Paano Bumalik sa Normal ang may Diabetes. - By Doc Willie Ong (Internist and Cardiologist)
00:33.0
99 mg per DL, pababa. Yan ang normal.
00:37.9
Pag ang fasting blood sugar mo, pinuha ito sa umaga,
00:41.8
100 hanggang 125 mg per DL, mild diabetes na yan or pre-diabetes.
00:50.2
Papunta na sa diabetes yan.
00:52.6
Malamang may konting sira na ang pankreas natin.
00:56.1
Pag ang fasting blood sugar mo ay lampas sa 126 mg per DL,
01:04.6
May ibang kababayan natin, 200, 300, 400, mas mataas pa.
01:10.1
Ituturo ko na rin ano yung mga early signs.
01:14.9
Yung maagang senyales ng may diabetes kung hindi tayo nagpapacheck.
01:21.4
Hindi ko tuturo muna yung mga late signs.
01:24.7
Iba yung late signs.
01:26.1
Yung mga late signs na matagal na may diabetes, yun ang komplikasyon.
01:32.4
Sabihin ko na rin yung komplikasyon.
01:34.8
Pwede ma-stroke pag matagal na yung diabetes,
01:38.0
ma-kidney failure, mag-dialysis,
01:41.2
pwede ma-heart attack,
01:43.3
pwede yung erectile dysfunction,
01:45.3
nagiging impotent, pwede nabubulag.
01:47.7
Pero itong mga komplikasyon, matagal na yung diabetes, 5 years, 10 years na.
01:52.5
Ang maganda dito, may mga early signs.
01:56.1
Maaga pa lang, malalaman na natin.
02:00.4
Number 1, pwedeng mas gutom.
02:03.7
Mas gutom pakiramdam, mas pagod konti.
02:06.7
Pwedeng early signs of diabetes.
02:08.7
Number 2, dry mouth.
02:11.4
Laging tuyo ang bibig.
02:13.5
Parang laging kulang sa laway.
02:15.4
Ibig sabihin, dehydrated.
02:19.5
Number 3 out of 10 early signs of diabetes,
02:25.0
O, pag mataas kasi,
02:27.1
lumalabas sa ihi.
02:29.1
Number 4, dahil dehydrated,
02:32.1
mas dry ang skin.
02:34.1
Mas nangangati ang balat.
02:36.1
Number 5, lumalabo ang paningin.
02:40.1
Minsan, namamaga yung lens sa mata.
02:44.1
Number 6, pwedeng magkaroon ng vaginal discharge.
02:51.1
Kasi nga, pag mataas ang blood sugar,
02:53.1
humihina immune system.
02:55.1
Mabilis kapitan ng mga yeast infection,
02:59.1
vaginal discharge, mga sugat-sugat
03:02.1
ang mga babae at lalaki.
03:04.1
Number 7 early sign,
03:06.1
pag may sugat tayo, matagal maghilom.
03:10.1
Dapat, pag may sugat, mabilis maghilom.
03:13.1
One week na, ayaw pa gumaling.
03:16.1
Number 8, manhid o masakit ang paa.
03:20.1
Pag manhid, masakit ang paa,
03:23.1
nangingi may nerve problem na sa diabetes.
03:28.1
Number 9, nilalanggam ang ihi.
03:31.1
Mas adam pa ng langgam kung may diabetes.
03:34.1
Kasi pag ang blood sugar natin,
03:36.1
lampas sa 200, mga 180 o 200 milligrams per dl,
03:42.1
lumalabas na sa ihi yung asukal.
03:46.1
Kaya nalalasahan ng langgam.
03:48.1
And number 10, namamayat.
03:51.1
Kahit kain ang kain, namamayat.
03:52.1
Kasi nga, kulang sa insulin.
03:55.1
Hindi na maabsorb ng katawan yung kinakain mong carbohydrates.
04:00.1
Kaya lumalabas sa ihi, namamayat.
04:04.1
So, ano itong mga sampung bawal gawin
04:09.1
para hindi tumasang blood sugar?
04:12.1
Number 1, siyempre gusto natin,
04:15.1
iwas sa matatamis.
