COMELEC, sumagot sa desisyon ng SC sa pag-disqualify ng SmartMatic | #TedFailonandDJChaCha
01:03.8
Opo, hindi naman po sa tayo po ay nanghihimasok dito po sa Supreme Court at without courting contempt.
01:14.9
Ang binabanggit po ng sinasabing umano'y bahagi ng desisyon ng Supreme Court na ang naturang ginawa niyong dahilan daw po ay
01:27.1
unethical to the Government Procurement and Reform Act.
01:30.5
Ano ho, ito daw po ay inyo lamang pagkakaroon ng sarili niyong regulasyon at ito daw po ay pag-aabuso sa inyong kapangyarihan.
01:38.1
Ano po ang inyong reaksyon doon?
01:39.7
Tama naman po. Yung kanilang explanation kadahilan na nainire-respeto, ginagalang at kinikilala po ng Commissioner Elections.
01:47.8
So barit maganda nga po na nagkaroon ng ganitong klaseng kaso at nagkaroon ng ganitong klaseng desisyon, Sir Ted,
01:53.7
sapagkat naliwanag ang extent, ang lawak.
01:57.1
Ang kapangyarihan ng Commissioner Elections, lalo na sa issue ng procurement sapagkat siyempre po ang Comelec ay isang constitutional body, independent at that.
02:07.7
So ngayon po, naging maliwanag na dapat pala, kinakailangan kapag sa issue ng ganyang procurement, kinakailangan pumasok muna sa procurement kahit pa makapangyarihan.
02:19.7
Halimbawa ang Comelec, kinakailangan pumasok muna sa procurement bago magkaroon ng issue ng disqualification.
02:25.7
So barit Sir Ted.
02:27.1
Siyempre po, sa kasalukuyan, hindi pa namin natatanggap ang kanilang desisyon.
02:31.2
Kaya lang po, tayo po ay nag-iisip, nagpaplano, nagmag-file ng motion for reconsideration upang mas maklarify, maliwanag po yung bagay na yan.
02:41.2
Siyempre po, at this point, hindi pa po kasi nailalabas yung vote, yung pinaka-desisyon ng ating Korte Suprema.
02:48.4
And therefore, hindi pa rin po tayo makapagsabi kung ano ba yung nailagay doon sa desisyon.
02:53.5
Pero alam nyo po, gusto lang natin ipaliwanag Sir Ted.
02:57.1
Lahat po ng ahensya ng pamahalaan, kahit po sa mga judisyari, talaga po merong remedy na tinatawag na certiorary.
03:05.0
Ano po yung certiorary?
03:06.6
Kapagka may pag-abuso sa kapangyarihan, sa jurisdiksyon, or beyond the jurisdiction,
03:12.1
pwede naman talagang question yan ang isang ahensya, quasi-judicial body, isang administrative body, o kahit pa ang judisyari.
03:19.0
Pwede nang question yan sa mas mataas na hukuman.
03:21.5
Yan po yung nangyari sa amin.
03:22.7
Ang sinasabi po sa amin, lumalabas, parang ito ay beyond.
03:27.1
Our jurisdiction, sobra sa kapangyarihan na meron kami sa ating saligang batas.
03:32.4
Oo nga po. Pero nga, ito ang mahirap din, yung magkomento nang hindi mo pahawak talaga yung full desisyon.
03:41.1
At tayo lamang ay bumabase sa official po na press release ng kataas-taasang hukuman.
03:48.1
Ano ba ang ibig sabihin po, Chairman, dito po sa pahayag ng kanilang PIO,
03:55.2
na dahil po naman po daw,
03:57.1
sa practicality and doctrine of operative fact na hindi na po naman po pinipigilan ngayon ng Comelec
04:05.7
sa inyo pong ginagawa ngayong automation katulong po itong winning bidder na Miro?
04:14.2
Oo po. Parang lumalabas po, Sir Ted.
04:16.5
Siyempre, at the time na tinaas sa Korte Suprema yung issue,
04:21.1
ay wala naman pong maliwanag pa tungkol sa interpretasyon ng kapangyarihan ng Comelec
04:25.8
patungkol dito po.
04:27.1
Sa ating procurement process na tinatawag.
