00:58.3
Ang sipag kasi ng tatay
00:60.0
Nasa bukid rin na mama lagi at buong maghapon
01:03.8
Nakatoka sa maliit na lupain naming may mga tanim na iba't ibang gulay at may mais din
01:08.6
Masasabing sobrang hirap ng buhay namin
01:13.3
Lahat kami na mga kapatid ko
01:16.0
Hanggang elementarya lamang ang nakayanang tapusin
01:22.4
Bagamat nakapag-aral ng elementarya pero pahinto-hinto naman
01:30.0
Malaki na ang edad ko bago pa ako nakatapos ng elementarya
01:33.8
Naalala ko pa noon na kapag umuwi kami ng bahay galing sa eskwela
01:38.3
Namumulot kami ng mga tagak na niyog
01:41.4
Binubunutan namin ito at binibenta
01:44.7
Bagamat napakaliit ng halaga pero kahit papano
01:48.7
Nakakatulong na rin
01:52.8
Kung ano ang nakuha naming niyog
01:55.1
Ginagata namin ito kasama ng mga kamote
01:58.2
Tapos ay hinahaluan ng kakarampot na mais
02:01.9
Ito naman ay nagiging hapunan namin
02:05.3
Masarap na sa amin ang ganoong pagkain
02:09.0
Katunayan, paborito ko nga yun
02:12.6
Ang bahay namin ay nasa gilid lang talaga ng napakalawak na gubat
02:17.9
Mga pinagtagpitagping kahoy lang at buling na bubong
02:23.3
Isang palapag lang yun
02:24.6
At ang sahig pa namin ay lupa
02:26.9
Pero may papag naman
02:29.1
Siguro isang dangka lamang ang angat nito sa lupa
02:33.1
Kung saan kami dito natutulog lahat
02:36.0
At kung ano ang tulugan namin ay doon kami kumakain
02:40.1
Malaking kawala ng pagkamatay ng tatay
02:45.0
Siya lang kasi ang inaasaham namin noon pero
02:48.2
Ano bang magagawa namin kung ganoon talaga ang kapalara namin diba?
02:54.2
Habang sinusulat ko nga ang kwentong ito
02:56.4
Tumutulo ang luha ko
02:58.6
Sa bawat paguhit ko kasi ng mga kataga at paglubag sa isip ko ng mga salita
03:04.1
Naaalala ko ang mapait na buhay namin noon
03:07.6
Nagbapasalamat na nga lang ako at ngayon sa kasalukuyan ay hindi na ganoon kalala
03:13.1
Ang mga kapatid ko naman ay may sariling pamilya na at maunlad na rin ang pamumuhay
03:20.6
Nabihayaan lang kami ng swerte na hindi namin labi sinakala
03:26.4
Nang makaranas kami
03:30.6
Pagkatapos ko ng elementarya noon
03:35.9
Ako na ang nangalaga sa maliit namin na tanima ng gulay
03:40.0
Kagaya ng tatay ko
03:42.7
Buong maghapon ako sa uma
03:46.7
Hindi ko pinapatay ng sarili ko sa kabibilad sa araw
03:54.4
Para na rin hindi ko sapiti ng sinapitan
03:57.0
Nasa gilid lamang din ang gubat ang umang yon
04:04.6
May nakita akong bata na paggalagala sa gilid ng gubat
04:09.5
Lalaki ito at parabang anak mayaman
04:13.0
Maganda ang kasuotan niya pero
04:16.2
Makalumang kasuotan yon
04:18.9
Pero bagamat ganoon naman ay marangya naman ito tingnan
04:23.7
Nagtataka ako nung mga kapatid ko at ang mga kapatid ko
04:26.3
Nakita ko noon kung bakit nakarating ang bata doon na mag-isa lang
04:29.4
Naisip ko pang baka naligaw
04:32.2
Kinakawayan ko ito pero hindi naman ako pinapansin
04:36.5
Lakad lang ng diretsyo tapos pasok sa gubat
04:40.3
Pinabayaan ko na lang
04:43.0
Baka may kasama ito sa gubat
04:45.3
Mga magulang niya siguro at baka pagmamayari nilang lupain na yon
04:49.3
Sa mga sumunod na araw
04:53.1
Nakita ko ulit ang bata pero
04:56.3
Ganon pa rin ang kasuotan niya
04:58.8
Tatlong araw na ang nakalipas pero kung ano ang nakita ko sa kanya noon
05:06.6
Parabang walang bihis noon
05:09.3
Medyo binabagabag na kakako noon
05:12.8
Natural naman siguro ang magtaka diba
05:15.7
Kung kaya naman sinundan ko ang bata
05:18.8
Pagkapasok nito sa gubat
05:22.0
Hindi ko inaalis ang tingin ko sa kanya
05:26.3
Sumuot-suot ito sa napakakitid na daan
05:29.2
Ako naman ay parang asong nakabuntot
05:32.9
Sinubukan kong tawagin at lumingon ito sa akin
05:37.1
Tapos nakita ko siyang gumitilang noon
05:42.2
Sabi ko pa saan siya pupunta
05:46.0
Tinanong ko ang pangalan niya
05:48.5
Pero hindi sumasagot
05:50.9
Sa halip ay kumaripas ito ng takbo kaya
05:54.5
Ayon, hinapit ko ito sa kanya noon
05:54.8
At sa halip ay kumaripas ito ng takbo kaya
05:54.8
Ayon, hinapit ko ito sa kanya noon
05:55.8
At sa halip ay kumaripas ito ng takbo kaya
05:55.8
At sa halip ay kumaripas ito ng takbo kaya
05:56.3
Hanggang sa naabutan ko ito
06:00.6
Sa isang napakalaking bato na nakaumbok noon
06:04.2
Nakaupo siya sa gilid nito
06:07.3
Tapos ay nakatingin sa malayo
06:10.2
Para bang nag-iisip ng malalim
06:13.5
Muli ko siyang tinanong at ang sabi ko ay
06:17.8
Anong ginagawa niya sa lugar at may kasama ba siya
06:22.9
At sinabi nitong siya lang mag-isa noon
06:26.3
Nagulat ako at unti-unti kong napagtanto
06:30.9
Na baka nawawala nga ang batang nito
06:34.0
Sa pagkakatansya ko ay kaedad lamang ito ng kapatid kong si Abner
06:39.4
Na nasa siyam na taong gulang
06:42.0
Anong pangalan mo?
