Meron bang tinatatawag na Manchurian candidates sa Pilipinas? Paano maiiwasan ang interference o pakikialam ng ibang bansa sa resulta ng eleksyon sa Pilipinas? Watch our comprehensive discussion on this with former Comelec Commissioner Luie Tito Guia.

Video Transcript / Subtitles:( AI generated. About AI subtitles » )

* AI ("Artificial Intelligence") subtitles on Tagalog.com are generated using "Whisper" by OpenAI (the same company that created ChatGPT and DallE2). Results and accuracy may vary.
* The subtitles do include errors occasionally and should only be used as a tool to help with your listening practice.
* You can request this website to create a transcript for a video if one doesn't already exist by clicking the "Request AI Subtitles" button below a video. Transcribing usually takes 30-40% of the length of a video to complete if there are no other videos in the queue. For example, a 21 minute video will take 7-8 minutes to transcribe.
* Running a super fast cloud GPU server to do these transcriptions does cost money. If you have the desire and financial ability, consider becoming a patron to support these video transcriptions, and the other tools and apps built by Tagalog.com

Good evening po sa inyo lahat.

Ako po si Christian Esgueran. Welcome po sa ating episode tonight, April 8, dito po sa ating Facts First Podcast.

So mukhang nag-freeze na naman ang screen ko. Nakikita ko dito sa aking monitor.

Anyway, mukhang okay naman po yung audio ko sa inyo. Napakisabi nga po kung nagkakaproblema.

Okay, anyway, maraming maraming salamat po sa pagsama nyo po dito sa ating programa ngayong gabi.

Napaka-importante po ng pag-uusapan natin ngayon. Dahil alam ko po ay marami sa inyo worried.

Paano kung makontrol ng ibang bansa? Tapatin na natin kasi ang problema natin ngayon, Pilipinas, no?

China. Dahil rin China, sinasako po yung ating exclusive economic zone.

Hinaharas po yung ating mga manging isda, yung ating mga vessels dyan sa West Philippine Sea.

And ang worry po ng marami sa atin, paano kung sumuporta ng mga kandidato,

kung hindi pa naman ito ginagawa ng China, na mga kandidato dito po sa darating na eleksyon sa 2020,

at saka po sa 2028, no? Marami po natatakot sa atin pagdating po doon sa issue ng tinatawag na Manchuran Candidates.

Okay? Tapos, of course, alam natin na borderless po ang internet, ang social media.

Paano kung, for instance, magkaroon ng, kung hindi pa ito nangyayari, no?

Magkaroon ng sophisticated social media or online or digital campaign na supportado let's say ng ibang bansa,

or for instance, ang China, para pataas sa inyong chances na manalo.

Yung mga kandidatong gusto nila para maipush yung kanilang agenda, di ba?

Kasi yun po yung takot na marami.

Paano kung yung presidente kontrolado ng isang bansa na sinasakop ang ating exclusive economic zone?

Hindi ba kawawa po tayo doon, no?

Sabi nga ng iba, maliraw yung tanong ko sa social media, no?

Kasi sa, ang tanong ko roon, how do we prevent Manchuran Candidates?

May mga nag-comment doon. Ah, wala pa ba? Hindi pa pa meron na.

Anyway, yan po yung pag-uusapan natin yun.

Kasi po ang konteksto ng ating discussion, meron po nga, ipinugpo siyang ilang mga member ng ating National Security Council,

yung po ang tinatawag na Foreign Interference Act. Okay?

Yung paano ba maiiwasan yung pakikialam ng mga foreign agents ng ibang bansa sa ating eleksyon?

Napaka-importante issue po.

Kaya in-invite ko po para sa ating discussion ngayong gabi, siya po yung dating commissioner ng Commission on Elections

and ako po, gustong-gusto ko po siya nakakausap para ting sa mga issues na ganito dahil napakalalim po ng kanyang ano.

Wala pong bula.

Wala pong bula ito sa ating guest.

Napakalalim po ng kanyang karanasan at kaalaman pagdating po sa issue na ito.

So I'd like to welcome to our program tonight, si former Comalek Commissioner, si Attorney Louie Tito Guia.

Magandang gabi, sir.

And nice to have you again here on Facts Verse.

Hi, sir. Medyo nag-freeze yata.

Ako ba yung nag-freeze? O si Commissioner?

Louie Tito Guia.

Teka, ibabalik natin siya, no?

Mukhang nag-freeze yung internet ni Commissioner Louie Tito Guia.

Okay?

Hintayin natin siyang mag-reconnect po, no?

Okay.

So ito pa yung pag-uusapan natin, no?

How do we prevent Manchurian candidates, no?

Kasi nakaka-worry po yan, no?

Lalo nga yung sa konteksto ng girihan sa pagitan ng Pilipinas at saka ng China.

And of course, yung presidente ngayon, si President Ferdinand Bombo Marcos,

ay talagang tinatarget.

Tinatarget na rin ang mga tinatawag ng mga pro-China propagandists

dahil ang kanyang foreign policy ay medyo critical

pagdating po doon sa ginagawang pambubuli ng China dito po sa Pilipinas

sa ating sariling bakuran, which is the West Philippine Sea.

So ang pinapaint po na image sa kanya ay very pro-American.

