00:33.2
Isang personal record para sa kanila sa dami ng missiles na kanilang inilaunch sa isang taon.
00:39.7
Sa katunayan, nakuha nga nilang mag-launch ng 23 missiles sa loob ng isang araw.
00:45.7
Napakalaki ng ginawa nilang hakbang,
00:48.3
lalo na kung maiisip mo na sampung missiles lang ang inilaunch nila noong 2021,
00:53.9
at siyam noong 2020.
00:55.8
Walo sa mga missiles na nilaunch nila noong 2022
01:00.0
Ang ICBM ay isang uri ng missile na may range na mas higit pa sa 5,500 kilometers.
01:11.7
Ayon sa mga reports,
01:13.2
ang mga missiles na ito ay solid-fuel missiles.
01:17.4
ay mas mabilis itong mag-launch kumpara sa mga liquid-fueled missiles.
01:21.2
Sa kagustuhang ipakita ng North Korea sa publiko ang kanilang nuclear weapons,
01:26.6
sinali pa nga nila ang kanilang ICBM missiles sa isang parade.
01:32.3
nakaset na naman ng personal record ang North Korea
01:35.4
nang mag-launch sila ng missile na umabot sa 6,000 kilometers sa Himpapawid,
01:41.6
ang pinakamataas na inabot ng isang North Korean missile.
01:45.8
Matapos ang ilang buwan,
01:47.5
nag-launch din sila ng missile na bumiyahe mula sa Pyongyang
01:51.2
papunta sa far east ng Pacific Ocean.
01:54.0
Nagkaroon nito ng travel distance na 4,500 kilometers.
01:58.8
Madali lang nitong nalagpasa ng Japan at ilang mga bansa sa harap ng North Korea
02:03.6
at nag-landing ang missile sa Pacific Ocean.
02:06.7
Dito na nagsimulang mabahala ang ilang bansa sa mundo.
02:10.5
Dahil ang ibig sabihin ito ay nakadevelop na ng nuclear weapons ang North Korea
02:15.0
na pwedeng tumarget sa Japan, sa South Korea, at sa Guam.
02:20.4
Ilang lugar naalay ng US o may US military bases.
02:24.4
Sa katunayan, sa mga ginawang missile launches ng North Korea,
02:27.8
may ilang eksplosyon.
02:28.7
Eksperto na nagsasabi na posibli pa ngang tumarget sa iba't ibang parte ng mundo
02:33.4
ang hawak ng nuclear weapon ng North Korea,
02:36.5
maliban sa napakalayo sa kanila na South America.
02:40.4
Ang ibig sabihin ito, kung gugustuhin ni Kim Jong-un,
02:44.0
kaya niyang magpadala ng missile sa US mainland.
02:47.4
Bilang isang isolated na bansa,
02:49.5
walang may alam kung ano talaga ang plano ng Hermit Kingdom.
02:52.7
Ang alam lang natin ay may malalakas ng nuclear weapon
02:55.8
ang notorious at unpredictable na
02:58.3
supreme leader ng North Korea.
03:01.0
At hindi siya takot na ipakita ito sa mga bansang
03:03.9
hindi sang ayon sa pamamalakad ng kanyang gobyerno.
03:08.2
Kaya ang tanong, kung threat ang North Korea,
03:11.0
bakit walang nakakapigil sa kanila?
03:13.4
Siyempre, payapa ang unang approach na gagawin ng ilang bansa
03:16.8
para sa mga threats na katulad ng North Korea.
03:20.0
Oo nga diba, bakit di na lang tayo makipag-negotiate sa North Korea?
03:24.6
Sa dami ng videos namin tungkol sa North Korea,
03:27.4
siguro nahulaan mo na ang mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga
03:28.3
na ayaw makipag-negotiate ng North Korea.
03:31.9
Subalit hindi lang dahil gusto nilang ma-isolate,
03:35.1
may isa pang importanteng rason at kailangan natin bumalik sa 1900s.
03:40.5
Pagkatapos ng World War II noong 1945,
03:43.6
malaki ang naging impluensya ng Soviet Union sa North Korea.
03:47.6
Sa katunayan, nag-supply at nagpadala pa nga
03:50.7
ng economic at military support ang Soviet Union sa North Korea
03:55.2
upang masakop nila ang South Korea.