06:46.7
Tanong ko ulit sa kanya
06:47.6
Ang sabi niya naman
06:53.8
Tinanong ko nang tinanong ito
06:55.5
At kasama na dito kung saan siya nakatira
06:58.5
Pero alam niyo ba kung anong sinagot niya sa akin?
07:04.2
Hindi ko alam kung saan ako nakatira
07:06.4
Dito yata sa gubat
07:09.2
Nakaramdam ako ng kilabot noon
07:13.7
May kakaiba sa batang to
07:17.2
Wika ko pa sa sarili ko
07:18.9
Naisip kong baka inkanto ito at nagpapanggap na tao
07:23.1
Kung kaya naman marahan ako
07:25.5
Naisip kong umatras at noong makalayo ako sa kanya
07:27.9
Binilisan ko na ang paglalakad hanggang sa makabalik na ako ng umah
07:32.6
Pagsipat ko sa gubat
07:38.3
Nasa tabi ng malaking puno noon
07:40.7
Tapos ay nakatitig sa akin
07:45.9
Animoy nagmamakaawa
07:48.2
Para bang may gustong sabihin sa akin noon
07:51.6
Pero hindi ko ito pinansin
07:54.6
At naisip ko na ito
07:55.5
Tinapos ko kaagad ang trabaho ko sa umanayon
07:57.9
Dali-dali akong umuwi at pinaalam ko sa nanay kong nakita
08:02.6
Pareha kami ng naging opinion
08:05.5
Baka inkanto umano at balak akong kunin noon
08:09.2
Sabi ng nanay ko na itagon na lamang natin sa pangalang Rita
08:14.5
Balot ng mga kababalagan ng lugar
08:17.8
Noon pa man umano at kada taon
08:21.1
May namamatay umano sa lugar na yon pero
08:24.3
May namamatay umano at kada taon may namamatay umano sa lugar na yon pero
08:24.3
May namamatay umano at kada taon may namamatay umano sa lugar na yon pero
08:24.4
Pinaghihinalaan ng karamihan
08:27.4
Na kinuha ng inkanto ang kanilang kaliluwa
08:30.4
Mahirap paniwalaan pero
08:33.4
Yun ay ayon na rin sa mga kwento-kwento sa amin noon
08:36.9
Dagdag pa ng nanay ko
08:40.1
Huwag ko na lamang daw lapitan
08:42.8
Bagamat natatakot man ay wala akong mapagpilian noon
08:47.3
Kaya tinatagan ko na lamang ang sarili ko
08:50.4
Para ipagpatuloy ang nasimulang trabaho sa uma
08:54.4
Makalipas siguro ng isang linggo
08:57.5
Muli kong nakita ang bata pero
09:00.5
Sa pagkakataong to ay takot na takot ako
09:04.1
Papano ba naman kasi
09:07.1
Naisama ko noon ang kapatid kong si Abner
09:10.2
Nalingat ako at hindi inaasahang
09:13.6
Makita ang kapatid kong nakikipag-usap sa batang yon
09:17.5
Kaagad kong tinawag ang kapatid ko
09:21.3
Pinandilatan ko pa ito ng mata
09:24.4
Pero tumingin lamang ito sa akin at gumante ng pagkaway
09:31.5
Hanggang sa ilang saglit lang
09:33.9
Tumakbo ang bata patungo sa gubat
09:37.4
At sumunod naman ang kapatid ko
09:40.1
Pakiramdam ko noon ay sasabog ang dibdib ko sa tindi ng kaba
09:45.1
Kaagad akong sumunod
09:47.9
Binilisan ko ang pagtakbo at hindi na alintana ang mga sagabal na damo
09:54.4
Nang makapasok ako ng gubat
09:57.2
Tinawag ko ang kapatid ko
09:59.8
Pero hindi yun tumutugon
10:06.5
Nayak na ako noon
10:10.4
Ginalugad ko ang lugar at patuloy sa pagtawag sa kapatid ko
10:14.0
Hanggang sa maya maya pa
10:17.1
Sumagot na ito sa akin
10:19.5
Pero napakalayo niya
10:22.4
Sa tinig ng boses niya ay parabang nasa unahan pa ito
10:27.0
At sobrang sukal na talaga sa parting yon
10:29.8
Maliban sa kinatatakutan kong kababalaga noon
10:34.6
Nag-aalala din ako at baka may rebelding na mumugad sa lugar
10:39.6
Panay pa naman ako sigaw noon
10:42.7
At iyak na makakabati ito ng atensyon nila
10:47.6
Tinungo ko kung saan nang gagaling ang boses ng kapatid ko
10:50.7
Hanggang sa nakita ko na siya
10:53.7
Nakatayo lang at mag-isa lang siya
10:57.0
Pinagalitan ko ito at sinabing
10:59.6
Ba't niya sinunda ng bata noon?