04:30.1
So at that time, hindi naman po naging maliwanag pa.
04:32.7
Kung kaya, ang presumption, may presumption na ang Comelec ay gumagawa ng mga hakbang
04:38.7
in the performance of our function, regularity po, Sir Ted, in the performance of our official function.
04:45.0
Kaya lang, kung magkakaroon po ng desisyon ng Korte Suprema at sasabihin na,
04:48.6
ay teka muna, ang inyong ginagawang kapangyarihan, ang inyong exercise na kapangyarihan ay lampas sa pinaproprovide ng ating saligang batas,
04:57.1
and therefore, abuse of discretion yan.
04:59.3
O sige, kaya lang, from now on, from here on, hindi ito pwedeng bumalik doon sa panahon na wala pang desisyon.
05:08.2
Ang desisyon ng Korte Suprema ay prospective para papunta sa kinabukasan.
05:13.5
So ibig sabihin po, kung ano yung ginawa na po namin sa procurement, nangyaring procurement,
05:18.4
ay hindi na po babalikan kung hindi sa mga susunod na procurement, kaya kailangan isama na namin at payagang makaparticipate
05:25.9
yung dinisqualify.
05:27.1
So kung intindihin po ng pangkaraniwang po lamang ng mga maamayan, ang binabanggit po rin nyo,
05:33.0
na ibig sabihin nga po ng doctrine of operative fact na iyan, disqualified pa rin ang smartmatic ngayon.
05:41.1
Yun po ang implication sa kasalukuyan na lumalabas po, valid ang lahat ng ginawa namin matapos namin ilabas yung disqualification,
05:50.9
valid yung nangyari po namin procurement, subalit sa mga susunod na procurement, pagkatapos po nito,
05:57.1
o pagkatapos itong 2025, kinakailangang maisama na yung smartmatic sa mga procurement po namin.
06:03.9
Maliban po na lamang, kung merong magpipetisyon para ho naman questionin ang inyong iginawad na kontrata sa Miro System particularly?
06:14.0
Tama po ngayong araw na ito na tayo po nabigyan ng informasyon na may magpapile na po ng petisyon to question yung pagkakabigay namin ng awal sa Miro System.
06:24.2
At yan naman po sir Ted ay isang welcome.
06:27.1
Tinatanggap po natin yan.
06:29.2
Sabi nga po natin, kami naman po, sinunod lang namin yung timeline ng Comelec.
06:33.7
Eksakto ngayong araw na ito, imamanufacture ang initial na batch ng mga makina at nagpadala po ang Comelec kasama po ang ating mga citizens arm ng observers para po doon sa pag-initial manufacturing ng mga makina.
06:48.6
Opo, para lang po naman sa kaalamang po ng lahat, ano ang magiging epekto?
06:56.1
Opo, kung sakasakali na meron nga maghahain ng petisyon sa Supreme Court para questionin po ang kontrata ng inyong iginawad sa Miro Systems,
07:04.6
so sapin po ng temporary restraining order o ipahinto ito at hindi na kayong magtuloy sa inyong napagkontatahan?
07:13.2
Sapagkat sir Ted, wala pa namang kaso na ipapalit sa kasalukuyan.
07:16.6
So wala pang sabdudisi na prinsipyo na makasabi sa atin.
07:21.5
Pwede pa tayo mag-discuss ng bagay na yan.
07:23.1
Kung sakali pong kami pahihintuin, ibig sabihin,
07:25.9
hindi hinto ang pag-manufacture ng makina hanggat walang disisyon.
07:29.3
Halimbawa po ang kataas-taasang hukuman, tayo po ay unfortunately madi-delay sa lahat ng ating mga ginagawa.
07:36.9
At yung nga po, ang pinaka-ulot-dulo nito ay hindi tayo makapag-automate ng ating halalan.
07:43.4
Ngayon po, kung sakasakali naman po, hindi tayo pahintuin at pagkatapos si Dire Direcho.
07:48.9
Pero later on, sabihin na baliwala yung ating nabigay na award, baliwala ang naging proseso.
07:55.9
Non-envoy ng proseso, mangyayari din po, ganoon din po ang end result.