04:17.1
Simple lang naman talaga.
04:19.1
Maraming diabetic na pasyente ko,
04:21.1
hindi nila maintindihan na bawal ang matamis.
04:26.1
Pagtatanongin ako,
04:27.1
Dok, anong iinumin ko para bumaba ang diabetes ko?
04:31.1
Para maging normal na.
04:33.1
Siyempre, tubig lang ang sagot.
04:36.1
Habi niya, pwede ba mga juice?
04:38.1
Eh, juice, matamis.
04:40.1
Yung mga orange juice na sa lata, matamis yun.
04:44.1
So, soft drinks, hindi rin pwede.
04:48.1
Iced tea, hindi rin pwede.
04:50.1
Lahat matatamis. Energy drinks.
04:53.1
Kahit mga sports drinks.
04:56.1
Yung mga sports drinks, matamis rin yun.
04:58.1
Ay, Dok, anong inumin ko?
05:02.1
Paano yung mga diet soft drinks?
05:05.1
Yung may artificial sweetener.
05:07.1
Dati, minsan pinagbibigyan ang mga diabetic,
05:11.1
pwede yung artificial sweetener.
05:13.1
Pero lately, may bagong pag-aaral, hindi rin ito maganda.
05:17.1
Pag nasanay kayo sa mga artificial sweetener,
05:21.1
yung utak natin, iniisip niya, kumakain ka ng matamis eh.
05:25.1
So, naghahanap siya ng matamis.
05:27.1
Naghahanap yung katawan mo ng matamis, pero wala naman palang glucose na pumapasok.
05:33.1
Kaya, nalilito yung katawan.
05:35.1
Kaya, maghahanap pa rin siya ng matamis.
05:37.1
So, hindi rin maganda efekto.
05:39.1
Pero kung wala talagang choice, paminsan-minsan, okay lang naman yung artificial sweetener pagbigyan na natin.
05:45.1
Pero, pinakamaganda talaga, tubig lang.
05:49.1
Sasabihin mo, Dok, pwede ba buko?
05:51.1
Buko, pwede naman.
05:53.1
Kaya lang, may calories din ang buko.
05:56.1
Isang basong buko, mga 55 calories.
06:00.1
Kaya, pag ininom mo yung sabaw ng buko,
06:03.1
mga dalawang baso yun, 110 calories.
06:06.1
Pag kinain mo pa yung laman ng buko, 200-250 calories.
06:10.1
So, nakakataba rin yun.
06:12.1
So, tubig talaga.
06:13.1
Pag walang lasa, gusto mo black coffee.
06:16.1
Gusto mo tsaa na walang matamis.
06:22.1
Pero pag diabetic na, iwas na lang.
06:25.1
Number 2 sa pagkain, aayusin.
06:29.1
Alam naman natin, yung pagkain, yung mga fast foods, bawas tayo.
06:33.1
Fried chicken, french fries, alam natin bawal yan.
06:37.1
Pero, dito sa number 2, merong mga pagkain na hindi natin alam,
06:42.1
nagpapataas ng blood sugar.
06:44.1
Magugulat kayo dito.
06:46.1
May mga gulay na nagpapataas ng blood sugar.
06:51.1
Diba, gulay, isip natin, maganda lahat.
06:54.1
Kangkong, ampalaya, talbos, lahat nakakababa ng blood sugar.
06:59.1
Okra, talong, maganda.
07:01.1
Pero, may apat na gulay na nagpapataas ng blood sugar.
07:10.1
Kasi, starchy vegetables.
07:14.1
So, pag kumain ka ng patatas, parang kanin na yan.
07:17.1
Yan ang kanin mo.
07:20.1
Mais, pampataas din ang blood.
07:22.1
Very healthy ang mais.
07:24.1
Pero, pag dinamihan mo, parang carbohydrates.
07:29.1
Green peas, starchy din yan.
07:31.1
Squash, kalabasa, starchy din yan.
07:34.1
So, patatas, squash, green peas, corn, hinay-hinay sa may diabetes.
07:40.1
Kahit gulay pa siya.
07:43.1
Sa prutas, hindi rin lahat ng prutas pwede.