11:03.6
Ang sabi naman ng kapatid ko
11:05.0
Nagpapatulong daw sa kanya
11:07.6
May hinahanap daw kasi ang batang yon
11:10.5
Pero bigla na lamang umanong nawala
11:14.8
May espasyo ang lugar na yon at napapalibutan ito ng malalaking puno
11:19.1
Maigi kong dinetali ang lugar
11:22.5
Kinilabutan ako doon pero ang kapatid ko ay parang wala lang
11:26.9
Hinila ako siya pabalik hanggang sa makalabas na kami ng gubat
11:32.1
At doon, sa galit ko ay pinalo ko ito
11:36.8
Sinabi ko sa kanya na inkanto yung batang yon
11:40.4
Pero sabi ng kapatid ko ay tao lamang daw
11:45.7
Nahawakan pa nga niya umano yon?
11:49.1
Hindi ko pinakinggan ang kapatid ko
11:51.2
Pinauwi ko siya, Sir Seth, at sinabing hindi ko na siya isasama sa lugar
11:56.1
Aminado akong kasalanan ko yon
11:59.5
Dahil nga nababagot ako na walang kasama sa lugar pero
12:03.1
Hindi ko inaasahan na magkakaroon ng ganong tagpo
12:06.8
Nga pala, yung batang yon ay ganun pa rin ang kasuotan
12:12.2
Halatang halata na kababalagan talaga yon
12:18.1
Pagsapit na mga kapatid ko, hindi ko pinakinggan ang kapatid ko
12:19.1
Nang hapon, habang nililigpit ko ang mga gamit ko sa maliit na kamalig namin
12:24.0
Nakarinig ako ng pagtawag
12:27.2
Pamilyar sa akin ang boses na yon
12:30.5
Paglingon ko naman ay nakita ko ang batang si Carlo
12:34.9
Nasa malapit ko lang ito nakatayo
12:38.1
Siguro, mga limang dipa lang
12:42.0
Nakatitig ito sa akin at napakalungkot na mukha niya
12:46.9
Hindi ko alam kung bakit nawala ang takot ko at napalitan ng kurisidad nun
12:52.7
Lakas loob kong sinabi na ano ba ang pakay niya sa amin
12:58.4
Pero ang tugon niya
13:01.0
Magpapatulong lang naman ako
13:04.3
May hinahanap ako
13:07.1
Nawawala kasi ako
13:12.3
Napakunot ang mukha ko nun
13:13.5
Ang sabi ko sa kanya
13:17.8
Nung una kaming nagkita
13:20.4
Ang narinig ko ay hindi siya nawawala pero
13:26.5
Nawawala na diba?
13:29.5
Giniit niya sa akin sir Seth na nawawala talaga siya
13:33.6
Tumulo pa ang mga luha nito
13:35.4
Ang tagal na umano niyang hindi nakakauwi sa kanila
13:39.7
Dito ay bahagya akong kumalma
13:43.4
Tinitigan ko siya ng mata sa mata
13:46.9
Totoong totoong tao at walang bakas ng pagkaingkanto
13:52.2
Ayon kasi sa nanay ko
13:55.2
Malaman daw na ingkanto ang nagpapanggap na tao kung walang kanalito sa ibabaw ng labi
14:04.2
Hindi daw nakikipagtitigan ng matagal
14:07.3
Kapag nagsasalita daw ito
14:10.7
Ay nakabaling ang atensyon sa iba
14:13.4
Pero yung batang yon
14:15.4
Nakatoon lamang sa akin
14:17.8
At diin na diin ang emosyon sa mukha niya
14:20.7
Makatotohanan talaga
14:23.0
Pero hindi ako nagpakampante
14:25.9
Sinigurado ko talaga yon
14:30.1
Lumipat ako at hinawakan siya
14:31.9
Tao nga at tama ang kapatid ko
14:36.1
Hindi ko nga lang mapakiramdaman ang katawan niya
14:39.9
Dahil nga ang init na noon
14:43.7
Lumuluwa ang kanyang mga mata.
14:46.7
Tapos ay may napansin akong pasa sa kanyang batok.
14:50.7
Para ba itong pinalo ng kung anong bagay?
14:54.9
Ipagpalagay na lamang nating pinaniniwalaan ko siya na nawawala nga siya pero
14:58.8
malaking katanungan kung paano siya nakatagal doon sa gubat.
15:07.1
Saan ito kumakain?
15:09.1
Saan na nanatili?
15:10.0
Di ba? Mapapaisip din kayo.
15:16.1
Tinanong ko naman si Carlo.
15:18.6
Ang sabi niya sa akin ay tubig lamang daw ang iniinom niya.
15:22.5
At kumakain umano siya ng mga insekto.
15:26.3
Ito umano ang kinakain niya para mabuhay eh.
15:29.7
Pero madalas umanong kinakain niya.
15:35.4
Napailing na lamang ako noon.
15:38.2
Napakawirdong pakinggan.
15:40.0
Hanggang sa muli siyang nanghingi ng tulong.
