* AI ("Artificial Intelligence") subtitles on Tagalog.com are generated using "Whisper" by OpenAI (the same company that created ChatGPT and DallE2). Results and accuracy may vary.
* The subtitles do include errors occasionally and should only be used as a tool to help with your listening practice.
* You can request this website to create a transcript for a video if one doesn't already exist by clicking the "Request AI Subtitles" button below a video. Transcribing usually takes 30-40% of the length of a video to complete if there are no other videos in
the queue. For example, a 21 minute video will take 7-8 minutes to transcribe.
* Running a super fast cloud GPU server to do these transcriptions does cost money. If you have the desire and financial ability, consider
becoming a patron
to support these video transcriptions, and the other tools and apps built by Tagalog.com
00:00.0
Sa pagsasara ng 2017, muling bubuksan ang bahaging ito ng Marawi City na pinagkait sa mga residente nitong mga nakaraang buwan
00:24.5
dahil sa digmaan sa pagitan ng gobyerno at mga miyembro ng Maute Group.
00:30.0
Limang buwang na mayagpag ang karahasan.
00:36.6
Ang tanging tunog na maririnig dito ay ang walang humpay na putok ng baril,
00:43.1
pagpatak ng bomba mula sa himpapawit,
00:46.2
at ang taghoy ng mga tagarito na naipit sa bakbakan.
00:56.3
Maraming balita ang bumandera nitong taon,
00:58.9
pero walang mas gumulat sa sambayanan kundi ang mga kwento dito sa Marawi.
01:04.3
Higit kalahating taon na binantayan ang laban ng mga sundalo, mga bakwit, at mga kawaninang gobyerno.
01:15.5
Mga buwan na puno ng pagdurusa at takot.
01:19.0
Mga buwan kung kailan nanaig ang pag-asa at kabayanihan.
01:23.0
Mga buwan na hindi na maibabalik, pero gustong mabawi ng mga taga-Marawi.
01:28.9
Mga buwan na hindi na maibabalik, pero gustong mabawi ng mga taga-Marawi.
01:31.7
Mga buwan na hindi na maibabalik, pero gustong mabawi ng mga taga-Marawi.
01:33.7
Mga buwan na hindi na maibabalik, pero gustong mabawi ng mga taga-Marawi.
01:35.7
Mga buwan na hindi na maibabalik, pero gustong mabawi ng mga taga-Marawi.
01:37.7
Mga buwan na hindi na maibabalik, pero gustong mabawi ng mga taga-Marawi.
01:39.7
Mga buwan na hindi na maibabalik, pero gustong mabawi ng mga taga-Marawi.
01:41.7
Mga buwan na hindi na maibabalik, pero gustong mabawi ng mga taga-Marawi.
02:53.7
Ang evacuation center tulad nito ang naging tahanan ng maraming taga-Marawi nitong taon.
02:58.7
Napaalis kasi sila ng wala sa oras nang sakupin ng maute group ang lungsod.
03:03.7
Hindi namin inisip na matagal yun kasi akala namin rin lang normal na putukan.
03:13.7
Then hindi pa rin nahinto yung putukan, mas lalong lumala.
03:17.7
Maraming nag-akala na mananatili lang sila rito ng ilang araw.
03:21.7
Pero ang araw naging linggo.
03:24.7
Ang linggo naging buwan.
03:27.7
Taong 2017, bakwit ang naging tawag sa kanila.
03:31.7
At ito ang naging adres nila.
03:45.7
Telang dingding. Higa ang karton.
03:49.7
Ito ang tinutuluyan ni Natarhata at ng kanyang pamilya.
03:55.7
Pero hindi nila ito kayang tawaging tahanan.
04:06.7
Para sa kanilang mag-anak, hindi ito ang normal.
04:10.7
Para po kami sir, di nasa nagsiksikan po.
04:13.7
Sobrang hirap talaga sa bakwit.
04:16.7
Kahit pinapasaya namin ang sarili namin.
04:19.7
Sobrang hirap na hirap kami sa pag-iga.
04:30.7
Ang araw-araw na almusal, tanghalian at hapunan nila
04:35.7
ay ang ayuda ng gobyerno na bigas at delata.
04:42.7
Lalot, walang-wala sila.
04:55.7
May 23, nang magbago ang lahat.
05:00.7
May operasyon noon ang militar para hulihin si Isnilon Hapilon.
05:06.7
Ang leader ng Abu Sayyaf na nagdeklarang sasapi
05:09.7
sa teroristang grupo na ISIS.
05:13.7
Kasama ni Hapilon ang local terror group ng mga maute
05:16.7
na pinamumunuan ng magkapatid na Omar at Abdullah.
05:26.7
Matagal na palang may plano ang grupo na atakihin ang Islamic City ng Marawi.
05:49.7
Walang sinanto ang grupo.
05:51.7
Lalaki, babae, bata, matanda, kristyano o muslim.
05:58.7
Binaril nila o binihag.