08:01.0
Makapag-hindi rin tayo makapag-automate ng ating halalan.
08:04.5
Pag hindi nakapag-automate ng ating halalan, ang ating batas ay automated election system.
08:11.2
Ano hong komplikasyon nun, Chairman?
08:14.0
Alam niyo po, ang komplikasyon po noon, magbabayolate po kami ng batas o magkakaroon ng bayolation ng ating batas, number one.
08:21.4
Number two, asserted, baka po mag-resulta tayo.
08:25.0
Number three, mayroon tayo ng ating batas.
08:25.4
Number four, mayroon tayo ng ating batas.
08:25.9
So labing dalawang senador, congressman, governor, vice governor, sangguniang panalawigan, mayor, vice mayor, sangguniang bayan.
08:33.9
Tapos sa Bangsamoro, mayroon pa pong dalawang balota na gagamitin dahil sa first Bangsamoro election.
08:39.8
So mano-mano po ang kalalabasan po ng commission of elections.
08:43.8
Lalabag kayo sa batas. Para maging legal ang manual election, kinakailangan ng panibagong batas specifically for this election?
08:53.0
Ang ating analysis, pwede naman po hindi.
08:55.9
Kasi ang komelekta man ay otorizado na mag-contour sa iba pang mode ng pagboto.
09:00.6
Kaya lang po, siyempre simula po 2010, base po sa Republic Act 9369, yan yung automation law natin na dapat ang halala ng national and local ay lagi na na-automated.
09:13.1
So kung sakali, ito po yung kauna-una ang pagkakataon lang simula noong 2010 na hindi tayo makakapag-automate ang ating halala.
09:19.9
At napakahira po noon, sir Ted.
09:22.4
Yung barangay election nga po, chairman lang at saka mga kagawan.
09:25.9
At saka yung siyempre kasama ang SK, inabot po tayo na hanggang madaling araw sa pagbibilang ng mga boto.
09:31.7
Paano na po kapagka ang ating naging botohan ay mano-mano sa isang national and local election.
09:38.6
Mamasisira at mawawala po yung issue ng expeditious and credible na halalan na yun po ang pakay talaga ng isang automated voting or election.
09:48.6
Sa panahon po na yun nga ang mangyayari sa issue po ng mga supplies na kakailanganin ng komelek,
09:55.9
bidding process po sa mga ito, makakaapekto po ba sa paghahandaan ninyo?
10:01.7
Sapagkat iba po ang bidding kapagka automated.
10:04.7
Remember po sir Ted, noong mamigay po natin ang award sa Miro System,
10:09.1
yung po yung minarapat natin na nakabundle ang ilang peripherals, katulad po ng balota,
10:15.2
katulad po ng printing, although iso-supervise under the supervision of the Commission of Elections,
10:20.6
katulad po ng mga pens, etc. sa kanila po lahat.
10:24.6
Kung magmamanyol po tayo.
10:25.9
Sir Ted, panibagong procurement po ng lahat ng mga kagamitan na gagamitin po natin para sa halalan.
10:33.3
And therefore, ibang proseso po yun, mahabang proseso na naman po ang aabuti natin.
10:37.8
At tatandaan po natin sir Ted, naghahanda rin po ngayong komelek para sa barangay ng SK Elections ng 2025.
10:44.6
Opo. Sir, sabi nga po ninyo, ito po yung academic discussion po lang naman.
10:49.4
Kung sakasakali po na magtagumpay ang petisyon para po sa disqualifikasyon,
10:55.9
na itong Miro System, at sabihin po na mag-beading na naman kayo at pwede na maglumahok itong iba.
11:05.9
Ano po, maliban sa Smartmatic, ano po ang komplikasyon po naman nun?
11:10.2
Sir Ted, doon po sa mga statement nyo na maliban yung company na nabanggit nyo,
11:16.0
mukha pong baka po hindi po yun ang makakatotohanan.
11:19.0
Makakapag-participate na po ang lahat pag po nagpataon.
11:22.3
Base po sa disisyon ng Korte Suprema na operative fact,
11:26.4
balid ang lahat na nangyari nung nakaraan, itong ating disisyon ay prospective na para sa kinabukasan.