15:42.8
At dito nanlaki ang mga mata ko.
15:46.4
Dahil ang hinihingi niyang tulong
15:48.9
ay hanapin umano ang kanyang sarili.
15:53.6
Dahil gusto na niyang makauwi noon.
15:57.7
Gulong-gulo ang isip ko noon.
16:00.7
Pa panong hahanapin ang sarili?
16:03.6
Eh di ba daladala niya ito?
16:06.0
Baliwata tong batang to eh.
16:07.7
Eh wika ko pa sa sarili ko noon.
16:11.6
Kaya ang ginawa ko noon.
16:14.2
Nagtanong ako sa detalye kung saan siya nakatira.
16:18.2
Ang sabi niya sa akin noon.
16:20.6
Taga sirgao daw siya.
16:24.3
Lalo akong nagtaka noon.
16:27.4
Pa panong nakarating siya sa lugar ay napakalayo ng sirgao?
16:33.8
Hanggang sa sinabi ng bata na may mga kasama daw siyang
16:37.1
hindi kilalang tao.
16:40.2
Nakatulog daw siya at pagkagising niya.
16:43.3
Iniwan siya sa loob ng gubat noon.
16:49.1
totoo ang sinasabi ko.
16:51.4
Nawawala talaga ako.
16:53.9
Tulungan niyo po ako.
16:56.0
Hindi ko makita ang sarili ko.
17:04.9
Baliw nga yung paslit na to.
17:07.1
Teka, ilang araw ka namang nawawala?
17:11.1
Tanong ko sa kanya.
17:14.2
Natulala ako panandalian sir Seth.
17:17.4
Pa pano ba naman kasi?
17:19.8
Ayon sa bata ay matagal na daw siyang nawawala.
17:24.0
Hindi niya na matandaan.
17:26.3
Basta't sobrang tagal na umano.
17:29.9
Nakakabaliw isipin kung totoo ngang tao ito.
17:33.5
Pa pano nakatagal ng maraming araw sa gubat?
17:37.1
Eh, mas papaniwalaan ko pa kung
17:40.0
isang linggo lang eh.
17:43.0
Pero sa mga narinig ko sa kanya,
17:45.5
mukhang napakaraming buwan na siyang nawawala.
17:49.0
O hindi naman kaya.
17:51.5
Maraming taon na.
17:56.2
pero nanatili ang kurisidad ko noon.
17:59.9
May tinuro siya sa aking direksyon.
18:03.4
Nasa gilid lamang ito ng gubat at ang sabi niya noon
18:06.9
ay doon daw siya nagising na wala ng mga kasama.
18:11.3
Nag-iisip ako noon kung pupuntahan ko ba o hindi.
18:15.4
Pero hinawakan niya ang kamay ko at tumangu siya sa akin.
18:20.5
Pagpapahiwatig yun na gusto niyang puntahan ko lang yung lugar na yon.
18:25.3
Hindi ko alam kung bakit sumabay ako sa anod ng paghila niya sa akin.
18:30.7
Naglakad ako at panaysipat siya sa mukha ko.
18:34.3
Naroroon pa rin ang luha sa kanyang mga mata.
18:37.9
Sobrang nakakaawan na animo'y nagsusumamo ang kalooban.
18:43.1
Hanggang sa nakarating kaming dalawa sa lugar
18:45.4
kung saan ito yung tinuro niyang direksyon.
18:51.0
Dito ay binitawan niya ako, Sir Seth.
18:54.1
Umupo siya sa lupa.
18:56.9
Napakalayo ng kanyang paningin,
18:59.4
pero patuloy sa pagtulo ang luha sa kanyang mga mata.
19:04.3
Ako naman noon ay parang tinamaan na rin ako.
19:06.9
Anong kadramahan niya?
19:11.6
Magsabi ka nga sa akin.
19:13.7
Kung hindi ka inkanto,
19:18.5
Hindi ako inkanto.
19:21.3
Tao lang ako, ate.
19:23.5
Gusto ko nang umuwi pero hindi ako makauwi dahil
19:30.9
Dito ako nagising noon.
19:35.0
Walang katao-tao.
19:36.9
At napakarami pang puno noon.
19:40.0
Basta dito ako nagising.
19:43.7
Hindi talaga kapanipaniwala ang mga sinabi niya.
19:48.4
Siguro hindi siya lamang lupa.
19:50.8
At siguro'y baliw na bata ito at napadpad sa lugar.
19:55.5
Sinabi ko sa kanya na isasama ko siya sa bahay namin.
19:59.3
Dadalhin ko siya kinabukasan sa bayan at ipapaalam sa kinauukulan ang kalagayan niya.
20:04.6
Pero ang tugon niya naman hindi siya maaaring makasama hanggat hindi daw nahahanap ang sarili niya.
20:14.6
Hindi siya nakakaalis sa lugar na iyon.
20:17.6
Sa mga huling binitawang kataga ng batang iyon,
20:24.6
Iniwan ko siya doon.
20:26.6
Naririnig ko pa ang paulit-ulit niyang pagtawag na tulungan ko siya.
20:31.6
Nagmamakaawa ito.
20:33.6
Pero hindi ko siya nilingon.
20:36.6
Pati ako ay nadadamay sa kabaliwan ng bata.
20:40.6
Sa isip ko noon, ako na lang ang hahanap ng paraan.
20:44.6
Bukas ng umaga, ipupustit ako ng bayan at isisiwalat ang patungkol sa kanya.