03:58.3
Nang bumagsak ang USSR noong 1990s,
04:02.0
napagtanto ng North Korea na wala nang magproprotektang alay sa kanila
04:06.3
kung may bansang gustong sakupin ang kanilang teritoryo.
04:09.9
Kaya naman, noong 1994,
04:12.4
nagsimulang mag-focus ang North Korea sa pag-develop at pagbili ng mga nuclear weapons
04:17.9
upang protektahan ang kanilang sarili.
04:21.4
Nang malaman nito ng US,
04:22.7
agad nilang nilapitan ang North Korea at nakipagkasundo.
04:26.5
Nakasaad sa kanilang treaty,
04:29.5
naisasarado ng North Korea ang Yongbyon Nuclear Reactor nila
04:33.3
at ihihinto lahat ng kanilang operations na nagde-develop ng nuclear weapons
04:37.8
at bilang kapalit,
04:39.5
bibigyan sila ng oil supply ng US
04:41.8
at pinangakuan ng magandang political at economic relations.
04:46.5
Naging okay naman ang relasyon ng dalawa hanggang noong 2002.
04:51.5
Nang naging presidente si George W. Bush,
04:54.4
sinabi niya sa isang speech na kasama ang US,
04:56.5
sa tinawag niyang Axis of Evil ng Iraq at Iran,
05:02.7
na siyang kinoconsider niyang threat sa US.
05:05.8
Sa mga dumaang taon,
05:07.5
mas lumakas pa ang paniniwala ng North Korea
05:10.1
na kung ihihinto nila ang pag-develop nila ng nuclear weapons,
05:14.0
posibleng may umatake sa kanilang bansa.
05:16.5
Dahil noong 2011,
05:18.1
inatake ng NATO ang Libya at madali lang itong natalo.
05:22.4
Nagkalakas ng loobang NATO na gawin ito
05:25.1
dahil hininto ng NATO ang NATO.
05:25.3
Dahil hininto ng NATO ang NATO,
05:26.5
hindi nang Libya ang nuclear weapons development ng bansa
05:29.3
matapos ang isang kasunduan noong 2003.
05:33.3
Dahil dito, alam ng NATO na walang gagawing nuclear retaliation ang Libya
05:37.7
kahit ano pa ang mangyari.
05:39.9
Ganito din ang nangyari sa Ukraine
05:41.7
na siyang nag-surrender sa kanilang napakaraming nuclear warheads noong 1994.
05:47.1
Wala nang nuclear threat na pumigil sa Russia
05:49.3
upang atakihin sila noong 2014
05:51.6
at syempre noong 2022.
05:54.6
Para sa North Korea,
05:55.8
kung makikipag-negotiate sila ng peace treaty sa US
05:59.3
kung saan hihinto nila ang kanilang development,
06:02.2
wala na silang nuclear threat
06:03.7
at hindi na mag-aalinlangan ang ibang mga bansa
06:06.5
na sakupin sila o pabagsakin si Kim Jong-un.
06:10.3
Ang pangalawang pwedeng gawin ng ibang mga bansa
06:12.6
ay ang pagpataw ng economic sanctions.
06:16.0
Ito ang ginawa ng maraming bansa
06:17.8
ng opisyal na nagdeklara ng gera
06:19.9
ang Russia laban sa Ukraine.
06:22.5
Subalit iba ang sitwasyon ng North Korea.
06:25.7
ay marami na itong sanctions
06:27.8
mula sa iba't ibang bansa at alliances.
06:32.3
pinatawan sila ng sanctions
06:33.7
ng European Union.
06:35.4
Ilan dito ay ang paghinto ng kanilang
06:37.3
pag-trade ng armas,
06:38.9
ang pag-ban ng export ng aviation
06:40.7
at rocket fuel sa bansa
06:42.5
at ban sa pag-trade ng gold,
06:45.2
diamonds at precious metals
06:46.8
sa North Korean government.
06:49.2
Sa taon ding ito,
06:50.5
ipinasan ang United Nations Security Council
06:52.8
ang Resolution 1718
06:55.1
na siya ay mag-aalinlangan ang
06:55.7
siyang nagbabawal ng export ng military supplies
06:58.4
at ilang luxury goods
06:59.9
papunta sa North Korea.