11:32.4
So, ang Smartmatic, hindi pa rin pe pwede nang makilahok dito po sa 2025 automated election bidding, kung sakasakali?
11:42.2
Kung sakali po mababaliwala ang aming pong disisyon o ang ating pong kontrata sa Miro,
11:47.3
at mag-o-order po alimbawa ng panibagong procurement, lahat po makakasama kahit po sila ay makakasama ng procurement.
11:55.9
Kung sakasakali nga po na ang magiging disisyon, ito po lamang po, theoretical na pag-uusap,
12:02.9
may maghahain ng petition to question the contract awarded sa Miro Systems,
12:07.6
yan po inalify at sabihin na magpabiding kayo ulit,
12:12.6
pe pwede na pong sumali ang Smartmatic.
12:14.8
Tama po kayo, sir Ted. Tama po kayo.
12:16.7
Pero pag-hunang nangyari yun, sa panahon po ng oras na naman, sa paghahanda po,
12:22.0
kasi sa October na ho, di ba ang filing?
12:24.3
October 1 to 8 po ang plano natin na filing ng Certificates of Candidacy, sir Ted.
12:30.3
Opo. Paano po yun?
12:33.7
Totoo lang, sir Ted. Dahil nga sa kahapon lumabas yung disisyon,
12:37.9
hindi pa po natin napaprocess na hanggang doon sa level na yun.
12:41.3
Ang ganda po na yan, upang mapag-aralan namin, paano kung tulong-tulong dumating tayo sa puntong gano'n,
12:47.6
kakayanin pa ba, may oras pa ba, and therefore, hindi pa mauunsyabik.
12:51.3
Napakahirap po kasi ng half-baked na luto ng preparation dahil sa bandang uli, kami rin po ang masisisi ng taong bayan.
13:00.3
Opo. Pero kahapon po, di ba nag-unbank kayo?
13:03.7
Napag-usapan na ba yung filing ninyo ng motion for reconsideration o anuman po sa Supreme Court concerning this ruling?
13:12.5
Opo. Definitely po na napag-usapan namin kung sakali magpapile kami ng motion for reconsideration
13:17.9
kasi part naman po yun ng proseso at hindi naman kami pipwedeng.
13:21.3
I-deprive nung karapatan na yun na mag-file ng motion for reconsideration.
13:25.4
In the meantime, sabi nga ng rules of court, kapag kami motion for reconsideration,
13:30.0
the decision is not yet executory or cannot be implemented yet because of the filing of a motion for reconsideration.
13:36.4
And that will be another delay.
13:39.2
Well, sa amin naman po at least, hindi naman po pinahinto ng Korte Suprema ang ating process of bidding
13:44.9
and therefore, hindi rin napahinto yung pagmamanufakto ng ating mga makina.
13:49.1
And later on, hopefully, pati yung testing.
13:51.3
At pagsusubok nito sa iba't-ibang parte ng ating bansa.
13:54.6
Kung kayo po'y abalang-abalang ngayon, parang nga sa 2025 midterm elections,
13:58.7
paano pa kung magkaroon ng charter change plebiscite?
14:03.2
Katulad ako po personally, sinabi ko na po yung certain, kasi ang sinasabi ng iba, nagpi-flip na po ako.
14:07.8
Ako po personally, ang sabi ko, hanggat maaari, legally, from the legal point of view,
14:13.1
my opinion is, hindi talaga dapat isinasama ang charter change, ang plebiscite sa national and local election.
14:21.3
Sapagkat kinakailang mabigyan ang sambayanan, ang mga mamamayan, ng pagkakataon na mapagmuni-muni ano ba talaga ang implikasyon itong pagbabago.
14:28.9
Subalit, siyempre po, ang sabihin na sa amin ng Kongreso na dapat magkasabayan sa isang national and local election,
14:35.2
kami po naman po ay tatalima. Siyempre, wala naman po kami magagawa.
14:38.8
Nagkaroon na po kami ng sample ng balota na kung saan, nagkaroon po kami ng mga tatlong questions, more or less,
14:44.9
na pwede po isa ma-asserted, yung mismong katanungan na yan, sa mismong balota sa harapan,
14:51.3
o ang mga provision ng senador.