20:50.6
Sasabihin kong may nawawalang bata at naroon ito bandas sa amin.
20:55.6
Nang makarating ako sa bahay, bumungad naman sa akin ang nanay ko.
21:01.6
Sinabihan akong pinagalitan ko daw ang kapatid ko.
21:05.6
Giit ko namang totoo iyon dahil sinundan niya ang batang gumagala.
21:10.6
Pero pinaliwanag ko kay nanay na hindi pala iyon inkanto.
21:14.6
Pinatotohanan ko ito at sinabing nakausap ko ang bata.
21:19.6
Nabaliw pala ito.
21:21.6
Nagpaalam ako kay nanay na kinabukasan ay luluwas ako ng bayan.
21:26.6
Pumayag naman ang nanay ko.
21:28.6
Nagsabi pa nga itong pasasama niya ako.
21:30.6
Pero sinabi kong ako na lang.
21:33.6
Sobrang pasaway kasi nitong si Abner.
21:36.6
Kinagabihan, habang papauwi ako galing sa pagigib ng tubig, sinalubong ako ng nanay ko.
21:45.6
Nilalagnat daw si Abner.
21:48.6
Pababain ako ni nanay ng bayan para makisuyo sa tiyuhin ko ng gamot.
21:54.6
Kumanggi ako nun.
21:56.6
Paano ba naman ito?
21:58.6
Itong tiyuhin ko ay uubod ng sama ng ugali.
22:01.6
Parang hindi kami kilala.
22:04.6
Palibasa kasi may pera sila.
22:07.6
Dahil itong tiyuhin ko ay nakapagtapos ng pag-aaral.
22:10.6
Hindi man lamang tumatanaw ng utang na loob nun.
22:14.6
Kung hindi naman dahil sa pagsisikap ng tatay ko nun, hindi makakapag-aaral ang tiyuhin ko na ito.
22:20.6
Si tatay kasi ang panganay at siya ang katuwang ng lolo ko hanggang sa pag-aaral.
22:26.6
At ang kuya na ang nagtaguyod sa mga kapatid niya.
22:31.6
Panganay at tumutulong ako sa mga kapatid ko.
22:34.6
Ipinagdarasal ko na nga lang na hindi magiging katulad ng tiyuhin ko ang ugali nila.
22:40.6
Makakahingi nga tayo ng tulong sa tiyo ko.
22:42.6
Pero may kasama na namang masasakit na salitayan.
22:44.6
Baka gumaling lang si Abner.
22:56.6
Uwi ka ko kay nanay.
22:58.6
Mabilis kong tinungo si Abner sa loob.
23:01.6
Ang dalawang kapatid ko ay nasa gilid lang ni Abner.
23:05.6
Halata ang pag-aalala sa mga muka nila.
23:09.6
Pangatlo si Abner.
23:11.6
Ang kasunod ko ay babae din.
23:13.6
Tapos ang pinakabunso sa aming apat babae din nun.
23:17.6
Kumbaga si Abner lamang ang lalaki.
23:22.6
Kina pa ako si Abner.
23:25.6
Napakainit nga niya.
23:27.6
Tapos ay parang nilalamig yon.
23:30.6
Nanginginig kasi ito habang nakatalukbong ng kumot.
23:34.6
Nagtataka ko noon kung bakit nagkasakit itong kapatid ko.
23:38.6
Samantalang hindi naman ito naulanan.
23:42.6
Bihira lamang ding lumabas ng bahay.
23:45.6
Kung lumabas man, kasama ako pero napakakulit at basaway.
23:52.6
Pinainom ko ng tubig.
23:54.6
Sinanay naman noon ay nakabungad sa pintuan.
23:58.6
Ang sabi ay wala daw kaming pera pambilin ng gamot.
24:02.6
Hindi naman may pagkakaila sa amin yon.
24:05.6
Walang wala talaga kami nun.
24:08.6
Kumuha ako ng mga gaw at iba pa nga lamang gamot.
24:13.6
Pinakuluan ko ito at pinainom sa kapatid ko.
24:17.6
Bagya namang bumaba ang lagnat niya.
24:20.6
Kaya naging panatag kami nun.
24:23.6
Sa kailaliman ng gabi, habang natutulog ng lahat,
24:31.6
nagising ako noon nang umungul itong si Abner.
24:36.6
Tinapik-tapik ko na para kasing binabangungot.
24:41.6
Ramdam kong wala na siyang lagnat.
24:44.6
Hanggang sa bigla na lang bumukabuga ang bibig ni Abner.
24:48.6
Tapos ay nagsasalita ito.
24:51.6
Mahinang boses lamang yon.
24:54.6
Natatawa na ako noon.
24:56.6
Lalo pat bumangon si Abner at nakabaling ang ulo nito sakin.
25:01.6
Para bang nakatingin sakin kahit nakapikit naman ang kanyang mga mata?
25:06.6
Patuloy ito sa pagbigas ng mga salita.
25:13.6
Tulungan niyo ako.
25:18.6
Tulungan niyo ako.
25:21.6
Umiling-iling ako noon.
25:24.6
Tiyak na hindi naalis sa isip ni Abner yung batang baliw.
25:29.6
Kaya maging panaginip niya ay naroon pa rin ito.
25:34.6
Kinaumagahan ay tuluyan nang nawala ang lagnat ni Abner.
25:38.6
Si nanay at ang iba kong kapatid naging maluwag na ang pakiramdam.
