Punong- puno ng kolorete ang mukha ng dalagang si Binibining Yey

Punong- puno ng kolorete ang mukha ng dalagang si Binibining Yeyeng. Sabi nila
ipinanganak ang kaniyang mga magulang sa sulok ng Pampanga, sa pinakamaliliit na
bayan nito. Dahil dito, Pilipina si Binibining Yeyeng mula ulo hanggang paa, at kahit sa
kadulu-duluhan ng kaniyang buhok, Kapampangan siya.
Dahil mahirap lang sila, karamihang nagtitinda ang ikinabubuhay. Nakikita si
Binibining Yeyeng na sunong ang ginatan o kaya bitso-bitso na inilalako niya sa mga
sugalan. Nagdalagang walang pagbabago sa buhay nitong binibini.
Natapos ang rebolusyon. Nagbukas ng paaralan ang pamahalaang militar ng
Amerika at dito pinagturo ang mga sundalong Amerikano. Nangyaring si Binibining Yeyeng,
Yeyeng pa noon, wala pang binibini, ay nagkaroon ng suking sundalo. Inakit ng sundalong
mag-aral ang dalaga sa paaralang kaniyang pinagtuturuan upang magkaintindihan sila. Sa
kanilang pag-uusap, nag-iingles ang sundalo, nagkaka-pampangan si Binibining Yeyeng,
kaya napilitan siyang mag-aral.
Pagkaraan ng ilang buwan, nagsasalita na ng Ingles si Binibining Yeyeng. Paglipas
ng walong buwan, sa amuki ng gurong kawal, ipinahatid siya sa isang bayan kung saan
siya pinagturo. Noong nagtuturo na doon, pinahanga niya ang taong-bayan dahil nakikita
nilang mas marunong siya ng Ingles kaysa sa kanila.
Ganyan lumipas ang panahon. Halos hindi na nagsalita si Binibining Yeyeng ng
Kapampangan dahil sabi niya ay nakalimutan na niya. Matigas daw ang Kapampangan at
nababaluktot ang kaniyang dila, kaya kailanman hindi na siya makapagsalita ng tuwid at
nauutal siya. Nagkalabitan ang mga maalam na nakakikilala sa kaniya pagkarinig nito.
Pinalitan tuloy ang kaniyang pangalan at pinangalanan siya ng matunog at umaalingasaw
na “Binibining Phathupats,” pangalang hango sa malapad niyang balakang na pilit na iniipit
sa pahang mahigpit na ginagamit niya, kaya wala siyang iniwan sa patupat o suman sa ibus
na mahigpit ang balot.
Magmula noon ito ang pangalang ibinansag sa kaniya at nakalimutan nilang tuluyan
ang Yeyeng, ang malambing niyang palayaw. Ang Binibining Phathupats ang naging
palasak.
Ganito nang ganito ang buhay. Hindi nagtagal lumabas ang Ing Emangabiran,
pahayagang Kapampangan sa Bacolor. Sa isang pista o velada sa bayang X, na kung saan
dumalo si Binibining Phathupats, binabasa ito. Lumapit siya, ngunit nang makita na
Kapampangan ang binabasa, lumabi ng kaunti, umiling at nagsabi.
“Mi no entiende el Pampango”