07:47.1
May mga prutas lang na allowed.
07:49.1
Ano yung mga pwede?
07:53.1
Pears, maganda, pwede.
07:55.1
Suha, konti, pwede.
07:58.1
Orange, dalandaan, pa konti-konti, pwede.
08:01.1
Halos yun lang ang pupwede.
08:04.1
Ang mga prutas na nagpapataas ng blood sugar, mangga.
08:08.1
Kahit green mango, nakakataas ng blood sugar.
08:12.1
Green mango o yellow mango.
08:14.1
Kala ko nga, green mango, better.
08:16.1
Pero pareho lang.
08:17.1
Na nagpapataas ng blood sugar.
08:19.1
Pakwan, mabilis magpataas.
08:21.1
Piña, mabilis magpataas.
08:24.1
Grapes, mabilis magpataas.
08:29.1
Over-ripe na yung matamis.
08:31.1
Diba, misang gusto-gusto natin sa prutas yung pinakamatamis.
08:35.1
Yung malapit na masira.
08:37.1
Malapit na mabulok.
08:38.1
Yung over-ripe, mas nagpapataas ng blood sugar.
08:45.1
Ang glycemic index ng saging, 55 eh.
08:48.1
So, pwede siguro isa-dalawang saging.
08:51.1
Huwag lang yung over-ripe na nangingitim-ngitim na na saging.
08:56.1
Sa diet, lulubusin ko na.
08:59.1
Ang problema natin, kaya maraming diabetic sa atin ay
09:02.1
bukod sa unli rice at unli pandesal,
09:06.1
tsaka yung pandesal natin sa Pilipinas ha,
09:11.1
Yung ginagawang halo natin sa Pilipinas.
09:14.1
Tingnan nyo yung mga bagel ng ibang bansa
09:18.1
o yung mga French bread. Diba?
09:20.1
Walang katamis-tamis ang lasa.
09:22.1
Pero yung pandesal natin, high sugar na siya.
09:25.1
Carbohydrates pa.
09:27.1
Bukod dito, ang problema sa atin, dami nating kakanin.
09:31.1
Lahat ng kakanin natin, carbohydrates na,
09:34.1
nilagyan mo pa ng asukal.
09:36.1
Diba? Lahat ng suman, may arnibal, sapin-sapin.
09:41.1
Lahat. Puto-bung-bung.
09:43.1
Lahat ng gusto natin.
09:45.1
Bibingka. Lahat yan.
09:48.1
Lagyan mo pa ng butter.
09:50.1
Lahat siya pampataas ng blood sugar.
09:53.1
Iwas tayo sa ganito.
09:55.1
Kung gusto niya merienda, di yung pinaka-fruit,
09:58.1
saging na lang. Okay?
10:01.1
O mansanas na lang.
10:04.1
O sa gugulaman, grabe ang tamis.
10:06.1
Favorite natin yan ng bata.
10:09.1
So, yan ang number two. Ingat sa mga pagkain.
10:12.1
Number three, dapat regular ang kain mo.
10:16.1
Mga four to five times a day. Pero pa konti-konti.
10:20.1
Ang pagkakamali ng marami sa atin,
10:23.1
nagda-diet ko, hindi magbe-breakfast.
10:26.1
Diba? Ang diet ako, hindi ako mag-almusal.
10:29.1
Pero sa tanghalian, kakain ng marami.
10:32.1
Sa gabi, mas marami pa.
10:34.1
Dapat yung kain natin sa umaga, normal lang. Tanghali.
10:39.1
Sa gabi, dapat nga mas konti ang kakainin.
10:43.1
Kung kaya mo gawin na nothing after six.
10:47.1
Diba? Actually, ako, nothing after six ako.
10:51.1
Six o'clock ang huling kain ko.
10:53.1
Tulog ko mga ten para hindi ako mag-gird.
10:56.1
Kaya masasanay ka rin. So, six ang huling kain ko. Gising ko.
11:00.1
Mga six or seven.
11:02.1
So, thirteen hours ako walang kinakain. Medyo parang intermittent fasting na siya.
11:07.1
So, try natin mas konti kainin sa gabi.