Ang tanong ko naman, paano naman yung pinaritan niyang presidente?

Kasi nga, marami rin sa mga observers noong 2022 elections,

ang ina-expect na dahil si Bombo Marcos ay kasama rin sa tinatawag na UNI-team

at yung other half ng UNI-team na yon ay yung anak ng dating presidente,

so si Vice President Sara Duterte,

eh akala nung marami, itutuloy ni Bombo Marcos yung polisiya

ng Rodrigo Duterte pagdating sa China.

In short, yung pag-sip-sip o yung policy of appeasement pagdating po sa China.

O, di ba? Maraming sinabi si President Duterte,

napabor sa China, di ba? Meron pa nga siyang,

ah, hindi nga natin masabi kung joke yun eh.

O, wait lang ha, kausap natin si, ano, si ah, Atty. Louie Tito-Guilla, Louie Tito-Guilla.

Ayan, nagkakaproblema siya sa kanyang internet, okay?

So, maraming sinabi si dating Pangulong Rodrigo Duterte dito sa,

napabor sa China, di ba? Meron siyang mga kataga na probinsya ng China,

tapos yun daw yung panalo natin,

ah, meron siyang mga kataga na probinsya ng China, tapos yun daw yung panalo natin,

no, ang 2016 sa Permanent Court of Arbitration, o yun sa UNCLOS Tribunal,

ang sinasabi niya eh, it's just a piece of paper, no, na baka itapon lang sa basurahan.

Sa kabila nung kanyang mga sinabi, nung kampanya na magja-jetski siya papunta sa,

sa, saan ba yun?

Hindi ko matandaan kung sa pag-asa ba, or, anyway,

nandito na ulit si, ano, si Atty. Louie Tito-Guilla.

Magandang gabi, sir, and thank you for joining us.

Magandang gabi, Christian.

Magandang gabi.

Okay. Tumukin na po natin, oh, is this a real concern, as far as you're concerned,

yung tinatawag na, ah, Manchurian candidates, lalo, malapit na rin po, no, no, sabi nila,

next year pa yung election, pero before you know it, filing na ng certificates of candidacy by October this year.

So my question is, is this a real, a very serious concern, yung tinatawag na Manchurian candidates?

Alam mo, serious concern yan, actually, hindi lang dito, kundi sa ibang bansa, as early as the 20,

16 elections sa United States, di ba, naging issue na yan, eh, na allegedly may foreign interference na kung saan ang pag-iisip ng mga butante ay naiimpluensyaan dahil sa, hindi lang sa social media, may mga ibang pamamaraan para magkaroon ng isang, yung, kumbaga, eh, masway yung mga butante towards a chosen track, no?

Na, na, na site din yung foreign interference.

Foreign interference na tinatawag, naging dahilan doon sa tinatawag nating Brexit vote sa UK, no, way back in 2016 or 20, I think it was during that time.

Kaya totoo ito at hindi lang din natin alam kung noong 2016 or 2019, eh, may ganito din sa ibang-ibang bahagi ng mundo, bukod sa Amerika, sa Euro, o baka dito rin sa Pilipinas, no?

Hindi imposible dahil sa, you know, sa internet.

At ang capacity ng mga malalakas na, yung, mga well-resourced organization, institutions, and even government para gawin yun.

So, hindi imposible.

Basically, yung, oo nga, eh, no? Kasi nakakatakot po dyan, Commissioner, di ba, yung manchurian candidates, basically, ito yung mga alaga o itinanim, kunwari ng, kunwari ng China, para isulong yung kanilang interest, para makontrol yung pulisiya o desisyon ng ating pamahalaan, yun yung nakakatakot dyan, di ba po?

Eh, nakakatakot talaga yan dahil ibig sabihin pwede kang magkaroon ng mga pinuno, pwede tayo magkaroon ng mga pinuno na hindi interest ng ating bayan ang iisipin, kasi interest ng isang banyagang, well, banyagang interest ang itutunak kung sakaling ganon.

So, talagang, talagang nakakakaba yung isipin man lang na may posibilidad na pwedeng mangyari yun.

Okay. Pero, when we talk about our election...

Okay, yung ating mga policies, ang tanong ko po ay, are we, do we have sufficient laws to actually deal with foreign interference ngayon na, in this day and age?

Alam mo kung foreign interference sa eleksyon ang pinag-uusapan ni...

Definitely, napaka-insufficient at inadequate ang ating batas, mga batas dito. Unang-una, ang primary law natin ay yung Omnibus Election Code, 1985, no?

So, walang...

Hindi niya naisip na pwedeng ang ating eleksyon, ang ating mga political processes, ay pwedeng maapektuhan ng tinatawag nating online information exchange, no?

So, talagang kulang na kulang, at pati kapasidad ng ating mga institutions, at aminin ko na, pati Comelec, galing ako dun sa Comelec, ay hindi siya handa sa mga gano'ng klaseng mga,

sabihin natin, sa mga mga mga mga mga mga, sa mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga, sa mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga,

sabihin na nating mischief or dysfunction na kung saan may pagkakataon ng mga foreign powers

na pwedeng impluensahan ang politika sa isang bansa.

This is a phenomenon, hindi lang dito sa Pilipinas, kundi sa maraming pang mga bansa.