25:44.6
Tinanong ko naman si Abner kung may napanaginipan ba siya.
25:48.6
Gawa nga nang nagsasalita ito habang nakapikit ang mga mata.
25:53.6
Doon ay biglang sumimangot ang mukha niya.
25:57.6
Sabay tingin sakin noon.
25:59.6
Tumangu si Abner.
26:02.6
At ayon dito ay may masama nga siyang panaginip.
26:06.6
Ang sabi ni Abner, may kasama daw siyang mga tao noon.
26:13.6
Armado ito ng mga lumang barel at kinakaladkad si Abner sa kagubatan.
26:17.6
Ilang saglit lang ay binaril si Abner.
26:21.6
Hanggang sa nakita niya na daw ang kanyang sarili na wala ng buhay.
26:26.6
Para bang humiwalay o mano ang kanyang kaluluwa.
26:30.6
At nakita niyang nililibing siya ng mga sundalo.
26:34.6
Bukod pa diyan, may nilibing din sa kabilang hukay.
26:39.6
Pero mga bagay daw ito.
26:42.6
Umiyak daw si Abner sa kanyang panaginip.
26:45.6
Hanggang sa nakita niya umano ang batang si Carlo.
26:49.6
Nasa tabi niya at humihingi ng tulong.
26:53.6
Sabi naman umano ni Abner.
26:55.6
Na hindi na siya makakatulong dahil patay na siya.
26:59.6
Pero ang sagot naman ni Carlo.
27:02.6
Hindi daw si Abner ang patay.
27:05.6
At hindi daw si Abner ang nililibing sa hukay.
27:12.6
Kung di si Carlo.
27:17.6
Nagising ako kaninang madaling araw dahil doon.
27:20.6
Parang totoo yung panaginip ko.
27:23.6
Dama ko yung pagtama ng mga balas sa katawan ko ate.
27:26.6
Bumangon ako at nagulat ako dahil pagsilip ko sa bintana kanina.
27:31.6
Nakita ko si Carlo.
27:34.6
Naglalakad ito palayo.
27:38.6
Diyan sa naglalakad.
27:40.6
Takot na takot ako ate.
27:42.6
Pero bigla siyang nawala.
27:44.6
Kaya inakala kong guni guni lang.
27:46.6
Lalat na panaginipan ko siya.
27:51.6
Hindi kaya patay na si Carlo.
27:53.6
Hindi kaya totoo yung panaginip ko ate.
27:56.6
Sa mga sinabi ni Abner sa akin na iyon.
28:00.6
Tila ba nabuksan ang isipan ko.
28:03.6
Bagamat gulong gulo ako pero may posibilidad na patay na si Carlo.
28:11.6
Lalo nang ipagdugtog ako.
28:13.6
Lalo nang ipagdugtong-dugtong ko ang palaisipang naglalaro sa diwa ko.
28:18.6
Yung panaginip ni Abner.
28:21.6
Hindi yun normal na panaginip.
28:24.6
Kapapaisip ako nun.
28:27.6
Na baka yung pagsasalita ni Abner habang nakapikit ang mga mata.
28:33.6
Hindi man ako sigurado pero malakas ang kotob ko.
28:37.6
Pero sa mga sandaling yun.
28:40.6
Nginitihan ko si Abner.
28:42.6
Sa kadahilanang baka matakot ito.
28:45.6
Hindi ko din sinabi kay nanay ang naging opinion ko.
28:49.6
Pero aminado akong gulong gulo ang isip ko nun.
28:53.6
At lumakas palalo ang kuryosidad ko.
28:56.6
Bababasa na ako ng bayan noon para ipaalam sa kinauukulan na may nawawalang bata.
29:03.6
Pero pinili kong hindi na lang.
29:06.6
Sa halip ay maaga akong nagtungo sa uma namin.
29:10.6
Walang iba akong pinuntahan kung hindi yung lugar kung saan sinabi ni Carlo na doon siya nagising.
29:17.6
Hindi ko nakikita si Carlo.
29:20.6
Tinatawag ko pa ito pero walang lumitaw na bata noon.
29:24.6
Marahil kaluluwa lamang yun ni Carlo.
29:28.6
Yan ang pumapasok sa isip ko.
29:31.6
Maging ang naging laman ng panaginip ni Abner.
29:35.6
Nilulubag ko sa isip kung ano ang pinapahiwatig noon.
29:39.6
Sinipat ko ang lugar.
29:42.6
Tinignan ko ang lupa.
29:44.6
May tatlong bato ditong nakaumbok at napansin ko ang marka sa bato.
29:50.6
Tatlong bilog ito at korteng tatsulok na nakabaliktad.
29:55.6
Noon ko pa yun nakikita.
29:58.6
At dito ay nagisip ako maigi.
30:01.6
Para bang tumalino ako noon.
30:06.6
Yung mga bilog na marka ay sinuri ko.
30:08.6
Hindi ito likha ng kalikasan.
30:11.6
Kung hindi parang pinwersa ng mabigat na bakal.
30:15.6
May mga galos kasi ang bawat gilid na wariba ay tama ng bara.
30:21.6
Hanggang sa maya maya pa.
30:24.6
May napansin pa akong marka sa ibaba ng tatlong bilog na yun.
30:29.6
Guhit ito na pababa ng lupa.
30:32.6
Kinalay kay ko ang lupa at nakita ko ang kabuan ng guhit.