06:02.7
Kabilang ang kristyanong pari na si Father Chito Suganub.
06:08.7
Pagpatak ng dilim, lumiwanag ang kalangitan.
06:13.7
Nang sunugin ang grupo ang Dansalan College, ang high school kung saan nag-aral si Omar at Abdullah.
06:22.7
Sa madaling salita, dinala ng maute group ang lagim at takot sa sarili nilang lungsod.
06:31.7
Rumesponde ang karagdagang puwersa ng militar sa Marawi.
06:36.7
Si Pangulong Rodrigo Duterte, idineklara ang martial law sa buong Mindanao.
06:43.7
I had to declare martial law in the Mindanao group of violence for a period exceeding 60 days.
06:52.7
Kapapanganak pa lang ni Tarhata noon sa kanyang ikalima at bunsong anak. May 23 ang birthday.
07:00.7
Mag-martial law daw sa Marawi kasi nag-putukan na. Sobrang taranta namin.
07:06.7
Hindi ko na naisip ng magandang pangalan ng anak ko.
07:09.7
Yun na agad ang putok ng pangalan ng anak ko na martial law.
07:13.7
Salamat ako na buhay kami dalawa ng anak ko.
07:16.7
I-sacrifice kami.
07:18.7
Hindi ko alam na sobrang hirap mang anak talaga may sabay putukan.
07:25.7
Naubos ang higit dalawang daang libong tao.
07:29.7
Na nakatira sa Marawi, karamihan sa mga lumikas, tiniis ang paglalakad.
07:35.7
Papunta sa mga evacuation center sa mga karating bayan ng Marawi at sa Iligan City.
07:41.7
Kahit dinudugo, kinarga ni Tarhata ang kanyang sanggol at naglakad sila ng halos isang oras para makarating sa bayan ng Baloy.
07:53.7
May hiyak po si Marcello. Huwaw na, huwaw na po sabi ko sa kasama ko.
07:57.7
Nagkakadidehin ko muna ang anak ko kasi huwaw na, huwaw na eh.
08:01.7
Sobrang takot pa po ako dumating sa Iligan kasi dalawang lalaki dala ko eh.
08:06.7
Habi ko pa po kumapatay itong asawa ko at sa kakapinsan ko.
08:10.7
Sobrang takot namin ang nangyari na pinapatay ang mga tao sa Marawi karating ko dito.
08:15.7
May trauma pa kami dumating kami dito.
08:20.7
Pero habang kapiling ng ilan ang kanilang buong pamilya sa mga evacuation center,
08:26.7
may mga tulad naman ng pamilya gutok na nagkawatak-watak sa paglikas.
08:45.7
Habang nagbabakbakan ang militar at mawte group sa Marawi,
08:54.7
nagkawatak-watak naman ang maraming pamilya na lumikas.
09:02.7
Sariwa pa sa alaala ng mag-asawang eding at makapagal gutok ang mga nangyari noong May 23.
09:13.7
Nasa trabaho pa silang dalawa nang sumiklab ang gera.
09:19.7
Umuwi sila agad para sa kanilang mga anak.
09:24.7
Pero wala na ang mga ito.
09:27.7
Si Johara, nalaman nilang ligtas at napasama sa kapitbahay.
09:33.7
Pero si Alinor, naglaho.
09:37.7
Sabi ko, saan na yung si Alinor? Sabi niya, wala dito.
09:41.7
Sabi ko, bakit niyo pinalabas?
09:43.7
Sabi ko, saan kaya nagpunta yung bata na yun?
09:46.7
Silip ako ng silip sa labas, baka makita ko siya wala talaga.
09:51.7
Nalabas ako, natawag silang tawag doon sa mga ano, doon sa kabila.
09:55.7
Sumigaw talaga siya, orak, hinahanap niya. Parang gano'n. Wala talaga.
10:00.7
Hunyo nang makilala namin sina Eding at Makapagal.
10:03.7
Higit isang buwan na nilang hinahanap si Alinor noon.
10:08.7
Bit-bit ang litrato ng kanilang nawawalang anak.
10:13.7
Nagtatanong habang sinusuyod ang dose-dose ng evacuation center.
10:20.7
Bumaba kami nang sa gira. Tapos paano na kami dito pa?
10:23.7
Bumaba kami sa balo eh. Tapos buruhon.
10:27.7
Hindi talaga, nangyari rin.
10:29.7
Hindi ako siya magkita.
10:31.7
Hindi talaga makatulong.
10:33.7
Bukas naman naman, magkita lang mga kumpira.
10:44.7
Inaalagaan naman noon ni Tarhata ang bagong silang na anak na si Marcia Lo.
10:49.7
Hindi naging madali ang buhay bakwit.
10:54.7
Hindi sapat ang pagkain.
10:57.7
Hindi sila makakapagpahinga.
11:02.7
Pero kung ang mga matatanda hirap na, paano pa kaya ang mga sanggol kagaya ni Marcia Lo?
11:11.7
Ilang araw na bumalik na yung ubo.