Inadequate, inadequate ang batas natin.

I think that's very clear naman po yung inadequacy ng ating batas at pismong si Comelec Chairman George Garcia

yung paulit-ulit ang nagsasabi na dapat amyendahan o revisahin na yung ating omnibus election code

na nabanggit nyo nga nauna pa sa ating current 1987 constitution, masyado na makaluma.

Ngayon sir, gusto ko po sanang puntahan yung makaparaan kung paano ba talaga nakaka-influence siyang isang foreign agent for instance

dito sa ating eleksyon.

I suppose from my perspective, kayo na po siyempre nagpapaliwanag nito dahil kayo po eksperto.

Nakikita ko lang po so far, yung pagdating po sa financing, sa donations or contributions,

and number two, pagdating doon sa paghubog ng naratibo on social media in particular.

Ano po yung mga dapat nating bantayan?

Unang-una, pag titignan mo nga yung batas, ang assumption kasi,

ang dapat lang bantayan ay yung pagkakataon.

Mag-suporta ng resources o pera ang isang foreign government sa political parties

o mga foreigners at foreign corporations na magbigay ng donations sa mga candidates.

So ang assumption dito, ang avenue lang ng foreign interference,

ay yung pagbigay at pag-donate ng pera.

Nandyan na yan. Even before, nakita na nila na ito ay isang mischief or dysfunction sa isang electoral process.

Ngayon, ang himalaya.

Kung di natutugunan ng ating mga batas,

ay yung posibilidad na mga foreign powers ay pwede nilang hubugin ang pag-iisip ng taong bayan

para ma-sway sa interest na kung saan obvious na papanig sa kanila.

Alam natin.

Pag-dictate ng narrative o pag-create ng narrative na pabor sa isang interest

ay ngayon madaling gawin dahil sa pervasiveness ng social media

sa pang-araw-araw na buhay ng ordinaryong Pilipino.

At alam naman natin na ito talaga yung pamamaraan din.

Yung pamamaraan ng communications ngayon through social media,

at online.

Talagang ito yung madaling pumasok at maka-impluensya sa ating mga kababayan.

At ganito na yun.

At hindi imposible na ito ay maaring impluensyahan at i-finance or kaya i-design.

At hindi imposible na ito ay maaring impluensyahan at i-design.

At hindi imposible na ito ay maaring impluensyahan at i-design.

At hindi imposible na ito ay maaring impluensyahan at i-design.

Tapos may 5 pesos, may 3 pesos.

Alam natin nakalakohan yun.

Pag nahuli yung isang kandidato dahil sa paglabag nun,

sorry for the term that I'm going to use,

tanga na lang siya.

Pero basically, karamihan binabaylay dyan.

Eto po, ano yung magusto yung makikita dito sa ating batas

para ma-address siya.

At least kahit papano magkaroon tayo ng credible defense posture

when it comes to foreign funding.

dito sa mga supposed or possible

maturing candidates?

Ang unang-una

siyempre ang gusto mong tingnan dyan

yung talagang ma-regulate yung expense.

Well, not really regulation

per se, but yung

kumbaga yung reportorial requirements

ay makumply. In other words,

because of

the unreasonably low

expenditure limits,

parang walang

incentive para mag-report ka ng

totoo.

Kasi,

sino namang magbibigay ng report

na lalabas na siya mismo yung

nagba-violate sa batas.

Ngayon, nakikita

natin na

nakikita natin na talagang

napakalaki ang umiikot

na pera

sa eleksyon,

pero hindi ito

kumukumporme doon

sa pwedeng naging

gastos ng isang kandidato

na nire-report sa Comelec.

Doon sana yung umpisa na pwede natin

tingnan. Kasi kung napakalaki

ng kanilang

ginastos,

ibig sabihin, pwede mong pagsimulan

yun para tingnan kung saan nila

kinuha yung pera.

Kung malaki ang gastos,

saan ang galing yung ginastos?

Ang problema din kasi ngayon,

nagiging supposedly

organic na raw yung mga campaigns

na hindi mo kailangang

i-ask or hindi na kuminsan

legally, hindi mo pwedeng

i-ascribe sa kandidato

dahil ito ay

activities, parang

free speech rights

ng mga individual

na mamamayan

na kung saan pwede nilang ihayag

ang kanilang

napupuso ang kandidato without

really putting it within the

ambit of campaign. Pag hindi siya kasama sa

kampanya, ibig sabihin, hindi mo i-report.

Kung hindi mo i-report,

hindi mo alam kung

wala kang magiging

basihan para tingnan kung talagang

nag-exit

sa isang expense

o kaya kung talagang ito

ay gastos ng kandidatong yun.

Ngayon, hindi mo naman din pwedeng

usisahin kung

saan kinuha ng ordinaryong

mamamayan yung kanyang

ginamit, nagpagawa siya

ng napakalaking

tarpulin.

Nasasabayhin niya

karapatang kuto sa

karapatang kuto na magpahayag.

Hindi ako sinuportahan ng kandidato.

May advocacy ako.

So parang lalabas, parang free speech

na yun.

Yun yung mga dapat i-review natin

kung gusto talaga nating

matingnan

yung

paggastos

sa

eleksyon. Other than that, napakahirap

talaga.

