3
Number two, may bleeding.
03:40.3
Number three, medyo maano yung tiyan.
03:43.3
Parang iba pakiramdam lagi.
03:45.3
Laging masakit, may cramping.
03:50.3
Laging may masakit dito sa may kaliwa.
03:54.3
Pero anywhere, pwede.
03:55.3
So, meron kayo naramdaman ka kaiba, pwede pa rin yun.
03:59.3
So, baka may depresya sa loob.
04:01.3
Number four, ito.
04:03.3
Pag dumumi ka, feeling mo hindi nakakalabas lahat ng dumi.
04:09.3
Kasi nga may bara eh.
04:10.3
Pag may colon cancer, nagbabara sa colon, sa large intestine.
04:15.3
So, hindi makalabas lahat ng dumi.
04:17.3
Kaya feeling mo parang kulang lagi.
04:21.3
Hindi po may colon cancer.
04:22.3
Ang daming may colon cancer.
04:24.3
Ang maganda dito kung maaga, mahuhuli, stage one, mauoperahan, buhay yung pasyente.
04:32.3
Hahaba yung buhay.
04:34.3
Kasi nga, kahit anong cancer sa katawan, tinatanggal.
04:38.3
Cancer sa suso, tanggalin yung breast.
04:40.3
Cancer sa thyroid, tanggalin yung thyroid.
04:43.3
Cancer sa matres, tanggalin yung matres.
04:46.3
Cancer sa bowel, large intestine, puputulin yung large intestine.
04:50.3
Talagang tinatanggal eh.
04:52.3
O, misang cancer sa paa, tanggal yung paa.
04:56.3
Pag may cancer, tanggal.
04:58.3
Kung kaya matanggal.
05:00.3
Kung hindi, kinikimo at iba pa.
05:04.3
Feeling mo hindi nalalabas yung dumi.
05:07.3
Siyempre, pag may cancer, weakness.
05:12.3
O, bakit laging pagod?
05:14.3
Eh, kasi nga merong mga DNA mutation.
05:18.3
Nagloloko na yung mga cellular eh.
05:23.3
O, halos lahat na may cancer, namamayat talaga.
05:26.3
So, pag pumapayat, di ba?
05:29.3
Kaya, minsan pag tayo magkakasama sa bahay, hindi mo halata.
05:33.3
Pumapayat o tumataba.
05:35.3
Kaya maganda nga, nakita mo hindi mo kakilala.
05:37.3
Uy, ba't pumapayat ka ngayon?
05:42.3
Kanina, lamig. 21 degrees.
05:46.3
So, yan po nangyari.
05:48.3
Bakit nagkaka-colon cancer?
05:50.3
Yung mga risk factors.
05:51.3
Mamamayat tuturo ko.
05:52.3
Mga smoking, alkohol, matataba, salami, hamp, fast foods kasama yun.
06:01.3
Ang risk factors ng colon cancer, number one, nagkakaedad.
06:05.3
O, kayo po, yung mga kamag-anak nyo, ilang taon nagka-cancer?
06:13.3
Mas gusto natin nagka-cancer sila ng 80, 90 years old.
06:17.3
Para at least umabot muna.
06:19.3
Ayaw natin yung bata.
06:21.3
Ayaw natin yung mga 50s pa lang.
06:24.3
55 years old, nagka-cancer na.
06:27.3
Kung meron kayong history ng polyp.
06:30.3
Pag may polyp dun sa colon.
06:32.3
O, kung na-colonoscopy kayo.
06:34.3
May lahi kayo ng cancer.
06:37.3
Ito po, risk factor na babantayan nyo.
06:41.3
Mahina kumain ng gulay.
06:45.3
Pag mababa ang gulay at prutas,
06:47.3
higher risk for colon cancer.
06:49.3
Kaya ang katulad ngayon, nam-order kami.
06:52.3
So, order ko tsapsuy.
06:54.3
Si Doc Lisa, order toko at baboy.
06:57.3
May baboy palagi.
06:59.3
So, at least may tsapsuy na masama.
07:01.3
Low fiber, masama.
07:03.3
High fat diet, masama.
07:05.3
Sedentary, lagi nakaupo.
07:08.3
Ito po, hindi talaga risk factor.