11:23.7
Pilit sinubukang iligtas ang bunsong anak ni Tarhata.
11:29.7
Pero si Marcia Lo, na nailigtas sa digmaan, namatay dahil sa pneumonia.
11:38.7
Pinakamasakit po ma'am. Nakaalis po kami sa Marawi.
11:45.7
Pero pagbalik namin sa Marawi, naging 6 na lang na wala yung pinakamamahal na bunso ko si Marcia Lo.
12:00.7
Kung may pamilyang nalagasan, merong ding nabubuo.
12:06.7
Matapos ang higit isang buwang paghahanap, nakatanggap ang mag-asawang gutok ng impormasyon sa kinaroroonan ng anak na si Alinong.
12:32.7
Alino, alinon, alinon. Kata-kita rin kayo. 🎵 Music 🎵
12:37.7
Masaya na.hesion**
12:40.7
Sabi ko, ha? Okay. Wala nalang problema.
12:42.7
Wala man sa digmaan pero araw-araw kinailangan lumaban ng mga bakwit para mabuhay.
13:03.0
Pero paano pa kaya ang mga naging bihag mismo ng Mauti Group na naipit sa gitna ng gera?
13:08.4
Mahigit isang daang araw silang gumising sa umaga at inisip na baka ito na nga yung kanilang huling araw.
13:14.8
Dito sa Batu Mosque, mahigit dalawang buwang nagkubli ang mga terorista kasama ang kanilang mga bihag.
13:27.0
Malayo na si Rossini sa ingay ng warzone.
13:31.2
Sa kanyang maliit na kwarto, nakabibingin na nga ang katahimikan.
13:35.7
Pero sa mga panahong wala nang marinig, mas maingay pa ang alaala noong bihag pa sila ng Mauti Group.
13:51.0
Hanggang ngayon, matipid ang kwento ni Rossini.
13:56.1
Nananatili pa rin sa kanya ang takot at trauma na idinulot ng gera.
14:05.7
May nangyayin nito pa rin.
14:12.9
Anong ginagawa mo?
14:16.2
Hindi nako matulog.
14:21.6
Pitong buwang buntis si Rossini nang mahostege sila ng tatlong taong gulang niyang anak na tatawagin nating Jen.
14:32.0
Pero kung mahirap na ang maging bihag,
14:34.6
nadagdagan pa ang kanyang kalbaryo
14:37.3
nang manganak siya sa loob mismo ng war zone
14:40.8
madaling araw ng August 17.
14:45.0
Madali lang daw ang manganak
14:46.6
kung ikukumpara sa ibang pinapagawa sa kanila ng grupo,
14:50.7
lalo na noong gabing sinubukang tumakas
14:53.0
ni Naisnilon Hapilon at Omar Maute.
14:56.9
Kami yung unang tinababa nila mga sibilyan.
15:00.6
Tapos sabi nila na sumigaw daw kami
15:06.5
na yung mga sindalo dapat hindi magpaputok
15:08.8
kasi lalabas kami mga sibilyan.
15:11.2
Iyon pala sasabay silang lumabas.
15:16.7
Ibang kasama ko na nawala ng pag-asa kasagira.
15:20.4
Palagi silang nagputok, palagi may putok.
15:23.0
Kaya kala nila doon na lang kami mamatay.
15:30.6
Kasama si na Rossini, Jennifer at ang nuoy dalawang buwang sanggol
15:37.3
sa grupong nasagip ng militar noong October 17.
15:45.7
Habang abala ang tropa sa pagsalbaki na Rossini at iba pang hostage,
15:51.6
si Pangulong Duterte ikapitong beses nang binisita ang tropa sa war zone
15:57.0
para bitawan ang mga salitang
16:00.6
ng dasal na marinig
16:16.8
Bunsod ang deklarasyon
16:18.6
ng pagkakapatay ng militar
16:20.6
kina Esnilon at Omar
16:22.2
noong October 16.
16:26.2
Ito ang operasyon
16:28.1
na nagpalaya kina Rossini
16:30.2
at sa kanyang mga anak.
16:39.2
desidido siyang makalimutan
16:40.7
ang kanilang pinagdaanan.
16:46.5
Pero mahihirapan.
16:49.6
Lalot habang buhay
16:50.8
ng basag ang kaliwang paa
16:52.7
ni Jen matapos tamaan
16:54.6
ng bala sa kasagsagan
16:56.4
ng ground assault.
17:01.3
Hindi nakagayo na dati.
17:04.2
Swerte na kung may tuturing
17:08.7
magkakasama silang naligtas.
17:12.8
Di gaya ng ibang mga bihag,
17:16.5
lalo na ang mga musmos
17:17.8
na sa murang edad pa lang
17:22.6
ang pait ng digmaan.
17:29.1
Hindi sinasabihan
17:30.2
ito ng Mauti Group
17:31.7
ang St. Mary's Cathedral.