I think nga eh, sir.

Parang ang hirap.

I don't even know where to begin, no?

Kasi nandun yung fundamental right to free speech, no?

Kunwari,

pero ito, no?

Mapada ba, meron bang paraan para

ma-double check,

ma-ascertain, let's say ng Comelec,

kung saan lang galing isang donation or contribution?

Kasi for instance, kunwari ah,

kunwari lang China,

pwede naman siyang magpondo

through certain vloggers

or through certain data scientists

na pwedeng maraming mga galamay,

kung social media,

tapos i-boost yung,

i-create yung narrative, i-boost siya,

lalabas siya kung saan-saan,

so medyo makukontrol yung nakikita

sa mga feeds ng mga tao

para kahit pa paano siguro,

maisip nila, mukhang okay naman tong kandidato na to,

o tong mga kandidato na to, yun pala,

mga suportado, o mga tinatawag

ng Manjuran candidates.

Sa ganong senaryo, I mean,

meski hindi lang po from the perspective of Comelec,

ano ba yung mga pwedeng gawin

for us to have a credible defense naman?

Kaya unang-una,

paano natin malalaman na talagang support?

Eh ito yung mga bagay na talagang ginagawa

at nagiging mas efektibo

sa perspektibo ng mga political operator

pag hindi lantad kung sino yung behind dito.

Una yung mismong mga operator,

hindi mo sila kilala o hindi sila lantad,

at best, parang chismis na ito daw yung sumusuporta dito

at sa isang kandidato,

much more na mas mahirap

kung saan ganon,

mahalin yung pera na pumupunta sa kanila.

Maganda siguro,

tingnan natin yung ating

internet infrastructure,

kung pwedeng magkaroon ng regulation along that line.

Like for instance,

tingnan yung pinagagalingan ng mga balitang yun

at hindi lang Comelec ito.

So, magiging,

magiging siguro,

bahagi na ito ng magiging trabaho ng VICT,

Cybercrime Commission,

at siguro maganda rin i-define

kung ano yung mga pwedeng maging electoral crimes

na related sa paggamit ng internet.

So, ito yung mga,

dapat tingnan siguro beyond the ability of Comelec

at siguro ang pwedeng maging perspective dito

ay hindi lang ito isang electoral issue

kundi national security issue na rin.

Kasi pag oras na pumasok ang isang banyaga

sa ating mga purely and dapat domestic na activity

kagaya ng eleksyon,

eko na yan.

Parang pwede nating sabihin parang soft invasion na yan.

They don't really have to be here physically

pero kung kontrolado nila

at meron nga silang mga Manchurian candidates

or Manchurian of officials,

hindi lang sa pagkapangulo

baka pati sa mga ibang very critical position,

e parang invasion na yun, no?

Without really firing a single shot.

So, I think,

it has to,

dapat mag-develop tayo ng perspective

na national security issue ito.

So, kung ganun ang panggagalingan mo,

ang responsibility ay hindi lang sa Comelec

kundi sa mga ibang ahensya ng ating pamahalaan.

Ito pong ano,

yung proposal coming from the National Security Council

and I think this is also being floated around

dun sa mga concerned dito sa ginagawang influence operations,

ang China.

Kailangan na ba natin po ng tinatawag na

Foreign Interference Act dito sa Pilipinas?

Siguro magandang pag-aralan yan, ano,

at pag-aralan ng seryoso dahil ito nga,

yung problema is hindi na ito theoretical lang.

Totoo na pwedeng mangyari ito dito

kung hindi pa nangyayari, sabi nga ng iba,

dahil proven na nangyari na ito sa maraming bansa, no?

No less than the United States.

Meron silang mga obidensya talaga

na may foreign interference at influence operation.

Dun din sa Europe, marami ng ganyan

at siguro magandang tingnan natin at pag-aralan

kung paano ito pwedeng ma-apply sa atin

at hindi rin maaabuso sa ating bansa.

Sa Europe, may mga ginawa na yung mga ibang bansa doon tungkol dito.

At pwede nating tingnan yung mga policy initiatives along this line.

Pero pagdating po roon sa, hindi nga,

yung pagbuhos ng pondo in support of a candidate,

ang pwedeng bantayan lang, tama ba?

Kunwari din nila sa partido o doon sa kandidato.

Kasi malinaw na that's for purposes of an election campaign.

Pero siguro ang medyo ang hirap bantayan po rito.

Paano kung bigyan siya ng donation?

At hindi naman specific sa kanyang kampanya.

Pero yung pala, ginamit for propping up his image on social media

and making complicated influence operations.

Yung mga gano'n, virtually, mahirap na talagang masilip.

Talagang very challenging yun, Christian.

Unang-una, kailan ba nagkakaroon ng talagang electoral donation

under yung concept ng batas natin?

Pag-campaign ka.

Pag-campaign period na.

E pag-influence operation, yung pag-gastos yan at yung pag-develop ng narrative,

taon bago magkaroon ng eleksyon.

Taon bago nung eleksyon mismo na kung saan tatakbo yung tao.

Kaya hindi na nga electoral lang yung framework na dapat meron ang policy.

Kasi pinaghahanda nito ng husto.