07:11.3
Pero, may nagsasabi yung lagi constipated.
07:14.3
Yung tatlong araw, apat na araw bago dudumi.
07:17.3
Baka lang, naiimbak yung dumi.
07:20.3
So, yung dumi nandun, nakadikit sa colon.
07:24.3
Siyempre, dumi is madumi na yun.
07:26.3
So, mas gusto mo, mas regular yung pagdumi.
07:29.3
Kaya sabi ko nga, more gulay, more prutas.
07:34.3
Ganun lang talaga tayo.
07:35.3
Para gumanda ang chance na hindi tayo magka-cancer.
07:39.3
Gulay na, bawasan yung mga karne, pati meat.
07:44.3
Di ba, relax lang.
07:46.3
Ito pa, risk factors.
07:48.3
Diabetes, risk factor na for colon cancer.
07:52.3
Matataba ang kinakain.
07:55.3
Maraming kinakain.
07:57.3
Smoking, risk factor sa lahat lang.
08:01.3
Alak, very high risk siya.
08:03.3
Kala nyo, mababa.
08:04.3
Mamaya, makita nyo.
08:05.3
High risk ang alcohol.
08:08.3
So, anong check-up?
08:10.3
Minsan kasi, wala naman tayong pera pang check-up.
08:12.3
Actually, ang check-up ng doktor, by age 45, 50 years old, magko-colonoscopy ka every few years,
08:20.3
or every 5 years, every 10 years.
08:22.3
Sa akin, medyo mag-gastos eh.
08:25.3
Colonoscopy, magkano yun?
08:29.3
Tapos, pwede naman.
08:32.3
Kaya lang, mag-gastos siya.
08:34.3
Kaya, kung wala tayong pera, kung gusto mo na lang, huwag ka na lang manigarily.
08:39.3
Huwag ka na lang uminom ng alak.
08:41.3
Gawin mo nang malinis yung lifestyle mo.
08:45.3
So, malamang di ka naman magkaka-cancer.
08:48.3
Eh, naninigarilyo ka.
08:51.3
Tapos, magko-colonoscopy ka every few years.
08:55.3
Parang yung ibang smoker, gusto x-ray ng x-ray.
08:58.3
Eh, bale, wala na rin eh.
08:59.3
Naninigarilyo ka na rin.
09:01.3
So, hinihintay mo na lang makita.
09:03.3
Pero yung risk ng magkaroon ng lung cancer, colon cancer, hindi mo pinapababa.
09:08.3
So, lifestyle change, di ba?
09:10.3
So, ito mga gulay, prutas, whole grains, napakalaga.
09:14.3
At merong isang gamot.
09:16.3
May gamot na pampabawas ng colon cancer.
09:21.3
Ito, yung mga taong high risk for colon cancer.
09:25.3
Alam nyo anong gamot nagpapabawas?
09:29.3
Aspirin o yung mga pampalabnaw ng dugo.
09:33.3
For whatever reason, hindi malinaw.
09:36.3
Nakakabawas ng risk ng colon cancer.
09:39.3
Kaya lang, lahat ng gamot may pro-advantage at may disadvantage.
09:46.3
Kahindi po, or kaya sinabi ni Doc Willie, aspirin maganda for colon cancer.
09:50.3
Lahat kayo, inom ng aspirin.
09:53.3
Aspirin lang, kung high risk ka, may lahi talaga kayo ng colon cancer sa batang edad, siguro maganda.
10:01.3
O kung meron ka pang sakit sa puso, baka maganda rin yan.
10:05.3
Post stroke, yung maganda.
10:07.3
Pero kung ikaw ay may ulcer, nagdudugo lagi tiyan mo, mahapdi lagi tiyan, ayaw mo ng aspirin.
10:16.3
Ayaw mo aspirin, baka magdugo yung tiyan mo.
10:19.3
Kasi merong aspirin induced gastritis.
10:22.3
So timbang yan, timbang.
10:24.3
So pag mas maraming benefit yung aspirin, takot ka sa heart attack, takot ka sa stroke, tapos meron kang high risk for colon cancer, pwede yun.
10:36.3
So doktor magbibigay niyan.
10:38.3
So papano madadiagnose ang colon cancer?
10:43.3
Sa colonoscopy, makikita.