17:40.4
si Father Chito Suganob
17:42.0
na ginawa pa nilang tulay
17:45.3
kay Pangulong Duterte
17:48.4
ang mga tropas sa Marawi.
17:55.6
Pero nung September 16,
17:58.3
halos apat na buwan
17:59.5
mula nang sumiklab
18:02.5
Nasa gip si Father Chito
18:03.9
matapos makatakbo
18:05.7
papalayo sa Batu Mosque.
18:09.5
Nabuhayan ng pag-asa
18:12.9
ng ibang mga hostage
18:14.2
ang parehong kapalaran.
18:26.8
ang magkakapatid na Sakay
18:29.5
Sa loob ng limang buwan,
18:37.1
araw-araw pinagdasal
18:38.6
ng kanilang inang si Alarne
18:40.7
na buo silang pamilyang makakalaya.
18:45.5
lahat ng hosted patahin
18:48.1
Yun yun talaga yung isa
18:49.3
kung nagkatatakotan.
18:53.2
Yung kasamahan ko ng simbo
18:54.4
ay takot na takot sila.
18:55.7
Sabi nila, mabuhay pa kaya tayo dito?
18:57.3
Maano pa kaya dito? Anong gagawin natin?
18:59.1
So ang ginawa ko nalang, tumakbo nalang
19:01.2
kasama ang anak ko.
19:02.1
Yung anak ko naman, hindi na makakawin
19:04.1
kasi walang kain, goto mo, tubig,
19:07.3
wala ba, pang help na help na yung anak ko.
19:10.0
Sa kasagsagan ng kanilang
19:11.3
pagtakas, nalagay si Alarne
19:15.0
hindi dapat pagdaanan
19:16.8
ng kahit sinong ina.
19:19.6
Ang mamili sa mga anak
19:21.0
kung sino ang ililigtas.
19:25.4
Napilitan si Alarne
19:27.1
napiliin ang dalawang
19:29.7
at ipaubaya sa ibang hostage.
19:33.4
Nag-iisip na ko na hindi talaga
19:34.8
siya pwede sa running, hindi siya pwede
19:36.8
sa takbuhan. Kasi kung takbuhan lang,
19:39.3
wala, nahuli na siya.
19:40.7
Baka doon, kamatay pa namin.
19:43.0
Kaya mas pinili ko yung maliit.
19:44.7
Kasi pwede naman yung maliit,
19:46.4
ganun ko na lang. Kaysa naman sa kanya,
19:48.3
mabigat man siya.
19:53.8
Ramdam ang hinagpis
19:55.0
sa boses ni Janjan
19:56.3
sa bawat sigaw ng salitang
20:00.7
Tatlong buwan niyang hindi nakita
20:02.6
ang ama nang ihiwalay
20:04.3
ng mga maute ang mga lalaki
20:06.4
sa babae at batang bihag.
20:09.6
Pero bago pa man sila
20:10.7
maligtas, umugong na
20:12.7
ang masamang balita
20:14.2
tungkol sa kanyang amang si Primo.
20:17.5
Kasama daw siya sa mga
20:18.6
namatay. Siyempre hindi ako naniniwala
20:20.7
kasi yung usapan talaga namin
20:22.1
magpa magpatatag.
20:24.6
Sabi niya, kayanin mo
20:26.0
ang mga anak mo, kayanin ko din.
20:28.6
Sabi niya, yun yung sampahan namin.
20:32.7
kalakas ang sigaw ni Janjan
20:34.4
sa loob ng tanki noon,
20:37.3
ibang-iba na ito ngayon.
20:39.3
Pero ang hindi pa rin
20:40.4
nagbabago, ang pangumulilan
20:42.7
nito sa kanyang papa.
20:52.4
ko na misko talaga siya.
20:58.6
Bangungot para kay Alarne ang realidad na mag-isa na niyang itataguyod ang kanyang pamilya.
21:06.1
Ito na yung lote na sinasabi ko.
21:09.2
Papapatayuan ko sana ng bahay.
21:11.2
Kahit ko buo, importante may tindahan lang.
21:13.4
May hanap buhay din ako.
21:16.7
Kaya ko nga yung putokan na sa ulo mo na, na sa gilid mo na.
21:21.3
Ginaganon-ganon mo lang yung bala.
21:28.6
Hindi man magkakakilala, pero habang buhay ng pinagbigis ng digmaan,
21:37.5
ang mga bihag ng Mauti Group at ang mga sundalong sumaklolo sa kanila.
21:44.3
Araw-araw naman yung mga sundalo sumabak sa bakbakan sa pag-asa rin na mapalaya nila ang mga bihag
21:50.7
at ang lungsod na sinakop ng pinakamatinding naging kalaban nila sa napakahabang panahon.
21:58.6
Tahimik na ang kampo.
22:06.8
Kung may maririnig man, mga sundalong nakakumpol sa paligid ng TV at nagtatawanan.
22:14.2
O kaya naman, ay nasa isang sulok at nagkakantahan.