Dinidesign ng husto at yung paghubog ng pag-iisip ng ating mamamayan

para magkaroon ng disisyon na pabor doon sa kung sino man yung mastermind ng influence operation.

Ginagawa yan bago sa election period.

Hindi mo pwedeng ilagay sa context under our existing regulatory regime na electoral lang ito.

Dahil beyond elections na.

Although ang objective mo talaga,

election.

Oo nga.

Ang sakit sa ulo pag inisip natin kung saan sisimulan.

Paano gagawin yung mga detalya.

I remember diba nung 2016 at 2019,

nagkaroon talaga ng effort.

Hanggang kailan po ba kayo sa Comelic?

I forget na. Kailan po ba kayo nag-retire?

Nag-retire ako nung 2020 February.

2020?

4 years ago.

Kasi I remember nandoon pa kayo sa Comelic,

pinag-uusapan na po yung paano ba mamamonitor yung spending.

Mamamonitor yung spending ng mga kandidato on social media.

Diba?

Oo.

Parang hirap eh.

Kasi dumahan sa influencers for instance. Diba?

Paano nila mamamonitor yun?

Actually madali sana kung kuhaan.

Madali din sana.

Kasi ang ginawa naman ng Comelic noon,

eh kinonsider niya yung social media as media or contractor.

Ibig sabihin, being election contractor, may mandato ang platform

para i-report lahat ng binayarang...

binayarang political ads sa kanila sa Comelic.

At pag hindi nila ginawa yun, eh kuhaan sila.

Nagba-violate sila ng ating batas.

Okay. First question, paano mo i-enforce naman?

Ano yun? Puputulin mo yung kanila?

Pabawalan mo yung kanilang paggamit ng internet dito?

Ngayon, pangalawa, hindi naman lahat nagre-report as part of the campaign of the candidate

or ng political parties.

Ang daming mga supposedly influencers who pretend to just give their opinion.

Pero napaka-powerful nila in favor of a certain candidate.

At may mga kandidato mismo na kuhaan sila na talagang parati sa social media

dahil meron silang mismong social media account.

At mga podcast or mga sariling...

At doon sila sumikat.

At doon sila nakilala ng gusto.

And sometimes, mahirap tingnan na i-limit ito sa election lang.

So ano magagawa ng Comelic pag ganon?

Ngayon, again, if you really think about it,

pag tinignan mo yung ating campaign laws,

Republic Act 9006 yung basic law.

I don't think, pag tinignan mo, yung Republic Act 9006,

yung Fair Election Act yun, kung kasama talaga dyan,

yung online at social media sa pag-limit ng airtime.

Airtime ba itong ginagawa natin? Is this considered airtime?

Not so much so.

Not so much so na hindi tayo dapat lumampas ng ilang 90 minutes.

Ang hirap, there has to be...

Kailangan natin i-modernize at iangkop natin yung ating regulatory framework sa mga realities ngayon.

In short, it should start with revising the law.

Yung legal framework, para din merong kankuan.

Kasi napaka-sensitive din ito.

Pero magadali din kasing sabihin,

free speech is something that you may violate if you start regulating.

Ang hirap din eh.

In fact, napag-uusapan na yung impluensya ng social media as early as 15 years ago.

Naalala ko, nakasama ako sa mga discussion na yun.

Pero ang preno ng mga advocates kasi is that,

pag hindi natin alam ang repercussion ng regulation, might as well not touch on it.

Meaning regulating social media.

Eh kung ano?

Eh kung dumaan dun sa ruta na tinatawag na po yung platform accountability.

Ayun talaga yung...

Dadaan ka sa Meta, dadaan ka sa Google, sa YouTube for instance for them.

Kasi madedetect na lang kung mayroon unusual activity.

Di ba? Indicative po yun eh.

Yun yung tamang direction actually.

At yun din yung ginagawa sa mga ibang bansa.

Yung accountability ng mga platform.

Kasi siyempre, itong mga platform ito, napakalaking mga...

Napakalaking mga korporasyon ito.

Ang laki-laki ng kita nila sa kanilang ginagawa.

Pero nasaan naman yung responsibility nila?

At alam nila, o kaya consciously or unconsciously, kung ano yung impact ng paggamit sa kanilang platform sa demokrasya.

No?

At yun.

At kaya nga, yun siguro yung pwedeng maging tingnan na direction.

Dahil ito yung tinatahap ng policy direction sa pagkontrol ng influence operation sa ibang bansa.

Lalo na sa Europa.

Kinagawa o binibigyan ng...

Kung baga, nagdi-demand ng accountability sa mga platforms.

Bisa.

Kanina lang naisip ko, Commissioner.

Habang nag-uusap tayo tungkol dito sa issue na ito.

Kung may nanonood na mga eksperto palating sa data mining, sa data science.

Yung gumagawa ng mga ganitong operasyon, baka tinatawanan tayo.

Hindi nyo pa...

You have no idea how much damage we can bring in your elections.

Yung nakakatakot kasi.

Parang nakikita lang natin surface eh.

Yeah, which brings me to another point.

Siguro meron din naman tayong mga data.

At mga magagaling sa mga ganyang gawain.

Na sila naman ang gagawa ng paraan para labanan itong mga...

Kung baga, dapat meron din tayong mga democracy warriors among those with these skills and talent.

Hindi din naman mawawala.