11:11.1
Okay? Pag kumukulo ang tiyan, makain nila ako kalahating saging, pati tubig.
11:16.1
So, pag nag-skip ka ng pagkain, maglolo ko yung blood sugar mo.
11:21.1
Sarili mo, kakain ka ng marami. Gugutumin mo.
11:24.1
Tapos, magwin midnight snack ka. Up and down.
11:27.1
Magsasoft drinks ka pa. Sabi ko nga, tubig lang.
11:30.1
Number four, bantayan din mga hormonal changes ng babae.
11:36.1
Nagre-regla, nagme-menopause, possible tumataas ang blood sugar.
11:43.1
Sa babae din, pag nagiging overweight, pwede magka-picos.
11:48.1
Pag picos, sa overweight din yan. Prone din magkaroon ng diabetes.
11:53.1
So, yan ang binabantayan natin.
11:55.1
Lalo na pag nagkakaedad, forties, fifties, pwede tayo tumaba.
12:00.1
Number five, maganda para bumaba ang blood sugar.
12:04.1
Physical activity, exercise. Bawa lagi nakaupo.
12:09.1
Lagi tayo nakaupo buong araw.
12:12.1
At least, magtrabaho sa bahay, maglinis, mag-shopping, mamalengke.
12:19.1
Maglaba, tapos maglakad.
12:22.1
Five thousand, seven thousand steps in a day.
12:25.1
Kasi nga, pag mataas ang blood sugar mo, dalawa lang yan.
12:29.1
Either, bawasan mo yung kinakain mo o damihan mo yung exercise mo.
12:34.1
Kung yung kain mo pareho lang, tapos hindi ka naman nag-exercise, tataas yung blood sugar mo.
12:41.1
Pareho din. Kasi hindi ka nag-exercise.
12:43.1
Pero kung yung pagkain mo normal lang, tapos nag-exercise ka pa, napapagod ka pa, hindi tataas ang blood sugar.
12:50.1
Kasi yung exercise, nababurn mo yung calories, bumaba ba ang blood sugar.
12:55.1
Nagagamit ng muscle yung mga kinain mo.
12:59.1
Yung mga carbohydrates.
13:01.1
Number six, nagpapataas ng blood sugar, stress.
13:05.1
Mas stress, mas puyat, mas maraming iniisip.
13:10.1
Pag na-stress ang katawan, naglalabas tayo ng cortisol.
13:15.1
Ang cortisol, stress hormone yan, nakaka-affect ng insulin sensitivity, tataas ang blood sugar.
13:23.1
Kaya magugulat kayo kung maraming problema.
13:27.1
May away sa pamilya, kulang ang pera, maraming stress sa katawan na injure.
13:35.1
Tumataas ang blood sugar bigla.
13:37.1
Kaya dapat mas relax.
13:40.1
Hindi lang blood sugar, blood pressure tumataas din.
13:43.1
Number seven, iwas sa pagkakasakit.
13:47.1
Pag madalas, pag mahina immune system mo, pinagod mo sarili mo.
13:52.1
Pag nagkatrangkaso ka, nagkasipon.
13:55.1
O kahit anong sakit, nagka-pulmon niya.
13:58.1
Pati blood sugar mo, magugulat kayo, biglang tataas.
14:02.1
Oras na magkasakit yung katawan, parang nagkaka-loko-loko yung insulin natin, tataas lalo blood sugar mo.
14:11.1
Kaya nga yung mga na-admit sa ospital, para sa ibang sakit, tapos may diabetes sila, magugulat kayo.
14:18.1
Naka-insulin sila sa ospital.
14:20.1
Kasi hindi nga makontrol yung blood sugar.
14:22.1
Number eight, ingat sa mga...
14:25.1
Mga gamot at supplement na iniinom.
14:28.1
May mga pagkain at supplement nakakataas ng blood sugar, kaya babantayan natin.
14:34.1
Steroids para sa hika, nakakataas ng blood sugar.
14:39.1
Kahit yung mga para sa buto, mga glucosamine.
14:43.1
Glucosamine, binibigay yan minsan sa masakit ng tuhod.