30:38.6
Korteng palaso ito.
30:41.6
Kung hindi ako nagkakamali.
30:44.6
Isang palatandaan yun.
30:47.6
Parang may nakalibing sa ilalim ng lupa.
30:51.6
At kung hindi din ako nagkakamali.
30:54.6
Katawan ito ni Carlo.
30:57.6
Patuloy akong kinikilabutan pero nilabanan ko ang takot.
31:03.6
Ang paghihingi ng tulong ni Carlo,
31:06.6
marahil ay gusto nitong mahanap ang kanyang sariling katawan.
31:11.6
Hindi ko alam kung bakit bigla na lamang akong nalungkot.
31:15.6
Ang panaginip ni Abner,
31:18.6
marahil ito ay totoong naganap dati.
31:21.6
Pinakita yun ni Carlo para makumbinsin niya kami
31:24.6
at malinawan sa kung ano talaga ang totoong sadya niya sa amin.
31:30.6
Pinuntahan ko ang kamalig.
31:32.6
Kinuha ko ang purol na itak doon.
31:34.6
Pagkabalik ko sa lugar, dahan-dahan kong hinukay ang gitna ng tatlong batong yun.
31:41.6
Siguro, umabot na ang lalim hanggang siko.
31:46.6
At maniwala man kayo o sa hindi, may natamaan ang itak.
31:52.6
Para bang bato ito pero kulubang tinig.
31:56.6
Pinukpok ko kasi yun at halatang may espasyo sa loob.
32:00.6
Hinukay ko ng hinukay yun.
32:02.6
Hanggang sa lumitaw ang isang banga.
32:05.6
Mga sinlaki siguro halos ng lagay ng mineral water na container.
32:11.6
May dalawa pa akong nakita noon.
32:15.6
Bali tatlo lahat.
32:17.6
May mga takip ang mga ito at kinakabahan ako noon.
32:21.6
Baka kasi ang loob nito ay yung mga buto ni Carlo.
32:26.6
Napakabigat ng bawat banga pero,
32:29.6
naririnig ko ang pagkabalik.
32:32.6
Ang kalampag ng laman nito sa loob.
32:34.6
Parang mga bakal.
32:37.6
Binuksan ko ang isa.
32:39.6
Gamit ang ita ko.
32:41.6
Marahan kong inangat ang takit noon.
32:45.6
Nang mabuksan ko ito.
32:48.6
Siyempre, naroon na ang matinding kaba na halong pananabik.
32:53.6
At inaasahan ko na ang bubungad sakin.
33:01.6
Mga kung anong mga bagay yon na nagkulay-itim na
33:07.6
kubyertos at mga barya.
33:09.6
Napakamot ako ng ulo noon.
33:12.6
Yung baso ay parang baso ng pare.
33:19.6
Pero maitim na wariba'y binalot ng makapal na dumi.
33:23.6
Binuhos ko ang laman ng bangang yon sa lupa.
33:27.6
At doon ay nakita kong malinaw ang lahat.
33:30.6
Napakaraming barya.
33:33.6
Kumuha ako ng isa sa mga ito at sa maniwala man kayo o sa hindi.
33:38.6
Pagkisikis ko sa bato.
33:41.6
Nagkulay-ginto ang isang baryang yon.
33:45.6
Hindi ko alam pero nararamdaman ko noon na ang mga bagay na yon ay kayamanan.
33:51.6
Ginto lahat ng barya.
33:54.6
Lilinawin ko lang.
33:57.6
Ginto ang laman ng isang banga.
34:00.6
Partikular lamang sa barya.
34:03.6
Yung mga kagamitan sa kusina.
34:06.6
Pilak naman lahat yon.
34:08.6
Napawika ako ng Diyos ko sa sarili ko.
34:13.6
Napatakip ako ng bibig noon.
34:15.6
Nagpalinga-linga ako sa buong paligid.
34:18.6
Kung wala bang nakakakita sa akin.
34:21.6
Naglalakbay na ang diwa ko noon na magkakaroon na kami ng magandang buhay dahil dito.
34:27.6
Lalot naaalala ko noon.
34:29.6
Naaalala ko noon ang kwento-kwento na
34:32.6
kumakalat-umano ang mga kayamanan na nakalagay sa banga na inilibing na mga hapon
34:38.6
nang matalo ang mga ito sa digmaan.
34:42.6
Umiiyak ako noon.
34:44.6
At hindi ko malaman ang gagawin.
34:49.6
Napakaraming barya.
34:51.6
Siguro mahigit sa limang daang gintong barya yon.
34:56.6
Isang banga pa lang yan.
34:58.6
At kung hindi ako nagkakamali.
35:01.6
Yung dalawa pa ay may kaparehang laman.
35:05.6
Nagbuntong hininga ako noon tapos nagpasalamat kay Carlo.
35:09.6
Naisip kong totoo ngang nangyari ang napanaginipan ni Abner.
35:14.6
Bukod kay Carlo ay may nakalibing ding mga banga.
35:18.6
At yun na ang mga yon.
35:20.6
At nasa tabi ng mga ito.
35:25.6
Kundi si Carlo na.
35:28.6
Binuksan ko ang isa pang banga noon.
35:31.6
Para akong hihimatay noon sa tua.
35:34.6
Hindi barya ang laman kundi nagkikinangang mga alahas na may mga palamuting dyamante.
35:46.6
Nakapulupot sa kamay ko ang mga kwintas.