Kung may mga suwail, meron din naman sigurong mga bayani dyan na data scientist.

Siyempre, kalaban din dito.

Napakalaking halaga.

Sabi nga nila, hindi naman libre din yung gumawa ng narrative.

Napakalaking gastos at kailangan mo dyan.

Siyempre, ang kasama din dyan yung tinatawag nating informe, yung pagmamine ng data na nagiging mas effectively targeted yung object ng political communication.

Why?

Well...

Sana magkaroon tayo ng ano, no?

Mas magkaroon ng linaw po.

Lalo't hindi na po malayo yung eleksyon sa 2025, no?

By October, filing na po ng Certificates of Candidacy.

So, anyway, Atty. Louis Tito Guia, maraming maraming salamat po sa inyong input.

Hindi pa po ito yung huling pag-uusap natin para tingin sa issue na ito, no?

Kung baga, nagsisimula pa lang tayo.

Because I really want to focus on this topic.

Dito sa ating Facts First Podcast.

So, invite ko po kayo ulit, ha?

Sir, huwag sana kayo madala.

Walang problema. All the time.

At kailangan pag-usapan talaga ito.

Actually, magsisimula din yung grupo ko ng pag-usapan din ito at tingnan ko anong pwedeng gawin between now until 2025.

Pero hindi lang 2025 yan, ano?

Alam mo, magkakaroon ng bagong mga permutation itong mga gawain ito going towards 2028.

So, mahalaga na pag-usapan ito at tingnan kung anong pwedeng unang-una policy, urgent policy reform na pwedeng gawin.

Okay. Well, maraming maraming salamat po.

Former Comelec Commissioner, Louie Tito Guia. Maraming salamat po, Sir.

Thank you, Christian. My pleasure.

Ayan po si Attorney Louie Tito Guia. Okay?

Nakausap po natin dito po sa issue ng foreign interference dito sa ating eleksyon, yung possible foreign interference.

Alam niyo po kung bakit, ano, isa yun sa mga issues na tinututukan natin kasi laki po ng tama niyan sa ating demokrasya, no?

Isipin niyo, yung pagkapanalo ng isang kandidato hindi determined by honest to goodness decision making on the part of voters,

kundi that's a product of some complications.

It's a complicated or sophisticated influence operations by certain sectors, certain groups, or certain people.

Yung Manchurian candidate na yan eh, magkatapatan na tayo, no? Wala pa ba?

Kasi pag minsan pinapakinggan natin yung mga sinasabi ng ilan po sa mga elected officials natin eh, mukhang nabayaran ng China eh.

Mukhang pinondohan ng China yung kanilang kampanya eh, no? Kasi talagang pag inanalyze yung mga sinasabi nila, bayaran ba to ng China?

Kasi kung makapagtanggol sila o kung makapag-undermine sila sa ating interest dyan sa West Philippine Sea eh, sagad eh, hanggang buto.

Ang kakapalang pagmumuka po, no?

Lalo, bukas, no? Bukas po ang Day of Valor. Eh, isa yun sa mga tatalakayan natin.

Yung mga bayani natin eh, nagbuwis ng buhay. Tapos eh, ang daming mga bayani actually, no? Yung mga sikat at hindi sikat. Yung mga unsung heroes, no?

Hanggang ngayon, yung mga modern-day heroes, pero ang daming pa rin mga modern-day makapili.

Yung kakapalang muka na alam mo naman kung ano yung tama, pero hindi mo pa rin ginagawa, no?

Yung mukhang bayaran ba ng China pagdating dun sa mga ipinupush nila ng mga naratibo sa social media?

Yung kakapal po ng pagmumuka.

At sa akin lang po, no? Patuloy po natin tututukan itong issue na ito. Pag-uusapan po natin itong foreign interference sa ating eleksyon.

Para naman po kahit papano eh, makatulong tayo dito sa pagsasayas ng ating demokrasya. Kasi pag sinukuha po natin itong ating demokrasya eh, saan tayo pupulutin?

Diba? Imagine ninyo kung yung susunod ng mga senador natin ay mga bata ng China. Sipin nyo, no? Buboto tayo ng dose ng mga senador sa 2025.

Eh, tingnan nyo yung composition nga yan ng Senado. Ilan ba dyan yung mga senador na sa tingin nyo ay sinusulo yung interest nating mga Pilipino?

O ay sinusulo yung interest ng China, for instance? Actually, ganito gawin natin, no? Let's not single out China.

Hindi rin naman tama kung ating mga politiko ay sinusulong yung interest ng mga Amerikano. Diba?

Dapat kasi malinaw sa atin, ang sinusulong ng interest ng ating mga politiko, ating mga leader, yung interest natin, no?

Kung maayos yung pakikitungo natin sa US ngayon, ayun ay dahil kaalyado natin.

At hindi nila sinasakop yung West Philippine Sea.

At kahit kaibigan, dapat kaibigan ang turing natin sa China bilang kapitbahay, pero dahil sinasakop nila ang ating West Philippine Sea, eh dapat manindigin tayo.

So, busisin nyo mabuti yung mga leader natin. Kaninong interest ba yung sinusulong nila? Dapat malinaw interest nating mga Pilipino. Okay?

O, tapos number two.

Mahirap itong...