10:45.3
O yung mga MRI, CT scan, kita kung may cancer.
10:48.3
Kaya lang, pag nakita yun, sa akin, hanap tayong magaling na surgeon para operahan.
10:53.3
Meron pang staging ang colon cancer.
10:56.3
Stage 0, stage 1, 2, 3, at stage 4.
10:59.3
Basta mas early stage, buhay.
11:02.3
May pasyente ako, early stage, swerte.
11:07.3
Lahat ng bawal, kinakain.
11:09.3
Bata pa, na colon cancer.
11:11.3
Pero ang ganda pagka-opera eh.
11:14.3
Isang blood test, pang check ng colon cancer.
11:18.3
O baka hindi nyo alam.
11:21.3
Ito yung favorite sa test.
11:23.3
Pang mayaman to eh.
11:25.3
Pang mayaman yung mga PSA, prostate test.
11:28.3
PSA kung may prostate cancer, duda ka tumahan.
11:32.3
CEA, carcinoembryonic antigen.
11:36.3
Pag tumataas ang CEA, posible lang na may colon cancer.
11:41.3
So, pag mababa CEA, ma-happy tayo.
11:44.3
Yan ang mga tinatest, mga blood test.
11:47.3
Punta na tayo sa mga pagkain.
11:49.3
Ano yung pwede at bawal kung colon cancer ang pinag-iinita natin.
11:54.3
Siyempre, diet talaga.
11:56.3
With yung talagang medyo vegetarian diet,
12:00.3
or yung talagang healthy diet,
12:02.3
mababawasan yung colon cancer risk mo.
12:06.3
Sobrang laking bagsa ko, 33%.
12:11.3
Ito yung mga, hindi naman 100% sure.
12:14.3
Hindi tayo makakahanap ng 100% evidence based dito.
12:18.3
Pero, kakain ka rin naman,
12:20.3
iinom ka rin naman ng vitamins,
12:22.3
ito na lang inumin nyo.
12:23.3
Ang calcium supplement,
12:25.3
posible may tulong makaiwas.
12:29.3
Calcium supplement, okay.
12:31.3
Lalo na kung babae,
12:33.3
menopause, eh calcium supplement talaga.
12:37.3
Vitamin D, medyo maganda rin.
12:41.3
May konti pag-aaral.
12:42.3
Vitamin D, dog, maganda sa puso.
12:45.3
Calcium supplement, gatas.
12:48.3
May mga sakit, ayaw ang gatas eh.
12:50.3
Pero sa colon cancer, medyo okay daw yung gatas.
12:55.3
Although sa prostate cancer, medyo ayaw natin yung gatas.
13:07.3
Gulay, oatmeal, whole wheat bread, brown rice.
13:11.3
Bakit gusto mo high fiber?
13:13.3
Ba't gusto mo maraming kangkong, spinach, alokbati?
13:18.3
Bakit gusto natin yan?
13:20.3
Kasi, parang walis siya eh.
13:22.3
So, pag maraming fiber, makita mo yung dumi mo,
13:25.3
isang derecho, napakaganda.
13:27.3
Pero kung puro karne kinain mo, tumitigas lang.
13:30.3
Tumitigas yung dumi, ay lumabas.
13:33.3
Gusto mo high fiber sa prutas.
13:38.3
Kaya ayaw mo nga masyado yung juicing eh.
13:39.3
Gusto mo yung prutas mismo para...
13:42.3
Diba yung mga hindi maka dumi, nagpa-fiber supplement pa?
13:47.3
So, gulay na lang.
13:49.3
Hindi ka naman magpa-fiber supplement.
13:52.3
Healthy ang beans.
13:55.3
Soybean, peas, vitamin B, asin boy, vitamin E.
13:59.3
Maraming flavonoids.
14:01.3
Nakakapigil dahil.
14:02.3
Nakakapigil daw ng colon cancer.
14:07.3
Colorful fruits and vegetables.
14:10.3
Lahat ng makukulay.
14:11.3
Broccoli, berry green, orange. Diba?
14:15.3
Cabbage, carrot. Diba?
14:18.3
So, lahat ng colorful.
14:24.3
Very orange, very red.
14:27.3
Strawberry. Lahat yan.
