00:28.9
Ilang libo ang na-hospital, 68 ang namatay dahil doon sa e-valley.
00:34.0
Marami sa kanila na yung 68 na ito na admit sa ICU, no?
00:39.2
Tapos talagang masamang-masama ang ano ng baga.
00:42.6
At marami sa kanila, hindi lang ubo ang naging problema, no?
00:47.7
Maraming plema at yung nahirapan sa paghinga
00:51.3
na sufficient enough na mailagay sila sa isang respirator.
00:57.4
So, dito sa atin, may mga nakikita na rin tayo na e-valley.
01:05.1
So, ang unang nga noon ay siguro panahon pa, 2018 pa yata yun, no?
01:10.2
Before the pandemic, merong isang na-register na e-valley case.
01:16.2
This is in the Visayas, actually in Cebu, na 16 years old, no?
01:23.4
Walang ibang makitang dahilan para doon sa naramdaman.
01:27.4
At nakita sa kanya, nahirapan, na-intubate yung bata.
01:32.3
Tapos, ang nakita lang na pinaka-main problem
01:37.2
o yung pwedeng maging dahilan ng problema niya sa baga
01:41.8
ay yung paggamit ng e-cigarette.
01:45.7
Why are we sounding the alarm right now, Dok?
01:48.2
Ano pong nakita ninyo, malalaman yun?
01:50.7
Yes, so ngayon, unti-unti, no?
01:53.4
Kaming mga espesyalista sa baga, no?
01:57.4
Na kakakita na kami sa aming mga clinics
02:00.2
na mga pasyente na ang pinaka-reklamo ay nahihirapang huminga.
02:04.7
And then, kapag tinatanong namin siya, mukha namang hindi infection, no?
02:10.4
So, walang talaga kami makita na dahilan para mahirapan siyang huminga.
02:16.2
At ang nakita lang namin, marami sa kanila,
02:19.7
dating naninigarilyo, tapos nag-shift sa e-cigarette.
02:27.4
Specifically, may pasyente ako na six months, no?
02:31.2
Pagkalipas na makapag-umpisa ng paggamit ng e-cigarette.
02:36.3
After na huminto ng sigarilyo, nag-shift sa e-cigarette, no?
02:40.9
Six months after, nag-start siya magkaroon ng hirap ng paghinga.
02:45.2
Yun ang pinakaano lang, ha?
02:47.1
Walang humi-ubo, wala siyang naramdaman.
02:50.3
So, ang naramdaman lang niya kaagad, nahirapan siyang huminga,
02:54.1
madali siyang mapagod, at very progressive.
02:57.4
No? Nagpunta siya sa ibang doktor, no?
03:00.0
Hindi siya agad nakapunta sa akin, no?
03:02.5
Sa ibang doktor muna.
03:03.8
And then, hindi ma-explain nung doktor kung bakit siya nagkakaroon ng ganong klase ng pakiramdam.
03:11.4
So, yun yung time na nagpunta na siya sa akin.
03:14.3
And then, nung nagtatanong ako, napag-alaman ko na gumagamit na siya ng e-cigarette.
03:19.2
And that is why sabi ko, ah, tingin ko, wala kasi akong makitang dahilan para magkaganyan ka.
03:24.9
Hindi naman hika, hindi naman COP.
03:27.4
Hindi, kasi very young, 23 years old.
03:30.4
So, um, sabi ko, the only thing na nakikita ko ngayon ay yung e-cigarette, yung paggamit mo ng e-cigarette.
03:38.5
And, ah, so, I advised her na huminto sa e-cigarette na yun.
03:44.2
Hindi po ba daw ang marketing talaga ay much less harmful daw talaga ang vape kesa sa Yosi?
03:50.5
Pero, as a doctor po, may health background po ba yung basis?
03:57.4
yun talaga marketing ng industry, no?
04:00.6
In fact, itong pasyente nito, kaya nga siya nag-shift dahil sabi nga niya, less harmful daw.
04:06.4
Yun ang inaanohan, yun ang sinasabi, naririnig niya.
04:09.3
So, nag-shift nga siya.
04:10.7
But if you look at the evidence, no, all the evidences, walang nagpapakita na less harmful siya.