14:47.1
Pero glucosamine siya, glucose nga siya.
14:51.1
Kaya kung mataas ang blood sugar mo, ingat din.
14:54.1
Sa mga kinakain, sa gamot, sa supplement, tignan din.
14:58.1
Baka nakaka-apekto sa blood sugar.
15:01.1
Number nine, bawal ay kulang sa tulog.
15:04.1
Pagpuyat ang isang tao, mas napapakain, mas nagmi-midnight snack.
15:13.1
Paano? Gising ka eh.
15:15.1
Mas nai-stress, mas matindi hunger hormones, mas tumataba.
15:20.1
Mas maganda nga mahaba tulog mo.
15:22.1
Kasi pag tulog, hindi nakakain eh.
15:25.1
Number ten, kailangan ingatan ang ipin natin.
15:30.1
Papacheck tayo sa dientista.
15:32.1
Pag may sira ang gums, may infection sa gums,
15:36.1
nakita nila, tumataas din yung blood sugar level.
15:39.1
For some reason, yung pamamagas sa gums, parang connected din yan.
15:44.1
Sa pamamagas sa puso, pamamagas sa artery.
15:47.1
So poor dental health, kailangan din natin ingatan.
15:52.1
So ito po ang mga tips natin.
15:54.1
Tapos, pag hindi makokontrol, siyempre, let's say, ginawa natin ito.
16:00.1
Kung mild lang ang diabetes mo, let's say 140 mg per DL,
16:05.1
I think makukuha na nito ang mga tips.
16:07.1
Bawas lang sa kinakain.
16:09.1
Yung kanin nyo, pilitin nyo mas konti.
16:11.1
Mas maraming gulay na kakainin.
16:14.1
Makukuha na yan kung mild lang ang taas ng blood sugar.
16:17.1
Pero kung mataas talaga ang blood sugar mo, wala tayong choice.
16:20.1
Pupunta tayo sa doktor.
16:22.1
Tuturo ko na rin sa inyo ano ang ibinibigay ng doktor.
16:26.1
Unang-una, mga endocrinologist, siyempre siya doktor nyo, susundin nyo siya.
16:31.1
First, bibigyan kayo malamang ng metformin.
16:36.1
Okay ang metformin. Maganda ang metformin.
16:40.1
Huwag kayong maniniwala sa fake news.
16:42.1
Madalas ginagamit pa ako, pangit daw ang metformin.
16:45.1
Hindi po, ang dami ko ng video.
16:47.1
Maganda ang metformin.
16:49.1
Metformin ang unang gamot.
16:52.1
Ang mga binibigay ng mga doktor sa diabetes.
16:57.1
Maganda ang epekto ng metformin.
16:59.1
Number one, yung muscle natin, mas naabsorb niya yung glucose.
17:03.1
Second, yung liver natin, mas hindi naglalabas ng glucose din.
17:09.1
Pangatlo, yung bituka natin, mas hindi nag-aabsorb ng glucose.
17:14.1
So yun ang nangyayari sa muscle, sa liver, sa bituka natin.
17:18.1
Bumababa ang blood sugar natin.
17:20.1
So metformin, usually 500 mg.
17:23.1
Umpisa ka sa once a day.
17:25.1
Mamaya, twice a day.
17:27.1
Pinakamataas, mga three times a day, 500 mg.
17:32.1
Mas mawawalan ka ng gana kumain.
17:35.1
Ano side effects sa ibang tao?
17:38.1
Yung iba, masakit ang tiyan, kumukulo ang tiyan, pero nasasanay din.
17:42.1
Sino bawal mag-metformin?
17:44.1
Bawal lang mag-metformin kung may kidney failure.
17:48.1
Kung magdadialysis.
17:49.1
Kung magdadialysis na mataas na yung creatinine.
17:52.1
Pero otherwise, ordinary tao, pwede dapat.
17:55.1
So yan talaga ang gamutan ng doktor.
17:57.1
Usually, first line, pag hindi makuha sa home remedies, metformin muna.
18:02.1
Pangalawa, bibigyan kayo ng sulfonylurea.
18:06.1
Isang grupo yan ng gamot sa diabetes.