22:25.5
Matapos ang higit limang buwang pakikipaglalaman,
22:28.6
sa bakbakan, naka-impake na ang 15th Scout Ranger Company.
22:38.0
Narinig na nila ang matagal na inasam na mga order.
22:46.1
Si Captain Jeff Buada excited nang makapiling ang kanyang dalawang anak.
22:51.5
Ilang tulog na lang, hindi na baril ang kayakap niya.
22:54.6
May plano na yung mga anak ko.
22:57.5
Nakaya schedule na.
22:58.6
Sinong katabi ko sa ganitong gabi, ganitong araw, maximize.
23:06.0
Umaga, hapon, gabi, kailangan kasama ko sila.
23:11.9
Di lang ang mga gamit ang karaga pa uwi ng mga sundalo,
23:15.5
kundi ang alaala ng pinakamatinding laban na hinarap ng sandatahang lakas.
23:20.5
Naghirapan silang matunto ng mga ito.
23:32.2
Nagtagaw sa mga bahay at gusali at tumatawid pa ilalim sa mga underground tunnel na ginawa nila.
23:40.9
Nagagawan din ang kontrol ang mga tropa at ang mounte fighters ng mga tulay sa Marawi
23:45.8
na nagahati sa lungsod sa dalawa.
23:48.2
Ang safe zone at ang minibus.
23:50.5
Ang main battle area.
23:56.6
Ngayon lang nasabak ang mga tropa sa ganito kalawak na warfare.
24:08.8
Naatasan lang noong umpisa si Captain Buada na mag-resupply ng bala sa mga tropa.
24:14.8
Pero nagbago ang assignment.
24:17.1
May 29 ang unang sumabak siya sa bakbakan.
24:20.5
Habang nagli-clearing kami, napasok kami sa isang killing zone ng mga kalaban.
24:28.6
So, doon ako tinamaan.
24:33.1
Nadali si Captain Buada ng bala, nilabas ng war zone at dinala sa ospital.
24:39.4
Parang mahirap din matulog na iniisip mo ano na kaya ang sitwasyon ng mga tropa doon.
24:49.3
Kumusta kaya sila?
24:50.5
Sino kaya yung nawiya?
24:52.9
Anong balita sa loob?
24:56.2
Ilang linggo lang, kahit hindi pa lubusang gumagaling, nakiusap siyang bumalik sa bakbakan.
25:03.8
Sa muling pagsabak, saka ulit nakita ni Captain Buada ang hirap ng mga tropa.
25:10.5
Isa sa kanyang tao, si Private First Class Jethro Carlos,
25:14.1
ang tinamaan ng ma-ambush sila ng multi-fighter sa isang bahay
25:18.7
habang nagsasagawa ng kapatid.
25:24.4
Yung mga tropa, para na kami magkakapatid yan.
25:30.1
Sa lungkot, sa kasayahan, magkasama kami ng mga yan.
25:34.6
Yung isang pinakamahirap na gawin, yung sabihin sa wife o sa magulang ng tropa mo na si ganito is nawala na.
25:48.3
Mararamdaman mo rin talaga yung...
25:50.5
Sakit, yung lungkot, yung kausap mo sila, umihiyak.
25:58.5
Kasama rin nila si Second Lieutenant Christian Pascasio, na muntika na rin madali sa digmaan.
26:04.8
Pero ang balang tumama sa dibdib niya, nasangga.
26:09.6
Nakikiramdam na ako sa sarili ko kung may tama ba ako.
26:16.1
Lubad nila tapos doon nakita nila yung ano.
26:19.2
Nasa dito, sa yung pouch ko na lalagyan ng gamit ko.
26:28.3
Doon tumama yung bala.
26:29.5
Bali, katapat talaga ng puso ko.
26:31.7
Ano po yung napagbukas doon? Ano nakita?
26:34.6
Yun. Ito, tinago ko lang ito kasi binembrans ko na rin.
26:38.4
Pasalamat po talaga. Parang niwala ako sa Panginoon ko, kaya niligtas niya ako.
26:44.8
Pero noong October 19,
26:47.2
hindi biro ang ginawa ni Captain,
26:49.2
buwada nang matunto nila ang isang gusali
26:52.2
kung saan maraming mga bata at babae na bihag ng Mauti Group.
26:57.3
May isang hostage na gustong tumakas, lumabas, kanyan.
27:04.7
Pero hirap na hirap siyang maglakad.
27:08.4
I think may tama sa payon.
27:10.3
Then sinabihan ako nung tropa ko,
27:13.9
Sir, tulungan na natin siya.
27:15.5
So, tinakbo niya.
27:17.0
Hindi ko man din siya. Pwedeng maiwan na siya lang mag-isa.
27:22.0
So, sinamahan ko rin.
27:26.0
Nakita niya ang kanyang dalawang anak na babae sa mukha ng mga bihag.
27:31.0
Ang naisip ko lang noon,
27:34.0
gusto kong gusto ko silang tulungan. Gusto kong may labas itong mga ito.