07:02.1
May sanctions din sa kanila ang
07:03.7
Australia, Canada, Japan
07:07.6
Halos naka-isolate na ang North Korea
07:09.7
pagdating sa international trading.
07:12.1
Ginamit kong salitang halos
07:13.9
dahil may isang international superpower
07:16.2
na hanggang ngayon
07:17.5
ay nakikipag-trade pa rin sa North Korea.
07:22.4
Ayon sa mga balita,
07:24.4
88% sa ginawang China's trade is not enough.
07:25.7
Ang second largest trade ng North Korea
07:28.1
Karamihan nito ay ang coal at mineral supplies
07:30.7
na iniexport ng North Korea
07:33.8
Pero bakit nga ba nakikipag-trade pa rin
07:35.7
ng China sa kanila?
07:37.3
Kung titignan mo sa mapa,
07:39.3
napapaligilan ng mga bansang allies
07:41.3
ng US ang daanan ng China
07:43.1
papunta sa Pacific Ocean,
07:44.8
Japan, South Korea, Taiwan at Pilipinas.
07:48.7
Malaki din ang posibilidad
07:50.0
na maging US ally ang Vietnam
07:52.0
lalo na at may disputes sila
07:54.4
tungkol sa South China monkey.
07:56.6
Gayunpaman, wala pa ring military bases ang US na direct ang nakaborder sa China sa lupa.
08:02.9
Ang pinakamalapit nilang base sa China ay nasa South Korea, kung saan may mahigit kumulang 30,000 soldiers na naka-assign.
08:10.6
Sa madaling salita, ang North Korea ang nananatiling rason nito dahil sila ang nasa gitna.
08:17.0
Sila ang nagsisilbing bakot ng China mula sa mga allies ng US.
08:21.0
Kung babagsak ang North Korea regime, maraming mahihirap na North Koreans ang lalayas sa bansa at may dalawa silang exit ways,
08:30.0
ang China at ang pinakamilitarized na border sa buong mundo, ang DMZ.
08:35.7
Siyempre, ilan kung hindi karamihan sa mga North Korean refugees ay pupunta sa China at hindi isusugal ang kanilang buhay sa napakagwardyado na DMZ.
08:46.3
Posibleng umabot ng ilang milyon ang dami ng refugees na pupunta sa China
08:50.4
at maaapektuhan nito ang economic stability ng bansa.
08:55.1
Dahil sa gulo, posibleng umabante ang South Korea at US forces papuntang North Korea.
09:01.6
Kung mangyayari ito, siguradong magkakaroon ng military base sa North Korea at matutupad na ang bangungot ng China,
09:09.0
na tuluyan silang mapaligiran ng mga US allies nang wala ng bakod.
09:13.8
Siyempre, sa sitwasyong ito, magkakaisa muli ang Korea sa ilalim ng pamumuno ng South.
09:19.0
Sa madaling salita,
09:20.4
magiging kapitbahay ng dictatorship na gobyerno ng China ang democratic na pamumuno ng South Korea.
09:27.5
Dalawang pinakamagkaibang paraan ng pamumuno.
09:30.8
May isa pang problema nakakaharapin ng China kung mangyayari ito sa North Korea.
09:35.7
Kung sakaling babagsak ang kanilang regime at nagkakagulo sa bansa,
09:40.1
may ilang mga nuclear weapons na mawawala sa kamay ng gobyerno at posibleng itong makuha ng mga North Korean gangs.
09:46.8
May takot ang China na pwede itong pasabugi ng mga gangsta.
09:50.4
O pwede pa nga silang targetin ang mga ito.
09:55.4
Ito ang mga rason kung bakit nakikipag-trade pa rin ang China sa North Korea,
10:00.4
kahit na hindi nila nagugustuhan ang paghakot at pag-develop ng Hermit Kingdom ng malakas na nuclear weapons.
10:07.7
Alam ng North Korea ang mga posibleng mangyari sa China kung babagsak sila.
10:12.4
At ito ang ginagamit nila na tila blackmail upang mapanatili ang pag-trade nila sa China
10:17.7
at ang pagbigay ng suporta nito sa kanila.
10:20.4
Kung hindi madadala sa mapayapang paraan, paano naman kung umatake na lang ang US?
10:26.4
Papasok pa rin ang China sa sitwasyong ito.