04:18.6
In fact, kung titignan natin itong istorya na ito, no, hindi siya less harmful.
04:22.9
In fact, mas, ano, napaka-harmful niyan talaga.
04:27.4
in just a matter of six months, nagkaroon na siya ng simptomas.
04:31.2
Na, hindi ko naman nakita, mas kita mga tao na gumamit ng sigarilyo, no?
04:36.5
So, but, so, I think, ang pinaka-ano natin dyan, ah, kahit na ano ang sabihin,
04:42.5
alam mo, marketing ploy kasi ito ng industry.
04:45.1
Wag mo tayong basta-basta maniniwala.
04:47.0
Of course, gusto nila gumamit, gamitin yung kanilang produkto for their own benefit, no?
04:52.6
But, ah, sana naman ay hindi tayo magpagala doon sa marketing strategy.
04:59.2
Ibig niyo sabihin, doon, itsura lang ang pinakaiba nila ng Yosi?
05:02.6
Itura, in the sense na, ah, unang-una talagang yung physical, ah, physical appearance,
05:11.7
ibang-iba kasi yung, ah, sigarilyo, sigarilyo talaga.
05:15.6
Tapos, ah, ito yung sinasabi nila, no, kaya mas, mas harmful daw ang sigarilyo dahil sa sinisindihan mo.
05:23.7
So, yung pagsindi, malaking factor daw yun.
05:26.3
Pero, ang hindi nila na-inexplain sa mga tao, yung pagsindi na yan, eventually, yung temperature na gumagamit ng mga 700 to 900 degrees centigrade, no?
05:37.3
Para masindihan mo yun, yung combustion to take place.
05:40.7
Yung temperature na yun, after a while, bumababa din yun to levels na mga 200, 300, no, 400.
05:49.2
Yun yung nangyayari sa e-cigarette.
05:53.3
Iniinit mo na ang unang gamit initially nga.
05:56.3
Umaabot sila sa 600.
05:58.4
Pero ngayon, ah, naibaba nila yan sa 300 to about 400.
06:03.6
So, even as low as 250.
06:05.7
But, dito sa temperature na ito, ah, kasi less daw ang concentration, di ba?
06:12.2
Yun ang sinasabi nila.
06:13.2
But, dito sa temperature na ito, dito din natin ine-expect na ang formation ng lahat ng mga toxic na substances at saka mga volatile or compounds.
06:26.7
Na, diyan na nangyayari.
06:29.9
Ah, diyan sa temperature na yan.
06:31.8
Na eventually, yun din yung hihit-hitin ng isang gumagamit ng vape o ng isang tao na gumagamit ng sigarilyo.
06:40.9
So, walang difference doon sa dalawa.
06:44.1
Ah, ang lagi pa nilang sinasabi, vapor daw ito.
06:48.7
Eh, which is actually, ah, ah, misinformation.
06:54.2
Kasi ang vapor, ang ibig lang sabihin yun, yung liquid, so kunyari, tubig, you turn it into a gas.
07:03.6
Wala nang ibang, ano yun, kasama doon sa, ano na yun, kung hindi gaseous state, no?
07:09.9
But, dito sa e-cigarette at saka even sa sigarilyo, it is not transformed into gas.
07:17.2
Kahit yung mga e-liquid na yan, hindi siya natatransformed just into gas.
07:21.7
Doon sa kasama na nakikita natin doon.
07:24.2
Doon sa usok. Kahit doon sa medyo walang usok, no, napakakunting usok,
07:29.4
ang makikita, meron kang makikita doon ibang chemicals kasama ang mga, ah, metallic compounds, no, katulad ng lead.
07:39.5
Ah, kasama yan doon sa usok na yan.
07:42.3
And therefore, it is not vapor. It is an aerosol.
07:47.2
Oh, grabe. Yan po ang hindi pinapaliwanan, syempre.
07:51.0
And may nicotine din, obviously.
07:52.4
Yes, merong nicotine, obviously, no.
07:55.6
In fact, sa mga pag-aaral sa Amerika, sa UK, sa Australia, no, nakita nila na kahit yung mga e-cigarette na nagsasabing wala daw silang nicotine, nakitaan na meron pa rin nicotine.