27:39.0
May anak din ako. May pamilya rin ako.
27:41.0
Hindi ko kaya na makita na ganun yung sitwasyon ng ibang bata.
27:46.0
Alam ni Kapten Boada na di madaling kunin ang mga bihag mula sa Mauti Group.
27:53.0
Pero ang naisip niyang paraan, naglagay sa kanya sa nakapanghingi labot na kapahamakan.
28:09.0
Abot kamay na noon ni Kapten Boada ang ilan sa mga bihag ng Mauti Group.
28:13.0
At para patunayang pagpapalaya lang ng mga bihag at hindi pakikipagbakbakan sa mga kalaban ang pakay niya,
28:22.0
tinanggal niya ang kanyang helmet at bulletproof vest.
28:27.0
Binaba ko yung baril ko.
28:31.0
Dahan-dahan akong lumapit, tumayo.
28:38.0
Sinisigaw ko doon na gusto kong ilabas yung mga bata.
28:43.0
Mga babae, mga sugatado.
28:46.0
Kinawa ko yung bata, lumapit yung bata.
28:51.0
Pagkakuha ko, tinakbo ko na agad para hindi na mabawi.
28:59.0
Higit dalawampu ang nailigtas na bihag noon ni na Kapten Boada at mga tropa.
29:08.0
Hilay na yung mga bila!
29:10.0
Hilay na yung mga bila!
29:11.0
Hilay na yung mga bila!
29:12.0
Pero di lang mga sibilyan ang kailangan iligtas sa gitna ng digmaan.
29:18.0
May mga pagkakataon na mismo mga tropa ang kinakailangan sagipin.
29:23.0
Gaya na nangyari sa 51st Infantry Battalion na napaligiran ng multi-fighters.
29:34.0
Bahagi na naging trabaho ng sundalong ito ang rumesponde sa mga naipit na tropa.
29:40.0
Hindi pwedeng ipakita ang kanyang muka para sa kanyang siguridad.
29:47.0
Pero hindi maitatago ang kanyang naiambag sa naging digmaan sa Marawi.
29:55.0
Siya ang namumuno sa ilang Armored Personal Carrier o EPC sa loob ng bakbakan.
30:02.0
Yun po sir, ang inaakala ko nung unong araw ay mga one month lang, one month, two months lang.
30:10.0
Kung iisipin ko yung one month, two months, parang napakatagal para sa akin.
30:14.0
Hindi po namin nakalain na abot pala ng five months.
30:21.0
Madalas sila ang target ng mga multi-fighters, lalot ang mga EPC ang mga pinapaabante palapit sa mga kuta ng mga kalaban.
30:32.0
May tatlong araw na nagbabantay sila noon sa isang kalsada.
30:36.0
Sinabihan silang may mga high value target sa lugar pero di nila alam kung sino-sino.
30:46.0
Madaling araw ng October 16, may lumabas sa kanilang thermal imaging screen.
30:52.0
Mababae ito sir eh.
30:53.0
Yung iba nakasuot ng pamabae.
30:55.0
Huwag ka nang lumabas ate.
30:57.0
Magpa-umaga ka na lang dyan.
30:59.0
Mga hostage siguro ito ba?
31:01.0
Baka pinauna nila yung kuwanser hostage.
31:04.0
Tingnan niyo ang likod. Baka may diversion.
31:05.0
Baka may diversion.
31:07.0
Pero biglang dumami ang mga tao.
31:10.0
May dumaan po ng mga 11 to 15 personnel o 11 to 15 na katao na nag-cross doon sa alley na binabantayan namin.
31:21.0
So dahil nga po mayroon siyang hold fire o ceasefire that moment, humingay po tayo sir ng instruction o guidance mula sa ground commanders.
31:30.0
Yung iba sir nakasuot ng pamabae.
31:32.0
Tapos may bata na karga.
31:35.0
Nakasuot na karga.
31:37.0
Ito yung instruction ni Batu Mackler.
31:41.0
Bakit may bata sila na?
31:43.0
Ang kanilang mga kalaban noon,
31:45.0
ginamit ang mga bihag bilang panangga.
31:50.0
Pero dahil sa makabagong teknolohiya ng militar,
31:53.0
naasinta ang mga terorista.
31:56.0
Nasagit ang mga bihag.
32:01.0
Masaya ako doon sa nakita kong ano,
32:03.0
na na-rescue namin yung mga bata at saka yung mga sumurod na 11 hostages.
32:10.0
Doon ako naging masaya.
32:12.0
Parang doon naging kumplito yung kasayahan ko sir.
32:22.0
Pagputok ng araw na kumpirma ng mga tropa na namatay sa operasyon ng militar,
32:28.0
sina Omar Maute at Isnelon Hapilon.
32:32.0
Ang mga leader ng mga sumakop sa Marawi.
32:38.0
Naglabasan ang mga sundalo mula sa Guho.
32:44.0
Pinalibutan ang tanke na magdadala sa mga labi palabas ng war zone.