14:53.1
So, ang pagbilang ng boto ron, automated rin?
14:59.0
Oo. Automated din po. Asserted.
15:02.9
Oo. Yung balotang ito na binabanggitin n'yo, naan doon yung provision at paliwanag sa provision na ito na pagbobotohan sa plebiscito?
15:12.1
Oo. Kalimitan po ang nakalagay lang doon yung mismong katanungan na kayo po o pumapahayan na baguhin ang provision na nakalagay ganito.
15:21.3
Iyong po na, ilagay po namin yung katatlong katanungan na sample lang po yun, nasa taas, bago po ang listahan ng mga kandidato for Senators.
15:29.1
Sa wikang Filipino po, nakalatag yung mga probisyon ng Saligang Batas, yung probisyon na eksakto at yung gustong baguhin, nandun din po.
15:37.5
Naka-translate po siya from English tapos po meron siyang translation sa Filipino po, Sir Ted.
15:43.2
Gano'n ang kahaba yung balota nun?
15:45.1
Ano ko medyo mahaba po talaga ang balota, Sir Ted, sapagkat again, nakadepende rin po yan ilan ang kandidatong Senador, ilan ang kandidatong Governor, Vice Governor, depende po yan.
15:56.8
Yung haba po ng balota, Sir Ted, ay depende sa lugar, sapagkat natatanggap po natin, bawat munisipyo, bawat probinsya, magkakaiba ang mga kandidato at bilang ng mga kandidato po doon.
16:08.2
Hindi pa kasama ang party list?
16:10.2
Ang party list po, nasa likod ang listahan at hopefully po, maridusin.
16:15.1
Nag-impose namin ang bilang ng party list ng mga 130. Ngayon po, mga 180 ang bilang ng party list.
16:22.0
Kailan ho ba ang pinaka-final po na pecha para po talaga sa pagsala sa party list na lalaho sa eleksyon?
16:29.0
Ang deadline po namin, in advance po natin, dati-dati po ng mga nakaka-answer, Sir Ted, biro nyo po mag-e-eleksyon na, meron pang pending na petisyon.
16:37.1
Ngayon po, December 29, last year, nag-impose na po tayo ng deadline.
16:41.5
Sa kasalukuyang po, nag-de-dismiss na kami ng mga 130.
16:44.5
Sa kulang-kulang na 200 na applicants for registration at sa kasalukuyang din po, mga labing ito pa lamang ang na-accredit po ng inyong commission of elections.
16:54.7
Okay. Chairman, ito pong sinasabing nyo na dahilan kung bakit nyo po na-disqualify ka ang Smartmatic ay dahil doon sa issue against the former chairman. Ano po? Anong taon po ito?
17:06.9
2016 po, Sir Ted.
17:08.7
2016. Matanong ko lang po kayo.
17:11.0
Nung panahuba na yun,
17:12.7
si Atty. Christian Robert
17:14.3
Lim ay Commissioner?
17:17.2
Sa ating pong pagkakaalam,
17:20.6
Ano po ang inyong komento dyan na
17:22.8
yung pong panahon na iyon
17:25.0
na may question sa awarding
17:26.6
sa Smartmatic, nataon naman na
17:28.7
ang abugado ng Smartmatic kayo na si Atty. Lim?
17:33.0
pagdinig, yan po inaitanong na isang
17:34.7
Commissioner sa kanya po mismo
17:36.7
at sinabi, hindi ba
17:38.9
conflict of interest yun?
17:40.6
Sapagkat lumalabas 2016,
17:46.0
nung tinatawang na steering committee
17:48.2
na in charge sa pag-automate ng halalan.
17:51.0
Kaya lang po, siyempre, Sir Ted,
17:52.3
ang nakalagay naman pong prohibition,
17:54.5
totoo rin naman talaga,
17:55.8
na bawal mag-practice ang isang
18:00.6
ng Comelec, isang taon
18:01.8
pagkatapos ng retirement niya.
18:04.1
And therefore, ang naging kasagutan po niya
18:06.2
during the hearing, lampas na po
18:08.1
ng isang taon, mahigit na sobra.