14:28.3
Makukulay. Mas maganda.
14:30.3
Maraming antioxidants.
14:36.3
Mas maganda ang isda.
14:39.3
Ito, may pag-aaral.
14:40.3
Yung mahilig sa isda.
14:43.3
Mas less ang red meat.
14:45.3
Less chance of colon cancer.
14:53.3
Ang red meat nakita nila talagang nakakataas ng risk of colon cancer.
15:00.3
18 ounces a week lang.
15:03.3
Kain ng karne konti lang.
15:05.3
Hindi pa malinaw kung anong nagpo-cause ng colon cancer.
15:08.3
Yung karne mismo.
15:10.3
O baka yung karne na niluluto na medyo sunog.
15:14.3
Kung yun man yun.
15:15.3
Diba? Misa ayaw natin yung high heat eh.
15:22.3
Doon nagtatransform yung oil eh.
15:26.3
Misa nagiging cancer.
15:29.3
Ayaw talaga nila eh.
15:31.3
Itong mga processed meats eh.
15:32.3
Mas okay pa nga yung karne mismo eh.
15:34.3
Yung beef or pork mismo.
15:36.3
Mas okay pa siya.
15:37.3
Kumpara na inayos na yung pork and beef.
15:40.3
Anong mangyayari?
15:41.3
Ginawa ng hotdog.
15:47.3
May preservatives.
15:57.3
Eh, mas maalat na.
15:58.3
Mas na processed.
15:59.3
Mas hindi na maganda.
16:02.3
Mas mataas ng chance for colon and stomach cancer.
16:06.3
So, bawasan natin.
16:08.3
Nasa sa inyo naman eh.
16:10.3
So, lalo na pag tumatanda tayo eh.
16:13.3
Mas panalo tayo dito.
16:22.3
Ganong karaming alcohol nakakataas ng risk ayon sa pag-aaral?
16:26.3
Two glasses a day.
16:27.3
Dalawang boteng beer isang araw.
16:30.3
Or dalawang hard drinks.
16:32.3
Or dalawang wine glass na dalawang kopita ng red wine.
16:37.3
Pwedeng tumaas colon cancer nyo ng 20%.
16:41.3
Tapos pag heavy drinker ka,
16:43.3
apat na beer o apat na shot araw-araw,
16:47.3
40% chance higher ng colon cancer.
16:51.3
Yun ang nakita nila sa pag-aaral.
16:55.3
Meron pa mga ibang pagkakataas.
16:57.3
Kaya hindi pa natin tiyak kung good or bad for colon cancer.
17:03.3
Sa tingin ko kape tsaa most likely beneficial.
17:06.3
Pero hindi natin alam.
17:08.3
Sa tingin ko masama sugary foods eh.
17:11.3
Pero hindi pa clear.
17:13.3
Tingin ko maganda garlic eh.
17:15.3
So meron pang ibang mga pinag-aaralan.
17:19.3
Sana po nakatulong itong video.
17:22.3
Alam ko sabihin nyo eh.
17:24.3
Pag tumatanda kailangan talaga more gulay.
17:30.3
At oras na may makitang sintomas.
17:32.3
Basta ito na lang.
17:33.3
Pag may symptoms na,
17:35.3
tanggalin nyo na yung takot.
17:37.3
Kahit takot, takot naman magpa-check up eh.
17:39.3
Tanggalin nyo na yung takot.
17:41.3
Talagang sugod na.
17:42.3
Pa-check na tayo.
17:44.3
Kasi pag hindi alam, mas delikado.
17:47.3
Kailangan natin mabuhay.
17:49.3
Para sa anak nyo.
17:52.3
Para sa anak nyo.
17:53.3
Para sa magulang nyo.
17:55.3
O yung mga vlogger.
17:56.3
Para sa followers nyo.
17:57.3
Kailangan mo nyo pa mabuhay.
17:59.3
Para mas marami pa kayong magawa.
18:01.3
May tulong. Diba?
18:02.3
Kaya kahit nakakatakot magpa-check up.
18:04.3
Maganda huwag na lang eh.
18:10.3
Thank you po sa inyo lahat.
18:11.3
Thank you Roland, Sin, Harvey, Teresita, Pablo.
18:15.3
God bless po. Thank you.