32:50.0
Hindi makapaniwala na matapos ang halos limang buwan,
32:54.0
nakuha na nila ang mga pinuno.
33:03.0
Ito na ang naging hudyat ng pagtatapos ng digmaan.
33:08.0
October 17, ininiklara na malaya na ang Marawi.
33:14.0
Pero nilinaw ng militar na hindi pa tapos ang digmaan
33:17.0
dahil may mang ilan-ilan pang nagtatagong Maute fighters sa ilang lungga.
33:24.0
Bagay na napatunayan mismo ng documentary team na naglalakad dito lamang Nobyembre
33:29.0
sa main battle area.
33:31.0
Wala na bang tao dapat dyan?
33:38.0
Mahaba ang buhay mo.
33:44.0
Si Col. Romeo Browner na tagapagsilita ng mga tropa sa Marawi,
33:48.0
biglang napahugot ng baril at hinabol ang lalaki.
33:51.0
HINABOL ANG LALAKI
33:53.0
HINABOL ANG LALAKI
33:54.0
HINABOL ANG LALAKI
33:56.0
HINABOL ANG LALAKI
33:57.0
HINABOL ANG LALAKI
33:58.0
Malaya na ang Marawi.
34:22.6
Pero hindi pa tapos ang piligro.
34:24.4
May mga naiwan pang sundalo na iisa-isahin pa ang mga bahay at gusali
34:30.1
para limasin ang mga tinanim at iniwan ng mga bomba
34:33.5
at hanapin ang mga natitira pa nilang kalaban.
34:40.2
Karamihan sa tropa, nakauwi na sa kanilang pamilya.
34:47.0
Pero may mga tulad ni Captain Buada na balang araw gustong makatapak ulit sa Marawi.
34:53.1
Gusto ko pag bumalikaw dito, mamamashel na lang.
34:58.4
Hindi na makikigera.
35:00.3
Gusto natin lahat makita ang marami na nakabangon na, nakangiti na yung mga tao.
35:19.5
Pauwi na ang mga sundalo sa kanilang mga pamilya
35:22.8
at abot-tanaw na rin ang pagbabalik ng mga bakwit sa Marawi.
35:27.2
Pero marami sa kanila ang wala ng mga bahay na babalikan.
35:31.3
Dito sa barangay sa Gonsongan, ititirik ang mga transition shelters tulad nito
35:35.6
na magsisilbing tirahan ng mga bakwit habang isinasagawa ang rehabilitasyon sa lungsod.
35:45.5
October 27, noong pinayagang bumalik ang ilang mga residente na nakatira malayo.
35:52.8
Sa main battle area, pagpasok ng ilang mga bakwit sa kanilang mga bahay,
35:59.3
nanlumo na lamang sila sa nadatnan.
36:03.6
Ang iba na hindi pa makabalik, tinignan na lang ang bahay mula sa malayo.
36:10.7
Naghirapan ko yun eh.
36:13.5
Tapos pinapakasakit kasi nagkakasimula ko pa lang.
36:18.5
Pero ang hirap talaga bawiin yun.
36:20.8
Ang current security system,
36:22.8
sa main battle area, unang pinapasok ang mga barangay officials.
36:29.3
Very hurting, very discouraging on our part.
36:34.1
Wala na kaming babalikan doon.
36:37.8
Pero dahil hindi pa matitirhan ang mga bahay sa main battle area,
36:43.2
tutuloy muna sila sa transition site.
36:47.0
Yung mismong dito,
36:48.4
hindi bababa sa labing isang ektarya,
36:52.8
nang mga bakwit sa Sagonzongan.
36:55.7
Ito po yung prefab na 22.5 sq.m. rata, if I'm not mistaken.
37:03.5
And meron pong sariling CR, bathroom.
37:09.8
So ilan po yung pwedeng tumira dito, Mayor? Ilang miyambon?
37:13.1
Isang pamilya po. And consisting of at least five members of the family.
37:22.8
a herculean task or big challenges ahead of us.
37:28.0
Pinaka-importante ay nandito pa rin tayo.
37:30.5
At nandito pa rin tayo, meron tayong hope to really rebuild our lives.
37:39.4
Dala ng mga taga-Marawi ang latay ng digmaan.
37:43.6
Pero ngayon, simula na ang paghilom.
37:52.8
At nandito pa rin tayo.
37:55.5
At ito lang, mga paghihirang hamon na ito.
37:58.0
Karaniwan ang maririnig sa Marawi ang salitang bangon.
38:01.3
Bagay na mas madaling sabihin kaysa gawin.
38:03.7
Pero hindi lang mga ordinaryong tao ang kailangang humarap sa pambihirang hamon na ito.
38:08.6
Maging yung mga kinatawan ng gobyerno'y kailangan magsimula sa wala.
38:12.2
Araw-araw niyang nakakasalamuha ang iba't ibang tao.
38:42.2
Nagiging hingahan ng mga kababayang nadamay lang sa gulong ito.