18:10.2
Yung pong panahon na
18:11.6
natapos ang kanyang paglilingko, dito po,
18:15.0
And that is the law, no?
18:17.8
Apo, yun naman po ang batas.
18:19.8
Kaya po, nahinto na lang po yung katanungan
18:21.9
dun sa pagsagot po niya ngayon,
18:23.6
hindi na po naging, hindi na po kami
18:25.6
nag-pursue ng mga katanungan.
18:27.1
Di nang respeto rin sa isang membro po
18:29.2
ng legal profession.
18:30.6
Apo, pero under the legal ethics of the
18:36.0
Hindi ko po masasagot, Sir Ted.
18:38.7
Ako po may personal na opinion,
18:40.4
kaya lang, siyempre,
18:41.2
yung mai-invoke talaga,
18:45.1
patungkol sa prohibisyon.
18:49.6
Bago natin, kasi namamalat.
18:53.0
Sorry, Sherman, ha?
18:54.1
Ito po, pahabol lang po
18:55.9
Ano pong reaksyon nyo dito sa
18:57.5
pahayag ni Smartmatic Legal Council
18:59.6
Christian Robert Lim
19:00.7
na big blow po sa Comelec
19:02.2
itong desisyon ng Supreme Court?
19:04.5
Ay, hindi po yan na big blow.
19:06.1
Pasensya na po, with all due respect.
19:07.9
Hindi po big blow
19:10.7
nasubukan po namin
19:11.7
yung aming kapangyarihan,
19:12.8
yung extent ng ating kapangyarihan.
19:15.1
hindi naman po binaliwala
19:16.7
yung aming pong ginawa
19:17.9
pagkatapos ng disqualification.
19:20.7
kung ano yung nabigay namin yung award,
19:23.2
To a certain extent,
19:25.5
nung naging desisyon
19:26.4
ng Korte Suprema.
19:27.8
It's a Salomonic decision,
19:30.7
we highly respect.
19:32.7
magmo-motion for reconsideration.
19:34.0
So, hindi po siya big blow.
19:36.5
kung iibahin lang yun
19:37.5
ng mga nasa front page,
19:39.1
dapat po talaga doon
19:47.4
sa iba pong mga dyaryo,
19:48.8
iba po yung nakalagay
19:50.5
the Supreme Court
19:52.3
Comelec disqualification
19:56.3
kasi sa paliwanag nga po
19:58.8
prospective po ito.
20:00.7
Hindi naman pinawalang
20:03.2
ang kanila pong award
20:04.5
dito po sa Miro System.
20:07.1
sa mga kababayan po natin ngayon,
20:09.5
ano po ang inyong report
20:11.1
sa inyong paghahanda po
20:12.9
2025 midterm elections?
20:18.3
on time na on time po tayo.
20:19.5
2.1 million na po
20:21.9
sa ating mga registration sites.
20:23.6
Nakaka-ilang buwan pa,
20:24.7
dalawang buwan pa lang tayo,
20:26.8
eh 2.1 million na.
20:28.6
sobrang init ng pagtanggap
20:30.0
ng mga kababayan natin.
20:32.5
ang September 30,
20:33.7
ipagpatuloy pa rin natin
20:34.9
ang pagpaparehistro,
20:36.2
pagte-change ng registration,
20:38.2
ng inyong registration.
20:40.2
Registration Anywhere Program.
20:43.8
internationally awarded
20:45.0
and recognized po yan
20:47.4
At talagang dinadala natin,
20:49.3
mabanggit po lang
20:50.0
nandyan tayo noong isang araw
20:51.0
sa Camp Darapanan
20:51.9
at Camp Abubakar.
20:55.2
na nagpaparehistro
20:57.5
yung mga lugar na yan,
20:58.6
hindi naman napupuntahan dati
21:02.4
ng Commission of Election.
21:04.5
ang pagtanggap natin.
21:05.7
Hindi po kami mag-extend
21:06.9
hanggang September 30
21:08.9
ang ating registration.
21:13.9
and we sincerely appreciate
21:17.1
sa aming pong programa.
21:18.8
Salamat po, Sir Ted
21:21.5
Thank you very much.
21:23.2
Yan ang Chairman.