08:10.3
Ah, so, we can never really tell unless buksan natin, kung baga gawa ng, ah, experiment.
08:18.6
Kailangan, ano, maganda talaga na pinapatest yan.
08:22.4
Mga, ah, ang isa sa gusto sana na natin, magkaroon ng disclosure doon sa ingredients na, no, para malaman ng mga tao, ano ba yung mga ingredients na kasama dyan sa e-cigarette na yan na tinitake mo, no, kasi ang sinasabi lang nila, e-liquid lang yan, na ang content ay glycerol at saka propylene glycol plus yung flavors, no, at saka yung nicotine.
08:47.3
But, ah, lo and behold, kapag iniinit pala yung mga e-liquid.
08:52.4
Na supposedly, kunyari, yung glycerol, no, ang glycerol, after heating, alam mo, meron, gumagawa pa siya ng ibang chemical, no, like your acrolyne.
09:05.9
Yung propylene glycol naman, kapag iniinit, no, nagtatransform sila into formaldehyde and acetaldehyde.
09:15.8
So, kung titignan mo, maaaring yung e-liquid, kung e-liquid lang ang i-examinin mo, no, wala ito.
09:22.4
Wala itong mga chemicals na ito, na known to be cancer-causing, okay?
09:29.6
But, kapag iniinit, naruroon na sila. They appear, no, doon sa nilalamhap ng isang gumagamit ng vape.
09:41.4
Just to give our viewers a picture, Doc, no, parang pag pala nagbe-beat ka, parang kumihit-hit ng cancer-causing elements.
09:48.6
Yes, yes. Diretso sa'yo.
09:52.4
Tapos, yung sinasabi nila flavorings, no, hindi daw harmful yun.
09:57.6
Dahil kinakain nga naman natin, diba? Pero alam mo, tested ang mga flavorings na yan for ingestion.
10:06.2
Hindi siya recommended for inhalation, para lang hapin mo.
10:12.7
Therefore, we can expect a lot of problems, maraming irritating chemicals dyan sa mga flavorings na yan.
10:21.2
Kapag nilanghap mo siya, o hinit-hit mo siya.
10:26.3
Opo. Ang vaping, Doc, parang addiction na rin siya, diba? Like smoking.
10:30.2
They say na ang smoking, kaya daw po mahirap i-quit, ay addiction na rin, eh.
10:35.0
Yes. Ang paninigarilyo, kasi may nicotine siya, no, are definitely addictive, no?
10:43.3
Itong mga e-cigarettes na ito, lalo na yun talagang merong nicotine, no,
10:48.8
definitely, nagkakos siya ng addiction.
10:52.2
In fact, alam mo, ako din ang smoking cessation program director ng Heart Center.
11:03.2
May mga pasyente na ako na naka-enroll doon sa aming program.
11:08.5
Mas mahirap nga yung paghinto ng vape kesa doon sa sigarilyo.
11:14.2
Bakit? Kasi ang hirap mong i-quantify yung addiction.
11:18.8
Meron yung isang tao. Sasabihin niya ang isang pod gagamitin niya for how many days.
11:26.3
But pag tinanong mo, kailangan tanongin mo, ilan ba yung concentration ng nicotine
11:32.9
na naroon sa hinihit-hit niya, no?
11:37.3
Kailangan, alam mo kung ilang puff, no?
11:40.2
Kasi ngayon, thousands of puff na ang pwede mong gawin sa isang pod, no?
11:48.8
Merong pod na 10,000 puff.
11:52.3
O merong pods ngayon na up to 12,000 kung hindi ako nagkakamali.
11:57.2
And they are now becoming more affordable, no?
12:02.1
Kasi marami sa kanila.
12:04.3
Kailang, ano eh, disposable, no?
12:08.1
Pero yung device, no? Pwede mong i-charge.
12:11.9
Tapos palitan mo lang yung pod.
12:14.0
So, palit-palit ka.
12:15.6
And then you can use many flavors, no?
12:18.8
Talagang, it makes it very accessible and affordable para sa mga tao.
12:26.1
But as a doctor, ano kung mapapayo ninyo sa mga gusto?
12:29.9
Or sa mga, lahat gusto natin mag-quit ng vape, eh.