18:09.1
Ito yung mga glipizide, glycoside, diamicron, minidiab.
18:16.1
Yan ang mga brands na binibigyan.
18:18.1
Yan ang second pinapatong yan.
18:20.1
So may metformin ka, may glycoside ka, meron pa ibang mga gamot.
18:26.1
At pag hindi pa makuha, may another gamot or pwede may insulin sa dulo.
18:32.1
Pero mas gusto nga natin, maayos na natin habang maaga pa.
18:37.1
Like ako, takot tayo na magkaroon tayo ng diabetes.
18:40.1
Kaya nga iniingatan ko na.
18:42.1
So para sa atin, tignan nyo kinakain nyo.
18:48.1
Sa gulay, ingat sa maraming patatas, corn, squash, green peas.
18:54.1
Basta yung mga starchy, kahit yung mga ube, kamote.
18:59.1
Ube, kamote, is healthy.
19:01.1
Pero huwag lang sosobrahan masyado ng starchy vegetable.
19:07.1
Sa prutas, ingat-ingat. Hindi rin unli yan.
19:10.1
Siguro hanggang mga dalawang ganyan lang ng prutas.
19:14.1
Huwag din sosobrahan kahit anong bagay.
19:16.1
At syempre, yung mga kinakain.
19:18.1
Yung iba, yung mga juice na, yung powdered drink.
19:22.1
Oo, may kilala ko.
19:24.1
Isang litro lagi iniinom araw-araw.
19:26.1
Mahilig din ako doon yung mga powdered drink.
19:29.1
Dati, kala natin orange drink.
19:31.1
Pwede naman, pero taas ng sugar.
19:34.1
Mga one glass lang or one cup lang.
19:39.1
Pagdating sa chocolate, mataas din ang sugar ng chocolate.
19:43.1
Kaya ngayon, pagbibili ako ng chocolate, try nyo pala.
19:48.1
Hanapin nyo yung dark chocolate na 70%.
19:52.1
Actually, meron ako dyan. Binili ko.
19:54.1
85% dark chocolate.
19:57.1
Ibig sabihin, 85% yung cocoa niya, sobrang pait.
20:02.1
15% lang ang sugar.
20:04.1
Konting-konting na lang yung sugar niya.
20:06.1
Halos wala nang tamis.
20:08.1
So, halos pure cocoa na siya.
20:10.1
Konting-konting sugar.
20:11.1
So, yung very dark chocolate na mapait.
20:14.1
Pwede yan sa inyo.
20:16.1
Okay, ito. Ito si Dr. Lisa.
20:18.1
Pinakita pa sa akin.
20:21.1
Tatakot natin, walang naka-add.
20:25.1
May nakita pa ako, 90% nito eh.
20:30.1
Ang problema dito, usually hindi nyo na makakain.
20:36.1
Subukan nyo kung makakain nyo.
20:38.1
Yung bata, hindi na kakainin ito.
20:40.1
Hindi na niya kakainin ito.
20:42.1
Kasi yung pait niya talagang parang cocoa na talaga.
20:47.1
Mapait na mapait.
20:52.1
Pero ito healthy siya.
20:54.1
Tsaka, konti lang kakainin ah.
21:00.1
Ang recommended is only 45 grams.
21:04.1
Kalahati per week.
21:07.1
Kalahati lang nito.
21:09.1
Kalahati lang nito.
21:14.1
Isang maliit ka lang.
21:17.1
Ganun lang kaliit.
21:18.1
Dalawang butin lang.
21:20.1
Para ka lang maliit na tableta.
21:23.1
Ganun lang karami ang pwede.
21:28.1
Ang baba na ng sugar niya.
21:29.1
The sugar is very very low sa 85%.
21:32.1
Kaya lang, iba na yung lasa.
21:34.1
Mapakla at mapait.
21:38.1
Yung mga milk chocolate na favorite nyo.
21:40.1
O yung mga white chocolate.
21:44.1
Pampalaki ng bilbil.
21:47.1
Nakakatulong itong tips natin.
21:48.1
Para makaiwas sa diabetes.
21:50.1
Kasi marami siyang komplikasyon.