10:29.4
May Military Defense Treaty ang China at North Korea kung saan magtutulungan sila kung may isang outsider country na aatake sa kanila.
10:37.4
Ibig sabihin ito, kung aatake ang US, makakalaban na rin nila ang China.
10:42.4
Siyempre, nandyan din ang nuclear threat ng North Korea.
10:46.4
Pero may isa pang malaking rason kung bakit hindi ito pwedeng gawin ng US.
10:50.4
Dito papasok sa eksena ang South Korea.
10:53.4
Nang matapos ang Korean War, agad na naglagay ng maraming artillery weapons ang North Korea sa border nito,
11:00.4
na siyang may layo lamang na 50 kilometers mula sa capital city ng South Korea, ang Seoul.
11:07.4
Ang Seoul ang isa sa pinaka-populated na syudad sa buong mundo.
11:10.4
Sa katunayan, ang metropolitan area nito ay may population na 26 million.
11:15.4
Ito ay 50% ng kabuuwang populasyon ng South Korea.
11:20.4
Kung magkakaroon ng conflict ang dalawang bansa,
11:23.4
kayang paulanan ng artillery shells ng North Korea ang Seoul sa loob lamang ng ilang minuto.
11:28.4
At kung mangyayari ito, napakaraming South Koreans ang mababawian ng buhay.
11:34.4
Alam ng South Korea kung gaano kadelikado ang sitwasyon na ito.
11:38.4
Noong 2004, matapos maging malinaw sa publiko ang focus na ginagawa ng North Korea sa kanilang military weapons,
11:45.4
nagsagawa ng simulation ng South Korea kung saan hinulaan nila,
11:49.4
kung ano ang magiging epekto sa kanila kung sakaling magkaroon na naman ng conflict ang dalawang bansa.
11:56.4
Base sa kanilang pagsusuri sa dami ng artillery weapons ng North Korea,
12:01.4
magkakaroon sila ng 2 million South Korean casualties sa loob lamang ng unang 24 hours ng gera.
12:08.4
At alalahanin mo na 2004 pa lang ang simulation na ito.
12:12.4
Ngayon ay mas malakas na ang North Korea.
12:15.4
At may malakas na sila ng nuclear weapons.
12:18.4
Ano sa tingin mo ang mangyayari?
12:20.4
Kung magkakaroon ng gera, magkakaroon ng napakaraming casualties sa South Korea.
12:25.4
At kabilang na dito ang mga troops ng US na nakabase doon.
12:29.4
At may panghuling alas pa ang Hermit Kingdom.
12:31.4
Kung balak ng North Korea na sakupin ang South Korea, ang tanging kinatatakutan nila ay ang presensya ng US sa bansa.
12:39.4
Alam ng North Korea na hindi nila kayang manalo kung sasali ang US.
12:43.4
Ang tanong, hanggang kailan po protektahan ng US ang South Korea?
12:47.4
Ayon sa datos, umabot na sa peak ang population ng South Korea.
12:51.4
Pagdating ng 2053, tinatayang bababa ang kanilang population mula sa 52 million ngayon papunta sa 44 million.
13:00.4
At 40% nito ay senior citizens na hindi na pwedeng magtrabaho.
13:05.4
Kaya naman, darating ang panahon na hihina ang kanilang economic machine na siyang nagbibigay rin ng benefits sa US.
13:12.4
Kung hihina ito dahil sa kakulangan ng manpower,
13:15.4
posibleng umalis ang US sa South Korea at wala silang magagawa dito dahil wala naman silang ibang leverage na hawak sa US.
13:23.4
Kung mangyayari ito at patuloy ang paglakas ng North Korea, malaki ang posibilidad na umatake sila sa South Korea at siguradong magiging madugo ang labanan.
13:33.4
Sa huli, ang patuloy na paglakas ng North Korea ay hindi lang threat at warning sa mga kalabang bansa nito, kundi pati na rin sa buong mundo.
13:43.4
Nung 2003, naglabas ng komentary tungkol sa North Korea si James E. Goodbye, isang American diplomat na dating lieutenant ng Air Force na lumaban sa Korean War.
13:54.4
Pinamagatan niya itong,
13:56.4
North Korea, the problem that won't go away.
13:59.4
At ngayon, makalipas ang dalawampung taon, hindi pa rin umaalis ang problema.
14:13.4
Thank you for watching!