12:34.9
Yes, as a doctor, no, definitely, number one,
12:39.0
wag ko kayong basta maniniwala na pag sinasabi ko na less harmful.
12:44.0
Kasi so far, wala ko tayong talagang scientific evidence
12:48.8
na nakikita na less harmful sila.
12:51.0
So far, ang nakikita namin, equally harmful sila as with any tobacco product.
12:56.9
Number two, wag na lang po tayong mag-umpisa ng vape.
13:01.9
Para doon sa mga hindi naninigarilyo, never try also vaping.
13:06.1
Kasi mga 44% ng mga nagbe-vape sa Pilipinas ay hindi nagsigarilyo.
13:13.0
Doon, naaayon yan doon sa FNRI data, no?
13:18.9
para naman doon sa mga nag-iisip na huminto ng paninigarilyo,
13:24.2
huminto na lang po kayo.
13:25.8
Wag na po kayong mag-shift.
13:27.5
Kasi ang pag-shift po to vape is not the answer
13:31.5
para ma-protectionan po ninyo yung kalusugan ninyo.
13:36.0
So, you have to stop smoking altogether.
13:41.9
Shifting is not smoking cessation.
13:45.3
How about those who are already vape-vaping, Doc?
13:47.5
So, mga siyempre, yung mga nagbe-vape, huminto na rin po kayo.
13:51.9
Kasi habang maaga pa, hindi pa po kayo nakakaramdam ng mga simptomas, huminto na po kayo.
13:59.1
Bilang isang doktor, ayaw po namin makakita ng mga pasyente later on na napakadam,
14:05.5
magiging madami, na magko-complain sa amin ng hirap ng paghinga.
14:10.6
Any tips po, Doc? Practical tips na pwede nilang gawin?
14:13.0
Kasi yung iba, like ako, yung natatakot na tumaba, diba?
14:16.6
Mag-withdrawal daw.
14:17.5
So, paano yung practical tips ninyo?
14:20.2
Well, number one, cold turkey is the best sa paghinto ng sigarilyo.
14:26.1
Yun din ang the best sa paghinto ng vape.
14:29.2
Definitely, maaaring tumaba kayo kasi mas gaganda yung sense, yung panlasa mo, saka yung pang-amoy mo.
14:38.4
So, medyo gaganahan kang kumain.
14:40.9
So, kailangan lang i-control natin yung ating pagkain.
14:44.7
Pag busog na tayo, huminto na tayo.
14:47.0
Huwag ko tayo, kahit masarap yung pagkain, tigilan na natin yung pagkain pa.
14:53.1
And of course, let us do our regular exercise.
14:57.7
One last, Doc. Ano po yung call to action nyo sa government?
15:00.6
Anong kailangan gawin para mapigilan yung sinasabi nyo na possible endemic ng vape sa Pilipinas?
15:06.6
Yes, siguro ang panawagan natin ay, kasi sa ngayon, sa ating batas,
15:11.6
ang nagre-regulate talaga ng vape ay ang Department of Trade and Industry.
15:19.0
So, panawagan nyo namin sa DTI na sana po ay talagang tignan po natin
15:24.7
ang mga bata na nakakapag-umpisa ng pag-vape ng napaka-murang edad.
15:34.3
So, marami na po, 14.1% ng mga kabataan ang gumagamit na ng vape.
15:40.1
Compared mo doon sa nagsisigarilyo, mas marami.
15:43.7
So, I hope, sana po, mapatupad natin ng gusto ang ating batas.
15:49.7
And hopefully, yung mga policy makers natin, lalong na po sa Kongreso,
15:56.2
sana po ay isipin po ninyo ang kapakanan ng ating mamamayang Pilipino,
16:01.6
lalong-lalong na po yung mga kabataan.
16:03.9
Ilipat na po natin, ang vape issue po ay hindi lamang about traffic.
16:10.1
Trade, hindi lang po ito ordinary product.
16:14.7
Ito po ay may health implication.
16:18.0
So, sana po ay magawan ninyo ng paraan na kung saan
16:22.6
maisama po ninyo sa pag-regulate ang Department of Health
16:27.9
through the Food and Drug Administration.