Tinatawag nating influence operations ng China, no?

It's ongoing. Okay?

Sa sobrang lawak, o sabi nga, ito yung term na ito na ginamit ni Commissioner Louie Tito-Guilla nung magka-text kami, masyadong porous yung ating regulatory regime.

Maraming butas.

Ang hirap talaga i-monitor eh kung, let's say, yung influence operation ba ay really part of influence operations?

Kasi a big part of that will have to involve the platforms themselves.

Kasi sila'y nakakakita ng mga unusual activities, no? Nakikita nila yung datos pagdating dyan.

Eh tayo, karaniwan, tayo yung consumers, no?

Kumbaga, makikita mo na lang sa feed mo.

Bakit puro si ***'y lumalabas dito sa feed ko? O?

Bakit parang napaka-pro-China ng mga lumalabas sa feed ko f**ksan? So...

O, bakit si ***'y... O...

Diba?

Pwede sabihin, hindi. Pwede free speech lang yan eh.

Pero pag nakikita niyo, manipulated reality yung hinaharap sa atin eh dito sa social media.

And doon sa mga tao hindi masyadong critical mag-isip.

Eh madali silang mabola o ma-impluensyahan ito.

For all you know, dahil pa ulit-ulit na isinusubo sa'yo yung naratibo ng isang kandidato,

na alam mo naman, protectado niya ang, let's say, kunwari, China.

O dinidemin niya o ina-undermine niya yung ating interest sa West Philippine Sea.

Eh before you know it, baka...

Yan po yung panalo sa 2025. Kaya diyan po kayo mag-iingat.

Ngayon, dahil hindi pa rin maliwanag kung paano ito ia-address ng ating gobyerno,

ng ating mga leader, eh let's do our part.

Let's make this an issue sa 2025 elections.

Let's make this a campaign issue.

Kayo mismo, i-identify niyo sino ba rito sa mga kandidato sa tingin niyo mukhang humihimod sa *** ng China.

Hmm.

Tapos, sa pakikipag-usap niyo sa mga kaibigan niyo,

over lunch, o sa pakikipag-usap niyo sa mga kapitbahay niyo, sa pamilya niyo,

pag-usapan niyo mabuti. Hmm.

Bakit mali yung ginagawa ng mga kandidato na ito at dapat hindi sila manalo sa susunod na eleksyon?

O ngayon, senatorial election pala yung pinag-uusapan natin sa 2025.

Paano naman kung meron ding manchurian candidate or candidates sa 2028 presidential election?

Mas nakakatakot po yun.

Pasipin mo kung ang presidente mo tuta ng China.

Diba? Grabe po yun.

Siyempre, yung presidente dapat hindi tuta ng kahit sinong puwersa.

Kunwari, foreign power. Diba?

Dapat nagsisilbi siya sa national interest lang.

Siyempre, hindi din siya pwedeng tuta ng US, tuta ng Japan for instance.

Eh siyempre, worse, tuta ng China.

O, maingat kayo sa ganyan.

Kasi nakakatakot po yun, oh.

Pasipin niyo kung yung susunod na eleksyon na ito.

Pasipin niyo kung yung susunod na presidente tuta ng China, eh baka ipamigay na literal yung ating West Philippine Sea.

Mawawalan lang sa isa yung kabayanihan ng ating mga Coast Guard, ng ating Philippine Navy, o diyan po sa West Philippine Sea.

Eh kasi kung yung presidente eh hudas o traidor sa ating interest, kawawa naman tayong mga Pilipino.

Yung sariling resources diyan sa West Philippine Sea, hindi po natin mapapakinabangan.

Dahil merong kapitbahay tayo, hinaharas tayo diyan.

At yung mga leader natin, o kung yung susunod na presidente, eh pinapayagan na gawin yan.

Kung hindi pa ba nangyayari yun dati. Diba?

Okay. Kalama ng konti.

Nakakainig kasi ng ulo minsan yung ginagawa ng ilan sa mga leaders natin, oh.

Again.

Ito po yung suggestion ko sa inyo. Make this a campaign issue. Okay?

Make people care about this.

Kasi doon po sa mga previous surveys, hindi naman top of mind ng mga butante yung issue ng West Philippine Sea eh.

Yung pakikialam ng China, o yung pagiging tuta ng ilang mga kandidato, o politiko natin.

Hindi masyadong mataas yun eh sa priorities nila eh.

Kasi got issues talaga, no? Trabaho, yung mga pakakailangan.

Pero pagdating diyan,

pag-usapan natin ng ano, mas matindi. No? Para, within our organization.

Hindi. No? Para, within our own communities,

mas namumula tayo kahit papano. Diba?

Let's do our share.

Kasi pag organic po yung discussion natin, at nag-catch fire yan, eh,

papapaisip din yung mga nasa likod ng influence operations eh, no?

Kasi yung influence operations na yan, alam mo kung hindi organic eh. Diba?

Pag organic, mas ano yan eh, mas malakas yung tama.

Kasi yung mensahe totoo. Yan.

Nothing beats the truth. But the problem is,

in this day and age, it's not enough that we are in possession of the truth.

We have to know how to make the truth known

to our people, to our audiences. Specifically, in what manner, when, and how.

Napaka-komplikado po yan.