38:52.1
Pero tuwing matatapos ang araw, iniisip rin niya kung paano sila makakabawi matapos sirain ng gera
39:00.6
ang bahay na tinayo pa ng kanyang lolot-lola.
39:12.2
Sabi ko, nakita ko na yung mga footages sa videos, sa mga reports.
39:20.0
And I was very confident. Sabi ko, I can handle this. Hindi ako mag-iiyak.
39:24.4
Pero iba pala. Iba pag nandun ka.
39:28.0
Kasi yung feeling na magandang memories na nandun, and then you're standing on the same, exactly the same ground.
39:37.4
Tapos mayikita mo yung bahay mo na dun nag-mold yung personality mo.
39:41.7
And biglang mayikita mo na talagang wasak siya. Sira na siya.
39:49.5
Hanggang ngayon, marami pa rin ang nagtatanong kung bakit kinailangang madamay ang mga inusenteng tao
39:57.2
at kung bakit kinailangang mawasak ang lungsod.
40:02.5
Terrorism destroys the very thing that you value the most, family. It rips family apart.
40:08.1
It destroys memories.
40:11.7
So I think that's, yun ang lesson na pwede natin ipaabot sa ating mga bagong generation.
40:20.7
Kung titignan ang kasalukuyang estado ng syudad, mahirap isipin kung paano babangon ang Marawi.
40:28.8
Pero may pag-asang nakikita ang lokal na pamahalaan.
40:32.9
It's a story of hope. It's a story of resiliency. It's a story of unity against the common enemy.
40:38.9
I would like to have Marawi.
40:41.7
I would like to have Marawi etched in history as an episode where Muslims and Christians help together.
40:51.8
Marami rin leksyon ang kailangang matutunan.
40:59.6
Tapos na ang digmaan. Pero sa bawat pag-uwakas, kailangang balikan ang simula.
41:05.0
Ang kalapit na bayan na Piagapo ang unang nakaramdam ng latay ng gera.
41:09.4
Ang bayan na rin yun ang sumasalamin.
41:11.7
Sa kung ano ang haharapin ngayon ng Marawi.
41:16.6
Isang buwan bago magsimula ang gulo sa Marawi,
41:20.1
sampu sa mga kamag-anak ni Sarifa Dizo ang nakumbinsing sumanib sa puwersa ng mga maute at lumaban sa gyera sa Marawi.
41:29.2
Wala ni isa sa kanila ang nakauwi sa Piagapo.
41:34.0
Siyempre malungkot. Kasi kahit anong mangyari, kamag-anak mo pa rin yun. Malungkot pa rin.
41:41.7
Kailangang matay. Masakit sa kaluuban. Pero anong magagawa namin?
41:47.6
Para kay Sarifa, sana raw ay tugunan ng gobyerno ang edukasyon sa kanilang probinsya
41:53.1
para hindi na mabaloktot na mga grupo ang tunay nakahulugan ng Islam.
42:02.3
Lalo't may impormasyon ngayon ng mga militar na nagbabalak ulit mag-recruit ang mga natitira pang maute fighters.
42:11.7
Maraming nadamay. Maraming kayamanan ng nasayang. Nawasak. Maraming naghihihirap dahil sa gera.
42:23.6
Ang gusto lang namin, sana hindi na mauulit yun.
42:27.6
Sa ngayon, abala ang komunidad ni Sarifa sa pagbuhay muli sa mga pananim na nasira sa bakbakan sa Piagapo.
42:34.6
Sa pagbubukas ng Marawi, pwede na raw ulit silang pumunta at maghanap buhay doon.
42:43.6
Habang buhay yung tao, may pag-asa.
42:46.4
Umaasa pa rin kami na muling babangon ang Marawi.
42:50.0
At sana mapalitan ng mas higit pa sa kung anong kagandahan ng Marawi.
42:56.8
Iyon ang hangarin namin.
43:10.4
Marami pang hamon.
43:11.7
Iyon ang naghihintay bago makatayo muli ang pinaluhod na lungsod.
43:16.0
Pero babangon at babangon ang Marawi. Yan ang pangako ng mga taga rito.
43:20.8
At kung may napatunayan sila sa nakalipas na taon, sa rap na pinakamatinding hirap, hindi sila titiklop at hinding-hindi sila pasisiin.
43:33.7
Mahirap ng bawiin ang nawala. Hindi rin basta-bastang maibabalik ang dati.
43:41.7
Pero may mga leksyong natutunan din.
43:44.9
Para tiyakin na hindi na mauulit ang isa pang Marawi.
43:50.4
Na kapag nawala na sayo, mas pag-iingatan.
43:54.4
Na kapag ipinagkait pero ipinaglaban, mas yayakapin ang paglayang minamahal.
44:11.7
At kung may napatunayan sila sa nakalipas na taon, sila titiklop at hinding-hindi sila pasisiin.
44:41.7
At kung may napatunayan sila sa nakalipas na taon, sila titiklop at hinding-hindi sila pasisiin.