35:49.6
At gusto ko noon sumigaw sa tua.
35:52.6
Pagkabukas ko sa ikatlo.
35:55.6
Bala naman at parang bomba.
35:57.6
Nakita ko kasi ang malalaking pahaba.
36:03.6
Hindi ko yung ginalaw.
36:05.6
Sa edad kong yon.
36:07.6
Kahit hanggang elementarya lamang ang natapos ko.
36:11.6
Alam kong delikado ang mga yon.
36:13.6
Kinalaykay ko pa kung meron bang iba.
36:18.6
Hanggang sa lumaki ng lumaki ang hukay.
36:21.6
At dito ay nasagi ko ang mga durog na buto at bunguna.
36:25.6
Kalahati na lang.
36:27.6
Ito na siguro ang katawan ni Carlo.
36:31.6
Bigla na lamang akong nakaramdam ng panlalamig sa katawan.
36:36.6
Para bang niyakap ako ng malamig na bangkay.
36:40.6
Damang-dama ko yon.
36:42.6
Ilang saglit lang ay nakita ko si Carlo.
36:46.6
Nakatungtong ito sa bato at nakangiti habang nakatitig sa akin noon.
36:51.6
Tumango ito at sinabing maraming salamat.
36:53.6
Tumango ito at sinabing maraming salamat umano.
36:56.6
Humagulgol ako ng iyak noon.
36:59.6
Lalo na nang dahan-dahan siyang tumalikod.
37:02.6
At unti-unting naglaho.
37:05.6
Kaluluwa na lamang talaga si Carlo.
37:09.6
Sumigaw ako na ako dapat ang magpasalamat.
37:14.6
Paulit-ulit kong sinasabi ang katagang salamat Carlo noon.
37:21.6
Gusto lang maging malaya ni Carlo.
37:24.6
Siguro ang hangad niya lang ay ang masilayan ng kanyang katawan.
37:28.6
Na matagal nang nakalibing sa lupa.
37:31.6
Bago siya mapanatag.
37:33.6
Siguro ay gusto niyang iparating sa mga tao kung ano talaga ang sinapit niya noon na hindi alam ng kanyang mga magulang.
37:40.6
O hindi naman kaya ay sabay silang namatay noon.
37:44.6
Pero nasa magkakaibang lugar lang.
37:47.6
At ang mga sundalo nang pumatay.
37:49.6
At ang mga sundalo nang pumatay.
37:50.6
Ay walang iba kundi mga hapon.
37:53.6
Mabaliw-baliw ako sa sobrang tua noon Sir Seth.
37:58.6
Pero naaalala ko ang sinapit ni Carlo.
38:01.6
Kung kaya halo-halo ng emosyon ko.
38:04.6
Dinala ko ang mga banga sa bahay.
38:07.6
Nang masilayan nito ng nanay ko.
38:10.6
Halos may matay siya.
38:12.6
Yung kapatid ko namang babae na kasunod ko ay alam niya ang mga dalako.
38:18.6
Ang mga dalawang tua siya at nag-iiiyak noon.
38:21.6
Habang ang dalawa ko pang kapatid ay nakatulala lang.
38:26.6
Sinabi ko sa nanay ko na kung hindi dahil sa batang si Carlo.
38:30.6
Hindi ko matatagpuan ang kayamanan na iyon.
38:34.6
Nakakatuwa pero nakakalungkot din.
38:38.6
Paano ba naman kasi kasama sa kayamanang iyon ang malagim na sinapit ng bata.
38:44.6
Kinawa namin ang nanay ko ang labi niya.
38:46.6
Nilipat sa sementeryo.
38:49.6
Tinabi lang namin sa punton ng kamag-anak namin.
38:52.6
Kahit papano'y nasa maayos na lagay na.
38:55.6
Tinirikan pa namin ito ng kandila.
38:58.6
Sobrang laking tulong ni Carlo sa amin.
39:01.6
Ang hangad niya ay kalayaan habang kami naman ang makarao sa buhay.
39:07.6
Hindi ko na lang po idedetalye ang mga sumunod na nangyari.
39:12.6
Basta umabot na ako.
39:14.6
Basta umunod ang buhay namin.
39:17.6
Yung tiyo ko pa nagtaka.
39:20.6
Pero hindi kami nangutya sa kanya.
39:22.6
Nagbigay pa rin kami ng respeto.
39:25.6
Lumuhas kami ng Manila.
39:28.6
Ilang taon nang nakalipas at dito na kami nanirahan.
39:32.6
Ang mga kapatid ko ay nagpatuloy ng pag-aaral hanggang sa makapagtapos.
39:37.6
Sa kabila ng pagkakaroon ng magandang buhay, hindi nagpago ang ugali namin.
39:43.6
Pinapaalala ko sa kapatid ko na laging magpakumbaba.
39:48.6
Kung ano kami noon, ganun pa rin kami sa kasalukuyan.
39:52.6
Hindi katulan ng iba na nagbago lang dahil sa pera.
39:56.6
Ikinuwento ko ito para na rin mapagkuna ng aral.
40:01.6
Dapat tayo lang lahat ay laging lilingunin ang pinanggalingan.
40:06.6
Tumutulong kami sa mga makikita naming naghihikaos.
40:10.6
Pero sa tahimik na paraan.
40:12.6
Sino ba namang mag-aakala na magbabago ang buhay namin dahil lang sa kababalagan?
40:19.6
Dahil lang sa gumagalang bata na...