Hindi na po ubra yung sinasabi noong unang panahon.

Basta doon lang ako sa totoo, okay na yan.

Hindi po eh. Kasi, baka yung totoo nakalibing eh. Diba?

Baka yung totoo,

natatabunan ng matinding kasinungalingan ng social media. Okay?

So kailangan, the truth should be proclaimed strategically.

And with better sophistication.

Bago po tayo magtapos, okay?

Gusto ko pong batiin ng happy, happy, happy birthday sa darating na April 9.

Yan. Bukas po, Tuesday.

Like to greet si Ma'am Maria Cristina Basilio.

Ayan. Buti pinaalala po sa akin ng inyong kapatid na si Ma'am Rina.

Ako marami marami salamat po sa inyo.

So binabati po natin si Ma'am Maria Cristina Basilio.

Na-meet ko po sila na nagpunta po tayo sa Canada I think 2 years ago.

And nagbiyahi po po sila actually para maka-attend po nung nag-talk po ako dyan dati sa Toronto.

So talaga nagbiyahi po sila and I think nag-off pa sila sa kanilang duty.

If I'm not mistaken, nurse po sila, no? Para lang po maka-attend.

Talaga nakakataba po ng puso. So nag-message po sa akin si Ma'am Rina.

Sabi niya,

I hope you had a relaxing weekend with your family.

Maari po ba ninyo i-greet ang ate ko si Maria Cristina Basilio.

Birthday niya April 9.

She's an avid fan ninyo sa ANC pa kayo.

At isa siya sa mga unang followers ng Facts First.

Siya ang nag-influence sa akin na magiging avid Facts First follower.

Ako marami salamat po.

Palagi niya forward sa akin ng mga episodes ninyo sa Facts First.

At nung nasa ANC pa kayo, lagi niya sinasabi,

Ay, okay na yan. Sige.

Oo, nakakahiyan na yun.

Marami salamat po, ano.

Ma'am Rina.

At siya kay Ma'am Cristina Basilio.

Marami marami salamat po, really.

Pinabati din po natin si Sir Billy Seriola.

Nag-message po siya.

Sabi niya, lagi rin daw po siya nanonood ng Facts First.

Sabi niya,

Pagpatuloy niyo po ang mabuti nyong layunin para sa bayan.

I'm from Bicol, sa Malinaw, Albay.

Sir Billy, marami marami salamat po.

Malapit na nga pa na tayo mag-anniversary.

Later this month, meron tayong anniversary.

Anniversary.

Anniversary natin.

Ang ating live episodes dito sa Facts First.

So, abangan nyo. May mga pakulo tayo.

Ayan.

Abangan nyo po.

Promise.

Meron tayong pakulo.

Okay.

Eto, si Ma'am Lydia Aklo.

Watching from Israel.

Maraming maraming salamat po, Ma'am Lydia.

Sa panonood at sa pag-suporta po.

Maraming maraming salamat po.

Okay.

Yan po.

Let's do our part.

Hindi sapat na nanonood lang tayo.

Nakikinig sa mga discussions dito.

Ang importante dito kasi,

we amplify the truth and the facts.

Hindi yung sapat na passive viewers or entire passive listeners.

Dapat.

Kung may nakapulo tayong maganda kapakipakinabang dito sa nightly habit natin,

eh ikalat po natin.

Again, you don't have to mention facts first po.

Hindi po kailangan.

Ang importante po rito yung

yung mga bagay na importante.

Yung mas makakapagpaunlad po sa ating demokrasya.

Yung mas makakapagpaganda po sa ating bansa.

I-share nyo po.

No?

Makapag-diskusyon kayo.

Makapag-usap.

Lalo na ron sa mga taong, ano,

ah,

nalalabuan.

Okay?

Siyempre, yung iba mga trolls na they do this for,

for money,

purely for money.

Wala nang pag-asa yun.

Tsaka yung mga kandidato natin

o yung mga politiko natin,

o talagang

protektado yung interest ng mga dayuhan,

eh wala po tayong magagawa ron.

Kung mga ano yun eh,

makapal na po yung konsensya nun.

Yung kalyo sa konsensya.

Bawin sa ingles,

calloused conscience.

Di ba?

May hirap nang anuin yun.

Baguhin.

Hindi naman sila magiging parang si

St. Paul.

Di ba?

Huwag na kayo umasa sa ganun.

Pero at least yung nakararaming Pilipino,

pag mas namungulat po,

mas magiging critical sila

at mas magiging maayos yung pagpili nila

sa mga kandidato sa 2025, no?

Iwasan na po natin yung pagboto sa mga bugok.

Tulad ng mga sinasabi ko

na nakaraan, no?

Eh,

kung sino pa yung bugok,

yun pa yung talagang gustong-gustong tumakbo eh.

Di ba? Kung sino pa yung mga bobo,

yun pa yung bibo.

Grabe, no?

Wow.

Iba talaga yung mga,

leader natin, no?

Okay.

Sige. Maraming maraming salamat po sa inyo.

Magkita-kita po tayo bukas, no?

Dito po sa ating

Facts First Podcast.

Live pa rin po tayo bukas.

Kita-kita po.

Magandang gabi po sa inyo lahat.

Magandang gabi po sa inyo lahat.